از زباله هم می شود پول درآورد
مدیر عامل سازمان بازیافت: یکی از برنامه های آینده سازمان بازیافت، استخراج گاز متان از زیر 20میلیون تن زباله ای است که در طول 50 سال در کهریزک جمع شده است
روزانه 10 تن بطری نوشابه و 10 تن کاغذ و مقوا بازیافت می شود که حجم بازیافت بطری های نوشابه به زودی به 20 تن می رسد.
امید کریمی
به راحتی هرچه تمامتر می شود زمین را نابود کرد. تنها چند سال زمان می برد تا هدف مورد نظر به دست آید. اما تا پیدا شدن جایی دیگر که برای زندگی مناسب باشد باید کره خاکی را غنیمت شمرد، چه اینکه نابودکردنش چندان زمانی نمی خواهد، گرچه اگر ما هم بخواهیم زمین را به مکانی غیر قابل زیست تبدیل کنیم، کسانی پیدا می شوند که اجازه چنین کاری را به ما ندهند. آنها حداقل می دانند که سالهای سال نه مریخ برای ما زمین می شود و نه اصلا جایی بهتر از زمین وجود دارد.
شاید به همین دلیل است که وقتی از دکتر ابراهیمی، مدیر عامل سازمان بازیافت شهرداری تهران میزان سودآوری بازیافت برای شهرداری را می پرسیم پاسخ می دهد: هیچ. ما باید خود هزینه کنیم تا راه باز شود. درحال حاضر اهداف زیست محیطی برای ما در گام اول قرار دارد. سودآوری بماند برای مراحل بعدی.
گاز متان در کهریزک
یکی از مراحل آینده که ابراهیمی آنها را می شمارد استخراج گاز متان از زیر 20 میلیون تن زباله ای است که در طول 50 سال در کهریزک جمع شده است. 10 میلیون لیتر گازمتان زیر زباله های کهریزک جمع شده است. ما طی مذاکراتی که با بانک جهانی داشتیم قرار شد این گاز استخراج شود. به گفته ابراهیمی تمام مراحل استخراج گاز متان از زیرزباله های کهریزک با مشورت مشاوران خارجی و همچنین مجریان غیر ایرانی انجام می شود، گرچه هر کدام از این مشاوران و مجریان، شریکی ایرانی دارند که علاوه بر تبادل اطلاعات بین طرفین، انتقال تکنولوژی روز هم نصیب شریک ایرانی خواهد شد.
اما استخراج متان در صورتی سودآور است که وزارت نیرو و سازمان مدیریت و برنامه ریزی با شهرداری همکاری لازم را داشته باشند تا در نتیجه این همکاری، نیروگاهی گازی در همان کهریزک ساخته شده و برای سالها برق قسمتی از کشور را تامین کند. اگر با وزارت نیرو و سازمان مدیریت و برنامه ریزی توافق حاصل نشود، مجبور می شویم مانند پالایشگاه ها گاز را بسوزانیم.
به گفته ابراهیمی مراحل استحصال گاز متان از زباله های کهریزک از طرح مطالعاتی به انعقاد قرارداد با مجریان رسیده است. مدت زمان این فعالیت 7ساله است که از اواسط امسال 2005 میلادی شروع می شود و سال 2012 به اتمام می رسد: پس از پایان پروژه، منطقه کهریزک تبدیل به پارک جنگلی خواهد شد که طرح ساخت آن هم در حال بررسی است.
بانک جهانی پیشنهاد همکاری را به ایران داد تا طی مطالعات کلان و کامل، مراحل بهینه و عملی شدن بازیافت پسماند ها در تهران اجرا شود
70 میلیون دلار در راه زباله های تهران
هزینه های سنگین بازیافت زباله و ممانعت کردن از انباشته و تبدیل شدن به معضلی اجتماعی، اجازه نمی دهد تمام فعالیت های بازدارنده و سازنده به ثمر برسد. به همین دلیل است که بانک جهانی پیشنهاد همکاری را به ایران داد تا طی مطالعات کلان و کامل، مراحل بهینه و عملی شدن بازیافت پسماند ها در تهران اجرا شود: این پروژه یکی از برنامه های بین المللی سازمان بازیافت و قسمتی از دپارتمان زیست محیطی بانک جهانی است که در بودجه ای۸۳۰ هزار دلاری تعریف شده است. ما برای این پروژه پنج موضوع را در دستور کار قراردادیم که پس از طی مراحل مطالعاتی و تکمیل طرح پروژه، پیش بینی می کنیم بانک جهانی حداقل 70 میلیون دلار برای اجرای سیستم های مدیریت مواد زاید و جامد شهر تهران طرح بدهد.
اما طرح مطالعاتی این پنجگانه از یک سال پیش شروع شده است که موارد زیر را شامل می شود:
۱ تدوین استراتژی بازیافت زباله های شهر تهران
۲ بررسی مطالعاتی زباله های بیمارستانی و طرح اجرایی ذخیره سازی، جمع آوری و امحای این زباله ها
۳ طراحی و ساخت ایستگاه های خدمات شهری به منظور تفکیک زباله های شهری در ایستگاه.
۴ ارزیابی اجتماعی و زیست محیطی انجام این پروژه ها
۵ طراحی مرکز دفن بهداشتی برای شهر تهران
پروژه بانک جهانی هم همانند بسیاری دیگر از پروژه های کلان سازمان بازیافت، طی مناقصات بین المللی و با روش بانک جهانی انجام می شود: با این کار ما پروژه خودمان را در بورد بانک جهانی قرار می دهیم و علاوه بر این، تکنولوژی و دانش روز را هم به داخل می کشانیم.
این پروژه از اواسط سال 2005 شروع می شود که در مرحله اول تفکیک از مبدا، بهینه سازی سیستم جمع آوری زباله و ایستگاه های اجرایی شده و بعد صنایع بازیافت مدرن به شبکه بازیافت تهران اضافه می شود: از جمله این صنایع کمپوست صنعتی است که به ایران وارد می شود. پس از این هرچه باقی بماند و قابل بازیافت نباشد، دفن بهداشتی خواهد شد.
همه چیز را بازیافت می کنیم
چندی پیش یکی از مدیران سازمان بازیافت اعلام کرده بود که 70 درصد از زباله های شهر تهران قابل بازیافت است. دکتر ابراهیمی هم چنین چیزی را تلویحا تایید می کند: در تهران روزانه حدود 6 هزار تن زباله خانگی تولید می شود که نیمی از آن را به کمپوست تبدیل می کنیم. تا سال گذشته این مقدار 300 تن در روز بود. 10 برابر شدن مقدار زباله های بازیافتی به دلیل بازسازی و استفاده بهینه از کارخانه های فعلی کمپوست صورت گرفته است.
طبق برنامه ریزی سازمان بازیافت تا پایان سال 83 تمام زباله های خانگی تهران بازیافت می شود: قرارداد خرید کارخانه های جدید کمپوست بسته شده است که تا پایان امسال مراحل نصب و راه اندازی آنها انجام شده و از ابتدای سال 84 کار خود را شروع می کند که با این حساب تمام زباله های خانگی تهران به کمپوست تبدیل می شوند.
اما تمام زباله های تهران خانگی نیست. درصد زیادی را بطری های یکبار مصرف و کاغذ تشکیل می دهند. به گفته ابراهیمی روزانه 10 تن بطری نوشابه و 10 تن کاغذ و مقوا بازیافت می شود که حجم بازیافت بطری های نوشابه به زودی به 20 تن می رسد.
برنامه ما این است که بطری های یکبار مصرف به الیاف مصنوعی تبدیل شده و سوددهی مناسبی برای سازمان داشته باشند. طبق آمار ها هر تن PET بطری بازیافت شده 30 هزار تومان سود برای شهرداری و سازمان بازیافت در بردارد.
غیر از این سازمان بازیافت با دفن نکردن سرشاخه های هرس شده درختان سطح شهر تهران و تبدیل کردن آنها به چیپس درختی و فروش به کارخانه های نئوپان سازی در ازای هر تن 12 هزار و 500 تومان از پیمانکار دریافت کرد که با توجه به 2 هزار تنی که در سال 82 فروخته شد بیش از 25 میلیون تومان سود روانه خزانه خالی بازیافت کرد.
سرگردانی زباله های بیمارستانی
زباله های بیمارستانی، اما یکی از معضلات و کشمکش های چند ماه گذشته شهرداری و وزارت بهداشت و درمان بود. ابراهیمی با اشاره به قانون می گوید: مسوولیت جمع آوری زباله های بیمارستانی فعلا به عهده سازمان بازیافت نیست اما به عنوان مدیریت شهری که متولی جمع آوری زباله هستیم به وزارت بهداشت و دولت اعلام آمادگی کردیم تا زباله های بیمارستانی را به شیوه نوین جمع آوری کنیم.
البته سازمان بازیافت خواهان این است که بیمارستان ها هزینه جمع آوری، سوزاندن و دفن این زباله ها را متقبل شوند. آن طور که مدیر عامل سازمان بازیافت می گوید هزینه جمع آوری و دفن هر کیلو زباله بیمارستانی 300 تومان است که سازمان بیمارستان ها یک دهم آن را هم تامین نمی کند.
با این حال باید در نظر داشت طرح جمع آوری و دفن زباله های بیمارستانی از جمله طرح های پروژه بانک جهانی است که باید اجرایی شود.
تفکیک زباله از مبدا
طرح های 56 هزار انواع سطل زباله را از اینترنت گرفته ایم که کارشناسان ما در حال بررسی آنها از نظر کاربری، زیبایی، حجم و … هستند. بر مبنای طرحی که سازمان بازیافت دارد، سطل های زباله طراحی و ساخته شده تحویل خانه ها خواهد شد تا زباله های خشک خانگی تا حد امکان تفکیک شده به خودروهای حمل زباله تحویل شود.
البته تحویل سطل های زباله به اماکن مسکونی و تجاری، ابتدا از ادارات و مجتمع های تجاری شروع شده و سپس به مجتمع های مسکونی رسیده و در آخر و پس از پشت سر گذاشتن بلوک های مسکونی آپارتمان ها به خانه ها می رسد.
این طرح از همین ماه بهمن و از ادارات دولتی شروع می شود و به تدریج در تمام شهر همه گیر خواهد شد.
برنامه های آینده بازیافت
طبق برنامه ریزی بلند مدت و 3 ساله ای که سازمان بازیافت دارد، باید در پایان سال سوم تمام صنایع کمپوست تهران کاملا مدرن و صنعتی شده و مطابق تکنولوژی روز دنیا باشد: ما از همین الان وارد فرآیند صنعتی و روز دنیا شده ایم. ضمن اینکه در حال مذاکره برای مطالعات و راه اندازی کارخانه های مدرن کمپوست هستیم.
به گفته دکتر ابراهیمی اگر کمپوست به شکل مدرن خود انجام شود به جای هر کیلو 20 تومان درآمد، هر کیلو 100 تومان سود برای بازیافت و شهرداری در بر خواهد داشت: پروژه های 3 ساله ما فعلا درآمد زا نیست. اما اگر تمام طرح هایمان اجرایی شود تحولی در اقتصاد شهری به وجود می آید.
مدیر عامل سازمان بازیافت شرط موفق شدن در صنعت بازیافت را در رقابتی شدن این صنعت می داند و می گوید: الان تمام فعالیت های بازیافت بر عهده پیمانکار خصوصی است، اگر این پیمانکاران در رقابت با سازمان بازیافت باشند و وارد این بازی سخت و سنگین شوند حتما بازیافت نتایج بهتری خواهد داشت.
یاد می دهیم که زباله هم به درد می خورد
هر چقدر هم که بانک جهانی دلار روانه سازمان بازیافت شهرداری تهران کند اگر در برنامه های این سازمان فرهنگ سازی وجود نداشته باشد، اتفاقی برای زباله های تولیدی روزانه نمی افتد. شاید به همین دلیل است که تاکنون 15 هزار مخزن زباله فقط برای جمع آوری کاغذ در مدارس تهران توزیع شده است. دکتر ابراهیمی مدیر عامل سازمان بازیافت مواد شهرداری تهران می گوید: مدارس مهمترین مکان برای فرهنگ سازی هستند. وقتی دانش آموزی یاد می گیرد زباله ها را از هم جدا کند حتما این کار را در خانواده هم اجرا می کند. پدر و مادرها به حرف بچه ها بیشتر گوش می دهند. اما حتی اگر پدر و مادرها گوش به حرف فرزندانشان هم ندهند، کودکان امروز، جوانان و پدر و مادران فردا می شوند که اگر بیشتر از ما نگران محیط اطرافشان نباشند، کمتر نیستند. به همین دلیل سازمان بازیافت اتوبوسی را به همین نام اتوبوس بازیافت روانه مدارس تهران می کند تا دانش آموزان با مراحل بازیافت و اهمیت این فعالیت که در اتوبوس نشان داده می شود آشنا شوند. ما آموزش چهره به چهره در مساجد، تیزر تلویزیونی، سمینارهای آموزشی برای مدیران و انواع بروشورهای اطلاع رسانی و آموزشی داریم که هر کدام تاثیر زیادی در ارتقای فرهنگ مردم در مورد بازیافت مواد دارد.
دکتر ابراهیمی یادش رفت بگوید پازلی به شکل سطل زباله هم برای بازی کودکان طراحی شده است
منبع تولید زباله های شهری
توجه به منابع تولید همراه با آگاهی از ترکیب و نرخ تولید زباله، اساس مدیریت مواد زاید جامد را تشکیل می دهد. از بررسی های انجام شده در این زمینه چنین نتیجه گیری می شود که نوع زباله تولید شده در هر شهر و منطقه در ارتباط مستقیم سیستم فعالیت، اماکن تولید و نحوه زندگی مردم است. وجود قطب های صنعتی، ساخت و سازها و دیگر عوامل تولید زباله تاثیر اساسی مدفوع و ترکیبات مختلف مواد زاید جامد و در نتیجه سیستم های مدیریتی آن دارد
جمع آوری و حمل و نقل زباله های شهری
جمع آوری و حمل و نقل زباله یکی از مهمترین عملیات مدیریت مواد زاید جامد است. طبق محاسبات انجام شده حدود 80 درصد کل مخارج مدیریت مواد زاید جامد مربوط به جمع آوری زباله است. که درصد بالایی از این مقدار مربوط به حقوق کارگران و نیروی انسانی است. به عبارت دیگر اکثریت مخارج سیستم مدیریت مواد زاید جامد فقط صرف حقوق و دستمزد می شود. به همین جهت اصلاح، بهینه سازی و مکانیزه کردن سیستم جمع آوری و حمل زباله، ضمن تسریع در عملیات، هزینه و نیروی انسانی کمتری را نیاز خواهد داشت. ذیلا چند مورد از سیستم های مختلف جمع آوری و حمل و نقل زباله که هم اکنون در کشور ما رایج بوده و به عبارتی مناسب تشخیص داده شده است، به اختصار، بیان می شود.
الف ـ جمع آوری زباله از کیسه های پلاستیکی و یا بشکه های مستعمل که به عنوان ظروف نگهداری زباله مورد استفاده قرار گرفته و مبادرت به تخلیه آن ها در کامیون های زباله کش می گردد. این روش که در حال حاضر در اغلب شهرهای کشور انجام می گیرد. در صورتیکه در خطوط جمع آوری مناسب قرار گیرد یکی از روش های متناسب و مفید به حساب می اید.
ب ـ حمل زباله از منازل بوسیله گاری های دستی و انتقال مستقیم آن ها به کامیون های سرپوشیده. در این روش زباله های خانگی طبق برنامه های پیش بینی شده توسط کارگران تنظیف شهری از منازل جمع آوری و بوسیله چرخ های زباله با حجم کافی به ایستگاه های مشخص شده در سیستم منتقل گردیده و مستقیما در کامیون های زباله کش، بارگیری می شوند.
ج ـ جمع آوری زباله از منازل و مراکز تولید و انتقال آن به جایگاه های موقت شهری. استفاده از این روش عموما در شهرهای قدیمی به علت وجود کوچه های تنگ و باریک، عدم دسترسی به ماشین آلات ویژه حمل و نقل و یا کمبود پرسنل تنظیف، معمول است. در این روش زباله های خانگی بوسیله مامورین شهرداری با استفاده از چرخ های زباله که عموما غیربهداشتی است به جایگاه های موقت حمل گردیده و بر روی هم تلنبار می شوند تا بوسیله کامیون های زباله کش و یا هر وسیله دیگر به ترمینال های زباله و یا محل دفع حمل شوند.
د ـ کاربرد وانت ها در حمل و نقل زباله : استفاده از وانت های حمل زباله که طی چند سال اخیر در بسیاری از شهرهای کشور معمول گردیده روشی است که زباله مستقیما از کوچه و خیابان های باریک برداشته شده و به ایستگاه های انتقال، حمل می گردد. توصیه صریح در استفاده از وانت ها منحصر به نواحی و محله هایی از شهر است که امکان تردد برای کامیون های بزرگتر نباشد.
ه ـ سیستم های جمع آوری زباله با کانتینرهای ثابت : (S.C.S (Stationary Container System : در این روش کانتینرهای مستقر در اماکن تولید زباله بوسیله مردم و یا مامورین شهرداری بارگیری می شوند. سپس کامیون های ویژه حمل زباله، طبق برنامه از پیش تعیین شده به محل استقرار کانتینر حرکت نموده و پس از تخلیه زباله در مخزن خود، کانتینر را در محل اصلی مستقر می نمایند. زباله های تخلیه شده از کانتینرها به ایستگاه انتقال، ترمینال های زباله و یا محل های دفع منتقل می شوند (2).
ایستگاههای انتقال یا ترمینال های زباله
ایستگاههای انتقال یا ترمینال های زباله که عموما در شهرهای بزرگ احداث می شوند فضاهای مسطح و حصارکشی شده ای هستند که در اصل برای بارگیری زباله از ماشین آلات کوچک به کامیون های بزرگ زباله کش مورد استفاده قرار می گیرند.
این تاسیسات زمانی بکار گرفته می شوند که محل دفع نهایی از محل جمع آوری زباله فاصله زیادی داشته باشد. در چنین شرایطی حمل مستقیم زباله با ماشین آلات کوچک و کم حجم از اماکن تولید به محل اصلی دفع غیر اقتصادی بوده و هزینه های گزافی را در برخواهد داشت، کنترل کامل ایستگاه های انتقال زباله از نظر آلودگی، انتقال سریع زباله از محل به کمک روش های پیشرفته و نیز ترتیب فضای سبز و گل کاری الزامی خواهد بود.
کمیت زباله های شهری
آگاهی از کمیت زباله های شهری برای طراحی سیستم مدیریت مواد زاید جامد شهری از اهمیت ویژه ای برخوردار است و بدون اطلاع از آن نمی توان پرسنل، ظرفیت و تعداد ماشین آلات مورد نیاز را محاسبه نمود. تاکنون برآوردهای مختلفی برای میزان تولید زباله های شهری ارائه شده است. مثلا برای ایران نرخ تولید سرانه زباله حدود 800 گرم برآورد شده که مسلّما در شهرهای مختلف متفاوت است.
باید توجه داشت که نرخ زباله به عوامل متعددی از قبیل موقعیت جغرافیایی محل، شرایط آب و هوایی، فصول سال، وجود یا عدم وجود سیستم باز یافت، آداب و رسوم، فرهنگ مردم، وضعیت اقتصادی، سطح آموزش و سطح بهداشت جامعه بستگی دارد که باید برای هر شهر به صورت جداگانه و اختصاصی محاسبه شود. نکته مهم اینکه از اعداد و ارقام به دست آمده در نقاط دیگر مستقیما در طراحی سیستم مدیریت مواد زاید شهر مورد نظر می توان استفاده نمود.
روش های دفع زباله
روش های معمول که تاکنون برای دفع زباله بکار گرفته شده است شامل بازیافت، سوزاندن، دفن بهداشتی و تهیه کمپوست با استفاده از سیستم های سنتی، نیمه صنعتی و مدل های پیشرفته هوازی و غیرهوازی است. با توجه به موقعیت جغرافیایی و آب و هوایی شهرهای کشور و وجود زمین های بایر فراوان در اطراف شهرها و همچنین ویژگی های خاص زباله های شهری در ایران که بیش از 70% آن ها را مواد آلی تشکیل می دهد، روش های سوزاندن، کمپوست و دفن بهداشتی به صورتی که در ابتدا با اجرای سیستم های بازیافت از مبدا تولید همراه باشد از اهمیت خاصی برخوردار است که ذیلا به صورت خلاصه مورد بحث قرار می گیرد.
سوزاندن (Incineration)
در ایران با توجه به کیفیت زباله های شهری که بهره وری بازیافت وکودسازی در آن ها زیاد است و نیز با عنایت به وجود زمین های بایر و فراوانی که در اطراف شهرها تناسب خاصی برای دفن بهداشتی زباله دارند، سرمایه گذاری در جهت احداث کارخانه های زباله سوز، توصیه نمی شود. اما از آنجا که آلودگی بیولوژیکی و عفونی زباله های بیمارستانی معمولا بیش از انواع دیگر زباله است، کارشناسان، بهترین روش برای دفع زباله های مراکز درمانی را سوزاندن در کوره های زباله سوز، توصیه کرده اند. ضمنا محاسن و معایب سوزاندن زباله با دستگاههای زباله سوزبه شرح زیر خلاصه می شود:
محاسن
* · این روش موثرترین روش دفع زباله است که در مقایسه با سایر روش های دفع به زمین کمتری نیاز دارد. خاکستر باقیمانده به علت عاری بودن از مواد آلی و باکتری ها از نظر بهداشتی مخاطره آمیز نبوده و قابل دفن است.
* · آب و هوا و تغییرات جوی تقریبا تاثیر مهمی در این روش ندارد.
* · سوزاندن زباله در دستگاههای زباله سوز منافع جنبی نظیر استفاده ازحرارت ایجاد شده برای گرم کردن بویلرها و در نتیجه تولید انرژی بهره دارد.
13