مقدمه
کارشناسان تربیتی شرایط متعادل فضای آموزشی لازم برای هر ثبت نام را بین 5 تا 3 متر مربع عنوان کرده اند در صورتی که در بعضی مدارس از فضای آموزش از یک متر مربع کمتر است . وسایل و تجهیزات نیز باید در شرایط متعارف و قابل قبول باشد وقتی که تندرستی و سلامت روان و تحقق بخشیدن به دیگر ابعاد تربیت انسان به عنوان هدفها و وظایف مدرسه مطرح می شود چگونه می توان از ساختمان های غیر بهداشتی و فاقد شرایط و وسایل لازم برای زیست گروهی عنوان مدرسه استفاده کرد و دوباره بازده کار نگران نبود مسائل فوق ما را بر آن داشت تا مقایسه ای بین وضعیت موجود و وضعیت مطلوب در فضای آموزشی مدارس ابتدایی دخترانه داشته باشیم .
اهمیت و ضرورت تحقیق
اگر نگاهی گذرا به فضای آموزش در گذشته داشته باشیم حاکی از این می باشد که فضای آموزش در قدیم بسیار ابتدایی و درسطح منازل و واحد هایی به دور از نور کافی برای این امر تشکیل شده بود . فضای تدریس را رطوبت فرا گرفته بود که این امر ( تدریس ) با کمبود های زیادی که باعث بوجود آمدن امراض در متعلمین می شد مواجه بودند و دانش آموزان در آن فضا نمی توانستند با آرامش به تعلیم بپردازند .
باید دانست که راحتی دانش آموزان در مدر سه از جمله عوامل مهم در پیشرفت آموزشی است . انها این راحتی را در زمانی که تجهیزات محل آموزشی با ابعاد بدنی و روانی متناسب احساس خواهند کرد پی سازگار ساختن تجهیزات باید متناسب با اندازه های بدن و روان باشد از این مسئله چرا که هر گونه اشتباه در این امر علاوه بر تاثیر بر برنامه های آموزشی در پیشرفت جسمی دانش آموزان نیز تاثیر خواهد گذاشت تا همچنین مجموعه بتواند ا زراهنمایی پرورش و نهایت در برنامه ریزی های مربوط به عنوان سندی مورد استفاده قرار گیرد و در این راستا به کاستی ها و نقاط قوت خود در این زمینه پی ببریم سپس کوشش بر این است که با بررسی بین وضعیت موجود وضعیت مطلوب و یا در نظر داشتن نیازهای واقعی جامعه و مقررات اقتصادی راه حل مناسبی برای تهیه ضوابط و معیارهایی که منتج به ایجاد فضاهایی مطلوب با عملکرد صحیح می گردد یافت شود تا شاید نیاز مبرم جامعه از دیدگاه مطالعه و تحقیق پاسخگو باشد .
اهداف تحقیق :
آشنایی با تاثیرات فضای آموزشی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دخترانه مقطع ابتدایی
بیان مسئله :
تاثیر فضای آموزشی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دخترانه مدارس ابتدایی
فرضیه های تحقیق :
1- به نظر می رسد بین وضعیت موجود فضای آموزشی مدارس دخترانه ابتدایی و استانداردهای جهانی رابطه معنا داری وجود ندارد .
2- احتمالا که اصول بهداشتی در مدارس دخترانه رعایت نمی شود .
انواع متغیرها
– مدرسه شاداب ( متغییر مستقل ) تاثیر آن بر پیشرفت تحصیلی ( متغیر وابسته )
– بازی ( متغیر مستقل ) تاثیر آن بر پیشرفت تحصیلی ( متغیر وابسته )
– نمایش خلاق ( متغیر مستبقل ) تاثیر آن بر پیشرفت تحصیلی ( متغیر وابسته )
– نقشه های مفهومی در فرآیند یاددهی و یادگیری ( متغیر مستقل ) تاثیر آن بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان ( متغیر وابسته )
– عوامل جذاب سازی محیط آموزشگاه ( متغیر مستقل ) تاثیر آن بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان ( متغیر وابسته )
تعاریف عملیاتی واژه ها :
تعریف فضای آموزشی : کلیه فعالیتهای داخل ساختمان و بیرون آن به صورت برنامه هفتگی مشخص شده و به فضای آموزشی ترجمه می شود .
تعریف وضعیت : یعنی شکل و طرز از نظر اصطلاحی وضعیت مطولب وضعیتی که با استانداردهای یونسکو مطابقت داشته باشد .
تعریف آموزش : آموزش از نظر لغوی منسوب به آموزش و آنچه مربوط به تعلیم و تربیت است و به معنی طالب علم و دوستدار آموزش از نظر اصطلاحی فضای آموزشی به کلیه ساختمانهایی که به نحوی ارتباط با مسائل آموزش و پرورش دارند اطلاق می شود که شامل ساختمانهای کلاس – قسمت اداری ، قسمت ورزش ، ساختمانهای تربیتی – آمفی تاتر ، سالنهای امتحانات و … می باشد .
" مدرسه ی شاداب مدرسه ای برای زندگی "
آدمی برای رشد و تعالی فطرتا به نشاط و شادابی نیاز دارد . هیچ چیز مانند کسالت و سستی و بی میلی آدمی را از سیر به سوی کمال باز نمی دارد . بهترین شکل تربیت ، اگر با میلی و تحمیل همراه باشد بی نتیجه خواهد ماند . شاید به همین دلیل است که در آموزه های دینی خواسته شده است که افراد ، عبادات مستحب را هنگامی که میل و رغبت دارند ، انجام دهند ، شکوفایی اندیشه ها و بروز استعدادها و توانایی ما هم تنها هنگامی امکان پذیر می شود که محیط تربیت ، آمیخته به علاقه و تمایل و نیازهای فراگیران باشد . در برخی کشورهای توسعه یافته ، سرآغاز آموزش و پرورش را " آموختن شوق زندگی به دانش آموزان " می دانند . در واقع نظامهای آموزشی باید دانش آموزان را نه برای امرار معاش ، بلکه برای زندگی خلاقانه و انسانی آماده سازند تا بتوانند به نیازها ، امیدها و علایق جامعه پاسخ دهند .
یادگیری قبل از آنکه یک رنج باشد ، می تواند به فعالیت با نشاط تبدیل شود ( حاجی حسین نژاد ، 1382 ) در گزارشی درباره آموزش و پرورش کشور ژاپن معلمان مهمترین وظیفه خود را چنین بیان کرده اند : " ما تصور می کنیم که اگر در مدرسه برای دانش آموزان زندگی شوق انگیزی ایجاد کنیم ، مهمترین کار را انجام داده ایم . کوشش می کنیم به کودکان بیاموزیم چگونه یاد بگیرند و از مدرسه و کلاس درس لذت ببرند . لذت بردن از فرآیند یادگیری به اندازه خود یادگیری و نتیجه آن برای ما ارزشمند است . با این روش ما به دانش آموزان می آموزیم که چگونه به یادگیری علاقمند شوند و آن را به خارج از کلاس و مدرسه گسترش دهند ( سرکار آرانی 1372 )
بازی بهترین وسیله آموزش :
شاید بارها برای معلمین محترم این اتفاق افتاده باشد که ساعتها درباره یک موضوع درس ، مخصوصا نکات دستوری ، توضیح داده اند ، اما دانش آموزان آن را متوجه نشده و به صورت کاربردی و مفهومی یاد نگرفته است .
یا بارها معلم به دانش آموزان یادگیری شکل کلمات و دیکته لغات جدید را توصیه کرده اما دیکته آنها رضایت بخش نبوده است . با ابداع یک بازی زیرکانه و گنجاندن ماهرانه این مطالب طی بازی می توان ، فرآیند یادگیری را به طرز شگفت آوری آسان کرد و سرعت بخشید و یادگیری را برای آنها لذت بخش ساخت ؛ به ویژه اگر به صورت گروهی و به شکل مسابقه بین چند گروه درکلاس انجام شود .
" نمایش خلاق "
شیوه ای که می خواهیم از آن بگوییم ، پس از چند دهه تجربه محققان و معلمان و کشورهای مختلف تایید شده است ؛ شیوه ای که خود کودکان از خردسالی و به شکلی غریزی ، به کمک آن ، پیچیده ترین و بزرگترین مسائل را برای خود آسان و قابل فهم و جذاب کنند . چرا باید کودکان در دوره ابتدایی به سختی بکوشند تا مفاهیم ناآشنای ریاضی ، علوم ، جغرافیا ، علوم اجتماعی ، تاریخ و …. را به خاطر بسپارند ؟ با نمایش خلاق ، همه این مفاهیم به عینیت در می آید و ملموس می شود .
به عنوان مثال ، یکی از خانم معلمها با بچه ها قرار گذاشته بود که : " من خورشیدم و شما دانه اید " هر روز وقتی معلم به طرف کلاس می آمد بچه ها زیر میز می رفتند و با ورود او ، به شکل دانه های در حال رشد ، از زیر میز آهسته قد می کشیدند و بالا می آمدند . علاوه بر مفهوم زیبایی که در این بازی ساده نهفته است معلم هر بار یکی از مفاهیم درس علوم ( گیاهان ) را در خلال آن به بچه ها می آموخت . معلم دیگری برای آموزش منظومه شمسی از نمایش خلاق استفاده کرده بود . یکی از بچه ها خورشید می شد و با حرکت دست نور می تاباند و دانش آموز دیگری در نقش کره زمین ، برای نشان دادن حرکت وضعی ، دور خود و برای حرکت انتقالی به دور خورشید می چرخید !
اگر به من بگویی ، فراموش خواهم کرد .
اگر به من نشان دهی به خاطر خواهم سپرد .
اما اگر مرا عملا درگیر کنی ، خواهم فهمید .
با نمایش خلاق ، دانش آموزان ، خود وارد تدریس می شوند و در بطن موضوع قرار می گیرند . به این ترتیب آنها هم بازی کرده اند و سرگرم شده اند هم مفهومی انتزاعی برایشان ملموس شده است و هم آن درس بی شک ، تا مدتی طولانی در خاطرشان خواهد ماند . اینها همه در حالی است که نمایش خلاق ، هیچ امکاناتی نمی خواهد . امروزه جدایی شیوه های نمایش از برنامه درسی مدارس کشورهای پیشرفته ، دیگر ممکن نیست محققان به مزایای دیگر این شیوه نیز پی برده اند : 1- دانش آموزان با شیوه های غیر مستقیم و شیرین مفاهیم مرتبط با دین ، فرهنگ ، ادبیات و تاریخ کشورشان را می شناسند و با آن انس می گیرند .
2- این شیوه مبتنی بر کار گروهی است و بچه ها به وسیله آن ، نظم ، خویشتنداری و همکاری با یکدیگر را می آموزند .
3- دانش آموزان ، اعتماد به نفس بالایی کسب می کنند و می توانند به راحتی در میان جمع صحبت کنند و مطلب مورد نظرشان را توضیح دهند .
4- دانش آموزان با ایفای نقشهای مختلف ، برای لحظاتی ، خود را به جای افراد گوناگون ، در موقعیتهای متفاوت می گذارند و احساس آنها را درک می کنند و با شغل و حرفه آنها آشنا می شوند .
5- دانش آموزان با نمایش خلاق ، علاوه بر فهم عقلی موضوع به فهم حرکتی و عاطفی آن دست می یابند . پژوهشها به کرات نشان داده است که این رویکرد باعث درک عمیق و پیشرفت چشم گیر در قدرت حفظ و یادگیری می شوند . در سال 1381 ، طرح استفاده از شیوه های نمایش در مدارس به سازمان آموزش و پرورش شهرستانهای استان تهران ارائه شد و سه سال پیاپی ( 1382-1383-1384 ) دوره آموزش برای 600 نفر از معلمان ابتدایی برگزار گردید .
به این وسیله آنها با نمایش خلاق آشنا شدند و از سال تحصیلی جدید برای تدریس از این شیوه بهره بردند . در مدارس ایران ، استفاده از شیوه های نمایش در کار آموزش ، رسما پیشینه و جایگاه چندانی نداشته است ، اما به نظر می رسد ، اکنون زمان آن فرا رسیده است که تحولی بنیادین و گسترده در نظام آموزش ما انجام شود .
این طرح ، همچنان در ابتدای راه است و عاری از کاستی نیست ، اما تا همین جا نیز چنان نتایج چشمگیری در بر داشته است که همه دست اندر کاران طرح را به ادامه آن دلگرم کرد ه است .
کاربرد نقشه های مفهومی در فرآیند یاددهی و یادگیری :
اشاره : یکی از روشهای آموزش جدید که با نظریه ( ساختن گرایی ) ارتباط بسیار نزدیکی دارد . استفاده از نقشه های مفهومی است که می تواند در مراحل گوناگون آموزش ، از طراحی و تهیه محتوای برنامه درسی گرفته تا مرحله ی اجرا و ارزشیابی مورد استفاده قرار می گیرد . در بیست سال اخیر ، معلمان و پژوهشگران برای تسهیل ، تسریع و عمق بخشی یادگیری علوم به ویژه علوم تجربی ، استفاده وسیعی از نقشه های مفهومی به عمل آورده اند . به کارگیری نقشه های مفهومی این امکان را برای معلمان و دانش آموزان فراهم می سازد با به عمیق تر کردن فرآیند یاددهی و یادگیری همت گمارند و شرایط دست یابی به سطوح بالاتر شناختی و انواع تفکرهای انتزاعی خلاق و انتقادی را فراهم سازند . این مقاله به معرفی نقشه های مفهومی و کاربردهای آن می پردازد و انتظار می رود معلمان عزیز کشورمان با به کارگیری این ابزار قدرتمند ، در فرآیند یاددهی – یادگیری و ارزشیابی مفاهیم به ویژه مفاهیم علوم تجربی قدمهای مثمر ثمری بردارند .
نقشه های مفهومی می توانند به عنوان ابزارهای برای مرور و سازماندهی اطلاعات مورد استفاده قرار گیرند . در استفاده از نقشه های مفهومی هم به هنگام نمایش و هم به هنگام تهیه آنها ، مطالب چندین بار برای یادگیرنده تکرار می شوند . در نقشه هایی از قبل آماده شده دانش آموز به " مرور دیداری " مطالب و در تهیه نقشه ها به " مرور نوشتاری " مطالب می پردازد . همچنین یک مزیت بزرگ استفاده از نقشه های مفهومی این است که آنها تصویری جامع و روشن از مفاهیم و رابطه بین آنها را در یک فضای کوچک فراهم می کنند و فرد می تواند به آسانی به هر قسمتی از آن متمرکز شود . امکان مرور مفاهیم از این طریق ، بسیار سریع تر و عملی تر از خلاصه برداری های غیر ترسیمی است . بنابراین ، نقشه های مفهومی می توانند هم در یاددهی و هم در یادگیری مفاهیم مورد استفاده قرار گیرند . با نمایش یک نقشه مفهومی و خالی گزاردن برخی گره ها می توان از دانش آموزان خواست با کامل کردن جاهای خالی به وسیله کلمات کلیدی ، در ارزشیابی شرکت کنند . بنابراین می توان موارد کاربرد نقشه های مفهومی را به صورت 1- آموزشی 2- ارزشیابی تکوینی 3- ارزشیابی پایانی 4- برنامه ریزی آموزشی بیان کرد .
نتیجه گیری :
بدون شک نقشه های مفهومی ابزار بسیرا قدرتمندی برای یاددهی – یادگیری و ارزشیابی مفاهیم ، به ویژه موضوع های متنوع علمی نظیر علوم تجربی محسوب می شوند و از دستاوردهای جانبی آن می توان به افزایش عمیق یادگیری ، دست یابی به سطوح بالاتر شناختی و تفکر انتزاعی اشاره کرد . نقشه های مفهومی را می توان هم از طریق قلم و کاغذ و هم از طریق نرم افزارهای پیشرفته رایانه ای رسم کرد . ترغیب دانش آموزان به رسم نقشه های مفهومی به درگیر شدن ذهن آنها با مفاهیم و ارتباط منطق موجود بین آنها می انجامد و این امر در فرآیند یاددهی و یادگیری و روش های دست یابی به شناخت و فراشناخت ارزش فراوانی دارد .
عوامل جذاب سازی محیط آموزشگاه
اشاره این بخش از سلسله مراتب دست نامه ای برای معلمان ، در محورهای بیست و پنجم و ششم ، با ارائه نکته هایی در مورد جذاب سازی محیط آموزشگاه و نمایش به صورت موثر پی گرفته می شود . گزارشهای دریافتی از برخی آموزشگاههای کشور حاکی است ، تعدادی از مدیران محترم مدارس ، این نکته ها را در جلسات شورای معلمان آموزشگاه تحت مدیریت خود به بحث و تبادل نظر گذاشته اند واز همکاران خواسته اند ما به ازای مدرسه ای و محیطی هر یک از نکات زیر را بیان کنند .
1- تبدیل کلاس درس به یک محیط آموزش بسیار جالب
پاره ای از مدارس محیط های بیگانه و بی رویه به نظر می رسد که در آنها امور به صورت خشک در جریان است . نکته هایی را از معلمان ابتدایی بگیرید و تلاش کنید تا کلاس درس را تبدیل به جایگاه مخصوص خود کنید ؛ بالاخره شما بخش قابل توجهی از بهترین دوران زندگی خود را در آنجا سپری می کنید .
2- رنگهای مربوط به دگور کلاس بهتر از رنگهای قوی ، روشن و امید بخش باشد .
دانش آموزان ، این گونه رنگها را بسیار بیش از رنگهای مات و کم جلوه ، تحسین کرد . و واقعا به آنها توجه می کنند . اگر کلاس به طراحی داخلی نیاز دارد و مدرسه بودجه ای برای انجام آن در اختیار ندارد از پوسترها ، کاغذهای رنگی و خرده پارچه برای پوشش دهی به نقاط کثیف کلاس استفاده کنید . استفاده از پارچه ها و مواد گوناگون می توانند یک اتاق بی روح را به محیطی گرم وشاداب تبدیل کنند .
3- دانش آموزان را تشویق کنید با خود عکسهای جالب به کلاس بیاورند تا به نمایش عملکردشان بیافزایند .
با به کارگیری این روش ، آنها احساس مالکیت می کنند و برای مراقبت از محیط تحصیلی خود ، احساس مسئولیت بیشتری خواهند کرد .
4- از گیاهان سبز استفاده کنید تا به واسطه ی آنها ، محیط کلاس جذاب تر و صمیمی تر به نظر برسد .
اگر در کلاس ، گروههای راهنما دارید . مسئولیت نگهداری و آبیاری گیاهان را به آنها بسپارید .
5- کتاب ها به همان اندازه که برای مطالعه سفید هستند باعث تزیین کلاس نیز می شوند .
وجود کتابهای گوناگون ؛ می توانند باعث شوند تا محیط کلاس جالبتر به نظر آید . به عنوان بخشی از نمایش همایش علمکردتان برای جلد کتابها از طرح های رنگی استفاده کنید ؛ طرح قفسه های کتابخانه را طوری تنظیم کنید که کتابها در دسترس باشد و هر کس که به آنها مراجعه می کند با عناوین و شرح کتابها مواجه شود .
6- وسایل جالبی از قبیل تصاویر و عکسهای قابل توجه را در کلاس ، کنار هم جمع کنید .
شاید تصاویری را جمع آوری کنید که به موضوع تدریس شما مرتبط بوده و یا فقط از روی علاقه شخصی این کار را کنید موارد غیر معمول ، می تواند باعث تحریک قوه خلاقیت دانش آموزان در بسیاری از حوزه ها شود .
7- اسباب و اثاثیه کلاس را دوباره مرتب کنید .
با کمک دانش آموزان ، می توانید با سرعت تمام تغییرات زیادی در طرح چیدمان کلاس ایجاد کنید . آنها همیشه از تغییر ، لذت خواهند برد ، هنگامی که احساس می کنید ترکیب و شکل کلاس نیاز به تطبیق با طرحها و نقشه های گوناگونی دارد ، انجام این کار نیز می تواند حرکتی مفید باشد .
8- مراقب روش کار خود باشید .
برای انجام کار به نحو مطلوب باید بتوانید به سراغ هر دانش آموزی که مشغول انجام کار است بروید تا به عملکرد هر یک از آنه به طور خصوصی واکنش نشان داده و یا راهنمایی کنید . دانش آموزانی که احساس می کنند از شما منفک شد ه ودر امنیت کامل هستند ، ممکن است کار زیادی انجام ندهند .
9- به طور منظم ، نمودارها را عوض کنید .
آنها به سر عت می توانند تبدیل به بخشی از چشم انداز شوند . ترسیم و مرمت بعدها و از بین بردن خطوط ناقص را ادامه دهید هیچ چیز از یک نمودار نا مرتب بدتر به نظر نمی رسد .
منابع
1- مدرسه شاداب مدرسه ای برای زندگی : رسالت پور – مریم . مجله رشد مدیریت مدرسه شماره 6 اسفند 1386
2- بازی بهترین وسیله آموزش : میرزایی – فاطمه . مجله رشد آموزش راهنمایی تحصیلی شماره 7 فروردین 1387
3- کاربرد نقشه های مفهومی در فرآیند یاددهی و یادگیری : اصغری – پریوا . مجله رشد تکنولوژی آموزش شماره 7 فرودین 1387
4- نمایش خلاق : بیانلو – حسن . مجله رشد معلم شماره 14 نیمه دوم فروردین 1387
5- عوامل جذاب سازی محیط آموزشگاه : نوشته نیک پاکارد / نیل دیس ترجمه : رکسانا شهرام / مرتضی مجد فر – مجله رشد معلم شماره 14 نیمه دوم فرودین 1387
18