موضوع
جایگاه نیروی انتظامی در پیشگیری از جرم
بهار بهار 1396
چکیده
فقدان ارزشی که بتواند آموزه های پیشگیرانه را در اقدامات پلیسی اجرایی کند و زمینه همکاری پلیس و سایر نهادهای مسئول را در امر پیشگیری از جرم فراهم آورد موجب شده است که اقدامات پلیس بیشتر جنبه سنتی به خود گرفته و غالبا جنبه خشونت آمیز به خود بگیرد جامعه امروزی برای حل موثر مشکل جرایم و برقراری امنیت اجتماعی که حق مسلم هر انسانی است، چشم امید به سوی پلیس دوخته است.هر چه تعداد ماموران پلیس بیشتر باشد، جرایم کمتر خواهد شد در حالیکه شهروندان و مقامات عمومی اغلب از این دیدگاه حمایت می کنند، دیگران ادعا می کنند که پلیس در حضور نهادهای اجتماعی بسیار قدرتمند تر، مانند خانواده و بازار کار، مشارکتی محدود در زمینه پیشگیری از وقوع جرم دارد به نظر میرسد حقیقت در حد میانه اینهاست. اینکه بیشتر شدن تعداد ماموران از وقوع جرم پیشگیری می کند یا خیر، وابسته به آن است که آنها تا چه اندازه می توانند بر اهداف، وظایف، اماکن، زمانها، و مردم خاص متمرکز گردند. در مطالب ارائه شده در این پایان نامه سعی بر آن شده که با به کارگیری نظریه های مختلف گفته شده در زمینه پیشگیری از جرم که بر مبنای امور پلیسی بنا نهاده شده به نقش تعداد نیروهای پلیس گشت ها بازداشت ها و ایست بازرسی های پلیسی و ماهیت پیشگیری پلیسی و نقش هر کدام در پیشگیری از جرم پرداخته شود پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی است و مطالب آن به روش کتابخانه ای با استفاده از منابع تالیفی به زبان اصلی (انگلیسی) کتابها و مقالات تالیفی و ترجمه ای سایتهای اینترنتی قوانین مدون داخلی و خارجی و برخی از طرح های اجرا شده با هدف پیشگیری از جرم نگاشته شده است.روش تحقیق حاظر توصیفی- تحلیلی است.
واژگان کلیدی: پلیس، پیشگیری، مسئله محوری، جامعه محوری، حضور فیزیکی
فهرست مطالب
فصل اول کلیات پژوهش 1
1-1- مقدمه 2
1-2- بیان مساله 3
1-3- سوالات تحقیق 5
1-4- فرضیات 5
1-4-1- فرضیه اصلی 5
1-4-2- فرضیه های فرعی 5
1-5- جنبه نوآوری تحقیق 6
1-5- ضرورت تحقیق 6
1-6- اهداف تحقیق 7
1-6-1- اهداف علمی 7
1-6-2- اهداف عملی 7
1-7- روش تحقیق 7
1-8- سوابق تحقیق 7
فصل دوم مفاهیم و مبانی نظری پژوهش 10
2-1- جایگاه و نقش پیشگیری از جرم 11
2-1-1- تعریف پیشگیری 11
2-1-1-1- مبانی و مفاهیم پیشگیری 11
2-1-1-2- اوصاف خاص تدابیر پیشگیرانه 15
2-1-2- پیشگیری از جرم در شرع و قوانین 16
2-1-2-1- پیشگیری از جرم در اسلام 16
2-1-2-2- پیشگیری از جرم در قوانین مدون 16
4-5- نتیجه گیری 17
منبع 19
فصل اول کلیات پژوهش
1-1- مقدمه
پیشگیری از جرم و جهت دهی جامعه به سمت و سویی که عاری از بزهکاری و جرم باشد همواره مورد نظر تمامی جوامع حکومت ها و دولت ها بوده و هست و هر جامعه یا حکومتی می کوشد تا با استفاده از ابزارها و امکاناتی که در دسترس دارد گامی را در جهت رسیدن به این هدف تقریبا دست نیافتنی بردارد. بر همین اساس حکومت قوانین مقرراتی را وضع می کند و جامعه را ملزم به رعایت آن قوانین و مقررات می نماید.
ابزار حکومت در جهت اعمال این قوانین و مقررات چیزی جز دستگاه ها و سازمانهای تابعه حکومت نمی تواند باشد این سازمان ها و دستگاه ها بر طبق دستورالعمل ها و مقرراتی که دارند هر کدام عهده دار وظایفی در جامعه می باشند بعضی اهداف سیاسی را پیگیری می کنند برخی به دنبال تحقق اهداف فرهنگی اجتماعی هستند و برخی دیگر به دنبال اهداف اقتصادی هستند در این میان ارگان ها و سازمانهایی نیز هستند که تنها هدفشان ایجاد نظم در جامعه و پیشگیری از به وجود آمدن جرم و بزه در جامعه و ایجاد هماهنگی بین سایر سازمانها است که در هر جامعه ای هر زمان صحبت از ایجاد نظم و مقررات می گردد خواه ناخواه اولین ارگانی که به نظر می رسد نهاده های انتظامی است این نهاده های انتظامی که از آن به عنوان پلیس یاد می شود پیش قراول ایجاد نظم و برخورد با بزه و جرم و جایت در تمامی جوامع هستند بعد از پلیس ارگانها و سازمانهای دیگری از قبیل دادگاه ها و دادسراها و… به نظر می رسد که در اصطلاح به نهادهایی مانند پلیس، دادگاه ها و دادسراها و… سازمان های مجری عدالت کیفری گفته می شود.
نظم عدالت کیفری دارای نهادها و بخش مختلفی است که همگی در تلاش برای مقابله با جرم و جنایت هستند به طور کلی این نظام از طریق فرایند عدالت کیفری که متشکل از تعقیب و تحقیق، رسیدگی صدور حکم و اجرای مجازات است تلاش می کند تا نظم عمومی را در جامعه برقرار کند در هر یک از این فرایندها نهادهای گوناگونی وجود دارد که هر یک با اختیارات ویژه و متناسبی در پی این هدف هستند.
این نهادها به دلیل تعامل بسیار زیاد با تمامی اقشار جامعه و دخیل بودن در زندگی روزمره مردم می توانند نقش به سزایی را در جهت رسیدن به اهداف مورد نظر قانونگذار بردارند پلیس دادگاه دادسرا و شهرداری ادرات تابعه قوه مجریه و هرکدام در صورتی که وظایف خود را به نحو احسن انجام دهند، می توانند در جهت رسیدن به اهداف قانونگذار و ایجاد فضای آرام در جامعه کمک کند.
حال جدا از موارد ذکر شده در بالا نقش پلیس به عنوان یکی از سازمانهای مجری عدالت کیفری در این زمینه بیشتر و بیشتر است زیرا از یک سو مجری عدالت در جامعه هست و باید با هر جرم و جنایتی در جامعه برخورد و مبارزه نمایند و از سوی دیگر گامی را در جهت پیشگیری از جرم یا بزه در جامعه بردارند تا از به وجود آمدن جرایم بیشتر و یا به زبان بهتر کم کردن وضعیت های ایجاد در جامعه کمک نمایند. در این نوشته سعی داریم که به نقش پلیس به طور مختصر در کاهش جرم و پیشگیری از آن در جامعه بپردازیم و راه کارهایی مناسب و درخور سواد و فهم مان ارائه نماییم، باشد که مورد قبول واقع گردد.
1-2- بیان مساله
پیشگیری از جرم و جرم دهی جامع به سمت و سویی که عاری از بزهکاری و جرم باشد همواره مورد نظر تمامی جوامع حکومتها و دولتها و قانونگذاران بوده و هست و هر جامعه و حکومتی تا با استفاده از ابزارها و امکاناتی که در دسترس دارد گامی را در جهت رسیدن به این هدف بردارد.بر همین اساس حکومت قوانین و مقرراتی را وضع میکند و جامعه را ملزم به رعایت آن قوانین و مقررات می نماید.
ابزار حکومت در جهت اعمال این قوانین و مقررات چیزی جز دستگاهها و سازمانهای تابعه حکومت نمی تواند باشد.
این سازمانها و دستگاهها بر طبق دستورالعمل ها مقرراتی که دارند هرکدام عهده دار وظایفی در جامعه می باشند.بعضی اهداف سیاسی را پیگیری می نمایند برخی بدنبال تحقق اهداف فرهنگی اجتماعی هستند و برخی دیگر بدنبال اهداف اقتصادی هستند در این میان ارگانها و سازمانهایی نیز هستند که تنها هدفشان ایجاد نظم در جامعه و پیشگیری از بوجود آمدن جرم و بزه در جامعه و ایجاد هماهنگی بین سایر سازمانها است که در هر جامعه ایی هر زمان صحبت از ایجاد نظم و مقررات می گردد خواه ناخواه اولین ارگانی که بنظر می رسد نهادهای انتظامی است.این نهاد های انتظامی که از آن بعنوان پلیس یاد می شود پیش قراول ایجاد نظم و برخورد با بزه و جرم و جنایت در تمامی جوامع هستند. بعد از پلیس ارگانها و سازمانهای دیگری از قبیل دادگاه ها دادسراها و…. بنظر
می رسد که در اصطلاح به نهادهایی مانند پلیس، دادگاه ها، دادسراها و…. سازمانهای مجری عدالت کیفری گفته می شود.
نظام عدالت کیفری دارای نهاد ها و بخشهای مختلفی است که همگی در تلاش برای مقابله با جرم و جنایت هستند.
بطور کلی این نظام از طریق فرایند عدالت کیفری که متشکل از تعقیب و تحقیق، رسیدگی حکم و اجرای مجازات است.تلاش می کند تا نظم عمومی را در جامعه برقرار کند در هر یک از این فرایندها نهادهای گوناگونی وجود دارد که هر یک با اختیارات ویژه و متناسبی در پی این هدف هستند. این نهادها بدلیل تامل بسیار زیاد با تمامی اقشار جامعه و دخیل بودن در زندگی روزمره مردم می توانند نقش بسزایی را در جهت رسیدن به اهداف مورد نظر قانونگذار بردارند.نقش پلیس بعنوان یکی از سازمانهای مجری عدالت کیفری در این زمینه بیشتر است.زیرا از یک سو مجری عدالت در جامعه است و باید با جرم و جنایتی در جامعه برخورد و مبارزه نمایند و از سوی دیگر گامی را در جهت پیشگیری از جرم یا بزه در جامعه بردارند تا از بوجود آمدن جرایم بیشتر و یا به زبان بهتر به کم کردن وضعیت های ایجاد در جامعه کمک نمایند.
1-3- سوالات تحقیق
در واقع سوال اصلی تحقیق ما این است که نیروی انتظامی در پیشگیری از جرایم چگونه می تواند ایفای نقش نماید؟ این سوال خود به دو سوال فرعی قابل تقسیم است.
1 – چه ارتباطی بین پیشگیری پلیسی و پیشگیری کیفری وجود دارد؟
2 – چه ارتباطی بین پیشگیری پلیسی و پیشگیری وضعی وجود دارد؟
1-4- فرضیات
1-4-1- فرضیه اصلی
هرچه آموزش عوامل انسانی نیروی انتظامی در دانشگاه های مربوطه و سایر مراجع انتظامی در زمینه اطلاع رسانی-پیشگیری-اقدامات مقدماتی-اقدام و برخورد با مجرمین علمی تر باشد به همان میزان شاخص کاهش اقدامات مجرمانه به میزان رضایت مندی مردم جامعه از پلیس بالاتر خواهد بود و در همین راستا ایفای نقش نیروی انتظامی به عنوان بازوی اجرای عدالت با هشیاری و دقت بیشتری صورت می پذیرد.
1-4-2- فرضیه های فرعی
1/ مشارکت پلیس در تدابیر انسجام شهری با موفقیت و اثربخشی اقدامات پیشگیرانه،ارتباط دارد به طوری که شهروندان اغلب بر این باورند که هرچه تعداد ماموران پلیس در این خصوص بیشتر باشد جرایم کمتر به وقوع می پیوندد.
2/ هرچه پلیس دقیقتر بتواند دلایل وجود الگوهای خاص جنایت را تشخیص داده و آنها را کاهش دهد،جنایت کمتر به وقوع می پیوندد که این فرض در آزمونهای فرضیه امور پلیسی مبتنی بر حل مساله شاخص تر جلوه می نماید.
1-5- جنبه نوآوری تحقیق
نوآوری و جدیدبودن این پژوهش در ارائه ی شیوه های مستقل و کاربردی جهت پیشگیری از وقوع جرم با استفاده از منابع و آموزه های دین مبین اسلام و قرآن وروایات با عنایت به آنکه قانون مجازات اسلامی و همچنین قانون آیین دادرسی کیفری جدید می باشد این شیوه پیشگیری قطعاً دریک جامعه اسلامی از کارآیی و تاثیر بسیار بالایی درکاهش جرایم و پیشگیری از گرایش مردم به جرم داشته و به شرط اجرای محتوای صحیح آن قابل اجرا حتی درکلیه کشورهای غیراسلامی نیز می باشد. ان شاءالله.
1-5- ضرورت تحقیق
1 – پیگیری و بررسی موضوعات مطروحه در حوزه پیشگیری پلیسی
2 – بررسی جایگاه پلیس به عنوان اولین نیروی ضابط از بدنه حکومت با اجتماع
3 – در صورت پیشگیری پلیس چگونه امکان گسترش جرم و بزه کاهش می یابد
4 – ضرورت تبیین اعتماد اجتماع به پلیس و انتظارات مردم از این نیرو
5 – بررسی صرفه جویی کلان از بابت هزینه های بسیار زیاد در جهت بروز آسیب های اجتماعی حاصل از بزهکاری
1-6- اهداف تحقیق
1-6-1- اهداف علمی
1 – تبیین کاربردی ترین راهکارهای پیشگیرانه در حیطه امور پلیسی
2 – تبیین ارتباط ماهیت پیشگیری با انجام امور پلیسی
1-6-2- اهداف عملی
از اهداف مهم انجام این تحقیق بررسی جایگاه پلیس در برقراری امنیت و چگونگی ایجاد آن بصورت پایدار برای بالا بردن ضریب احساس امنیت در شهروندان و نیز بررسی نقش پلیس امنیت مدار در پیشگیری از وقوع جرم که مفیدترین و موثرترین راهکار است.
1-7- روش تحقیق
پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی است و مطالب آن به روش کتابخانه ای با استفاده از منابع تالیفی به زبان اصلی (انگلیسی) کتابها و مقالات تالیفی و ترجمه ای سایت های اینترنتی قوانین مدون داخلی و خارجی و برخی از طرح های اجرا شده با هدف پیشگیری از جرم نگاشته شده است.
1-8- سوابق تحقیق
جوامع بشری همواره در کلیه اعصار و قرون به دنبال دست یافتن امنیتی پایدار در سطح جامعه،به منظور تحقق یافتن به اهداف عالی و جزمی خود بوده که چنین امری با بکار بستن برخی شیوه های خاص محقق گردیده و موجبات ایجاد امنیتی نسبی در سطح جامعه می گردید و از این رهگذر از دوران باستان تا زمان تولد مکتب تحققی،تنها صلاح برای مبارزه با جرم،کیفر بوده،اما به تدریج با ورود اندیشه ها و دیدگاه های انریکوفری،پیشگیری از وقوع جرم به جنبه کنشی و غیر کیفری وارد عرصه جرم شناسی شد.
در زمینه نقش پلیس در پیشگیری از جرم کار تحقیقی بسیار اندکی انجام یافته و بیشتر کارهای انجام شده در این زمینه مختص به خود پلیس و یا مربوط به بحث پیشگیری اجتماعی از جرم بصورت کلی میباشد.تحقیقات انجام یافته در رابطه با نقش پلیس در پیشگیری از جرم نیز بیشتر بصورت مقاله انجام یافته است اما در مورد جایگاه پلیس در برقراری امنیت پایدار و ارتباط آن با پیشگیری از وقوع جرم آن هم بصورت فعال و اجتماعی بسیار اندک کار شده و بیشتر در ضمن موضوعات دیگر بصورت کوتاه به این امر پرداخته اند و تحقیق جامع ومستقلی که بصورت اختصاصی به این موضوع بپردازد سابقه ایی ندارد.
مطالبی به عنوان مثال:
1/مجتی رحیمی در مقاله ایی با عنوان "نقش پلیس در پیشگیری وضعی از جرم"، نقش پلیس به عنوان حافظ امنیت، در شیوه های مختلف پیشگیری وضعی به گونه ایی که تقریبا قابلیت ایجاد امنیت در جامعه را داشته باشد،پرداخته است.رحیمی در این مقاله سعی نموده تا با آسیب شناسی و ارایه راهکار در زمینه کاهش وقوع جرم قدم برداشته و تدابیر و اقدامات غیر کیفری را با هدف مقابله با بزهکاری از طریق کاهش علل و عوامل جرمزا ارایه نماید.
2/مقاله با عنوان مفهوم شناسی پلیس و وظایف آن که توسط اسماعیل گمشادزهی گردآوری شده واکنش های پلیس در سه دسته اقدامات پیشگیرانه، اقدامات تامینی و تربیتی و کجازات ها بررسی نموده است که پس از تعیین و تبیین اقدامات پلیس در یک چارچوب خاص،شرایط و چگونگی واکنش پلیس را در پیش از انقلاب و پس از انقلاب بررسی و رویکردهای پلیس را در قالب نظم مداری-مشارکت پذیری-شهروند مداری-دانایی محوری-رویت پذیری-میانجیگری-آموزشی مینماید.
3/پایان نامه دیگری با عنوان پلیس و عملکرد پلیس و چگونگی ارتباط با مردم توسط آقای حسین اسکندر گردآوری شده که هدف اساسی از تشکیل سازمان گسترده ایی همجون نیروی انتظامی با حجم بالای ماموریت ای مختلف آن در درجه اول استقرار نظم و امنیت و تامین اسایش عمومی و فردی است که در ادامه به اهداف تشکیل پلیس 110 و یگان امداد و انتظارات مردم و تعامل پلیس با مردم از این دو بیان داشته است که نتیجتا اهمیت امنیت روانی و احساس امنیت برای مردم در جامعه کنونی چنان مهم است که به یکی از ماموریت ای مهم نیروی انتظامی تبدیل شده است.
فصل دوم مفاهیم و مبانی نظری پژوهش
2-1- جایگاه و نقش پیشگیری از جرم
در این بخش بدوا به ماهیت پیشگیری از جرم و مراحل آن می پردازیم و سپس به تعریف لغوی آن می پردازیم.
2-1-1- تعریف پیشگیری
در تعریف پیشگیری به مراحل رسیدگی کیفری اشاره خواهد شد و به تفکیک پیشگیری از سایر اقدامات پرداخته خواهد شد و به اوصاف خاص تدابیر پیشگیرانه نیز اشاره خواهد شد.
2-1-1-1- مبانی و مفاهیم پیشگیری
پیشگیری از جرم چیست؟
مطالعات و یافته های تحقیقات در قلمرو تاریخ حقوق کیفری نشان می دهد که جوامع بشری برای مقابله با جرم عمدتا از مجازات آن هم از انواع شدید آن استفاده می کرده اند (پیشگیری کیفری) به عنوان نمونه، قانون "هیتی ها" یا "هی تیت ها" و قانون " حمورابی" که مربوط به حدود چهارهزار سال پیش است و حدود یک قرن پیش کشف شده اند رژیم کیفری نسبتا شدیدی را البته با درجه های متفاوتی برای حمایت از ارزشها غالب و حاکم در جوامع خود ونیز مبارزه با متجاوزان به این ارزشها پیش بینی کرده بوند اما به حکایت همین یافته های حقوق کیفری و مکاتب مختلف فلسفی – کیفری، این شدت و حدت نظام کیفری نتوانسته است آن طور که انتظار می رفته است، منحنی جرائم را مهار کند یا آنها را از میان ببرد.1
تولد رشته های انسان شناسی جنایی و سپس جرم شناسی در ربع آخر سده نوزدهم تا حد زیادی به دنبال شکست نظام کیفری در مهار موج بزهکاری بوده است موضوع جرم شناسی یعنی علم جرم بررسی ماهیت و فرایند تکوین جرم یا به عبارت دیگر علت شناسی جرم است. اگرچه جرم شناسی موضوع مطالعه عمده خود یعنی جرم را از حقوق کیفری می گیرد2.
لیکن برای انجام تحقیقات و مطالعات خود به عنوان رشته ای مستقل از مفاهیم و روشهای خاص خود استفاده می کند مثلا به جای جرم که مفهومی است حقوقی از اصطلاح و مفهوم تبهکاری یا بزهکاری استفاده می کند که معنا و آثار خاص خود را دراین علم دارد.
بی تردید مفهوم بزهکاری خرد یا کوچک مفهومی متغیر در مکان و زمان است چه بسا جرمی که در فرانسه کم اهمیت و پیش پا افتاده تلقی می شود در ایران جرم متوسط با یک جرم بزرگ تلقی گردد یا بالعکس همانطور که پیشتر گفته شد، جرم شناسی از طبقه بندی بزهکاری هدف های خاص خود را دنبال می کند یکی از این هدفها پیشگیری از بزهکاری و نیز پیشگیری از تکرار جرم است. در بحث تکرار جرم جرم شناسی بالینی جدید که هدف پیشگیری از تکرار جرم است آن را هم از طریق اصلاح و درمان و هم از طریق اقدامات کیفری و تدابیر تامینی تجویز می کند.
اصولا اقدامات پیشگیری از تکرار جرم به طور کلی در چهار مرحله ممکن صورت بگیرد: اول: در مرحله دادسرا و تعیین مجازات (طبق ماده 217 ق. آد. ک مبنی بر صدور قرار مناسب) دوم: مرحله دادگاه و تعیین مجازات مناسب (طبق ماده 19 ق م ا برای تعیین مجازات مناسب) سوم: مرحله زندان و اجرای حکم (ماده 3 و مواد دیگر آیین نامه اجرایی سازمان زندان ها)3 چهارم: مرحله پسا کیفری (پس از تحمل کیفر)
در تمامی مراحل فوق قاضی می تواند متهم را به تحمل مجازات یا اقدامی خاص در خارج از زندان محکوم کند. اما کنترل این افراد به دلیل کثرت پرونده ها و جمعیت مجرمین امکانات محدود قوه قضاییه نمی تواند به خوبی صورت گیرد به این منظور و حسب وظایف نظم بخشی پلیس در جامعه، پلیس های تخصصی به وسیله کارشناسان مجرب و با به کارگیری شیوه های نوین مجرمین را تحت کنترل و نظارت در می آورند4.
سالیان متمادی تصور می شد تنها شیوه های سنجیده کنترل جرم در قالب سیستم عدالت کیفری شکل می گیرد و از رهگذر مجازات اعمال می شود اما امروزه می توان گفت نوعی همگرایی بر سر این مفهوم وجود دارد که فرآیند جرم انگاری یک پیش شرط ضروری برای پیوستگی اجتماعی و کنترل اجتماعی نیست و به عبارت دیگر کنترل، تنها در اشکال رسمی ظاهر نمی شود، از سوی دیگر بر پیوستگی جرم با زمینه های بروز و ظهور آن تاکید می شود.
از این منظر جرم نمی تواند به منزله ی یک امر انتزاعی و جدای از بستری که در آن شکل گرفته است بررسی و کنترل شود این رویکرد در نهایت به غنی سازی جرم شناسی و پدید آمدن جرم شناسی پیش گیرانه می انجامد که به مفهومی مضیق از پیشگیری قائل است. واژه پیشگیری امروزه در معنی جاری و متداول آن دارای دو بعد است پیشگیری یا جلوگیری کردن "هم به معنی پیش دستی کردن پیشی گرفتن و جلوی چیزی رفتن است و هم به معنی آگاه کردن خبر چیزی را دادن و هشدار دادن" اما در جرم شناسی پیشگیرانه پیشگیری در معنی اول آن مورد استفاده واقع می شود یعنی با کاربرد فنون مختلف به منظور جلوگیری از وقوع بزهکاری هدف به جلوی جرم رفتن و پیشی گرفتن از بزهکاری است.
پیشگیری از لحاظ لغوی به مفهوم جلوگیری مانع شدن جلو بستن و اقدامات احتیاطی برای جلوگیری از اقدامات بد و ناخواسته است 5 در جرم شناسی پیشگیرانه مقصود از پیشگیری از جرم، کلیه اقدامات و تدابیری است که هدف ان، کاهش فرصتها و موقعیتهای ارتکاب جرم و یا به حداقل رسانیدن وسعت و شدت ارتکاب جرم است به عبارت روشن تر اول، شناخت اوضاع و شرایط جرم زا و زمینه هایی که وجود فقدان آن سبب تسهیل ارتکاب بزه می شود، دوم تلاش برای حذف و یا از بین بردن شرایط جرم زا پیشگیری در این مفهوم به منزله وسایل و ابزاری ا ست که دولت برای مهار کردن بهتر بزهکاری از دو طریق مورد استفاده قرار می دهد:
نخست: از طریق حذف یا محدود کردن عوامل جرم زا
دوم از راه مدیریت مناسب نسبت به عوامل محیطی (چه فیزیکی و چه اجتماعی) که به نوبه خود فرصت های مناسبی را برای ارتکاب جرم ایجاد می کند6.
در این تعریف پیشگیری از تکرار جرم منظور نیست، بلکه اقداماتی مورد توجه قرار می گیرد که ناظر به قبل از ارتکاب جرم است. در این معنا پیشگیری یکی ازوسایل و امکانات سیاسیت جنایی است و در پیشگیری کیفری از آن به عنوان یک سازو کار مکمل بهره گیری می شود. در تعریف مذکور دو قطعیت وجود دارد:
الف: تفکیک پیشگیری از نظام کیفری، چرا که وجود نظام کیفری و مداخله آن به مناسبت وقوع جرم است رسالت های کیفری بازپروری اجتماعی مجرم کیفر زدایی، اصلاح بزهکاران و جایگزین های مجازات سالب آزادی، جملگی در چهار چوب نظام قضایی و خارج از معنای مضیق پیشگیری هستند.
ب: تفکیک پیشگیری از اقدامات رفاه اجتماعی، زیرا این اقدامات شامل تدابیری است با هدف بهبود زندگی در جامعه این بهبود از طریق ایجاد گشایش های مادی و تامین نیازهای برخی گروه های خاص صورت می پذیرد وگرنه ممکن است به گونه ای غیرمستقیم اثر پیشگیرانه داشته باشد، اما فاقد خصایص پیشگیری است به نحوی که بدان اشاره خواهد شد.
ریمون گسن7 پیشگیری را در مطلبی تحت عنوان از ریشه کلمه تا معنای علمی، چنین تعریف می نماید: "از نظر ریشه شناسی، کلمه پیشگیری دارای بعد مضاعف است، پیشگیری کردن در عین حال جلو رفتن و آگهی دادن است در جرم شناسی پیشگیری به معنای اول کلمه گرفته شده و عبارت است از: جلوی تبهکاری رفتن با استفاده از فنون گوناگون مداخله به منظور ممانعت از وقوع بزهکاری است. از دیدگاه علمی مراد از پیشگیری هر گونه فعالیت سیاست جنایی است و برای محدود کردن امکان پیش آمدن مجموعه اعمال مجرمان از راه غیر ممکن یا دشوار ساختن و پایین آوردن احتمال وقوع آن، بدون این که به کیفر یا جزای آن متوسل شوند:
2-1-1-2- اوصاف خاص تدابیر پیشگیرانه
1 – تدابیر یا اقدامی پیشگیری از بزهکاری محسوب می شود که هدف انحصاری آن تضمین جلوگیری از جرم باشد، یعنی این اقدامات بر عوامل یا فرآیندهای منجر به جرم تاثیر قاطع بگذارد
2 – تدابیر باید خطاب به جمعی از مردم باشد بنابراین اقداماتی پیش گیرانه محسوب می شود که فردی نباشد این گونه برنامه ها در بحث اصلاح و درمان در حوزه ی جرم شناسی بالینی قرار می گیرد.
3 – این اقدامات به قبل از ارتکاب جرم و قطعیت یافتن عمل مجرمانه مورد استفاده قرار گیرد.
4 – این تدابیر به دلیل آن که قبل از وقوع جرم مورد بهره گیری واقع می شوند فاقد خصیصه ی قهرآمیز و الزام آور است.8
لذا اکنون می توانیم تعریف دقیق تری از پیشگیری ارائه دهیم:
"مجموعه اقدامات سیاست جنایی به استثنای اقدام های کیفری، غایت و هدف انحصاری آن و یا دست کم هدف جزئی آن محدود کردن ارتکاب و وقوع مجموعه جرائم باشد."
2-1-2- پیشگیری از جرم در شرع و قوانین
2-1-2-1- پیشگیری از جرم در اسلام
در تعالیم دین اسلام پیشگیری از جرائم اهمیت و جایگاه ویژه ای دارد. بررسی متون فقهی نشان می دهد که دین اسلام برای پیشگیری از وقوع هر دسته از جرائم، تعالیم خاصی ارائه کرده است به طور مثال برای پیشگیری از ربا دادن و گرفتن که در میان بسیاری از کشورها رایج شده است قرض الحسنه را برای حل مشکلات مردم پیش بینی کرده و با ضمانت اجرای سنگین ربا را منع نموده است برای جلوگیری از انحرافات جنسی (زنا کاری و فحشا) آسان گیری در امر ازدواج را ترویج کرده است.
از تعالیم بسیار موثر اسلام در پیشگیری از بزهکاری امر به معروف و نهی از منکر و پاسخ های مردمی به جرائم و کج روی اجتماعی است به طور مسلم در صورتی که این اقدام ها به طور صحیح اعمال شود، نتایج بسیار مثبتی به بار می آورد. امر به معروف و نهی از منکر باید خصوصیاتی داشته باشد که مهمترین آنها موافق بودن قول و عمل آزادگی و آزاد مردی شرح صدر آشنایی با معروف و منکر حسن خلق و پرهیز از سخن مبهم است امر به معروف و نهی از منکر از ابزار قوی برای ترسیم سیاست جنایی کشورهای اسلامیاست و باید در برنامهریزی سیاست جنایی از آن بهره برداری نمایند.
2-1-2-2- پیشگیری از جرم در قوانین مدون
کنگره های پنج ساله سازمان ملل متحد تحت عنوان "پیشگیری از جرم و اصلاح بزهکاران" و یکی از کمیسیون های فنی شورای اقتصادی و اجتماعی این سازمان نیز تحت عنوان "کمیسیون پیشگیری از جرم و عدالت کیفری" نام گذاری شده است.9
"کمیته اروپایی مسائل جنایی" شورای اروپا در همایش ها قطعنامه ها و توصیه نامه های خود پیشگیری را از اولویت های سیاست جنایی در اروپا می داند.
امروزه در سطح داخلی نیز دولتها کمیسیون یا شورای خاصی را به عنوان متولی و مسئول پیشگیری از بزهکاری ایجاد نموده، مدیریت آن را به وزارت کشور (مثلا در انگلستان) یا به وزارت دادگستری (مثلا در نروژ، دانمارک) یا به طور مشترک به دو وزارتخانه کشور و دادگستری (مثلادر هلند) یا به صورت مدیریت مشترک به نمایندگان جمعی از وزارتخانه ها (مثلا در فرانسه) یا مستقیما به سازمان پلیس (مثلا در قبرس) محول می کنند یا بعضی کشورها نهاد مستقلی را برای اداره و هدایت ا مر پیشگیری ایجاد می نمایند.
در ایران نیز پیشگیری از بزهکاری در متون رسمی مورد توجه قرار گرفته و این مفهوم علاوه بر ورود در نوشته های فارسی جرم شناسی، در بعضی قوانین و مقررات نیز وارد شده است.
در نظام جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر اصل "اصلاح و درمان بهتر از کیفر، و پیشگیری بهتر از درمان است" در وضع و اصلاح قوانین بر پیشگیری از جرائم توجه بیشتری گردیده و جایگاه خاصی برای آن در نظر گرفته شده است. لذا برای تبیین این جایگاه به مطالعه و بررسی بعضی از قوانین می پردازیم.
4-5- نتیجه گیری
اگرچه با توجه به بحث های مطرح شده در فصول مختلف این نوشته به این نتیجه می رسیم که پلیس نمی تواند به تنهایی از عهده مسولیتی به این بزرگی برآید و همانطور که در فصول این نوشته مطرح کردیم جایگاه فرضیات به جای خود به طور مثال نقش تعداد نیروهای پلیس و یا ماهیت پیشگیری پلیسی که هر کدام جای بحث و گفتگو دارد. اما در مورد پیشگیری باید تلفیقی از فرضیات مختلف ارائه شده را بکار بندیم تا بتوانیم هر چند گذرا (پیشگیری وضعی) و یا به طور مستمر و برنامه ریزی شده نظیر آنچه که در بخش دوم تحت عنوان نقش کودکان و مدارس (پیشگیری اجتماعی) بررسی کردیم و با شناخت مشکلات و مسائل روزمره (پلیس مسئله محور)و با بهره گیری از خود مردم و اجتماع (پلیس جامعه محور) و بهره گیری از حضور به موقع نیروهای پلیس (نقش تعداد نیروهای پلیسی)به حل و فصلمسائل پیشگیرانه پلیس کمک کنیم.
ضمنا حضور مستمر وبیش از حد پلیس در جامعه و فضای اجتماعی ممکن است باعث شود مردم تصور کنند جامعه حتما با مشکلات فراوان امنیتی دست به گریبان است که در پی آن احساس ناامنی خود به خود به سراغ آنها خواهد آمد. بنابراین بهتر است پلیس برای نظارت و تامین امنیت شهری به صورت نامحسوس در اجتماع ظاهر شود و رفتارش با مردم دقیق و توام با رافت باشد و در عین حال مراقبت و نظارت بر اجتماع را به صورت نامحسوس انجام بدهد.
پلیس باید به جای کارهای جزئی به اقدامهای پیشگیرانه زیربنایی توجه بیشتری داشته باشد، اگر چه نتایج پیشگیری در طول زمان مشخص می شود. بنابراین پلیس باید با برنامه ریزی بلند مدت آموزش را ملاک عمل خود بداند و طی برنامه ریزی کوتاه مدت اگر اقدام های پلیس توام با حفظ حریم خصوصی و کرامت انسانی باشد در این صورت اعتماد مدام به پلیس زحمتکش بیشتر جلب خواهد شد که این روند می تواند جرائم و انحرافات را تا حد صفر برساند.
منبع
1. انصاری، ولی الله (1380)، حقوق تحقیقات جنایی، تهران، انتشارات سمت.
2. بواندیا (1380) جرایم شهری، ترجمه فاطمه گیوه چیان، چاپ اول، انتشارات نیل.
3. ترویانوویج. رابرت م؛ باکوروکس، بانی (1383) پلیس جامعه محور (مرکز مطالعات و تحقیقات کاربردی طرح و (برنامه ناجا، مترجم) تهران؛ فرات (نشر اثر اصلی 1990)
4. تقی زاد انصاری؛ مصطفی (1388) سازمان جهانی پلیس جنایی (اینترپل) تهران،انتشارات جنگل
5. روزنیام، دنیس (1381) پیشگیری از جرم، ترجمه حمیدرضا حبیبی، مرکز فناوری آموزش ناجا
6. سوانسون چارلز، نیل (سی چاملین، لئوناردو تری تو (1370) تحقیقات جنایی، ترجمه مهدی نجابتی، رضا پرویزی، و اصغر شفیعی نیک، چاپ اول، جهاد دانشگاهی
7. قالیباف، محمد باقر(1380) آیین نامه فرماندهی و رهبری انتظامی (افرا) تهران: دفتر فرماندهی ناجا
8. کی نیا، مهدی (1369) کتاب مبنی جرم شناسی، جلد سوم، انتشارات دانشگاه تهران
9. لازرژ،کریستین (1382)،درآمدی بر سیاستجنایی، ترجمه علی حسین نجفی ابرندآبادی، چاپ اول، میزان،
10. لنگرودی، جعفر (1346) ترمینولوژی حقوق انتشارات ابن سینا
11. میس،ادوین، اورتمایر، پی، جی (1385) رهبری، اصول اخلاقی و امور پلیس، چال شهادی پیش روی پلیس در قرن 21 (حسین شاکری، مترجم) تهران، سازمان تحقیقات و مطالعات ناجا (نشر اثر اصلی 2004)
12. ویزبردیوید، جان ایک، ترجمه کریمی خوزانی، پلیس چگونه می تواند جرم، بی نظمی و ترس را کاهش دهد؟ (1385)
1- انصاری، ولی الله (1380)، حقوق تحقیقات جنایی، تهران، انتشارات سمت.ص 50
2 – همان ص 57
3 – تقی زاد انصاری؛ مصطفی (1388) سازمان جهانی پلیس جنایی (اینترپل) تهران،انتشارات جنگل
4 – پیشین
5 عمید: حسن، فرهنگ لغت فارسی تهران انتشارات امیرکبیر، 1372 ص 10
6 – کی نیا، مهدی (1369) کتاب مبنی جرم شناسی، جلد سوم، انتشارات دانشگاه تهرانٍ ص198
7 ریمون گسن، جرم شانسی نظری ترجمه مهدی کی نیا (1388) انتشارات دانشگاه تهران، ص 115
8 – پیشین
9 لنگرودی، جعفر (1346) ترمینولوژی حقوق انتشارات ابن سیناٌ ص 98
—————
————————————————————
—————
————————————————————
ا