تعویق صدور حکم بر اساس قانون جدید مجازات اسلامی مصوب 1392
فهرست مطالب:
چکیده
مقدمه
تعویق صدور حکم
تعریف
تفاوت تعویق و تعلیق
انواع تعویق
1- تعویق ساده
2- تعویق آزمایشی یا مراقبتی
3- تعویق همراه با دستور
تدابیر مراقبتی اجباری
تدابیر مراقبتی اختیاری
تعویق در قانون مجازات اسلامی
اجرای تعویق
طبقه بندی مجازاتهای تعزیری
لغو قرار تعویق:
انقضای مدت تعویق:
تعویق صدور حکم
قابلیت تجدید نظر تعویق صدور حکم :
شرایط تعویق صدور حکم
قرار تعویق و ضمانت اجرای آن
پاداش التزام به تعهدات در دوره تعویق
ممنوعیت از تعویق صدور حکم
بررسی وضعیت تعویق صدور حکم در قانون جدید مجازات اسلامی
نظرات قضات درمورد قانون جدید تعویق صدور حکم
در شرایط فعلی اجرای مجازات حبس جایگزین و تعویق صدور حکم ممکن نیست
نتیجه گیری
منابع و ماخذ
چکیده :
تعویق صدور حکم تاسیس جدیدی است که مقررات آن در فصل پنجم از بخش دوم کتاب اول قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 (مواد 40-45) پیش بینی شده است. مطابق ماده 40 قانون مجازات اسلامی: در جرایم موجب تعزیر درجه 6 تا 8 دادگاه می تواند پس از احراز مجرمیت متهم با ملاحظه وضعیت فردی، خانوادگی و اجتماعی و سوابق و اوضاع و احوالی که موجب ارتکاب جرم گردیده است درصورت وجود شرایط زیر صدور حکم را به مدت 6 ماه تا 2سال به تعویق اندازد. 1- وجود جهات تخفیف 2 – پیش بینی اصلاح مرتکب 3- جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران 4 – فقدان سابقه کیفری موثر. آنچه که از ماده 40 قانون بخوبی فهمیده می شود این است که صدور حکم و تعیین کیفر به تعویق می افتد نه اینکه همزمان با تعیین کیفر امکان صدور قرار تعویق وجود داشته باشد. به عبارتی جمع تعیین کیفر (ماهیت) و قرار تعویق در یک رای نقض غرض است، مضافاً این که تبصره ماده 44 اشعار می دارد: "در صورت الغای قرار تعویق و صدور حکم محکومیت، صدور قرار تعلیق اجرای مجازات ممنوع است" که قائل به تفکیک قرار تعویق و حکم محکومیت می باشد؛ عقیده مذکور را تقویت می کند.
مقدمه:
در طول جریان دادرسی قاضی از ابتدای رسیدگی تا زمان صدور حکم قطعی ممکن است از نهادهای مختلفی برای تخفیف مجازات و یا تعلیق آن استفاده کند که هدف از استفاده از همه نهادهای مزبور به طورکلی برگشت بزهکار به جامعه و اصلاح نهایی اجتماع به وسیله دستگاه قضایی است و این برخورد خود نوعی ترسیم و اصلاح ساختارهای رفتاری افراد جامعه تلقی می شود. یکی از نهادهایی که از قدیم الایام موردنظر قانون گذاران در تمامی جوامع بوده است، نهاد تعلیق مجازات است، هرچند بحث تعلیق همیشه از طرف نظریه پردازان و حقوقدانان موردمناقشه بوده است و برخی عقیده دارند بزهکار پس از ارتکاب بزه و رسیدگی و صدور حکم با لحاظ تخفیفات مقتضه باید مجازات شود و تعلیق باعث عدم کنش مناسب در مقابل رفتارهای ضداجتماعی وی می شود. لیکن به نظر می رسد با توجه به اینکه جرم و بزه ارتکابی تحت شرایطی خاص از طرف افراد ممکن است به وقوع بپوندد از جمله اینکه مثلاً ممکن است بزهکار جوان باشد، یا تحت انگیزه های شرافتمندانه ای جرم انجام داده و یا رفتار غیراجتماعی مرتکب شده باشد و یا جوان بوده و نیاز به ارفاق و ایجاد فرصت و زمینه مناسب دارد تا بار دیگر به جامعه برگردد، لذا نهاد تعلیق از این منظر مناسب است و می تواند باعث برگشت فرد به جامعه شود، از طرفی نیز بررسی نهاد تعویق صدور حکم و رسیدگی به پرونده در این مقاله مدنظر است که می توان گفت با توجه به اینکه سرنوشت پرونده مخصوصاً در جرایم قابل گذشت و دارای صرفاً جنبه خصوصی در دست و اقتدار شاکی است این نهاد را برخی قانون گذاران برای این منظور ایجاد کرده اند، که شاکی می تواند از دادگاه درخواست ترک تعقیب و یا تعویق تعقیب نماید و منتظر رفتارهای بعدی بزهکار باشد و متناسب با آن تصمیم بگیرد. لذا با این توصیف تحقیق خود را با موضوع مقایسه نهاد تعلیق اجرای مجارات و تعویق صدور حکم بنا نهاده و به بررسی آن می پردازیم.
تعویق صدور حکم
تعریف:
تعویق در لغت به معنی کار را عقب انداختن است. بعبارت دیگر، تعویق به معنای بازداشتن، عقب انداختن، تاخیرودرنگ کردن در کاری است.(عمید ،1366(. در اصطلاح حقوقی آن تعویق به معنای عقب انداختن صدور حکم است. تعویق صدور حکم اصطلاحی حقوقی است که قانونگذاران، معمولاً از آن استفاده می کنند. یعنی تحت اوضاع و احوالی خاص ممکن است مصلحت اقتضاء کند که علی رغم وجود عناصرمجرمانه صدورحکم به تعویق افتد و برخلاف تعلیق اجرای مجازات که دادگاه بعد از احراز مجرمیت و صدور حکم به مجازات وی ، اجرای مجازات را معلق نموده در حالی که در این تصمیم پس از احراز مجرمیت دیگر برای جرم مجازات تعیین نمی گردد. (سبزواری نژاد،1391)
تفاوت تعویق و تعلیق
بایستی میان تعویق مجازات و تعویق صدور حکم تمایز قایل شد زیرا تعویق مجازات عنوان عامی است که شامل تعلیق و آزادی مشروط نیز می باشد .در حالی که تعویق صدور حکم یک نهاد جدید در حقوق ایران می باشد.
انواع تعویق
اصولا تعویق اعلام حکم به سه صورت است :
1- تعویق ساده
2- تعویق آزمایشی یا مراقبتی
3- تعویق همراه با دستور
در حقوق ایران بر اساس ماده 41 قانون جدید مجازات اسلامی تعویق را به دو دسته ساده و مراقبتی تقسیم می کند .
تعویق ساده
تعویق ساده به این معناست که دادگاه پس از اینکه مجرمیت متهم را احراز نمود بدون آنکه برای او مجازات تعیین کند ، مجازات او را به تاخیر انداخته ومجرم را بلاقید آزاد می کند. اصولااین تصمیم در جرایم کم اهمیت و مجرمینی که دارای حالت خطرناک کمتری هستند وقوای عمومی جامعه آنها را نیازمند تعقیب نمی بیند صادر می شود.
تعویق ساده نه تنها شرایطی را مانند تعویق مراقبتی بر مجرم تحمیل نمی نماید بلکه حتی برای او سابقه کیفری نیز محسوب نمی گردد. در این تصمیم دادگاه در صورت احراز شرایط ماده 40 اقدام به صدور حکم تعویق مجازات می نمایدالبته مرتکب می بایستی به طور کتبی متعهد شود در مدتی که دادگاه تعیین نموده مرتکب جرایم موضوع ماده 44 این قانون نمی گرددهمچنین از رفتار او چنین پیش بینی شودکه درآینده مرتکب جرم نمی شود. (بند الف ماده 41)
درتعویق صدور حکم دادگاه می بایستی پس از احراز مجرمیت، ابتدا اقدام به صدور قرار نموده و سپس از مجرم تعهد اخذ نماید که در مدت تعیین شده مرتکب جرم نشود. در صورت عدم صدور قرار توسط دادگاه به نظر می رسد ضمانت اجرایی برای عدم انجام جرم در مدت تعیین شده معنا نخواهد داشت(سبزواری نژاد ،1391)
اما به نظر می رسد قانونگذار ما به تعهد کتبی متهم اکتفا نموده است و مانند قوانین خارجی برای عدم ارتکاب جرم نیازمند کفیل یا وثیقه برای انجام تعهدات نمی باشد. (زراعت ،1392)و این را می توان از بند الف ماده 41 دریافت نمود که مقرر داشته است: در تعویق ساده، مرتکب متعهد می گردد در مدت تعیین شده به وسیله دادگاه مرتکب جرمی نشود.
همچنین می توان گفت اخذ تامین برای آزادی فرد در قرار تعویق صدور حکم اختیاری است نه الزامی؛ولی قرار صادره نباید موجب بازداشت مرتکب شود.( بخشی زاده ،1392)
به نظر می رسد با توجه به اختیاراتی که قاضی در پرونده دارد وبا توجه به شرایط مختلف اقدام به صدور قرارمناسب می نماید وصدور قرار تامین در همه موارد الزامی نمی باشد. این نظر منطقی تر می باشد.
نکته ای که در اینجا حایز اهمیت است اینست که صدور قرار تعویق صدور حکم به صورت غیابی ممنوع است و این موضوع در تبصره 1 ماده 41 قانون جدید بیان شده است. زیرا با توجه به فلسفه صدور قرار تعویق مجازات نیازمند آشنایی با روحیات و اوضاع و احوال مجرم می باشد. تحقق این امر با محاکمه غیابی امکان پذیر نمی باشد. (سبزواری نژاد ،1391) بر همین اساس باید گفت که چنانچه متهم از دادن تعهد خودداری کند امکان صدور قرار تعویق وجود نخواهد داشت. منظور از صدور قرار غیابی، رای غیابی به معنای خاص آن نیست بلکه عدم حضور متهم در جلسه صدور قرار ، مورد نظر است. از ظاهر قانون چنین استتباط می شود که حضور متهم کفایت نمی کند و منطق چنین اقتضایی دارد چون تعهد وکیل به جای متهم تاثیری ندارد.(زارعت ، 1392)
تعویق مراقبتی
صدور تعویق مراقبتی همانند تعویق ساده می باشد. با این تفاوت که علاوه بر وجود شرایط صدور تعویق ساده " مرتکب متعهد می گردد دستورها و تدابیر مقررشده به وسیله دادگاه را در مدت تعویق رعایت کند یا به موقع اجرا گذارد." (بندب ماده 41) در این نوع تعویق علاوه بر اینکه مجرم متعهد می گردد مرتکب جرایم موضوع ماده 44 نگردد مجبور به انجام تدابیر و اقداماتی می شود که دادگاه برای او تعیین می نماید. این تدابیر که در ماده 42 و 43 قانون جدیدمجازات اسلامی مطرح شده است به دو صورت می باشد .تعدادی از آنها تدابیری هستند که می بایستی در دوره تعویق حتما رعایت شوند . این نوع تدابیر جنبه اجباری دارند وصدور قرار تعویق مراقبتی بدون اعمال تدابیر مذکور به عمل نخواهد آمد.(سبزواری نژاد،1391)
اما تعدادی از تدابیر هستند که دادگاه صادر کننده قرار می تواند در طول دوره تعویق، به موجب ماده 43 از متهم خواستار انجام آنها شود."انجام این تدابیر با توجه به جرم ارتکابی و خصوصیات مرتکب و شرایط زندگی اوو به نحوی است که در زندگی او یا خانواده اش اختلال اساسی وعمده ایجاد نکند." دادگاه درصدور این تدابیر مختار بوده و حتی می تواند اقدام به صدور آنها و درخواست از متهم برای انجام آنها ننماید.
تدابیر مراقبتی اجباری
قانون گذار در ماده 42 در زمینه تدابیر اجباری که حتما می بایستی در دوره تعویق رعایت شودمقرر داشته است : "تعویق مراقبتی همراه با تدابیر زیراست:
الف – حضور به موقع در زمان و مکان تعیین شده توسط مقام قضایی یا مددکار اجتماعی ناظر،
ب- ارایه اطلاعات واسناد ومدارک تسهیل کننده نظارت بر اجرای تعهدات محکوم برای مددکار اجتماعی،
پ- اعلام هرگونه تغییر شغل، اقامتگاه یا جابه جایی در مدت کم تر از پانزده روز و ارائه گزارشی ازآن به مددکار اجتماعی،
ت- کسب اجازه از مقام قضایی به منظور مسافرت خارج از کشور. "
تدابیر مذکور در ماده 42 به صورت یکجا در نظر گرفته می شود نه فقط یک یا 2 مورد از آن . همچنین این تدابیر جنبه حصری دارندلذا قاضی صادر کننده قراریاد شده نمی تواندخارج از مقررات این ماده تصمیم بگیردمگر اینکه تدابیر دیگری در جهت حمایت و معاضدت مرتکب در نظر گرفته شده یابتوان آن هارا در قالب دستورات مذکور درماده 43جای داد. برخلاف تدابیر مذکوردر صدر ماده، تدابیر معاضدتی جنبه احصایی نداشته واعمال آن در اختیار دادگاه می باشد.(بخشی زاده،1392)
البته از ظاهر ماده 42 چنین استنباط می شود که تدابیر چهار گانه مذکوردر این ماده باید اعمال گردداما در مورد ذکر تمامی آنها در قرار تعویق ،ابهام وجود دارد. عدم ذکر این موارد در قرار تعویض صدور حکم خللی به صحت قرار وارد نمی کند.به هرحال احتیاط اقتضامی کند درتصمیم دادگاه بیاید. (زراعت،1392). به نظر می رسد بهتر است که همه این شرایط در قرار تعویق آمده و به مجرم تفهیم شود تا بعدا نتواند از جهل نسبت به آن استفاده نموده و خود را بی تقصیر جلوه دهد.
اگر قانونگذار این تدابیر را الزامی نمی دانست دلیلی نداشت که آنها را جدا نموده و هر کدام را در قالب ماده جداگانه مطرح کند همچنین اگر منظور قانونگذار الزامی نبودن تدابیر یاد شده بود می توانست کلمه می تواند را استعمال نماید.
تدابیر مراقبتی اختیاری
همانگونه که بیان گردید دادگاه می تواند با توجه به ماده 43 قانون مجازات اسلامی ،مرتکب را به اجرای یک یا چند مورد از دستورات مراقبتی در مدت تعویق ملزم نماید. البته این دستورات باتوجه به نوع جرم شخص مجرم و وضعیت زندگی او تعیین می شود و اعمال یا عدم اعمال آن در اختیار دادگاه است .این دستورات شامل این موارد می باشد.
" الف- حرفه آموزی یا اشتغال به حرفه ای خاص،
ب- اقامت یا عدم اقامت در مکان معین،
پ- درمان بیماری یا ترک اعتیاد،
ت- پرداخت نفقه افراد واجب النفقه،
ث-خودداری از تصدی کلیه یا برخی از وسایل نقلیه موتوری،
ج-خودداری از فعالیت حرفه ای مرتبط با جرم ارتکابی یا استفاده ازوسایل موثر درآن،
چ-خودداری از ارتباط و معاشرت با شرکا یا معاونان جرم یا دیگر اشخاص از قبیل بزه دیده به تشخیص دادگاه .
ح- گذراندن دوره یا دوره های تربیتی ، اخلاقی، مذهبی ، تحصیلی یا آموزشی "
برخی از دستورها شبیه مجازات تکمیلی و حتی تدبیرهای مذکور در ماده قبل می باشند اما ضمانت اجرای آن ها متفاوت است. لذا چنانچه دادگاه اقدام به صدور یک یا چند مورد از موارد ماده 43 نماید نمی توان گفت که مجرم را بدون مجازات رها کرده بلکه دادگاه در صورت صدور هریک از دستورات مذکور، مجازات های اصلی مندرج در درجات شش تا هشت ماده 19 را که به عنوان مجازات اصلی از نوع تعزیری تلقی می شوند را به یکی از مجازاتی از نوع تکمیلی تبدیل و مجرم را به آن محکوم نموده است.
دادگاه در اعمال دستورات این ماده محدودیتی نداشته و می تواند رعایت یک یا چند مورد از دستورات مقرر را برای مرتکب اعمال کند. در صورت رعایت دستورات داده شده پس از پایان مدت تعویق مجرم از مجازات معاف می شود.
این ماده تضمینی برای حسن انجام تعهدات محکوم علیه پیش بینی نکرده است بلکه ضمانت اجرای آن،تمدید مدت تعویق یا لغو قرار تعلیق می باشد.(زراعت،1392)
تعویق در قانون مجازات اسلامی
در حقوق جزا، قانون حرف اول و آخر را می زند، همه چیز باید مستند به قانون باشد و اگر حتی در زمینه خاصی قانون مبهم باشد باید تفسیر مضیق بوده و به نفع متهم باشد و باید از تفسیرهای موسع دوری کرد. لذا باید به دنبال مستندقانونی چنین نهادی در قوانین جزایی موجود باشیم. تنها مستند قانونی موجود مواد 40 تا 45 قانون مجازات اسلامی جدیدالتصویب مجلس شورای اسلامی ایران است که در تاریخ 1/2/92 به تصویب کمیسیون حقوقی مجلس شورای اسلامی رسیده است. ماده 40 قانون مجازات اسلامی مقرر می دارد: در جرایم موجب تعذیر درجه 6 تا 8 دادگاه می تواند پس از احراز مجرمیت متهم با ملاحظه وضعیت فردی، خانوادگی و اجتماعی و سوابق و اوضاع و احوالی که موجب ارتکاب جرم گردیده است درصورت وجود شرایط زیر صدور حکم را به مدت 6ماه تا 2سال به تعویق اندازد.
1-وجود جهات تخفیف
2 – پیش بینی اصلاح مرتکب
3 – جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران
4 – فقدان سابقه کیفری موثر تبصره- محکومیت موثر،محکومیتی است که محکوم رابه تبع اجرای حکم براساس ماده (25) این قانون از حقوق اجتماعی محروم می کند.
اجرای تعویق:
به موجب ماده 40 ق.م.ا. جدید مصوب 1390 تعویق صرفاً در جرایم موجب تعزیر امکان پذیر است و آن هم، جرایم موجب تعزیری که از درجه 6 تا 8 باشد. در این صورت دادگاه ها می توانند پس از احراز مجرمیت متهم با ملاحظه وضعیت فردی، خانوادگی و اجتماعی و سوابق و… صدور حکم را معوق نمایند. بنابراین اولاً- تعویق در جرایم غیرتعزیری و جرایم مشمول حدود و قصاص و غیره… جاری نمی شود. ثانیاً- همه تعزیرات را شامل نمی شود، فقط جرایم تعزیری را شامل می شود که درجه 6 تا 8 باشد. براساس ماده 14 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 مجازاتهای مقرر به 4 قسم تقسیم می شوند.
1-حد
2 – قصاص
3 – دیه
4 – تعزیر
طبق ماده 18 قانون مزبور (م 18ق.م.ا.): تعزیر مجازاتی است که مشمول عنوان حد، قصاص یا دیه نیست و به موجب قانون در موارد ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی تعیین و اعمال می گردد. نوع، مقدار، کیفیت اجراء و مقررات مربوط به تخفیف، تعلیق، سقوط و سایر احکام تعزیر، به موجب قانون تعیین می شود. دادگاه در صدر حکم تعزیری، با رعایت مقررات قانونی، موارد زیر را مورد توجه قرار می دهد:
1-انگیزه مرتکب و وضعیت ذهنی و روانی وی حین ارتکاب جرم
2 – شیوه ارتکاب جرم، گستره نقض وظیفه و نتایج زیان بار آن
3 – اقدامات مرتکب پس از ارتکاب جرم
4- سوابق و وضعیت فردی، خانوادگی واجتماعی مرتکب و تاثیر تعزیری نکته حائز اهمیت اینکه قانونگذار به موجب ماده 12 قانون مجازات اسلامی 11/10/1370 مجازاتها را به 5 دسته تقسیم نموده بود که دسته پنجم مجازاتهای بازدارنده بودند که در قانون مجازات اسلامی جدید این دسته از مجازاتها را قانونگذار جزء تقسیم بندی مجازاتها قرار نداده است. هرچند به نظر می رسد در تعریف مجازات تعزیری مندرج در ماده 18 تعریف مجازات بازدارنده نیز گنجانده شده است. به تعبیری دیگر قانونگذار به درستی این بار تعریف پراکندگی تقسیم بندی انواع مجازاتها را مشخص کرده است و در یک جمع بندی کلی مجازاتها را به 5 دسته تقسیم و کلیه مجازاتهایی که جزء حدود و دیات و قصاص نبوده و مطابق قوانین مصوب و موضوعه مملکتی توسط دولت اعمال می شود را مجازات تعزیری نام برده است که به نظر کار شایسته و معقولی است.
طبقه بندی مجازاتهای تعزیری:
کار تازه دیگری که در قانون مجازات اسلامی جدید مصوب 1392 از سوی قانونگذار به چشم می خورد طبقه بندی مجازاتها به هشت درجه است. البته قبلاً این نوع درجه بندی در قوانین مجازات کشوری ایران سابقه وضع داشته است. مثلاً در قانون مجازات عمومی جرایم تقسیم می شد به: خلاف/جنحه/ و جنایت که به نوعی از جهت شدت و حدت جرم و مجازات متعلقه تقسیم بندی می شد. ماده 19 قانون مزبور مقرر می دارد (م 19 ق.م.ا.جدید 1392): مجازاتهای تعزیری مقرر برای اشخاص حقیقی به 8 درجه تقسیم بندی می شود:
1- درجه یک: – حبس بیش از بیست و پنج تا سی سال. – جزای نقدی بیش از یک میلیارد ریال. – مصادره اموال.
2- درجه دو: -حبس بیش از پانزده تا بیست و پنج سال. – جزای نقدی بیش از پانصدمیلیون ریال تا یک میلیاردریال.
3- درجه سه: – حبس بیش از ده تا پانزده سال. – جزای نقدی بیش از سیصد و شصت میلیون ریال تا پانصد و پنجاه میلیون ریال.
4- درجه چهار: – جزای نقدی بیش از یکصد و هشتادمیلیون ریال تا سیصد و شصت میلیون ریال.
5- درجه پنج: – حبس دو تا پنج سال. – جزای نقدی بیش از هشتاد میلیون ریال تا یکصد و هشتاد میلیون ریال. – محرومیت از حقوق اجتماعی بیش از 5 تا 15سال.
6- درجه شش: – حبس بیش از 6 ماه تا 2 سال. – جزای نقدی بیش از بیست میلیون ریال تا هشتاد میلیون ریال. – شلاق از سی و یک تا نود و نه ضربه. – محرومیت ازحقوق اجتماعی بیش از 6 ماه تا 5سال. – انتشار حکم قطعی در رسانه ها.
7- درجه هفت: – حبس از نود و یک روز تا شش ماه. – جزای نقدی بیش از ده میلیون ریال تا بیست میلیون ریال. – شلاق از یازده تا سی ضربه. – محرومیت ازحقوق اجتماعی تا 6 ماه.
8- درجه هشتم: – حبس تا سه ماه. – جزای نقدی تا ده میلیون ریال. – شلاق تا 10ضربه. تبصره 1 – موارد محرومیت از حقوق اجتماعی همان است که در مجازاتهای تبعی ذکر شده است. مطابق تبصره 2 ، مجازاتهایی که حداقل آن منطبق بر یکی از درجات فوق وحداکثر آن منطبق با درجه بالاتر باشد از درجه بالاتر محسوب می شود. همچنین مطابق تبصره 3 ، شلاق تعزیری بیش از هفتاد و چهارضربه تنها در موارد جرایم منافی عفت موجب تعزیر، قابل اعمال است. در تبصره 4 این قانون آمده است: درصورت تعدد مجازاتها، مجازات شدیدتر و در صورت عدم امکان تشخیص مجازات شدیدتر، مجازات حبس ملاک است همچنین اگر مجازاتی با هیچ یک از بندهای هشت گانه این ماده مطابقت نداشته باشد مجازات درجه 7 محسوب می شود. مجدداً در تبصره 5 چنین بیان گردیده است: مصادره اشیاء و اموالی که در ارتکاب جرم به کار رفته یا مقصود از آن به کارگیری در ارتکاب جرم بوده است از شمول این ماده و بند (6) ماده 20 خارج و در مورد آنها طبق ماده 213 این قانون عمل می شود. در هر مورد که حکم مصادره اموال صادر می شود باید هزینه های متعارف زندگی محکوم و افراد تحت تکفل او مستثنی شود. بنابراین ملاحظه می شود که فقط مجازاتهایی از نوع حبس فقط تا 2سال و جزای نقدی نیز تا بیست میلیون ریال، شلاق تا سی ضربه و محرومیت از حقوق اجتماعی تا شش ماه از جمله مجازات هایی است که مشمول مقررات تعویق صدور حکم می شوند.
انواع تعویق:
تعویق نیز مطابق ماده41 قانون مجازات اسلامی ماده 41 – تعویق به شکل ساده یا مراقبتی است. الف – در تعویق ماده مرتکب به طور کتبی متعهد می گردد در مدت تعیین شده به وسیله دادگاه مرتکب جرمی نشود و از نحوه رفتار وی پیش بینی شود که در آینده نیز مرتکب جرم نمی شود. ب – در تعویق مراقبتی علاوه بر شرایط تعویق ساده مرتکب متعهد می گردد دستورات و تدابیر مقرر شده به وسیله دادگاه را در مدت تعویق رعایت کند یا به موقع اجرا گذارد.
1- تعویق به شکل ساده: در تعویق ساده مرتکب به طورکتبی متعهد می گردد درمدت تعیین شده به وسیله دادگاه مرتکب جرمی نشود و از نحوه رفتار وی پیش بینی شود که درآینده نیز مرتکب جرم نشود. در این نوع تعویق قانونگذار، تدابیری برای دوران تعویق درنظر نگرفته است و به طور کلی اذعان دارد که درمدت تعیین شده مرتکب جرمی نشود، سپس دادگاه مدت تعویق را معین می کند و باید بر رفتار متهم نظارت داشته باشد که البته نظارتی که به طور دائم به وسیله دادگاه بر رفتار متهم صورت گیرد امکان پذیر نمی باشد و باید پذیرفت که منظور این است که دادگاه به قرائن مطمئنه، متوجه شود که متهم متنبه شده و در دوران تعویق مرتکب جرم دیگری نشده است. 2 – تعویق به شکل مراقبتی در تعویق مراقبتی علاوه بر شرایط تعویق ساده مرتکب متعهد می گردد دستورات و تدابیر مقرر شده به وسیله دادگاه را در مدت تعویق رعایت کند یا به موقع اجراء گذارد. طبق تبصره 1 و 2 ماده 41 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 مجلس شورای اسلامی دادگاه نمی تواند قرار تعویق صدور حکم را به صورت غیابی صادر کند. یعنی برای صدور این قرار حضور متهم و درنظر گرفتن شخصیت و ظاهر وی با توجه به اوضاع و احوال موردنظر قانونگذار ضروری است و قاضی دادگاه باید با توجه به همه این موارد است که دادگاه می تواند قرار تعویق صادر نماید. اگر متهم با وصف ابلاغ قانونی احضاریه دردادگاه حاضرنشود مستحق مشمول قرار تعویق نخواهد بود. همچنین چنانچه متهم در بازداشت باشد، دادگاه پس از صدور قرار تعویق صدور حکم، بلافاصله دستور آزادی وی را صادر می نماید. دادگاه می تواند در این موارد تامین مناسب اخذ نماید. در هر صورت اخذ تامین نباید به بازداشت مرتکب منتهی شود. بحث اینجاست، درصورتی که متهم حاضر به ابداع تامین مناسب و موردنظر قاضی نشود و قرار منتهی به بازداشت متهم گردد. و یا از قبل در بازداشتگاه باشد و دادگاه نیز نظر به صدور قرار تعویق صدور حکم داشته باشد تکلیف چیست؟ شاید قانونگذار در تبصره2 ماده 41 این نظر را پذیرفته است که درنهایت این موضوع را به نفع متهم تفسیر کردده است. و در نهایت نباید اخذ تامین و تعیین تامین منتهی به بازداشت متهم شود. اما با توجه به اینکه درنهایت صدور چنین قراری از اختیارات دادگاه است و دادگاه درنهایت با توجه و بررسی وضعیت ظاهری و اجتماعی و اخلاقی و تنبیه متهم مبادرت به صدور چنین قراری می نماید به نظر می رسد تصمیم نهایی با دادگاه است و دادگاه با ملاحظه امتناع متهم از سپردن تامین، چنبن رفتاری را دال بر بی لیاقتی وی در گرفتن چنین حقی دلالت نموده و قرار تعویق صدور حکم را صادر نمی نماید.
اما از لحن تبصره 2 ماده 41 که مقرر می دارد چنانچه متهم در بازداشت باشد دادگاه پس از صدور قرار تعویق صدورحکم بلافاصله دستور آزادی وی را صادر می نماید و همچنین دادگاه می تواند در این مورد تامین مناسب اخذ نماید. منظور قانونگذار این بوده است که پس از صدور قرار تعویق دادگاه می تواند تامین مناسب اخذ نماید و در صورت امتناع از سپردن تامین دادگاه می تواند قرار تعویق صدور حکم را لغو کند بلکه باید بدون توجه به قرار تامین صادره به تعویق صدور حکم پرداخته و متهم را از بازداشتگاه آزاد کند. این شاید با اختیار دادگاه در صدور قرار تامین سازگار باشد. اما در هر حال هدف از صدور قرار تامین را بیهوده می سازد و چنانچه متهم تامین نسپارد دادگاه نباید اصرار نموده و پس از صدور قرار تعویق صدور حکم، وی را بازداشت کند. شرایط تعویق مراقبتی: تعویق مراقبتی باید همراه با تدابیر زیر باشد.
(ماده 42 ق.م.ا.) 1- حضور به موقع در زمان و مکان تعیین شده توسط مقام قضایی یا مددکار اجتماعی ناظر.
2- ارائه اطلاعات و اسناد و مدارک تسهیل کننده نظارت بر اجرای تعهدات محکوم برای مددکار اجتماعی.
3 – اعلام هرگونه تغییر شغل، اقامتگاه یا جابه جایی در مدت کمتر از 15روز و ارائه گزارشی از آن به مددکار اجتماعی.
4 – کسب اجازه از مقام قضایی به منظور مسافرت به خارج از کشور. تدابیر یاد شده می تواند از سوی دادگاه همراه با برخی تدابیر معاضدتی از قبیل معرفی مرتکب به نهادهای حمایتی باشد.
لغو قرار تعویق:
درصورتی که متهم در مدت تعویق مرتکب جرمی گردد مطابق ماده 44 قانون مجازات اسلامی درصورتی که جرم مزبور موجب حد، قصاص، دیه یا موجب تعزیر تا درجه هفت باشد، دادگاه به لغو قرار تعویق اقدام می کند و در این صورت حکم محکومیت صادر می کند. اما درصورت عدم اجرای دستورات دادگاه توسط متهم که صدور حکم وی معوق شده است، قاضی می تواند برای یکبار تا نصف مدت مقرر در قرار، به مدت تعویق اضافه یا حکم محکومیت صادر کند. و همچنین در تبصره ماده 44 پیش بینی شده است که: درصورت الغاء قرار تعویق محکومیت، برای متهم، صدور قرار تعلیق مجازات حکم نیز ممنوع است.
انقضای مدت تعویق:
طبق ماده 45 پس از گذشت مدت تعویق با توجه به میزان پایبندی مرتکب به اجرای دستورات دادگاه، گزارشهای مددکار اجتماعی و نیز ملاحظه وضعیت مرتکب، دادگاه حسب مورد به تعیین کیفر یا صدور حکم معافیت از کیفر اقدام می کند.
تعویق صدور حکم:
براساس ماده 39 ، در جرائم موجب تعزیر درجه شش تا هشت دادگاه می تواند پس از احراز مجرمیت متهم با ملاحظه وضعیت فردی، خانوادگی و اجتماعی و سوابق و اوضاع و احوالی که موجب ارتکاب جرم گردیده است درصورت وجود شرایط زیر صدور حکم را به مدت شش ماه تا ده سال به تعویق اندازد:
1-وجود جهات تخفیف
2 – پیش بینی اصلاح مرتکب
3 – جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران
4 – فقدان سابقه کیفری موثر تبصره – محکومیت موثر، محکومیتی است که محکوم را به تبع اجرای حکم، براساس ماده (25) این قانون از حقوق اجتماعی محروم می کند.
براساس ماده 41 ، تعویق به شکل ساده یا مراقبتی است. الف – در تعویق ساده مرتکب، به طور کتبی متعهد می گردد، درمدت تعیین شده به وسیله دادگاه، مرتکب جرمی نشود و از نحوه رفتاری وی پیش بینی شود که در آینده نیز مرتکب جرم نمی شود. ب – در تعویق مراقبتی علاوه بر شرایط تعویق ساده، مرتکب متعهد می گردد دستورات وتدابیر مقررشده به وسیله دادگاه را در مدت تعویق رعایت کند یا به موقع اجراء گذارد. تبصره 1 – دادگاه نمی تواند قرار تعویق صدورحکم را به صورت غیابی صادر کند. تبصره 2 – چنانه متهم در بازداشت باشد، دادگاه پس از صدور قرار تعویق صدور حکم، بلافاصله دستور آزادی وی را صادر می نماید. دادگاه می تواند در این مورد تامین مناسب اخذ نماید. در هر صورت اخذ تامین نباید به بازداشت مرتکب منتهی گردد. همچنین وفق ماده 42 ، تعویق مراقبتی همراه با تدابیر زیر است: 1- حضور به موقع در زمان و مکان تعیین شده توسط مقام قضائی یا مددکار اجتماعی ناظر. 2- ارائه اطلاعات و اسناد و مدارک تسهیل کننده نظارت بر اجرای تعهدات محکوم برای مددکار اجتماعی. 3 – اعلام هرگونه تغییر شغل، اقامتگاه یا جابه جایی در مدت کمتر از پانزده روز و ارائه گزارشی از آن به مددکار اجتماعی. 4 – کسب اجازه از مقام قضائی به منظور مسافرت به خارج از کشور.
تدابیر یادشده می تواند از سوی دادگاه همراه با برخی تدابیر معاضدتی، از قبیل معرفی مرتکب به نهادهای حمایتی باشد.
مطابق ماده 43 ، در تعویق مراقبتی، دادگاه صادرکننده قرار می تواند با توجه به جرم ارتکابی و خصوصیات مرتکب و شرایط زندگی او به نحوی که در زندگی وی یا خانواده اش اختلال اساسی و عمده ایجاد نکند مرتکب را به اجرای یک یا چند مورد از دستورات زیر در مدت تعویق، ملزم نماید: 1-حرفه آموزی یا اشتغال به حرفه ای خاص 2 – اقامت یا عدم اقامت در مکان معین 3 – درمان بیماری یا ترک اعتیاد 4 – پرداخت نفقه افراد واجب النفقه 5 – خودداری از تصدی کلیه یا برخی از وسایل نقلیه موتوری 6 – خودداری از فعالیت حرفه ای مرتبط با جرم ارتکابی یا استفاده از وسایل موثر در آن 7 – خودداری از ارتباط و معاشرت با شرکاء یا معاونین جرم یا دیگر اشخاص از قبیل بزه دیده به تشخیص دادگاه 8 – گذراندن دوره یا دوره های خاص آموزش و یادگیری مهارتهای اساسی زندگی یا شرکت در دوره های تربیتی، اخلاقی، مذهبی، تحصیلی یا ورزشی.
مطابق ماده 44 ، در مدت تعویق، درصورت ارتکاب جرم موجب حد قصاص، دیه یا تعزیر تا درجه هفت، دادگاه به لغو قرار تعویق اقدام و حکم محکومیت صادر می کند. درصورت عدم اجرای دستورات دادگاه، قاضی می تواند برای یک بار تا نصف مدت مقرر در قرار، به مدت تعویق اضافه یا حکم محکومیت صادر کند. تبصره – درصورت الغاء قرار تعویق و صدور حکم محکومیت، صدور قرار تعلیق اجرای مجازات ممنوع است. مطابق ماده 45 ، پس از گذشت مدت تعویق با توجه به میزان پایبندی مرتکب به اجرای دستورات دادگاه، گزارشهای مددکاراجتماعی و نیز ملاحظه وضعیت مرتکب، دادگاه حسب مورد به تعیین کیفر یا صدور حکم معافیت از کیفر اقدام می کند. نتیجه گیری و پیشنهادات: در پایان باید به این مطلب تصریح نمود که استفاده از تعویق صدورحکم و تعلیق اجرای مجازات به عنوان یک ابزار کاربردی سیاست جنایی جایگاه خود را به خوبی یافته و تقریباً می توان گفت که حقوقدانان هم بر این امر اتفاق نظر دارند. یکی از تاسیسات حقوقی مهم و منحصر به فرد و عالی می باشد که اگر در عمل از آن استفاده صحیح و به جا شود باعث دور نگهداشتن مجرمان اتفاقی و بازدارنده از ارتکاب جرم جدید و کمک به مجرم برای اجتماعی شدن و بازگشت به زندگی عادی در جامعه و صرفه جویی در هزینه های زندان و استفاده جامعه از کار و فعالیت مجرمین و کاهش تقلیل آمار جرایم تکراری را در پی می تواند داشته باشد. اگر قضات بیشتر به این نهاد توجه داشته باشند و قانونگذار هم در برخی از جرایم بی اهمیت اعطای تعلیق اجباری و از حالت اختیاری خارج نماید و یا دایره شمول تعلیق اجرای مجازات را گسترش دهد و جرایم بیشتری را دربر گیرد موجب کارآیی بیشتر این نهاد (تعلیق اجرای مجازات و تعلیق صدور حکم) می شود.
قابلیت تجدید نظر تعویق صدور حکم :
نظریه مشورتی ۲/۶/۹۲ / ۱۰۲۳/۹۲/۷ / ۶۸۲-۱/۱۸۶-۹۲
۱- با توجه به ماده ۵۵قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ چنانچه دادگاه صادرکننده قرار تعویق صدور حکم و یا دادستان وقاضی اجرای احکام احراز نمایند که محکومٌ علیه حائز شرایط مقرر قانونی جهت به تعویق انداختن و یا معافیت ازکیفر نبوده، می توانند لغو تعویق مجازات و معافیت ازکیفررا ازدادگاه صادرکننده قرار تقاضا نمایند.
۲- درماده ۴۴قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ ضمانت اجرای عدم رعایت شرایط تعویق مشخصاً احصاء گردیده.
۳- مرجع اجرای دستورات دادگاه ونظارت براجرای دستورات مذکور نهاد اجرای احکام کیفری وتوسط قاضی اجرای احکام صورت می گیرد.
سوال: نظربه مفاد مواد ۳۹،۴۰،۴۲ از قانون مجازات اسلامی جدید آیا حکم به معافیت از کیفر و قرار تعویق صدورحکم قابل تجدیدنظر می باشد یا خیر و در ضمن ضمانت اجرای تعویق مراقبتی همراه با تدبیر مقرر در ماده ۴۲ چیست و سوال دیگر اینکه چنانچه تعویق مراقبتی همراه با دستور دادگاه باشد مرجع اجرای دستورات خود دادگاه بوده یا نهاد دیگری مثل اجرای احکام کیفری می باشد مستدعی است پاسخ مراتب را جهت بهره برداری قضایی به این شعبه اعلام فرمایید.
شرایط تعویق صدور حکم
با توجه به ماده 40 قانون مجازات اسلامی "دادگاه می تواند پس از احراز مجرمیت متهم و باملاحظه وضعیت فردی، خانوادگی و اجتماعی و سوابق و اوضاع و احوالی که موجب ارتکاب جرم گردیده در صورت وجود شرایطی صدور حکم را شش ماه تا دوسال به تعویق اندازد."
1- مجازات تعزیری
مجازات اصلی را می توان به موجب قانون جدید مجازات اسلامی به 4نوع تقسیم کرد. حدود، قصاص، دیات و تعزیرات، که تعویق مجازات را فقط می توان در جرایم تعزیری صادر نمود. در ماده 18 این قانون تعریف مجازات تعزیری اینگونه بیان شده است: " تعزیر مجازاتی است که مشمول عنوان حد، قصاص یا دیه نیست و به موجب قانون در موارد ارتکاب محرمات شرعی یا نقص مقررات حکومتی تعیین و اعمال می گردد. نوع ، مقدار، کیفیت اجرا ومقررات مربوط به تخفیف ، تعلیق، سقوط وسایر احکام تعزیر به موجب قانون تعیین می شود. "
به نظر می رسد قانونگذار، هدف از تعزیر را جنبه اصلاحی دانسته و از نظر او از طریق تعویق صدور حکم، مجرم به این هدف نزدیکتر می شود. به عبارتی تعزیر از هر مجازات دیگری قابل اصلاح تر می باشد. به همین دلیل است که مجازات قصاص که هدف آن اجرای عدالت و حد که هدف آن ارعاب مجرم بوده شامل تعویق نمی باشند.
2- مجازات های در جه شش تا هشت
به موجب ماده 19 قانون مجازات اسلامی مجازات های تعزیری با توجه به شدت آنها به 8 در جه تقسیم می شوند. کمترین میزان تعزیر در درجه هشت و شدید ترین آن در درجه یک قرار دارد. بایستی برای تعویق صدور حکم مجازات قانونی جرم را در نظر گرفت واگر در حیطه مجازات های درجه شش تا هشت قانون جدید باشد دادگاه می تواند آنرا تعویق نماید. پس در مورد جرایم درجه یک تا پنج دادگاه نمی تواند اقدام به صدورتعویق حکم نماید. هر مجازاتی که حداکثر آن بیشتر از حداکثر مجازات درجه شش نباشد دادگاه می تواند در مورد آن اقدام به تعویق صدور حکم نماید.
3- وجود جهات تخفیف
به موجب بند الف ماده 40 یکی از شرایط تعویق صدور حکم وجود جهات تخفیف می باشد. دادگاه در صورتی می تواند اقدام به صدور قرار تعویق نماید که احراز کند مجرم یک یا چند جهت از جهات تخفیف را دارا می باشد.
جهات تخفیف در ماده 38 قانون جدید احصا شده و مانند قانون قدیم مجازات اسلامی دارای جنبه حصری می باشند. این موارد عبارتند از:
" الف – گذشت شاکی یا مدعی خصوصی،
ب- همکاری موثر متهم در شناسایی شرکا یا معاونان، تحصیل ادله یا کشف اموال و اشیاء حاصله از جرم یا به کار رفته برای ارتکاب جرم ،
ت- اعلام متهم قبل از تعقیب یا اقرار موثر وی در حین تحقیق و رسیدگی،
ث- ندامت، حسن سابقه و یا وضع خاص متهم از قبیل کهولت یا بیماری،
ج- کوشش متهم به منظور تخفیف آثار جرم یا اقدام وی درجهت جبران زیان ناشی از آن،
چ – خفیف بودن زیان وارده به بزه دیده یا نتایج،
ح- مداخله ضعیف شریک یا معاون در وقوع جرم،"
دادگاه مکلف می باشد که جهات تخفیف را در حکم خود قید نماید .
گذشت شاکی یا مدعی خصوصی در جرایم غیر قابل گذشت نیزاز جهات تخفیف محسوب می گردد. چون در جرایم قابل گذشت در صورتی که شاکی خصوصی گذشت نمایدموجب سقوط دعوا و صدور قرار موقوفی تعقیب می شود. (خالقی،1390)
همکاری موثر متهم در کشف جرم می بایستی در جرمی باشد که خودش در آن نقش داشته نه اینکه جرم دیگری را افشا کند یا برای کشف آن کمک نماید.
متهم می بایستی قبل از صدور حکم کوشش خود را جهت جبران اثرات جرم انجام دهد تا دست دادگاه در تخفیف او وبه دنبال آن تعویق مجازاتش باز باشد.
4- پیش بینی اصلاح مرتکب
هدفی که در همه مجازات ها مدنظر می باشد اصلاح مرتکب و متنبه کردن او نسبت به جرم ارتکابی می باشد. به عبارتی چه بسا مجازات موجب خطرناک تر شدن مجرم شود. قاضی دادگاه می بایستی با توجه به میزان، شدت، انگیزه مرتکب واقدامات و اظهارات او در جهت کاهش آثار جرم و دلجویی و جبران خسارت زیان دیده به این نتیجه برسد که صدور تعویق برای او جنبه اصلاحی بیشتری نسبت به صدور زندان دارد. به همین دلیل است که قاضی می بایستی احاطه کامل روی پرونده ووضعیت خانوادگی مرتکب جرم داشته باشد تا بتواند بهترین تصمیم را اتخاذ نماید. امید شخص مجرم به تعویق صدور حکم باعث می شود در جهت جبران خسارت زیان دیده و جلب رضایت او گام برداردو این در جهت رضایت قربانی جرم اهمیت فراوانی دارد و باعث کاهش آثار جرم می گردد. حتی دادگاه می تواند در صورتی که تشخیص دهد مجرم سابقه کیفری ندارد و ضرر و زیان مجنی علیه را نیز جبران نموده یا ترتیباتی برای جبران آن قرار داده است او را از مجازات معاف نماید. (ماده 39)
5- فقدان سابقه کیفری موثر
یکی از شرایط دیگری که می بایستی در صدور قرار تعویق رعایت شود نداشتن سابقه کیفری قطعی می باشد. منظور از سابقه کیفری موثر اینست که حکم می بایستی در یکی از دادگاه های بدوی یا تجدید نظر صادر ومدت اعتراض آن به پایان رسیده باشد.این محکومیت می بایستی در نتیجه ارتکاب جرایم عمدی صادر شده باشد و محکومیت قطعی به جرایم غیر عمدی را شامل نمی شود. در تبصره ماده 40 این قانون در مورد محکومیت موثر آمده است: " محکومیت موثر، محکومیتی است که محکوم را به تبع اجرای حکم ، براساس ماده 25 این قانون از حقوق اجتماعی محروم می کند." منظور از این تبصره محکومیت کیفری موثر در خصوص جرایم عمدی که مجازات قانونی آنها سالب حیات، حبس ابد، قطع عضو، قصاص عضوکه دیه آن بیش از نصف دیه کامل باشد، نفی بلد و حبس درجه چهار، شلاق حدی، قصاص عضوی که دیه آن نصف دیه مجنی علیه یا کمتراز آن و یا حبس درجه پنج می باشد.
قرار تعویق و ضمانت اجرای آن
همانگونه که بیان شد در تعویق مراقبتی مجرم ملزم می شود که دستورات دادگاه را در دوران تعویق انجام دهد. اما چه در تعویق مراقبتی و چه در تعویق ساده مجرم در دوره اجرای تعویق به حال خود رها نمی شود بلکه نظارت بر او ادامه دارد و در صورتی که با انجام عملی سبب سلب اعتماد دادگاه شود دادگاه تصمیمات شدیدتری در قبال او انجام می دهد. این تصمیمات به قرار زیر است :
1- افزایش مدت تعویق
علاوه بر اینکه مجرم ملزم است در زمان تعویق مرتکب جرم نگردد می بایستی دستورات دادگاه را نیز رعایت نماید در غیر اینصورت به موجب ماده 44 قانون جدید مجازات اسلامی "قاضی دادگاه می تواند برای یک بار تا نصف مدت مقرر در قرار، به مدت تعویق اضافه یا حکم محکومیت صادر کند." یعنی اگر مجازات مجرم به مدت 6ماه به تاخیر افتاده باشد دادگاه می تواند 3 ماه به مدت تعویق اضافه نماید.
2- لغو قرار تعویق
به موجب قسمت اول ماده 44 مقرر داشته است: "در مدت تعویق ، در صورت ارتکاب جرم موجب حد، قصاص، جنایت عمدی موجب دیه یا تعزیر تا درجه هفت دادگاه قرار تعویق را لغو و حکم محکومیت صادر می کند."
اصولا لغو قرار تعویق پس از صدور حکم قطعی نسبت به ارتکاب جرم جدید امکان دارد پس دادگاه نمی تواند به صرف اطلاع از ارتکاب جرم جدید، قرار تعویق را لغو کند هرچند ظاهر قانون چنین اقتضایی دارد (زراعت،1392). مجرم می بایستی در دوره تعویق اعتماد دادگاه را نسبت به عدم تعیین کیفر جلب نماید. با توجه به فلسفه تعویق انتظار می رود ارتکاب هر جرمی منجر به لغو تعویق مجازات گردد اما حکم قانونگذار در این خصوص مطلق نبوده و جرایم درجه هشت را که اصولا جرایمی سبک هستند منجر به لغو قرار تعویق مجازات ندانسته است . (سبزواری نژاد ،1391)
پاداش التزام به تعهدات در دوره تعویق
قانونگذارتکلیف دادگاه را پس از اتمام مدت تعویق روشن نموده است. به موجب ماده 45 مقرر می دارد: " پس از گذشت مدت تعویق با توجه به میزان پایبندی مرتکب به اجرای دستورهای دادگاه ،گزارش مددکار اجتماعی و نیز ملاحظه وضعیت مرتکب، دادگاه حسب مورد به تعیین کیفر یا صدور حکم معافیت از کیفر اقدام می کند." با توجه به این ماده به نظر می رسد در صورتی که در دوره تعویق، مرتکب ، تمامی دستورات دادگاه را رعایت نماید و گزارش هایی نیز که توسط مددکار اجتماعی به دادگاه داده می شود نشان دهنده اصلاح او باشد دادگاه می بایستی قرار تعویق را لغو نماید و مرتکب را از مجازات معاف کند .در صورت معافیت از مجازات، سابقه کیفری در پرونده شخص محاسبه نمی گردد.
صرف انقضای مدت تعویق موجب بی اثر شدن تعقیب نمی شود بلکه باید حکم به معافیت صادر شود. از ظاهر ماده چنین استنباط می شود که تشکیل جلسه برای صدورحکم، لازم نیست اما در صورتی که دادگاه تصمیم به حکم محکومیت داشته باشد نمی توان به صورت مطلق نظر دهد. اگر قرار تعویق بدون اخذ آخرین دفاع ، صادر شده باشد باید جلسه رسیدگی تشکیل شود اما از ظاهر قانون چنین بر می آید که دادگاه تمامی اقدامات دادرسی از جمله اخذ آخرین دفاع را انجام می دهد منتها به جای حکم محکومیت ، قرار تعویق صادر می کند. پس در چنین حالتی نیاز به تشکیل جلسه نیست مگر این که در مورد شرایط لغو قرار تعویق، ادعاها یا ابهاماتی وجود داشته باشد. که در این صورت بهتراست جلسه رسیدگی تشکیل شود. (زراعت ،1392)
ممنوعیت از تعویق صدور حکم
همانگونه که بیان شد صدور تعویق در جرایمی مجاز است که به موجب قانون تعیین شده است. اما قانون گذار در فصل مربوط به تعلیق مجازات، جرایمی را برشمرده و دادگاه را ملزم نموده که در این جرایم اقدام به تعلیق و تعویق ننماید به موجب ماده 47 مقرر می دارد: " صدور حکم و اجرای مجازات در مورد جرایم زیر و شروع به آن ها قابل تعویق و تعلیق نیست:
الف- جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور، خرابکاری در تاسیسات آب، برق، گاز، نفت و مخابرات،
ب- جرایم سازمان یافته ، سرقت مسلحانه یا مقرون به آزار، آدم ربایی، و اسید پاشی،
پ- قدرت نمایی و ایجاد مزاحمت با چاقو یا هر نوع اسلحه دیگر، جرایم علیه عفت عمومی،تشکیل یا اداره مراکز فساد و فحشا،
ت- قاچاق عمده مواد مخدر یا روان گردان، مشروبات الکلی و سلاح و مهمات و قاچاق انسان،
ث- تعزیر بدل از قصاص نفس، معاونت در قتل عمدی و محاربه و افساد فی الارض،
ج- جرایم اقتصادی ، با موضوع جرم بیش از یکصد میلیون (100000000)ریال، "
البته به نظر می رسد چون مجازات این جرایم درجه پنج به بالا می باشد لذا نیازی نبود که قانون گذار این موارد را صراحتا ممنوع اعلام نماید. (سبزواری نژاد،1391)
در این ماده منظور از جرم سازمان یافته عبارتست از فعالیت های غیر قانونی و هماهنگی گروهی منسجم از اشخاص که با تبانی همدیگر و برای تحصیل منافع مادی و قدرت، به ارتکاب مستمر مجرمانه شدیدی می پردازند و برای رسیدن به هدف از هر نوع ابزار مجرمانه نیز استفاده می کنند. (بخشی زاده،1392).
در مورد جرایم اقتصادی تاکنون در قوانین کیفری و سایر قوانین تعریف مشخص و معینی ارائه نشده است . به طور کلی می توان گفت جرایم اقتصادی جرایمی هستند که علیه اقتصاد کشور انجام می شوند و در نظام اقتصادی کشور اختلال ایجاد می نمایند .
بررسی وضعیت تعویق صدور حکم در قانون جدید مجازات اسلامی
در طول جریان دادرسی قاضی از ابتدای رسیدگی تا زمان صدور حکم قطعی ممکن است از نهادهای مختلفی برای تخفیف مجازات و یا تعلیق آن استفاده کند که هدف از استفاده از همه نهادهای مزبور به طورکلی برگشت بزهکار به جامعه و اصلاح نهایی اجتماع به وسیله دستگاه قضایی است و این برخورد خود نوعی ترسیم و اصلاح ساختارهای رفتاری افراد جامعه تلقی می شود. یکی از نهادهایی که از قدیم الایام موردنظر قانون گذاران در تمامی جوامع بوده است، نهاد تعلیق مجازات است، هرچند بحث تعلیق همیشه از طرف نظریه پردازان و حقوقدانان موردمناقشه بوده است و برخی عقیده دارند بزهکار پس از ارتکاب بزه و رسیدگی و صدور حکم با لحاظ تخفیفات مقتضه باید مجازات شود و تعلیق باعث عدم کنش مناسب در مقابل رفتارهای ضداجتماعی وی می شود. لیکن به نظر می رسد با توجه به اینکه جرم و بزه ارتکابی تحت شرایطی خاص از طرف افراد ممکن است به وقوع بپوندد از جمله اینکه مثلاً ممکن است بزهکار جوان باشد، یا تحت انگیزه های شرافتمندانه ای جرم انجام داده و یا رفتار غیراجتماعی مرتکب شده باشد و یا جوان بوده و نیاز به ارفاق و ایجاد فرصت و زمینه مناسب دارد تا بار دیگر به جامعه برگردد، لذا نهاد تعلیق از این منظر مناسب است و می تواند باعث برگشت فرد به جامعه شود، از طرفی نیز بررسی نهاد تعویق صدور حکم و رسیدگی به پرونده در این مقاله مدنظر است که میتوان گفت با توجه به اینکه سرنوشت پرونده مخصوصاً در جرایم قابل گذشت و دارای صرفاً جنبه خصوصی در دست و اقتدار شاکی است این نهاد را برخی قانون گذاران برای این منظور ایجاد کرده اند، که شاکی می تواند از دادگاه درخواست ترک تعقیب و یا تعویق تعقیب نماید و منتظر رفتارهای بعدی بزهکار باشد و متناسب با آن تصمیم بگیرد. لذا با این توصیف تحقیق خود را با موضوع مقایسه نهاد تعلیق اجرای مجارات و تعویق صدور حکم بنا نهاده و به بررسی آن می پردازیم. مبحث اول: تعویق صدور حکم -تعریف: تعویق در لغت به معنی کار را عقب انداختن است. در اصطلاح حقوقی آن تعویق به معنای عقب انداختن صدور حکم است. تعویق صدور حکم اصطلاحی حقوقی است که قانونگذاران، معمولاً از آن استفاده می کنند. یعنی تحت اوضاع و احوالی خاص ممکن است مصلحت اقتضاء کند که علی رغم وجودعناصرمجرمانه صدورحکم به تعویق افتد. – مبنای قانونی: در حقوق جزا، قانون حرف اول و آخر را می زند، همه چیز باید مستند به قانون باشد و اگر حتی در زمینه خاصی قانون مبهم باشد باید تفسیر مضیق بوده و به نفع متهم باشد و باید از تفسیرهای موسع دوری کرد. لذا باید به دنبال مستندقانونی چنین نهادی در قوانین جزایی موجود باشیم. تنها مستند قانونی موجود مواد 39 تا 44 قانون مجازات اسلامی جدیدالتصویب مجلس شورای اسلامی ایران است که در تاریخ 2/5/90 به تصویب کمیسیون حقوقی مجلس شورای اسلامی رسیده است. ماده 39 قانون مجازات اسلامی مقرر می دارد: در جرایم موجب تعذیر درجه 6 تا 8 دادگاه می تواند پس از احراز مجرمیت متهم با ملاحظه وضعیت فردی، خانوادگی و اجتماعی و سوابق و اوضاع و احوالی که موجب ارتکاب جرم گردیده است درصورت وجود شرایط زیر صدور حکم را به مدت 6ماه تا 2سال به تعویق اندازد. 1-وجود جهات تخفیف 2 – پیش بینی اصلاح مرتکب 3 – جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران 4 – فقدان سابقه کیفری موثر تبصره- محکومیت موثر،محکومیتی است که محکوم رابه تبع اجرای حکم براساس ماده (25) این قانون از حقوق اجتماعی محروم می کند. – اجرای تعویق: به موجب ماده 38 ق.م.ا. جدید مصوب 1390 تعویق صرفاً در جرایم موجب تعذیر امکان پذیر است و آن هم، جرایم موجب تعزیری که از درجه 6 تا 8 باشد. در این صورت دادگاه ها می توانند پس از احراز مجرمیت متهم با ملاحظه وضعیت فردی، خانوادگی و اجتماعی و سوابق و… صدور حکم را معوق نمایند. بنابراین اولاً- تعویق در جرایم غیرتعزیری و جرایم مشمول حدود و قصاص و غیره… جاری نمی شود. ثانیاً- همه تعزیرات را شامل نمی شود، فقط جرایم تعزیری را شامل می شود که درجه 6 تا 8 باشد. براساس ماده 14 قانون مجازات اسلامی مصوب 1390 مجازاتهای مقرر به 4قسم تقسیم می شوند. 1-حد 2 – قصاص 3 – دیه 4 – تعزیر و طبق ماده 18 قانون مزبور (م 18ق.م.ا.): تعزیر مجازاتی است که مشمول عنوان حد، قصاص یا دیه نیست و به موجب قانون در موارد ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی تعیین و اعمال می گردد. نوع، مقدار، کیفیت اجراء و مقررات مربوط به تخفیف، تعلیق، سقوط و سایر احکام تعزیر، به موجب قانون تعیین می شود. دادگاه در صدر حکم تعزیری، با رعایت مقررات قانونی، موارد زیر را موردتوجه قرار می دهد: 1-انگیزه مرتکب و وضعیت ذهنی و روانی وی حین ارتکاب جرم 2 – شیوه ارتکاب جرم، گستره نقض وظیفه و نتایج زیان بارآن 3 – اقدامات مرتکب پس از ارتکاب جرم 4- سوابق و وضعیت فردی، خانوادگی واجتماعی مرتکب و تاثیر تعزیری نکته حائز اهمیت اینکه قانونگذار به موجب ماده 12 قانون مجازات اسلامی 11/10/1370 مجازاتها را به 5دسته تقسیم نموده بود که دسته پنجم مجازاتهای بازدارنده بودند که در قانون مجازات اسلامی جدید این دسته از مجازاتها را قانونگذار جزء تقسیم بندی مجازاتها قرار نداده است. هرچند به نظر می رسد درتعریف مجازات تعزیری مندرج درماده18 تعریف مجازات بازدارنده نیز گنجانده شده است. به تعبیری دیگر قانونگذار به درستی این بار تعریف پراکندگی تقسیم بندی انواع مجازاتها را مشخص کرده است و در یک جمع بندی کلی مجازاتها را به 5دسته تقسیم و کلیه مجازاتهایی که جزء حدود و دیات و قصاص نبوده و مطابق قوانی
ن مصوب و موضوعه مملکتی توسط دولت اعمال می شود را مجازات تعزیری نام برده است که به نظر کار شایسته و معقولی است. -طبقه بندی مجازاتهای تعزیری: کار تازه دیگری که در قانون مجازات اسلامی جدید مصوب 1390 از سوی قانونگذار به چشم می خورد طبقه بندی مجازاتها به هشت درجه است. البته قبلاً این نوع درجه بندی در قوانین مجازات کشوری ایران سابقه وضع داشته است. مثلاً در قانون مجازات عمومی جرایم تقسیم می شد به: خلاف/جنحه/ و جنایت که به نوعی از جهت شدت و حدت جرم و مجازات متعلقه تقسیم بندی می شد. ماده 19 قانون مزبور مقرر می دارد (م 19 ق.م.ا.جدید 1390): مجازاتهای تعزیری مقرر برای اشخاص حقیقی به 8درجه تقسیم بندی می شود: -درجه یک: -حبس بیش از بیست و پنج تا سی سال. – جزای نقدی بیش از یک میلیارد ریال. – مصادره اموال. – درجه دو: -حبس بیش از پانزده تا بیست و پنج سال. – جزای نقدی بیش از پانصدمیلیون ریال تا یک میلیاردریال. – درجه سه: – حبس بیش از ده تا پانزده سال. – جزای نقدی بیش از سیصد و شصت میلیون ریال تا پانصد و پنجاه میلیون ریال. – درجه چهار: – جزای نقدی بیش از یکصد و هشتادمیلیون ریال تا سیصد و شصت میلیون ریال. – درجه پنج: – حبس دو تا پنج سال. – جزای نقدی بیش ازهشتاد میلیون ریال تا یکصد و هشتاد میلیون ریال. – محرومیت از حقوق اجتماعی بیش از 5 تا 15سال. – درجه شش: – حبس بیش از 6ماه تا 2 سال. – جزای نقدی بیش از بیست میلیون ریال تا هشتاد میلیون ریال. – شلاق از سی و یک تا نود و نه ضربه. – محرومیت ازحقوق اجتماعی بیش از 6ماه تا 5سال. – انتشار حکم قطعی در رسانه ها. – درجه هفت: – حبس از نود و یک روز تا شش ماه. – جزای نقدی بیش از ده میلیون ریال تا بیست میلیون ریال. – شلاق از یازده تا سی ضربه. – محرومیت ازحقوق اجتماعی تا 6ماه. – درجه هشتم: – حبس تا سه ماه. – جزای نقدی تا ده میلیون ریال. – شلاق تا 10ضربه. تبصره 1 – موارد محرومیت از حقوق اجتماعی همان است که در مجازاتهای تبعی ذکر شده است. تبصره2 – مجازاتهایی که حداقل آن منطبق بر یکی از درجات فوق وحداکثر آن منطبق بادرجهبالاتر باشد از درجه بالاتر محسوب می شود. تبصره3 – شلاق تعزیری بیش از هفتاد و چهارضربه تنها در موارد جرایم منافی عفت موجب تعزیر، قابل اعمال است. تبصره4 – درصورت تعدد مجازاتها، مجازات شدیدتر و در صورت عدم امکان تشخیص مجازات شدیدتر، مجازات حبس ملاک است همچنین اگر مجازاتی با هیچ یک از بندهای هشت گانه این ماده مطابقت نداشته باشد مجازات درجه 7 محسوب می شود. تبصره5 – مصادره اشیاء و اموالی که در ارتکاب جرم به کار رفته یا مقصود از آن به کارگیری درارتکاب جرم بوده است از شمول این ماده و بند (6) ماده 20 خارج و در مورد آنها طبق ماده 213 این قانون عمل می شود. در هر مورد که حکم مصادره اموال صادر می شود باید هزینه های متعارف زندگی محکوم و افراد تحت تکفل او مستثنی شود. بنابراین ملاحظه می شود که فقط مجازاتهایی از نوع حبس فقط تا 2سال و جزای نقدی نیز تا بیست میلیون ریال، شلاق تا سی ضربه و محرومیت از حقوق اجتماعی تا شش ماه از جمله مجازات هایی است که مشمول مقررات تعویق صدور حکم می شوند. انواع تعویق: تعویق نیز مطابق ماده40 قانون مجازات اسلامی ماده 40 – تعویق به شکل ساده یا مراقبتی است. الف – در تعویق ماده مرتکب به طور کتبی متعهد می گردد در مدت تعیین شده به وسیله دادگاه مرتکب جرمی نشود و از نحوه رفتار وی پیش بینی شود که در آینده نیز مرتکب جرم نمی شود. ب – در تعویق مراقبتی علاوه بر شرایط تعویق ساده مرتکب متعهد می گردد دستورات و تدابیر مقررشده به وسیله دادگاه را در مدت تعویق رعایت کند یا به موقع اجرا گذارد. 1-تعویق به شکل ساده: در تعویق ساده مرتکب به طورکتبی متعهد می گردد درمدت تعیین شده به وسیله دادگاه مرتکب جرمی نشود و از نحوه رفتار وی پیش بینی شود که درآینده نیز مرتکب جرم نشود. در این نوع تعویق قانونگذار، تدابیری برای دوران تعویق درنظر نگرفته است و به طور کلی اذعان دارد که درمدت تعیین شده مرتکب جرمی نشود، سپس دادگاه مدت تعویق را معین می کند و باید بر رفتار متهم نظارت داشته باشد که البته نظارتی که به طوردائم به وسیله دادگاه بر رفتار متهم صورت گیرد امکان پذیر نمی باشد و باید پذیرفت که منظور این است که دادگاه به قرائن مطمئنه، متوجه شود که متهم متنبه شده و در دوران تعویق مرتکب جرم دیگری نشده است. 2 – تعویق به شکل مراقبتی در تعویق مراقبتی علاوه بر شرایط تعویق ساده مرتکب متعهد می گردد دستورات و تدابیر مقررشده به وسیله دادگاه را در مدت تعویق رعایت کند یا به موقع اجراء گذارد. طبق تبصره 1 و 2 ماده 40 قانون مجازات اسلامی مصوب 1390 مجلس شورای اسلامی دادگاه نمی تواند قرار تعویق صدور حکم را به صورت غیابی صادر کند. یعنی برای صدور این قرار حضور متهم و درنظرگرفتن شخصیت و ظاهر وی با توجه به اوضاع و احوال موردنظر قانونگذار ضروری است و قاضی دادگاه باید با توجه به همه این موارد است که دادگاه می تواند قرار تعویق صادر نماید. اگر متهم با وصف ابلاغ قانونی احضاریه دردادگاه حاضرنشود مستحق مشمول قرارتعویق نخواهد بود. همچنین چنانچه متهم در بازاداشت باشد، دادگاه پس از صدور قرار تعویق صدور حکم، بلافاصله دستور آزادی وی را صادر می نماید. دادگاه می تواند در این موارد تامین مناسب اخذ نماید. در هر صورت اخذ تامین نباید به بازداشت مرتکب منتهی شود. بحث اینجاست، درصورتی که متهم حاضر به ابداع تامین مناسب و موردنظر قاضی نشود و قرار منتهی به بازداشت متهم گردد. و یا از قبل در بازداشتگاه باشد و دادگاه نیز نظر به صدور
قرار تعویق صدور حکم داشته باشد تکلیف چیست؟ شاید قانونگذار در تبصره2 ماده 40 این نظر را پذیرفته است که درنهایت این موضوع را به نفع متهم تفسیر کردده است. و در نهایت نباید اخذ تامین و تعیین تامین منتهی به بازداشت متهم شود. اما با توجه به اینکه درنهایت صدور چنین قراری از اختیارات دادگاه است و دادگاه درنهایت با توجه و بررسی وضعیت ظاهری و اجتماعی و اخلاقی و تنبیه متهم مبادرت به صدور چنین قراری می نماید به نظر می رسد تصمیم نهایی با دادگاه است و دادگاه با ملاحظه امتناع متهم از سپردن تامین، چنبن رفتاری را دال بر بی لیاقتی وی در گرفتن چنین حقی دلالت نموده و قرار تعویق صدور حکم را صادر نمی نماید. اما از لحن تبصره 2 ماده 40 که مقرر می دارد چنانچه متهم در بازداشت باشد دادگاه پس از صدور قرار تعویق صدورحکم بلافاصله دستور آزادی وی را صادر می نماید و همچنین دادگاه می تواند در این مورد تامین مناسب اخذ نماید. منظور قانونگذار این بوده است که پس از صدور قرار تعویق دادگاه می تواند تامین مناسب اخذ نماید و در صورت امتناع از سپردن تامین دادگاه می تواند قرار تعویق صدور حکم را لغو کند بلکه باید بدون توجه به قرار تامین صادره به تعویق صدور حکم پرداخته و متهم را از بازداشتگاه آزاد کند. این شاید با اختیار دادگاه در صدور قرار تامین سازگار باشد. اما در هر حال هدف از صدور قرار تامین را بیهوده می سازد و چنانچه متهم تامین نسپارد دادگاه نباید اصرار نموده و پس از صدور قرار تعویق صدور حکم، وی را بازداشت کند. شرایط تعویق مراقبتی: تعویق مراقبتی باید همراه با تدابیر زیر باشد. (ماده 41 ق.م.ا.) 1-حضور به موقع در زمان و مکان تعیین شده توسط مقام قضایی یا مددکار اجتماعی ناظر. 2- ارائه اطلاعات و اسناد و مدارک تسهیل کننده نظارت بر اجرای تعهدات محکوم برای مددکار اجتماعی. 3 – اعلام هرگونه تغییر شغل، اقامتگاه یا جابه جایی در مدت کمتر از 15روز و ارائه گزارشی از آن به مددکار اجتماعی. 4 – کسب اجازه از مقام قضایی به منظور مسافرت به خارج از کشور. تدابیر یادشده می تواند از سوی دادگاه همراه با برخی تدابیر معاضدتی از قبیل معرفی مرتکب به نهادهای حمایتی باشد. لغو قرار تعویق: درصورتی که متهم در مدت تعویق مرتکب جرمی گردد مطابق ماده 43 قانون مجازات اسلامی درصورتی که جرم مزبور موجب حد، قصاص، دیه یا موجب تعزیر تا درجه هفت باشد، دادگاه به لغو قرار تعویق اقدام می کند و در این صورت حکم محکومیت صادر می کند. اما درصورت عدم اجرای دستورات دادگاه توسط متهم که صدور حکم وی معوق شده است، قاضی می تواند برای یکبار تا نصف مدت مقرر در قرار، به مدت تعویق اضافه یا حکم محکومیت صادر کند. و همچنین در تبصره ماده 43 پیش بینی شده است که: درصورت الغاء قرار تعویق محکومیت، برای متهم، صدور قرار تعلیق مجازات حکم نیز ممنوع است. انقضای مدت تعویق: طبق ماده 44 پس از گذشت مدت تعویق با توجه به میزان پایبندی مرتکب به اجرای دستورات دادگاه، گزارشهای مددکار اجتماعی و نیز ملاحظه وضعیت مرتکب، دادگاه حسب مورد به تعیین کیفر یا صدور حکم معافیت از کیفر اقدام می کند. فصل پنجم – تعویق صدور حکم:ماده 39 – در جرائم موجب تعزیر درجه شش تا هشت دادگاه می تواند پس از احراز مجرمیت متهم با ملاحظه وضعیت فردی، خانوادگی و اجتماعی و سوابق و اوضاع و احوالی که موجب ارتکاب جرم گردیده است درصورت وجود شرایط زیر صدور حکم را به مدت شش ماه تا ده سال به تعویق اندازد: 1-وجود جهات تخفیف 2 – پیش بینی اصلاح مرتکب 3 – جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران 4 – فقدان سابقه کیفری موثر تبصره – محکومیت موثر، محکومیتی است که محکوم را به تبع اجرای حکم، براساس ماده (25) این قانون از حقوق اجتماعی محروم می کند. ماده 40 – تعویق به شکل ساده یا مراقبتی است. الف – در تعویق ساده مرتکب، به طور کتبی متعهد می گردد، درمدت تعیین شده به وسیله دادگاه، مرتکب جرمی نشود و از نحوه رفتاری وی پیش بینی شود که در آینده نیز مرتکب جرم نمی شود. ب – در تعویق مراقبتی علاوه بر شرایط تعویق ساده، مرتکب متعهد می گردد دستورات وتدابیر مقررشده به وسیله دادگاه را در مدت تعویق رعایت کند یا به موقع اجراء گذارد. تبصره 1 – دادگاه نمی تواند قرار تعویق صدورحکم را به صورت غیابی صادر کند. تبصره 2 – چنانه متهم در بازداشت باشد، دادگاه پس از صدور قرار تعویق صدور حکم، بلافاصله دستور آزادی وی را صادر می نماید. دادگاه می تواند در این مورد تامین مناسب اخذ نماید. در هر صورت اخذ تامین نباید به بازداشت مرتکب منتهی گردد. ماده 41 – تعویق مراقبتی همراه با تدابیر زیر است: 1-حضور به موقع در زمان و مکان تعیین شده توسط مقام قضائی یا مددکار اجتماعی ناظر. 2- ارائه اطلاعات و اسناد و مدارک تسهیل کننده نظارت بر اجرای تعهدات محکوم برای مددکار اجتماعی. 3 – اعلام هرگونه تغییر شغل، اقامتگاه یا جابه جایی در مدت کمتر از پانزده روز و ارائه گزارشی از آن به مددکار اجتماعی. 4 – کسب اجازه از مقام قضائی به منظور مسافرت به خارج از کشور. تبصره – تدابیر یادشده می تواند از سوی دادگاه همراه با برخی تدابیر معاضدتی، از قبیل معرفی مرتکب به نهادهای حمایتی باشد. ماده 42 – در تعویق مراقبتی، دادگاه صادرکننده قرار می تواند با توجه به جرم ارتکابی و خصوصیات مرتکب و شرایط زندگی او به نحوی که در زندگی وی یا خانواده اش اختلال اساسی و عمده ایجاد نکند مرتکب را به اجرای یک یا چند مورد از دستورات زیر در مدت تعویق، ملزم نماید: 1-حرفه آموزی یا اشتغال به حرفه ای خاص 2 – اقامت
یا عدم اقامت در مکان معین 3 – درمان بیماری یا ترک اعتیاد 4 – پرداخت نفقه افراد واجب النفقه 5 – خودداری از تصدی کلیه یا برخی از وسایل نقلیه موتوری 6 – خودداری از فعالیت حرفه ای مرتبط با جرم ارتکابی یا استفاده از وسایل موثر در آن 7 – خودداری از ارتباط و معاشرت با شرکاء یا معاونین جرم یا دیگر اشخاص از قبیل بزه دیده به تشخیص دادگاه 8 – گذراندن دوره یا دوره های خاص آموزش و یادگیری مهارتهای اساسی زندگی یا شرکت در دوره های تربیتی، اخلاقی، مذهبی، تحصیلی یا ورزشی ماده 43 – در مدت تعویق، درصورت ارتکاب جرم موجب حد قصاص، دیه یا تعزیر تا درجه هفت، دادگاه به لغو قرار تعویق اقدام و حکم محکومیت صادر می کند. درصورت عدم اجرای دستورات دادگاه، قاضی می تواند برای یک بار تا نصف مدت مقرر در قرار، به مدت تعویق اضافه یا حکم محکومیت صادر کند. تبصره – درصورت الغاء قرار تعویق و صدور حکم محکومیت، صدور قرار تعلیق اجرای مجازات ممنوع است. ماده 44 – پس از گذشت مدت تعویق با توجه به میزان پایبندی مرتکب به اجرای دستورات دادگاه، گزارشهای مددکاراجتماعی و نیز ملاحظه وضعیت مرتکب، دادگاه حسب مورد به تعیین کیفر یا صدور حکم معافیت از کیفر اقدام می کند. نتیجه گیری و پیشنهادات: در پایان باید به این مطلب تصریح نمود که استفاده از تعویق صدورحکم و تعلیق اجرای مجازات به عنوان یک ابزار کاربردی سیاست جنایی جایگاه خود را به خوبی یافته و تقریباً می توان گفت که حقوقدانان هم بر این امر اتفاق نظر دارند. یکی از تاسیسات حقوقی مهم و منحصر به فرد و عالی می باشد که اگر در عمل از آن استفاده صحیح و به جا شود باعث دورنگهداشتن مجرمان اتفاقی و بازدارنده از ارتکاب جرم جدید و کمک به مجرم برای اجتماعی شدن و بازگشت به زندگی عادی در جامعه و صرفه جویی در هزینه های زندان و استفاده جامعه از کار و فعالیت مجرمین و کاهش تقلیل آمار جرایم تکراری را در پی می تواند داشته باشد. اگر قضات بیشتر به این نهاد توجه داشته باشند و قانونگذار هم در برخی از جرایم بی اهمیت اعطای تعلیق اجباری و از حالت اختیاری خارج نماید و یا دایره شمول تعلیق اجرای مجازات را گسترش دهد و جرایم بیشتری را دربر گیرد موجب کارآیی بیشتر این نهاد (تعلیق اجرای مجازات و تعلیق صدور حکم) می شود.
نظرات قضات درمورد قانون جدید تعویق صدور حکم:
دکتر بهرامی قاضی پیشکسوت
سوال:
شما از امکان تعویق در صدور حکم به عنوان یکی از نکات قوت قانون مجازات اسلامی 92 نام بردید پس چرا آیت الله آملی لاریجانی این ماده و ماده 39 قانون مجازات اسلامی را مورد انتقاد قرار داد و آن ها را دارای ایراداتی اساسی خواند؟
دکتر بهرامی: به هرحال باید قبول کرد که انسان ها ممکن است در اصطحکاک موجود در جامعه دچار لغزشهایی شوند از این رو شاید چندان مطلوب نباشد که این افراد را برای این لغزش های ناچیز زندانی کنیم. حتی مجازات زندان در مواردی موجب می شود که شخص آینده خود را از دست رفته ببیند و راه برگشتی را هم برای خود متصور نشود. لذا به نظر من تعویق در صدور حکم و معافیت از کیفر از جمله مواردی است که می تواند تاثیرات مثبتی در پیشگیری و کاهش نرخ وقوع جرم در جامعه داشته باشد. ولی در ارتباط با نظر آیت الله آملی لاریجانی باید بگویم که متاسفانه من انتقادات ایشان را نشنیده ام و از کم و کیف آن اطلاعی ندارم و لی لازم است پیش از هر اظهارنظری به مسئولیت های قوه قضائیه توجه کنیم. طبق قانون اساسی یکی از وظایف قوه قضائیه پیشگیری از وقوع جرم و اصلاح جامعه است. از این رو باید توجه داشت که با در نظر گرفتن وجود تنوع فرهنگ ها در جامعه امروزی و شرایط اقتصادی و سیاسی امروز باید بیش از هر چیز به مدل های پیشگیرانه توجه کرد. از سوی دیگر برای رسیدن به قوانینی مطلوب در این زمینه باید نظرات منتقدان را شنید چراکه ممکن است از نظر آن ها قیدهای موجود در معافیت از کیفر (ماده 39) و تعویق در صدور حکم نیازمند اصلاح و بازبینی باشد و اضافه کردن قیود دیگری بتواند در به ثمر رسیدن اهداف این مواد که همان کاهش نرخ مجرمیت است موثر باشد.
پیش از این شایعاتی در مورد حذف سنگسار از قانون مجازات اسلامی مطرح بود در حالی که در ماده 225 قانون جدید مجازات اسلامی به صراحت از سنگسار (رجم) نام برده شده است. به نظر شما آیا حذف سنگسار با توجه به تصریح آن در قرآن مجید امکان پذیر است؟ آیا قانونگذار رویکرد متفاوتی به قانون سنگسار دارد؟ و اینکه آیا جایگزینی اعدام به جای سنگسار دارای اشکال نیست؟ (برخی معتقدند در سنگسار امکان نجات فرد وجود دارد در حالی که در اعدام، نجات مجرم میسر نیست.)
دکتر بهرامی: بحث امکان پذیر بودن حذف سنگسار در حیطه این بحث نیست و آن را باید در نظر فقها جست. ولی ما در در طول این سال ها با احکامی از این دست روبرو بودیم که با وجود آنکه هیچگونه تشکیکی به آن ها وارد نبود، با توجه به شرایط در قلمرو احکام ثانویه جای گرفتند و با تغییراتی مواجه شدند که موارد مرتبط با ارث و دیات از این موارد بود. ولی بازهم تاکید می کنم که بحث در این حیطه در قلمرو مباحث حقوقی نیست و جای آن در مباحث حوزوی است.
اما به نظر من ماده 225 قانون جدیدمجازات اسلامی تلطیف شده قوانین قبلی سنگسار است و مجازات سنگسار در قانون جدید صراحت قوانین گذشته را ندارد. لذا این ماده زمینه را برا ی تلطیف مجازات سنگسار _ که به نوعی موجبات وهن را فراهم کرده بود_ آماده کرده است. ولی به نظر من جایگزینی مجازات اعدام در زمانی که اجرای مجازات سنگسار امکان پذیر نیست به دلیل تفاوت های موجود در مجازات اعدام و سنگسار از نکات منفی این قانون است.
رئیس بخش کیفری مجتمع قضایی شهید محلاتی با اشاره به قانون تعویق صدور حکم در توضیح جزئیاتی از آن افزود:
در شرایط فعلی اجرای مجازات حبس جایگزین و تعویق صدور حکم ممکن نیست
این ماده در مجازات های کم اهمیت (مجازات های درجه 6 تا 8) قابل اجراست و دادگاه می تواند با در نظر گرفتن شرایط، صدور حکم را از 6 ماه تا 2 سال به تعویق بیاندازد.
دکتر حسینی در ادامه با تاکید بر علمی شدن مباحث مرتبط با کیفر شناسی، اداره زندان ها و حتی اجرای برخی احکام در دنیای امروز افزود: قرارگیری مواد مرتبط با تعویق صدور حکم (ماده 40) و همچنین مجازات های جایگزین حبس در قانون 92 از جمله مواردی است که برگرفته از نگاه علمی به مباحث کیفر شناسی، اداره زندان ها و حتی اجرای برخی احکام در دنیای امروز است. این قوانین در کاهش هزینه های آثار مجازات و آشتی دادن مجرمین با جامعه موثرند و حتی در بسیاری از موارد، منافع بزه دیده را نیز تامین خواهند کرد.
وی در پاسخ به این پرسش که "آیا در حال حاضر شرایط و مکانیزم های مراقبتی برای اجرای این قوانین موجود است یا خیر؟" خاطرنشان کرد: برای اجرایی شدن این قوانین، زیرساخت های مراقبتی، نرم افزاری، سخت افزاری، بانک های اطلاعاتی، آیین نامه های جامع و همچنین نیروی انسانی کافی، ضروری است. از این رو در شرایط فعلی و بدون در اختیار داشتن این زیرساخت ها اجرای مجازات حبس جایگزین و تعویق صدور حکم غیرممکن است. وی همچنین فرهنگ جامعه را از موانع فعلی اجرای این احکام برشمرد و تاکید کرد: قانونگذار با فرض وجود زیرساخت ها و فرهنگ عمومی این قوانین را تنظیم کرده است درحالی که هنوز فرهنگ عمومی برای پذیرش چنین قوانینی وجود ندارد. متاسفانه جامعه فعلی مجازات را تنها در حبس، جریمه، شلاق و … می داند و مجازات هایی همچون "شرکت در کلاس های آموزشی" و از این قبیل را نمی پذیرد و در برخی موارد دهن کجی سیستم قضایی قلمداد می کند. بنابراین با توجه به شرایط فعلی، تا چندین سال اجرای این احکام ممکن نیست.
نتیجه گیری
یکی از تصمیمات پیش بینی شده در راستای اصلاح مجرمین تعویق صدور حکم می باشد که با تاکید بررفع نیاز های مجرم نه شدت جرم اتخاذ می گردد. اجرای عدالت در طی سالیان متمادی با پند و اندرز از تجربیات گذشته بالنده می شود. در مراحل اجرای عدالت در نظام کیفری به ویژه هنگام تعیین کیفر قاضی دادگاه نقشی تعیین کننده و ممتازی برای حصول به اهداف نظام کیفری ایفا می نماید. اعطای اختیار به دادگاه جهت تعیین کیفر از میان انتخاب های گوناگون کیفر، آزادی برای تعیین سیاست کیفری تلقی می شود. (اردبیلی،1385) نظام تعویق صدور حکم ریشه در حقوق انگستان دارد و قضات انگلیسی در زمان های دور چنانچه در صحت ادله تردید داشتند یا شرایط خاصی اقتضامی کرد، صدور حکم را به تاخیر می انداختند تا درخواست عفو از پادشاه صورت گیرد و این نظام در طول زمان به تدریج تبدیل به نظام تعلیق مجازات و تعویق صدور حکم شد. (زراعت،1392)
همانگونه که بیان گردید یکی از اهداف مجازات حبس اصلاح مجرمان می باشد. اساس فلسفه قاعده تعویق صدور حکم، محکومیت مبتنی بر نظریه برچسب زنی است که در واقع برچسب مجرمیت به افراد متهم الصاق نشود. (اردبیلی ، 1391) به موجب قانون، دادگاه در همه جرایم این اختیار و صلاحیت را برای تعویق صدور حکم ندارد. ولی در حوزه جرایم تعزیری که بسیاری از جرایم به هر حال در این حوزه قرار می گیرند، دادگاه می تواند پس از احراز مجرمیت ، صدور حکم را به تعویق اندازد.
تعویق صدور حکم به عنوان یکی از تدابیر اصلاح گرایانه مجرمان رابطه تنگاتنگی با جرم شناسی داشته و تمایل به حمایت از مجرمان و اصلاح رفتار آنها و اتخاذ تصمیمی مناسب با نیازهای جرم دارد. این نهاد برای اولین بار است که در قانون مجازات اسلامی پیش بینی شده است و دارای سابقه قانون گذاری در ایران نمی باشد. به نظر می رسد تعویق صدور حکم و قوانین مربوط به آن از حقوق فرانسه اتخاذ گردیده است و در کنار معافیت از مجازات پیش بینی شده است. نظر عده ای از حقوقدانان بر این است، که تعویق را نمی توان به عنوان جایگزین حبس محسوب نمود بلکه تعویق یک انصراف از مجازات محسوب می شود. به نظر می رسد در صورتی که ما مجازات جرمی را تعویق نکنیم مجبوریم که برای آن شخص حبس تعیین کنیم ودر اینجاست که مشخص می گردد می توان تعویق مجازات را نیز جایگزین حبس دانست و از آن در راستای حبس زدایی استفاده نمود. طبیعی به نظر می رسد که خیلی از قضات در ابتدای اجرای تعویق مجازات آمادگی اجرای آنرا ندارند به همین دلیل ممکن است از اجرای آن در مواردی که قادر به استفاده از این نهاد می باشند استنکاف نمایند.
منابع و ماخذ
1- اردبیلی، محمدعلی، قانون مجازات اسلامی جدید، انتشارات کانون فرهنگی آموزش، تهران، 1385
2- اردبیلی، محمدعلی ، تعویق صدور حکم، مجله معرفت، شماره 5، تهران، 1391
3- بخشی زاده، امین، عارفی، آیناز، محشای قانون مجازای اسلامی مصوب1392، مدرسه وکالت و حقوق، تهران، 1392
4- خالقی، علی، آئین دادرسی کیفری، موسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهر دانش ،1390
5- زراعت، عباس، شرح مختصر قانون مجازات اسلامی جدید، انتشارات ققنوس، تهران، 1392
6- سبزواری نژاد، حجت، تعویق صدور حکم در قانون مجازات اسلامی، تهران 1391
3