عنوان:
بررسی تاثیر اینترنت بر روابط خانوادگی و اجتماعی جوانان دانشجویان دانشگاه پیام نور
استادراهنما:
—————–
محقق:
—————-
" میاسای ز آموختن یک زمان ز دانش میافکن دل اندر گمان "
خداوند بزرگ را سپاس می گویم که مرا در مرحله ای دیگر از زندگی یاری رساند. در این میان، نیک سیرتانی فرشته خوی، این راهی نو رسته را همراهی کردند. گاهی چون پیری مدبر و گاهی بسان رفیقی راه بر.
بر خود لازم می دانم تا از این همه همت و بینش سپاس به جای آورم.
در این راستا از استاد ارجمندم سرکار خانم —– که در هدایت من در انجام این پروژه از هیچ کوششی دریغ نکردند و همواره ازرهنمودهای ارزنده ایشان بهره مند بوده ام، قدردانی کرده و همچنین از زحمات بی دریغ خانواده خویش و دوست عزیزم ——، تشکر کرده و مراتب سپاسگذاری خویش را ابراز می دارم.
تقدیم به اسطوره های صبر و استقامت، پدر و مادرم
تقدیم به مروارید درخشنده ی زندگیم
و تقدیم به آنان که وجودم برایشان همه رنج و وجودم برایشان مهر
آنان که فروغ نگاهشان،گرمی کلامشان و روشنی رویشان، سرمایه های جاودانی زندگیم هستند.
صمیمانه در برابر وجود گرامیشان زانوی ادب بر زمین می نهم
و با دلی مملو از عشق و محبت بر دستانشان بوسه می زنم.
بلندای وجودشان، همیشه استوار
چکیده
کاربرد رسانه های چند گانه ای چون اینترنت و جذابیت های این رسانه های جهانی، نشانگر اهمیت و جایگاه ویژه آن می باشد امروزه اینترنت جایگاه ویژه ای در ساختار زندگی خانواده ها پیدا کرده است. حضور این رسانه و به طور کلی رایانه شخصی، ارتباطات خانوادگی را دستخوش تغییر نموده است. استفاده از اینترنت فعالیتی زمان بر است که مدت تعامل افراد خانواده با یکدیگر را کاهش می دهند. در این میان، جوانان به واسطه ی فراغتی که دارند، نسبت به بزرگسالان، مدت زمان بیشتری را به اینترنت اختصاص می دهند.
مهم ترین هدف این تحقیق، شناخت تاثیر اینترنت بر روابط خانوادگی و اجتماعی جوانان بوده است. جامعه آماری این تحقیق کل دانشجویان مشغول به تحصیل در دانشگاه پیام نور——– در سال تحصیلی1391-1390بوده اند که تعداد آن ها 3507 دانشجو می باشد. این تحقیق به روش پیمایشی انجام شده و تکنیک گردآوری اطلاعات، پرسشنامه بوده است. در این تحقیق بر اساس فرمول کوکران 346 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب گردیده و جهت انتخاب نمونه از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای استفاده شده است.
ننتایج فرضیات این تحقیق نشان می دهد که بین میزان استفاده از اینترنت بین دو گروه زنان و مردان و بی اعتمادی والدین و فعالیت های روزانه و ارتباطات چهره به چهره وکناره گیری اجتماعی وفعالیت های اوقات فراغت وگریزازمشکلات رابطه وجود دارد، اما بین میزان استفاده از اینترنت و تحصیلات والدین وپایگاه اقتصادی وفعالیت اجتماعی کاربران رابطه وجود ندارد. همچنین بیش از 54 درصد از پاسخگویان مونث بوده اند.80 درصد از تعداد 346 نفر نمونه دارای کامپیوتر می باشند و در مجموع بیش از 76 درصد از این پاسخگویان مجرد و حدود86 درصد دارای مدرک کارشناسی می باشند.
واژگان کلیدی:
-اینترنت1
– روابط خانوادگی2
-روابط اجتماعی3
-پایگاه اجتماعی4
-پایگاه اقتصادی5
-بی اعتمادی6
-اوقات فراغت7
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده…………………………………………………………………………………………………………..
فصل اول: کلیات پژوهش
مقدمه 1
1-1-بیان مسئله 2
1-2-اهمیت و ضرورت تحقیق 5
1-3-اهداف تحقیق 6
1-3-1-هدف کلی 6
1-3-2- اهداف جزئی 6
1-4-کاربرد نتایج تحقیق 7
فصل دوم: ادبیات تحقیق
مقدمه……………………………………………………………………………………………………….. 9
2-1-مبنای نظری ……………………………………………………………………………………….10
2-1-1-اینترنت 10
2-1-1-1-تاریخچه اینترنت 10
2-1-1-2-تعاریفی از اینترنت 12
2-1-1-3- تفاوت اینترنت و دیگر وسایل ارتباطی 13
2-1-1-4-ویژگی های محیط های تعاملی اینترنت 13
2-1-1-5- اینترنت به عنوان رسانه 14
2-1-1-6- رسانه های جمعی 15
2-1-1-7- اهمیت وسایل ارتباط جمعی 16
2-1-1-8- ویژگی وسایل ارتباط جمعی 17
2-1-1-9- نقش ها و وظایف وسایل ارتباط جمعی 18
2-1-1-9-1-نقش های تفریحی 18
2-1-1-9-2-نقش های خبری 18
2-1-1-9-3-نقش های همگن سازی 19
2-1-1-9-4-نقش های آگاه سازی 19
2-1-1-9-5-احساس تعلق اجتماعی 19
2-1-1-10-قدرت رسانه های جمعی 20
2-1-1-11- محیط پیرامون واثر رسانه ها 21
2-1-1-12-تاثیرات فکری رسانه ها 21
2-1-1-13-عمل رسانه ها بر روی نقش های روانی 23
2-1-1-14-آمار میزان استفاده از اینترنت…………………………………………………….. 25
2-1-1-14-1-آمار استفاده از اینترنت درجهان 25
2-1-1-14-2- آمار استفاده از اینترنت در خاورمیانه 26
2-1-1-14-3-آمار استفاده از اینترنت درایران 26
2-1-1-15-نوع کاربری ها در ایران 27
2-1-1-16-فرهنگ اینترنت 28
2-1-1-16-1-فرهنگ فن -شایسته سالارانه 28
2-1-1-16-2-فرهنگ هکرها 28
2-1- 1-16-3-فرهنگ اجتماع کنندگان مجازی 29
2-1-1-16-4-فرهنگ کارآفرینی 29
2-1-1-17-اهمیت اینترنت در دنیای امروز 30
2-1-1-18-خانواده،اینترنت و جوانان 31
2-1-1-18-1-اینترنت و خانواده 34
2-1-1-18-2-اینترنت و هویت جوانان 36
2-1-1-18-3-تاثیر اینترنت بر فرهنگ جوانان 38
2-1-1-19-هویت فرهنگی در محاصره تصاویر اخلاقی 40
2-1-1-20-جوانان و پدیده اعتیاد به اینترنت 43
2-1-1-20-1- نظریه پویایی روانی شخصیت 44
2-1-1-20-2- مبنای رفتاری 44
2-1-1-20-3- فرآیندهای بیولوژیکی 44
2-1-1-20-4-تبیین شناختی -رفتاری 44
2-1-1-20-5-عوامل اجتماعی 45
2-1-1-21-تهدیدات و آزارهای اینترنتی 45
2-1-1-22-چت، دوستیابی و عشق های مجازی در اینترنت 46
2-1-1-23-بازی، خرید و سرگرمی در اینترنت 48
2-1-1-24-اینترنت و سلطه 49
2-1-1-25-امپریالیسم مجازی 50
2-1-1-26-آثار این شکاف 53
2-1-2-روابط اجتماعی وخانوادگی 55
2-1-2-1-خانواده 55
2-1-2-2- پیوند عاطفی 55
2-1-2-3-آسیب های خانواده 57
2-1-2-4-فضاهای الکترونیکی و فردگرایی 59
2-1-2-5-فردگرایی 60
2-1-2-6-جمع گرایی 61
2-1-2-7-تولد اجتماعی 62
2-1-2-8-اهمیت ارتباط در زندگی اجتماعی 64
2-2-نظریات مربوط به تاثیر رسانه ها بر روابط خانوادگی اجتماعی 66
2-2-1-نظریه اینترنت و تحلیل شبکه 67
2-2-2- ژان کلوتیه 71
2-2-3- فردیناند تونیس 71
2-2-4- مارشال مک لوهان 72
2-2-5- نظریه وابستگی مخاطبان 74
2-2-6- دیوید رایزمن 74
2-2-7-نظریه موزاییکی 75
2-2-8- نظریه شکاف آگاهی 76
2-2-9-جودیت بلاو 76
2-3-پیشینه ی تحقیق…………………………………………………………………………………..78
2-3-1-پیشینه ی داخلی……………………………………………………………………………….78
2-3-2-پیشینه ی خارجی……………………………………………………………………………..82
2-4-چهارچوب نظری تحقیق 87
2-5-مدل تجربی تحقیق 89
2-6-فرضیه های تحقیق………………………………………………………………………………..90
2-7-ارتباط فرضیات ونظریات تحقیق 91
2-8-تعریف مفاهیم و متغیرها 92
فصل سوم: روش تحقیق
مقدمه…………………………………………………………………………………………………….. 95
3-1-روش تحقیق 96
3-2- جامعه آماری 96
3-3-شیوه نمونه گیری وحجم نمونه 96
3-4-توزیع جامعه آماری دانشجویان دانشگاه پیام نوربروجن………………………………. 98
3-5-بررسی پرسشنامه………………………………………………………………………………….100
3-6-شیوه های ابزارهای گردآوری داده ها……………………………………………………101
3-7-تعیین روایی پرسشنامه………………………………………………………………………… 102
3-8-تعیین پایایی پرسشنامه………………………………………………………………………… 103
3-9-فنون تجزیه وتحلیل داده ها……………………………………………………………….. 104
3-10-ضریب همبستگی…………………………………………………………………………….. 105
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها
مقدمه…………………………………………………………………………………………….. 107
4-1-آمار توصیفی………………………………………………………………………………..108
4-1-1-سن……………………………………………………………………………………….. 108
4-1-2-جنس…………………………………………………………………………………….. 110
4-1-3-وضعیت تاهل…………………………………………………………………………… 111
4-1-4-سطح تحصیلات…………………………………………………………………………. 112
4-1-5-منزلت شغلی…………………………………………………………………………….. 114
4-1-6-مدرک تحصیلی………………………………………………………………………… 116
4-1-6-1- مدرک تحصیلی پدر………………………………………………………………. 116
4-1-6-2- مدرک تحصیلی مادر……………………………………………………………… 117
4-1-7-میزان درآمد ماهیانه خانواده………………………………………………………… 119
4-1-8-دسترسی به کامپیوتر……………………………………………………………………. 120
4-1-9-ساعات استفاده ازاینترنت……………………………………………………………… 122
4-2-آماراستنباطی………………………………………………………………………………… 123
4-2-1-آزمون فرضیات………………………………………………………………………….. 123
4-2-1-1-آزمون فرضیه اول…………………………………………………………………… 123
4-2-1-2- آزمون فرضیه دوم………………………………………………………………….. 124
4-2-1-3- آزمون فرضیه سوم………………………………………………………………….. 125
4-2-1-4- آزمون فرضیه چهارم……………………………………………………………….. 127
4-2-1-5- آزمون فرضیه پنجم…………………………………………………………………. 128
4-2-1-6- آزمون فرضیه ششم………………………………………………………………….. 129
4-2-1-7- آزمون فرضیه هفتم…………………………………………………………………. 130
4-2-1-8- آزمون فرضیه هشتم………………………………………………………………… 131
4-2-1-9- آزمون فرضیه نهم…………………………………………………………………… 132
4-2-1-10- آزمون فرضیه دهم……………………………………………………………….. 133
فصل پنجم: نتیجه گیری
مقدمه…………………………………………………………………………………………………..135
5-1-نتایج…………………………………………………………………………………………… 136
5-2-محدودیت های تحقیق…………………………………………………………………… 138
5-3-پیشنهادات……………………………………………………………………………………..139
منابع………………………………………………………………………………………………….. 142
پیوست……………………………………………………………………………………………….. 145
فهرست جدول ها
عنوان صفحه
4-1-جدول توزیع فراوانی نمونه پژوهش بر حسب سن 108
4-2-جدول توزیع فراوانی نمونه پژوهش بر حسب جنس 110
4-3- جدول توزیع فراوانی نمونه پژوهش بر حسب وضعیت تاهل 111
4-4- جدول توزیع فراوانی نمونه پژوهش بر حسب سطح تحصیلات 112
4-5- جدول توزیع فراوانی نمونه پژوهش بر حسب منزلت شغلی 114
4-6- جدول توزیع فراوانی نمونه پژوهش بر حسب مدرک تحصیلی پدر 116
4-7- جدول توزیع فراوانی نمونه پژوهش بر حسب مدرک تحصیلی مادر 117
4-8- جدول توزیع فراوانی نمونه پژوهش بر حسب میزان درآمد ماهیانه 119
4-9- جدول توزیع فراوانی نمونه پژوهش بر حسب دسترسی به کامپیوتر 120
4-10- جدول توزیع فراوانی نمونه پژوهش بر حسب ساعات دسترسی به اینترنت 122
فهرست نمودار
عنوان صفحه
4-1- نمودار توزیع فراوانی نمونه پژوهش بر حسب سن 108
4-2- نمودار توزیع فراوانی نمونه پژوهش بر حسب جنس 110
4-3- نمودارتوزیع فراوانی نمونه پژوهش بر حسب وضعیت تاهل 111
4-4- نمودار توزیع فراوانی نمونه پژوهش بر حسب سطح تحصیلات 113
4-5- نمودار توزیع فراوانی نمونه پژوهش بر حسب منزلت شغلی 115
4-6- نمودار توزیع فراوانی نمونه پژوهش بر حسب مدرک تحصیلی پدر 116
4-7- نمودار توزیع فراوانی نمونه پژوهش بر حسب مدرک تحصیلی مادر 118
4-8- نمودار توزیع فراوانی نمونه پژوهش بر حسب میزان درآمد ماهیانه 119
4-9- نمودار توزیع فراوانی نمونه پژوهش بر حسب دسترسی به کامپیوتر 121
4-10- نمودار توزیع فراوانی نمونه پژوهش بر حسب ساعات دسترسی به اینترنت 122
فصل اول
کلیات تحقیق
مقدمه
پژوهش مورد نظر در مورد تاثیر اینترنت بر روابط خانوادگی و اجتماعی جوانان می باشد که محقق این موضوع را به صورت خاص در جامعه آماری مورد نظر خود که دانشجویان دانشگاه پیام نور—– می باشد، بررسی کرده است. این موضوع شامل کاربردهایی است که در این فصل مطرح شده، تحقیق به روش پیمایشی انجام شده است و بر اساس فرمول کوکران 346 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب گردیده که از روش نمونه گیری تصادفی استفاده شده است. در این پژوهش جمع آوری اطلاعات طی دو مرحله صورت گرفته است. مطالعات میدانی(تکمیل پرسشنامه) و کتابخانه ای. همچنین تجزیه و تحلیل داده ها به وسیله آمار توصیفی و استنباطی صورت گرفته است.
لازمه شروع هر پژوهشی بیان مسئله است. به همین علت در این فصل ابتدا مسئله مورد نظر را به طور دقیق
بیان کرده و اهمیت و ضرورت پژوهش را توضیح داده ایم. سپس اهداف کلی و جزئی تحقیق را مشخص
کرد ه ایم تا بتوان مسئله مورد نظر را به طور دقیق در هر مورد بررسی کرد.
1-1- بیان مسئله پژوهش
امروزه ورود به دنیای مجازی و یا به عبارت بهتر زندگی در محیط های مجازی امری بدیهی بشمار می رود. لازمه ی تعامل در این محیط ها برخورداری از یکسری عبارتهای فنی و فناوری است. از مهمترین ویژگی های اینترنت ایجاد پیوند های مناسب بین افراد در اقصی نقاط دنیا می باشد. بانزدیک کردن ملتها به همراه تقویت تعامل و روابط انسانی صحیح میان آنها، آرزوی دیرین بشر برای ایجاد آرمان شهری یا به عبارت دیگر جهانی شدن میسر خواهد شد. واقعیت این است که گسترش شبکه جهانی اینترنت فاصله ها را کم کرده و به ایجاد نوعی تشابه بویژه در جوانان انجامیده است. در گذشته پوست حیوانات، سنگ و آتشی که برای اعلام نزدیک شدن دشمن برافروخته می شدوسایل ارتباطی بوده اند اما به مرور کتاب، روزنامه، مجله، رادیو، تلویزیون، نامه، تلفن و امروزه نیز ماهواره و اینترنت به عنوان عمده ترین وسایل ارتباط جمعی بحساب می آیند. امروزه با توجه به اهمیت اطلاعات و ارتباطات مردم ناگزیر از ایجاد ارتباط با یکدیگر می باشند تا بتوانند اطلاعاتی را در مورد مسائل مختلف جهان بدست آورند و این امر از طریق فناوری ها و اطلاعات(اینترنت) میسر می باشد. جهان امروز، دنیای ارتباطات است. زندگی بشر تقریبا در تمامی جنبه ها به شکلی انکارپذیر به فناوری نوین مخابراتی ـ ارتباطی وابسته شده و استفاده از اینترنت جزء لاینفک از زندگی فرد بشمار می رود. گذشته از اینکه بر روی روابط اجتماعی افراد تاثیر می گذارد، بر روی خانواده ها و رفتار آنان همچنین در تغییر عقاید خانواده ها نیز بی تاثیر نیست. همانطور که می دانیم امروزه کامپیوتر و از جمله اینترنت جایگاه ویژه ای را در زندگی خانواده ها پیدا کرده است. امروزه اینترنت به عنوان یک وسیله ی ارتباطی وارد خانه شده و عرصه زندگی خانوادگی و اجتماعی را دچار تغییر و تحول نموده وبه نوعی با زندگی امروزی خانواده ها عجین شده است. اینترنت همچنین باعث افزایش اطلاعات و دانش افراد شده و اطلاعات و دانش آنها را در مورد مسایل مختلف افزایش می دهد. فردی که از اینترنت استفاده کند در تبادل اطلاعات خود با دیگران، خواه نا خواه به اطلاعات دیگری در سایتهای خبری برخورد می کند و از این طریق اطلاعات و دانش آنها در مورد بسیاری از مسایل افزایش می یابد. پس می توان گفت که اینترنت بر روی تمامی جنبه های زندگی افراد اثر گذاشته و جزء جدایی نا پذیر زندگی افراد در عصر حاضر می باشد. تحولات مهم عصر حاضر مانند: شهرنشینی، صنعتی شدن، ظهور تکنولوژی های مهم ارتباطی و امکان حمل و نقل آسان و سریع و موارد مشابه موجب شده است که نوع روابط و تعاملات اجتماعی هم دچار تحول شود. در قرون گذشته محدودیت های مکانی و زمانی باعث شده است که روابط و پیوندهای اجتماعی عمدتا حول محور خانواده و همسایگی ها شکل بگیرد. پیوند های اولیه و گروهها، آرایش اجتماعی را شکل می دهند اما بر اثر تحولات جدید که در بالا بدان اشاره شد تکنولوژی های ارتباطی انسان را از زندان! مکان رها ساخته اند و همین امر شرایط و زمینه را برای پیدایش نوع جدیدی از ارتباط اجتماعی(از راه دور) فراهم ساخته است که در ارتباطات چهره به چهره بخشی از مجموع ارتباطات افراد را شکل می دهد. اینترنت در چنین شرایطی پس از تلویزیون و تلفن و دیگر رسانه ها به میدان آمده است تا اجتماع جدیدی را پشتیبانی کند. در این چهارچوب اینترنت ارتباطات اجتماعی و نوع آنرا تغییر نمی دهد بلکه اجتماع تحول یافته را پشتیبانی می کند(گدازگر، موسی پور، 1383). از طرفی جوامع نوینی که در پهنای فضاـ زمان گسترش یافته اند، همواره به نوعی با توسعه فناوری ها در آمیخته و امکان کنترل فعالیت های بسیار گسترده ای را میسر ساخته اند. اختراع رسانه های الکترونیکی، ابزاری را فراهم نموده است که تولید و بازتولید در طول فضاـ زمان محدوده ی حکومت های ملی، سرمایه گذاری های بازرگانی و سایر اشکال سازمان های اجتماعی را گسترش بنیادی داده است. رسانه های الکترونیکی همچنین ابزاری را ایجاد کرده اند که اساساً محدوده ی تک تک افراد برای ضبط اطلاعات و لحاظ کردن نگرش های مختلف افراد را توسعه داده است. این مسئله برای افراد افق هایی را گشوده است که می تواند به نحو بسیار شایسته ای در خلق عقاید و نیز نوعی تصمیم گیری مشارکت نمایند که هم به زندگی خودشان و هم به زندگی دیگران تاثیرگذاراست(اسلوین، 13:1380). باید یادآور شد که پیچیدگی ارتباطات در حال گسترش در طول زمان و مکان، خطرات و آسیب های جدیدی را بدنبال دارد. از آنجایی که اشکال مختلف گفتگو، اقتدار و انجام با هم وزنه ای ایجاد کرده و جایگزین پیوند های کهنه ای می شوند که سازمان ها و زندگی شخصی افراد را شکل می دهند چنین تحولاتی خود باعث بروز چالش های جدیدی می شوند که حرکت بسوی این آرمانها اغلب آشفتگی و تضادهایی را در پی دارد(اسلوین، 24:1380). با توجه به گسترش روز افزون اینترنت این سوال مطرح می شود که حضور اینترنت چه اثراتی بر روابط اجتماعی افراد در جامعه و بطور خاص بر جامعه آماری مورد نظر دارد؟ آیا این نوع ارتباطات توسط اینترنت جایگزین ارتباطات رو در رو و مستقیم افراد با اعضای خانواده می شود؟ آیا استفاده از این رسانه موجبات تقویت و تراکم ارتباطات اجتماعی را فراهم می آورد؟
در این راستا سوالات اصلی پژوهش به قرار زیر قابل طرح است:
1-آیا میزان استفاده از اینترنت در بین دو گروه زنان و مردان متفاوت می باشد؟
2-آیا پایگاه اجتماعی اقتصادی کاربران بر میزان استفاده از اینترنت موثر است؟
3-آیا تحصیلات والدین کارابران بر میزان استفاده از اینترنت موثر است؟
4-آیا میزان استفاده از اینترنت در فعالیت های روزانه موثر است؟
5-آیا میزان استفاده از اینترنت در بی اعتمادی والدین نسبت به جوانان موثر است؟
6-آیا میزان استفاده از اینترنت در ارتباطات چهره به چهره موثر است؟
7-آیا میزان استفاده از اینترنت در کناره گیری اجتماعی موثر است؟
8-آیا میزان استفاده از اینترنت در فعالیت های اجتماعی نقشی ایفا می کند؟
9-آیا میزان استفاده از اینترنت در فعالیت های اوقات فراغت موثر است؟
10-آیا میزان استفاده از اینترنت در گریز از مشکلات نقشی ایفا می کند؟
1-2-اهمیت و ضرورت تحقیق:
امروزه رسانه ها با تسخیر همه جانبه ابعاد زندگی افکار و عقاید خود را به دیگران منتقل کند و از طرفی افکار دیگران را دریافت نماید این امر میسر نیست مگر با پیشرفت شبکه های کامپیوتری(به ویژه اینترنت) که این امکان را فراهم می کند که مردم در هر نقطه ای از جهان هستند می توانند با نقاط دوردست ارتباط بر قرار کنند. امروزه اینترنت بر زندگی افراد تاثیر می گذارد و نه تنها ظرفیت افراد برای تجربه ی وقایع دوردست را افزایش می دهد، بلکه برای مشارکت آنان در خلق تجربه های خود راه های جدیدی را نیز می گشاید و از آنجایی که استفاده کنندگان از اینترنت بیشتر جوانان می باشد پس نمی توان منکر نقش عظیم این رسانه بر روابط اجتماعی و فرهنگی در بین جوانان شد( اسلوین، 30:1380). اینترنت بواسطه ایجاد و مهیا کردن مکان ملاقاتی برای افراد با سلیقه های مشترک و غلبه بر محدودیت های زمانی و مکانی به اصلاح جامعه می پردازد. با وجود اینکه گزارش های اخیر بر ساختار جوامع مجازی آنلاین تمرکز می کند بدیهی است که بیشتر روابطی که در فضای مجازی شکل گرفته در فضای فیزیکی تداوم یافته است و منجر به پیدایش
فرم های جدیدی از جامعه می شود این روند با ترکیبی از تعاملات آنلاین و آفلاین مشخص و قابل توصیف است. علاوه بر این تعاملات آنلاین شکاف های ارتباطات رو در رو را افزایش می دهد و تمایل به برقراری روابط و ارتباطات غیر محلی را بواسطه ی ماشینها، تلفن ها و شبکه های کامپیوتری بیشتر می کند(فاضلی، 73:1388). تحقیقات نشان داده اند که تاثیرات ایترنت یکسان نیست. محققان اشاره داشته اند که استفاده از اینترنت بتدریج جایگزین روابط واقعی انسانها در زندگی روزمره می گردد. از دیدگاه محققان اینترنت ابزاری است که از طریق فراهم آوردن فضایی مجازی برای ایجاد رابطه، افراد را از دردسر روبه رو شدن و قرار گرفتن در وضعیت جهان واقعی رها می سازد (محسنی و دوران، 73:1383). اگر اعضای خانواده زمان زیادی را جلوی اینترنت بگذرانند ارتباط رو در روی آنان با دیگر اعضای خانواده کاهش پیدا می کند به دلیل تاثیرات ناسالمی که روی روابط خانوادگی و آداب و معاشرت بین افراد می گذارد خطرناک بوده و بایستی بصورت اصولی مورد درمان قرار بگیرد(ملک احمدی، 25:1385). به همین علت باید به این مسئله توجه شود و بر اثرات آن بر ارتباطات اجتماعی افراد توجه شود. این تحقیق بر آن است تا ضمن اشاره ی مختصر بر ورود رسانه ها به جامعه نقش و تاثیر رسانه های جمعی بر روابط خانوادگی و اجتماعی را بررسی نماید. تاثیر رسانه ها بر روابط اجتماعی به حدی زیاد است که صاحبنظران حتی آن را تعبیر به سلطه می نمایند. تاثیر رسانه ها را مثبت و گاه منفی می دانند در این پژوهش محقق قصد دارد تاثیر رسانه ها ارزیابی نماید.
1-3-اهداف تحقیق
از آنجایی که هر انسانی نسبت به کارها و اموری که انجام می دهد قصد و هدفی دارد لذا محقق از انجام این پژوهش یکسری اهداف را دنبال می نماید. تا با توجه به این اهداف به نقش و اهمیت اینترنت بر روابط خانوادگی و اجتماعی جوانان پی برده و اثرات آن را مورد بررسی قرار داده و نقش این وسیله ی ارتباطی را درحد توان و اقتضا مورد بررسی قرار داده و بتوانیم اطلاعاتی هر چند ناچیز در مورد این موضوع بیان نماییم.
1-3-1-هدف کلی :
بررسی تاثیر اینترنت بر روابط خانوادگی و اجتماعی جوانان.
1-3-2- اهداف جزیی:
1-بررسی میزان استفاده از اینترنت بین دو گروه زنان و مردان
2-بررسی میزان استفاده از اینترنت با پایگاه اجتماعی اقتصادی کاربران
3-بررسی میزان استفاده از اینترنت با میزان تحصیلات والدین کاربران
4-بررسی تاثیر میزان استفاده از اینترنت بر فعالبت های روزانه افراد
5-بررسی تاثیر میزان استفاده از اینترنت در بی اعتمادی والدین نسبت به جوانان
6-شناخت میزان استفاده از اینترنت در ارتباطات چهره به چهره
7-بررسی تاثیر میزان استفاده از اینترنت در کناره گیری اجتماعی افراد
8-بررسی تاثیر میزان استفاده از اینترنت بر فعالیت های اجتماعی افراد
9-بررسی تاثیر میزان استفاده از اینترنت بر فعالیت های اوقات فراغت
10-بررسی تاثیر میزان استفاده از اینترنت بر گریز از مشکلات
1-4-کاربرد نتایج تحقیق:
نتایج تحقیق می تواند برای نهادها و سازمان های زیر مفید باشد:
1-سازمان ملی جوانان
2-دانشگاهها
3-مطبوعات
4-صداوسیما
فصل دوم
ادبیات تحقیق
مقدمه
در این فصل ازتحقیق در بخش اول ابتدا به توضیح رسانه های جمعی، تاریخچه اینترنت، روابط خانوادگی می پردازیم و در بخش دوم چهارچوب نظری تحقیق را بررسی کرده و به بیان نظریات نظریه پردازان درحوزه ی ارتباطات و قشربندی می پردازیم. دراین بخش به بیان نظریات شبکه، ژان کلوتیه، فردیناندتونیس، مارشال مک لوهان، وابستگی مخاطبان، دیوید رایزمن، موزاییکی، شکاف آگاهی و در حوزه ی قشربندی به نظریه جودیت بلاو می پردازیم و نگاهی کوتاه به مدل تجربی تحقیق می اندازیم؛ ودر پایان به بیان پیشینه و فرضیات تحقیق پرداخته ایم.
2-1-مبنای نظری
2-1-1-اینترنت
2-1-1-1-تاریخچه اینترنت
اینترنت8 نامی برای سیستمی گسترده و جهانی شامل مردم، اطلاعات و کامپیوترها می باشد. اینترنت آنقدر بزرگ و پیچیده است که در محدوده درک یک شخص نمی گنجد. نه تنها کسی نیست که تمام اینترنت را درک کند، بلکه هیچ فردی پیدا نمی شود که حتی آن را بفهمد.
ریشه های اینترنت به پروژه ای به نام آرپانت 9که توسط" آژانس پروژه های تحقیقاتی پیشرفته دپارتمان دفاع می خواست شبکه ای بسازد که خودش را تحت شرایط سخت و ناسازگار نگهداری کند. ایده اصلی ساختن شبکه ای بود که قادر باشد اطلاعات نظامی و دولتی را در طی" حادثه ای" منتقل کند.
پروژه در سال 1968 آغاز شد و به زودی به سمت هدف توسعه فنونی برای ساختن شبکه ای در مقیاس بزرگ رشد نمود.
از آن موقع تکنولوژی متصل ساختن و اقتصادی کامپیوترها توسعه یافته است و امروز روح آرپانت ستون فقرات اینترنت را شکل می دهد.
در ابتدا، هدف محققین آرپانت ساخت یک شبکه بزرگ برای متصل ساختن در مسافت های طولانی بود. اما در اواسط دهه 1970، روشن شد که هیچ شبکه منفردی قادر به تامین نیاز های همه افراد نیست. محققین دریافتند که توسعه تکنولوژی که بتواند انواع مختلفی از شبکه ها را در سیستمی بزرگ و منفرد متصل سازد. بسیار مفیدتر می باشد. این دید باعث مطرح شدن" میان شبکه" یا " اینترنت " شد.
بنابراین اینترنت امروزی واقعاً شبکه کامپیوتری بزرگ و منفرد نمی باشد. اینترنت عملا مجموعه ای از ده ها هزار شبکه گسترده در سطح جهانی می باشد. شاید بهترین راه برای درک سازمان و اهمیت اینترنت مقایسه آن با دو سیستم ارتباطی بزرگ جهانی می باشد: سیستم پستی و سیستم تلفن، هر دوی این سیستم ها شامل بخش های بسیار بسیار کوچکتری می باشند که در سازمان بین المللی بزرگی به یکدیگر متصل می شوند. با این وجود، مزیت بزرگ اینترنت بسیار انعطاف پذیرتر و سریعتر بودن آن است.
اگرچه اینترنت از سیستم های پستی و تلفن جدیدتر است. اما مکانی ثابت در جامعه و اقتصاد ما یافته است. در واقع، جهان هم اکنون بسیار وابسته به آن است و ما بدون اینترنت کمتر می توانیم کاری انجام دهیم. با این وجود تفکر در مورد اینترنت به عنوان شبکه ای کامپیوتری، یا حتی گروهی از شبکه های کامپیوتری اشتباه خواهد بود. به عبارت دیگر، اینترنت شبکه های کامپیوتری رسانه هایی هستند که اطلاعات را حمل می کنند. زیبایی و فایده اینترنت در خود اطلاعات و مردمی که در آن شرکت دارند، است نه به عنوان شبکه ای کامپیوتری، بلکه به عنوان منبع بزرگی از اطلاعات عملی و لذت بخش(اختر محققی، 13:1385).
به نظر جانسون، فناوری یکی از عوامل تغییر اجتماعی است که از طریق ارتباط با اجزاء مختلف در درون نظام اجتماعی جوامع مختلف، بویژه از طریق خرده نظام فرهنگی، موجب تغییراتی در نظام شخصیتی افراد در سطح فردی و نظام سیاسی در سطح کلان می شود. ظهور شبکه ی جهانی اینترنت به عنوان یکی از برجسته ترین فناوری های ارتباطاتی و اطلاعاتی، نمایانگر پیشرفت فناورانه ی انسان امروزی است که نقش آن در ایجاد و تغییرات اجتماعی و به ویژه تغییرات ارزشی، غیر قابل چشم پوشی است. که در راستای همین تغییرات است که به وجود آمدن واقعیت های نمادین در فضای سایبر اینترنتی، زمینه ی لازم را برای شکل گیری جوامع جدید سایبری فراهم ساخته است(حقگویی، 1387).
فضای آزاد اینترنتی، محل عبور میلیون ها کنشگر اینترنتی است که می توانند با تفسیر های نمادین در اینترنت:1) به کنش فردی و جمعی متقابل بپردازند. 2) در اجتماعات مجازی حضور سایبری داشته باشند.3) گروه مجازی تشکیل بدهند. 4)با افراد دیگری که از اینترنت استفاده می کنند، به بحث آزاد بپردازند و در نهایت از اطلاعات و اخبار موجود در سایت های اینترنتی به صورت گزینشی و بدون داشتن محدودیت رسانه های دیگرـ که برخلاف اینترنت ـ عمدتا یک سویه اند استفاده کنند(جلالی، 96:1379).
2-1-1-2-تعاریفی از اینترنت برخی معتقدند تعریف اینترنت به دلیل سیال بودن آن مشکل است ولی از اینترنت تعاریف متعددی ارائه شده است که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
ـ اینترنت مجموعه ای پیچیده از شبکه های کوچکتر است که با یکدیگر تبادل اطلاعاتی دارند و مخزنی عظیم و پویا از اطلاعات خوب و بد، زشت و زیبا، اخلاقی و غیر اخلاقی را در خود دارد که با اتصال به این شبکه می توان با یکدیگر رابطه برقرار کرد(گدازگر، 5:1383). در خصوص تعریف اینترنت مارتین ایروین10 استاد دانشگاه خرج تاون پاسخ های رایج به سوال اینترنت چیست؟ (شبکه جهانی کامپیوتری) کافی نمی داند وی می گوید که اینترنت سه جزء دارد:
1- سیستم جهانی کامپیوتری که از وسایل مشترک ارتباطی استفاده می کنند.
2- جامعه ای از انسانها که از تکنولوژی ارتباطی استفاده می کنند.
3- تیم اطلاعاتی که در تمام جهان گسترده شده است(دریفوس، 98:1383). از دیدگاه مک کنا ویژگی های منحصر به فرد این رسانه توانسته است توجه همگان را به خود جلب کند.
گسترش اینترنت در دهه اخیر به درستی رشدی تصاعدی داشته است تا این اواخر تقریبا مراکز معدودی در شبکه وجود داشتند که اطلاعات دیجیتالی را از نقطه ای به نقطه دیگر منتقل می کردند و افراد کمی(عمدتا دانشگاهیان و کارمندان دولت) به این شبکه دسترسی داشتند. کامپیوترهای شخصی برای خانه ها گران بودند و صفحه کار با کامپیوتر برای نگاه کردن و ارسال پیام چندان جذب نبود اما قیمت کامپیوتر های شخصی در سال های اخیر پایین آمده است. اگرچه اینترنت هم اکنون مانند تلفن یک نیاز حیاتی محسوب می شود اما زمان زیادی نخواهد گذشت اهمیت آنان به پای تلفن برسد(ریوا وگالیمبرت، 2:2003). ارتباطات در محیط اینترنت به شکل های گوناگون صورت می گیرد از جمله:
ـ برخط در این نوع ارتباط به طور زنده و همزمان شکل می گیرد مثل گپ زدن های همزمان و یا کنفرانس های وب
ـ کنار خط در این نوع ارتباط بصورت نا همزمان صورت می گیرد مثل ایمیل11(دوران، 25:1381 ).
2-1-1-3-تفاوت اینترنت و دیگر وسایل ارتباطی
اینترنت سه موقعیت تعاملی مورد نظر تامپسون" تعامل رودررو، تعامل رسانه ای، شبه تعامل رسانه ای" را تغییر داده است. اینترنت همه ی این سه موقعیت تعاملی را به وجود آورده و ویژگی های سازمانی و تعاملی آن را تغییر داده. در مورد تعامل چهره به چهره، جیمز اسلوینبا ارجاع به نظر شری تورکل که توجه خود را به زندگی در حوزه ی چند بهره گیر یا زندگی بر روی صفحه نمایشگر بیان می کند که مثلاً ممکن است دو نفر در یک اتاق در حال صحبت باشند و به طور همزمان با دوستی که در مکان دوری قرار دارد در حال گپ اینترنتی باشند و برای او پیام بفرستند. در مورد تعامل واسطه ای یا رسانه ای در اینترنت، محیط هایی مثل پست الکترونیکی یا گپ اینترنتی را در نظر گرفت که می توان ارتباط دو طرفه برقرار نموده؛ و شبیه تعامل واسطه ای در اینترنت، انواع صفحات وب با این نوع ارتباطات انطباق بیشتری دارد(اسلوین، 1380 :74-72).
2-1-1-4-ویژگی های محیط های تعاملی اینترنت
الیزابت راید ساختارشکنی مرزهای اجتماعی را از طریق اینترنت مورد بحث قرار می دهد. وی با اشاره به نظریات کیزلر و سیگل و مک کوایل در چهار عنصر متفاوت برای کنش متقابل در اینترنت نسبت به محیط واقعی وجود دارد: 1- یک قاعده ی بازخورد غایب است 2- ضعف نمایشی 3- کمبود نشانه های پایگاه اجتماعی 4- گمنامی اجتماعی. به همین علت آنان به دنبال یک تعریف جدید ازکنش متقابل هستند چرا که استفاده کنندگان مرزها و قراردادها را ساختار شکنی کرده اند(زنجانی زاده و محمد جوادی، 1384: 124).
راین گولد ارتباطات اینترنتی را معادل جوامع مجازی می داند، او می گوید وقتی در فضای واقعیت مجازی افرادی به حد کفایت با احساسی بسنده و به جا برای مدت کافی به این ارتباطات تکیه کنند، جوامع مجازی که فقط از طریق صفحه نمایشگر رایانه قابل بررسی است ظهور می یابد. او می افزاید در اجتماعات مجازی برای بحث و لطیفه، مشارکت و بحث های روشنفکری، انجام دادن معامله، مبادله ی دانش، حمایت های احساسی، برنامه ریزی، سخن چینی، عداوت، معاشقه، دوستی و قهر بازی، تولید هنر خلاقانه و بسیاری از امور دیگر از صفحه ی نمایشگر استفاده می کنند(اسلوین، 83:1380).
2-1-1-5-اینترنت به عنوان رسانه
آیا اینترنت یک رسانه است؟ مک کوایل با بررسی تفاوت های رسانه و جدید به بررسی تفاوت های آنها می پردازد. از نظر وی اینترنت از جهات گوناگون با رسانه های پیشین تفاوت دارد.
اینترنت رسانه ای است که تمام اطلاعات در آن قابل تبدیل به کدهای یک و صفر است رسانه های گوناگون ظرفیت همگرایی در اینترنت را دارند. اینترنت مثل رسانه های پیشین نگران تولید و توزیع پیام نیست. بلکه دغدغه آن پردازش، مبادله و ذخیره اطلاعات است.
انتقال پیام ها از طریق اینترنت نیازمند تخصص و یا روال اداری(چنانکه در رسانه های قبل بود) نیست، کنترل ناچیز است و تعامل همه با همه در دریافت، تغییر و توزیع همزمان کالاهای فرهنگی در محدوده جهانی در جریان است. اینترنت برای نویسندگان فرصت های بیشتری فراهم آورده است(مثل وبلاگ) بطوریکه نقش ناشران دچار ابهام گردیده است(مک کوایل، 136:1385).
2-1-1-6-رسانه های جمعی
بشر دایماً به فکر پیشرفت بوده و هست لکن در هر دوره ای از زندگی او اطلاعات و اطلاع رسانی از مهم ترین و ضروری مسائل برای او بوده است. روزی تبادل اطلاعات بوسیله سواران و پیک انجام می گرفت ولی در قرن فعلی ارتباطات به صورت الکترونیکی، تصویری انجام می شود. درحال حاضر یکی از مهمترین راههای اطلاع رسانی اینترنت می باشد که حقیقتا غوغایی در سراسر دنیا به پا کرده است و در همه جا صحبت از این شبکه جادویی است. اینترنت به گونه ای پیشرفت کرده است که مورد توجه همه ی اقشار قرار گرفته است و تمامی مردم دنیا به راحتی با این شبکه در ارتباط هستند و اطلاعات خود را از این طریق با هم مبادله می کنند. در این زمان مردم حتی تجارت و خرید و فروش خود را از طریق اینترنت انجام می دهند رسانه، نه تنها در اعماق جامعه نفوذ می کند بلکه یک یک آدمیان را در بر می گیرند، بر اندیشه ی آنها نیز تاثیر می گذارد.
رایزمن12 بر پیدایی عصری تاکید داشت که انسانها" دیگر راهبر" می شود، یعنی پس از گذاراندن عصرهای قبل، به دورانی می رسند که در خلال آن دیگران برای انسان می اندیشند و انسان، خود را به عاریت می دهد. رسانه ها دنیای کوچکی پدید می آورند، کشورهای دوردست، در پرتو تجلی ارتباطات همسایگان دیوار به دیوار یکدیگر شدند و در نهایت، بازتاب حوادث در صحنه جهان، تحقق پذیر گشت، بدینسان ملاحضه می شود: 1- زمان انفجار یافت؛ یعنی بشر توانست در کمترین دقایق پیام خود را به اقصی نقاط دنیا ارسال دارد. 2- فضا انفجار یافت؛ یعنی بشر توانست در کمترین زمان وسیع ترین فاصله های جغرافیایی را طی کند.
نسل های پیشین چنین تجربیاتی نداشتند شاید هم برای آنان چنین تغییراتی در جهان غیر قابل تصور بود. عصر رسانه ها عصر پیدایی این دهکده جهانی است در عصر بزرگ راه های اطلاعاتی هر حادثه هرچند کوچک، دیگر به یک محل خاص تعلق ندارد. در یک آن در اقصی نقاط عالم انعکاس می یابد. تبعات این امر برای سرنوشت انسانی بسیار زیاد است زیرا موجبات سیاسی شدن رسانه ها را فراهم می آورد و یک حادثه دیگر در لاک جغرافیا باقی نمی ماند و در دیگر نقاط جهان انعکاس می یابد.
مک لوهان معتقد است: در پرتوی تجلی دنیای ارتباطات، انسانها توانایی هایی می یابند که هرگز در تاریخ سابقه نداشته است یعنی گوش انسانها، صداها را از هزاران فرسنگ دورتر می شنوند، چشم انسان می تواند هزاران کیلومتر دورتر را ببیند، این توانایی بی سابقه موجبات بروز تغییرات عظیمی را در جهان فراهم می آورد. جهانی دیگر می آفریند و به تبع آن انسان های دیگر پدید می آیند(ساروخانی، 65:1384)
انسان ها در دنیای ارتباطات، از نظر کیفی نیز دگرگونیهای وسیعی را تجربه می کنند. بدینسان با احراز آگاهی و کسب تخصص می توانند از نوعی بینایی و شنوایی تازه تر برخوردار شوند. به عنوان مثال: آنگاه که انسانها با هنر آشنا شدند، می توانند آثار بزرگ هنری را درک کنند و از آنان لذت ببرند، در حالیکه در فقدان این آگاهیها، انسان ها به نوعی از نظر ادراکی کور بودند، واقعیت را می دیدند، اما نمی توانستند با آنان گفتگو کنند یا پیام آن را بشنوند، آنگاه که انسان به دنیای تخصصی راه می یابد، باز همین تجربه امتداد تکرار می شود بدینسان انسان می تواند ابعاد تازه ای را با حواس خود تجربه کنند.
2-1-1-7-اهمیت وسایل ارتباط جمعی
وسایل ارتباط جمعی در زندگی انسانها نقش اساسی دارند. و در رفتار و گفتار و اخلاق استفاده کنندگان آن موثر است و ممکن است نقش آنها سازنده و یا تخریبی باشد. به نظر لرنر هر قدر مردمی با وسایل ارتباط جمعی پیوند محکم تری می یابند، به همان نسبت نیز نیز مشارکت اجتماعی آنان و قابلیت زندگی آنها در جمع یا درک دیگران افزایش می یابد و جهان سوم که در مراحل نخستین برخورد تاریخی خود با وسایل الکترونیکی جدید است با پیداش شخصیتهای انتقالی یعنی آنان که با شرایط جدید در محیط پیرامون انطباق بیشتری یافته اند عامل مهم در راه حرکت به سوی دنیای جدید می یابند.
نقش و کارکرد وسایل ارتباط جمعی می تواند از این وسایل هیولایی در نابودی حیات انسانی یا ابزاری در خدمت سعادت انسانی پدید آورد چه بسیاری وسایل ارتباط جمعی نیز مانند تکنولوژی پدید آمده توسط انسان ها می تواند موجبات آزادی انسان و یا اسارت وی را فراهم آورند.
همانطور که با استفاده از تکنولوژی اتمی هم می توان بمب اتمی پدید آورد که صدها هزار انسان را در یک آن نابود سازد و هم می توان از اشعه رادیو اکتیو در راه تولید برق و نجات بیماران سود جست.
فردیناند تونیس 13در واقع به ویژه با تمایز مشهور میان اجتماع و جامعه بر تحول روابط اجتماعی تاکید دارد. در آینده نگری تونیس می توان نوعی پیش بینی هرچند مبهم و دو پهلو درباره تحولاتی که در عصر جدید از یک سو فردگرایی حسابگر که بر ویرانی های اجتماعی بدوی بنا شده است و از سوی دیگر به صورت نشانه های دگرگون و تکوین تازه مشاهده کرد.
تونیس در شرایط فعلی جهان برای افکار عمومی وسایل ارتباطی به عنوان عوامل محرک این حرکت نقش بسیار مهمی قائل است.
رسانه ها در دنیایی که هر روز بیش از پیش به گسترش این وسایل می انجامد و در نهایت موجبات بسط و نفوذ و تاثیر آنها را فراهم می آورد. رسانه ها و وسایل ارتباط جمعی حیات انسانها را در بر می گیرد. زندگی معمولاً از آغاز تا پایان در کنار این وسایل بسر می آید و تمام جهات و ابعاد زندگی را اشغال کرده اند. همه جا بصورت پیام رسانه ها شنیده می شود و امواج این وسایل به همه روزنه ها و آنچه در تمامی تاریخ انسان حریم امن انسانها تلقی می شد رسوخ کرده است. گاهی انسان بدون اینکه بخواهد از این وسایل آموزش می گیرد و مورد تاثیر واقع می شود.
2-1-1-8-ویژگی وسایل ارتباط جمعی
وسایل ارتباط جمعی پدیده های خنثی و صرفاً کاتالیزور نیستند خود عنصری نو پدید می آورند و بر تمامی ارکان جامعه موثرند. این وسایل در پیدایی عادات تازه، تکوین فرهنگی جهانی، تغییر در رفتار و خلق و خوی انسان ها و بالاخره کوچک شدن کره زمین و همسایگی ملل دور دست سهمی شگرف برعهده دارند.
وسایل ارتباط جمعی باید در بین کهکشانی از راه های خبری و اطلاعاتی دنیای امروز دست به گزینش زند. زیرا هرگز قادر نیست تمامی حوادث را منعکس کند. این امر بسیار مهم را هریک از صاحب نظران وسایل ارتباطی با نامی می خوانند: برخی چون شرام14 سخن از صافی ها می راند، برخی دیگر مفهوم گزینش را بکار می برند از همه مهمتر نظر کورت لوین15 است که مفهوم دروازه بانان را بکار می برد.
2-1-1-9-نقش ها و وظایف وسایل ارتباط جمعی
لسول16 وظایفی را برای رسانه ها بر می شمارد به نظر او این وسایل باید به 1- حراست از محیط 2- همبستگی بین اجزای جامعه در پاسخ به نیازهای محیطی 3- انتقال میراث اجتماعی از نسلی به نسل دیگر بپردازند.
" مرتن" 17و " لازارسفلد"18 به عنوان پیشگامان تحقیق در وسایل ارتباط جمعی و آثار و کارکردهای آنان، بر این اعتقادند که وسایل ارتباط جمعی دارای نقش های چند به این قرارند:
وظیفه اخلاقی(حمایت از هنجارهای اجتماعی) امکان اعطای پایگاه اجتماعی و همچنین برخی وظایف نامطلوب(نظیر تخدیر اجتماع با ایجاد نوعی مشارکت خیالی در واقعیت و در عین حال با جانشینی بر عمل و فعالیتهای اجتماعی)
2-1-1-9-1-نقش های تفریحی
جزئی از کارکرد رسانه ها صرفا تفریح و تفنن است تا از آنان موجوداتی توانا و خلاق برای کار به بار آورد. این نحوه گذراندن اوقات فراغت هم جنبه اخلاقی دارد زیرا وسیله ارتباطی نباید و نه می تواند به هر ترتیب موجبات خندیدن و تفریح را فراهم آورد.
2-1-1-9-2-نقش های خبری
رسانه ها پخش خبر و اطلاعات را برعهده دارند. رسالت آنان در انتقال سریع، بی طرفانه و آگاهی بخش اخبار و وقایع دنیای ما است. از همین رو است که این وسایل کوچک شدن کره زمین و همسایگی ساکنان را موجب شده اند. تعدد رسانه ها و رقابت هدایت شده ی در دست آنان به پخش سریع خبر در جهان می انجامد.
2-1-1-9-3-نقش های همگن سازی
رسانه ها نزدیکی سلیقه ها، خواسته ها و انتظارات تمامی ساکنان یک جامعه را موجب می شود. خروج جوامع از عصر محدوده های جدا یا تک افتاده را موجب می گردند.
2-1-1-9-4-نقش های آگاه سازی
این وظیفه از وظایف خاص و متمایز رسانه ها می باشد. این وسایل نه تنها به انتقال خبر و اطلاع بلکه تحلیل درست اخبار و تشریح آنان نیز بپردازند و انسانها را از ضروریات زندگی آگاه سازند. این آگاه سازی با تبلیغ از آن رو متمایز است که در آن هیچ کوشش برای خریدن فلان کالا نیست همانطور که هیچ کوششی نیز در راه ایجاد گرایش به سوی دیدگاه های خاص وجود ندارد. رسانه ها فضایی آکنده از اطلاع و خبر پدید می آورند و تشریح اخبار و داده های موجود پیرامون آگاهی انسانها را به دنبال دارد از همین روست که شهر جدید را به حق شهر آموزشی می خوانند.
2-1-1-9-5-احساس تعلق اجتماعی
امروزه با کاستی روابط سنتی، انسان ها در تنهایی بی سابقه ای به سر می برند. صدای رادیو یا تصویر تلویزیون ابزاری است در راه احساس تعلق اجتماعی رسانه ها مانند پلی بین افراد جامعه عمل می کنند و آنان را از تعلقشان به یک کل آگاه می سازند.
مطالعات مختلف نشان داده است که هر قدر استفاده از وسایل ارتباطی بیشتر باشد به همان نسبت نیز میزان مشارکت اجتماعی به عنوان شاخصی از احساس تعلق به جامعه کاهش می یابد.
فرآیند همبستگی مثبت بین مشارکت اجتماعی و استفاده از رسانه ها و بازیابی هویت فردی در حوادث اجتماعی به عنوان نمادهای مشترک و تقویت و احساس تعلق اجتماعی را برخی چون در مباحثی چون احساس مشترک تحلیل نموده است. شخص از این طریق شهروند واقعی یک اجتماع خواهد بود(ساروخانی، 1384 :72،74،85،92).
2-1-1-10-قدرت رسانه های جمعی
واسطه قرار گرفتن در ارتباطات اجتماعی، به آنها این توانایی را می دهد که با انتخاب پیام های معین و ارائه آنها به صورت مورد نظر خود، بر رفتار افراد اجتماع تاثیر بگذارند و به آنها جهت خاصی بدهند. به این ترتیب رسانه ها به مراکزی قدرتمند و توانا تبدیل می شوند که می توانند از طریق شکل دادن به نمادها و فرهنگ، بر رفتار افراد تاثیر بگذارند.
اگر قدرتمندان و حکومت ها با استفاده از زور افراد به شیوه های مشخصی از رفتار هدایت می کنند، رسانه های جمعی همین کار را با استفاده از نمادها و معانی انجام می دهند و به همین شیوه مردم را به شیوه ی مشخصی از رفتار هدایت می کنند؛ بخشی از بی اعتنایی ملت ها به جنایاتی که در گوشه و کنار جهان از جمله فلسطین و عراق انجام می شود ماحصل عملکرد رسانه های جمعی است همانطور که ایجاد حس مسئولیت در مردم جهان نسبت به رعایت حقوق بشر، بحران انرژی هسته ای جامعه ای را در نظر بگیرید که انتقال فرهنگ در آن تنها از طریق تعامل میان افراد انجام می شود و در این جامعه انتقال پیام ها عمدتا از طریق گفتار و از فردی به فرد دیگر صورت می گیرد. اینگونه انتقال پیام، خود موجب تعامل بیشتر افراد با هم و تقویت آن می شود اما در جامعه ای که انتقال فرهنگ عمدتا از طریق رسانه ها انجام می گیرد، افراد معمولا برای دریافت پیام به جای اینکه با یکدیگر وارد تعامل شوند، به رسانه های جمعی توجه خواهند کرد.
آنان برای انتقال پیام با یکدیگر تعامل کمتری خواهند داشت و تعامل آنها، تابع پیامی است که از رسانه ها در یافت می کنند.
در جامعه ای که افراد آن از طریق رسانه ها پیام را دریافت می کنند و تعامل بین آنها به واسطه رسانه ها انجام می پذیرد، وحدت و همبستگی آنان در جامعه نیز از طریق رسانه های جمعی تقویت می شود.
در اینگونه جوامع، رسانه های جمعی با ارائه الگوهای عمل یکسان به افراد و تبلیغ ارزش های یکسان سازی افراد دست به عمل می زنند و با ایجاد یکسانی های بیشتر در میان افراد احساس همبستگی و" ما " ی گروهی آنها را تقویت می کند(ساروخانی،28:1384).
2-1-1-11-محیط پیرامون و اثر رسانه ها
در بحث از اثرات رسانه ها این آثار را بر پایه میزان بقای آن در ذهن افراد به کوتاه مدت و دراز مدت تقسیم می کند و با شاخص هایی چون میزان یا بقای تاثیر به اندازه گیری آن می پردازند. بی شبهه تاثیر رسانه ها بر محورهای اندیشه و به ایجاد دگرگونی های ارزشی و حتی جهان بینی می انجامد.
بر طبق نظریه" انگ"19 اگر انسان به وسایل ارتباطی حتی اگر به درستی وقایع را منعکس نماید اعتماد نداشته باشند باز بدان گوش خواهند داد و نه در صورت شنیدن یا دیدن مورد پذیرش قرار خواهد گرفت.
براساس نظریه ای از لازارسفلد و مرتن در اکثر موارد پیام وسایل ارتباط جمعی زمانی موجبات بروز اثری قاطع را در انسان ها فراهم می سازد که از جانب محیط پیرامون نیز تکمیل شود. این امر مستلزم همگن بودن پیام و شرایط محیطی است. اگر پیام ارتباطی را در محیط پیرامون قابل جذب نباشد یا با امکانات عملی محیط سازگار نباشد و یا با عقاید و ارزش های رایج محیط پیرامون تناقض داشته باشد. ممکن است فرد در آغاز تحت تاثیر قرار بگیرد، سپس از جامعه دچار تحیر و سرگردانی می شود.
2-1-1-12-تاثیرات فکری رسانه ها
رسانه ها علاوه بر سرگرمی دو نقش مهم دیگر ایفا می کند، آگاهی دادن و آموختن.
تغییر حقیقی در نظریات مردم، معلول عمل افراد روی یکدیگر است و بخصوص برخی افراد که نقش رهبر فکری را دارند.
اینها خود بویژه تحت نفوذ عمل وسایل ارتباط جمعی هستند بطوریکه تاثیر رسانه ها در زمان انتخابات بیش از سایر مواقع ظاهر می شود.
رسانه ها می توانند مستقیماً امر تعلیم سنتی را تکمیل کنند حتی در برخی موراد جای معلم را پر کنند. در مورد اوقات فراغت می توانند نقش آموزنده ای بر مردم اعمال کنند.
از یک جهت برنامه ها نوعی هدف فرهنگی دارند اما اگر کلمات را در معنای محدودتر و دقیق تر بگوییم می توانیم حدود پیشنهادی" روژه کلوس" را بپذیریم.
یک برنامه وقتی آموزنده است که با منشا و هدف آموزش تهیه گردد و در یک مجموعه هماهنگ و پیشرو ادغام شود. اما برنامه های فرهنگی مستلزم چنین مقتضیاتی نیست، بلکه هدفش انتقال محض و ساده میراث فکری و هنری یا سمعی در آفرینش یک هنر تازه است.
به عقیده مک لوهان: " دنیا وسایل ارتباط الکترونیکی تفکر را آزادی می بخشد در حالیکه تفکر در مرحله فرهنگ مکتوب خبر از طریق یک واحد که همان کتابت باشد نمی تواند با خارج ارتباط بر قرار کند"
وسایل سمعی و بصری می توانند ناهنجاری های یک آموزش صرفا کتابی را که احتمالا به خطر تحجر فکری انجامد علاج کند.
تحلیل های محتوایی برنامه نشان می دهد که برنامه ها بیشتر در جهت تشدید و تقویت ارزش های جاری، پذیرفته شده اخلاقی، فرهنگی و زیباشناسانه در جامعه پیش می روند.
خطر، همیشه در غرق شدن تدریجی در حقارت و فقر فرهنگی و اخلاقی است. اخلاقی که وسایل ارتباط جمعی را به حرکت در می آورد، بندرت اخلاق بازنده یا قهرمانی و استثنایی است. با این حال ممکن است در کشورهایی که تهیه کنندگان کمتر تحت تسلط سلطه استبداد روح تجارت قرار دارند. این گرایش بسوی راکد ماندن ارزشها کمتر همه گیر است.
امروزه ما در دورانی به سر می بریم که رسانه های همگانی تنها از وسایل مهم رشد اقتصادی بلکه از ابزارهای بسیار موثر رشد فکری و روانی جامعه بخصوص کودکان و نوجوانان بشمار می آیند. باید از هر وسیله و فرصتی برای رشد و پیشرفت روانی افراد جامعه بهره گرفت در واقع رسانه های همگانی مکمل مدرسه اند و هنگامی دارای اثر مطلوب خواهند بود که بطور شایسته تنظیم شده باشد.
2-1-1-13-عمل رسانه ها بر روی نقش های روانی:
طبق نظریات مختلف نباید خود را به تاثیرات فوری رسانه ها محدود کرد بلکه به عقیده جامعه شناسان فرانسوی باید به مسائل تحولی آینده هم توجه داشت.
تاثیر این وسایل بر انسان، بر شیوه های تفکر او، بر فرهنگ او، بازتاب هایی بر عکس العمل های آینده او در برابر برنامه ها خواهد شد و در نتیجه جامعه شناسی با تاثیری طویل مدت می تواند در جامعه شناسی عملی مفید واقع گردد. اگر مجموعه ای از رادیو و تلویزیون تشکیل شده را مد نظر قرار دهیم می توانیم به شکلی اندک متفاوت، شرایط عمل و تاثیر آنها روی انسان را فرمول بندی کنیم.
این دستگاهها که موجی از پیام های سمعی و بصری را در خانه فرو می ریزند و تصویر می کنند و تصویر، نیروی تحلیل کننده ی بیشتری از صوت دارد.
عمل مشترک که تصویر و صوت با هم انجام می دهند تمرکز حواس می باشد تا آنجا که به خستگی حسی می انجامد، به جنون هم می کشد و در نهایت بعضی از کنترل های روانی را تضعیف می کنند.
اساسی ترین روند روانی عبارتند از: هویت جویی20، شخصیت افکنی21، که به آنها تغییر شکل مناسبات با واقعیت هم اضافه می شود.
دلایل کافی وجود دارد که ثابت می کند رادیو و تلویزیون روند شخصیت افکنی و هویت جویی را تسهیل می کند.
این دو پدیده به شکل طبیعی یکدیگر را تقویت می کنند و به پدیده ی شخصیت گذاری 22اضافه می شوند.
اصطلاح شخصیت افکنی را فروید اختراع کرد برای اطلاق به کسانی که تعصب ها و ناراحتی های خاص خود را به دیگری منتسب می کنند و حتی تضاد و تعارض خود را روی یک علت خارجی جابه جا می سازند.
در" هویت جویی" شخصیت مورد نظر کم وبیش بطور ناخودآگاه شبیه آن دیگری می شود در احساساتی که معمولا به خود نسبت دارند. اما شخصیت گذاری ذهناً قرار دادن خود به جای دیگری است بر مبنای شناختی که از آن دیگری داریم.
تجربیات نشان داده به اعتبار" کوهن" هر نمایشی می تواند پدیده های شخصیت افکنی و هویت جویی را به وجود آورد. اما تکنیک های پخش جمعی، نظیر رادیو و تلویزیون، هنگامی که در محیط صمیمانه و خانوادگی نفوذ می کنند و انسان را به هنگام استراحت و فراغتش، در خانه او، هدف قرار می دهند، به روندهای شخصیت افکنی و هویت جویی قدرتی خاص می بخشد و از طرف دیگر" من" افراد را در سطحی جمعی و توده ای موقتاً زایل می سازند.
رسانهها و فرهنگ صورت بخش و شکل دهنده ی همه اشکال و روابط و کردارهای اجتماعی است (عبدالهی، 31:1384).
2-1-1-14-آمار میزان استفاده از اینترنت
2-1-1-14-1-آمار استفاده از اینترنت در جهان
پایگاه اینترنتی داده ها و آمار اینترنت که در آمریکا مستقر است لیستی از تعداد کاربران اینترنتی دنیا منتشر کرده است که ایرانیان در لیست فوق در رده سیزدهم تعداد کاربران جهان قرار دارند.
در این لیست، بیشترین استفاده کنندگان اینترنت در جهان از کشور چین هستند.420میلیون چینی(معادل 31درصد جمعیت) از اینترنت استفاده می کنند و مقام دوم نیز آمریکایی هستند.74درصد آمریکایی ها(240میلیون نفر) از این پدیده جهانی استفاده می کنند.
بیشترین آمار استفاده از اینترنت نیز بعداز چین و آمریکا،کشورهای ژاپن(100میلیون نفر)، هند(81 میلیون نفر) و برزیل(76میلیون نفر) هستند.
همچنین در آمار فوق کشور انگلیس به عنوان کشوری که بیشترین درصد کاربران اینترنت نسبت به جمعیت کل را دارد شناخته شده است.5/82 درصد جمعیت انگلیس از اینترنت استفاده می کنند در حالیکه تنها6/9درصد از جمعیت یک میلیارد و 173 میلیونی کشور هند جزو کاربران اینترنت محسوب می شوند.
بر اساس آمار، از جمعیت حدودا هفت میلیاردی جهان، حدود دو میلیارد نفر از اینترنت استفاده می کنند و آمار میانگین ضریب نفوذ اینترنت در جهان معادل 8/27درصد است و از ده سال پیش کاربران پنج برابر شده است.
آمار بالای کاربران اینترنت در ایران در حالی اعلام می شود که بنا به گفته سازمان مخابرات ۹۸ درصد کاربران ایرانی از اینترنت کند سرعت دیال آپ و تنها ۷۳۴ هزار نفر از اینترنت پر سرعت استفاده می کنند.
2-1-1-14-2-آمار استفاده از اینترنت در خاورمیانه
وضعیت کاربران اینترنت درخاورمیانه به تفکیک کشور
کشور
جمعیت
تا2005
میزان کاربران درسال 2000
کاربران اینترنت
ضریب نفوذ
بحرین
707357
40000
152700
21.6%
ایران
68458680
250000
11260000
16.6%
عراق
26095283
12500
36000
0.1%
اسرائیل
6986639
1270000
3200000
45.8%
اردن
5788340
127300
600000
10.4%
کویت
2530012
150000
600000
23.7%
لبنان
4461995
300000
600000
13.4%
عمان
2396545
90000
245000
10.2%
فلسطین
3997861
35000
160000
4.0%
قطر
768464
30000
165000
21.5%
عربستان
23130024
200000
2540000
11.0%
سوریه
18586743
30000
800000
4.3%
امارات متحده عربی
3750054
735000
1384800
36.9%
یمن
19600009
15000
180000
0.9%
2-1-1-14-3-آمار استفاده از اینترنت در ایران
بر اساس جدیدترین آمار منتشر شده تعداد کاربران اینترنت در ایران تا پایان فروردین ماه سال 1388 به 11میلیون و 260هزار نفر رسید. این در حالی است که سال گذشته(1387) در تیر ماه، این میزان 7میلیون و 350هزار کاربر بود.
قیمت اینترنت نیز طی سال های اخیر تغییر چندانی نکرده اما ورود برخی خدمات اینترنت پر سرعت و بی سیم عملاً به رشد این وسیله ارتباطی منجر شده است. از سوی دیگر رشد سریع کاربران اینترنت در ایران این کشور را در زمره کشورهای پرکاربر در این زمینه در قاره آسیا قرار داده است.
با این حال میزان رشد در مقایسه با تعداد جمعیت کشور عملاً چندان وضعیت مطلوبی را نشان نمی دهد به طوری که ضریب نفوذ دسترسی به اینترنت در ایران عملاً از ضریب نفوذ بسیاری از کشورهای همجوار خود نیز پایین تر است. بر اساس گزارش شرکت فناوری اطلاعات ایران، از نظر ضریب نفوذ، پس از کشورهای اسرائیل، امارات، بحرین، کویت، قطر، لبنان و اردن در مقام هشتم منطقه قرار گرفته است.
2-1-1-15-نوع کاربری ها در ایران
هنوز آمار دقیقی از شکل و نوع استفاده از اینترنت در ایران وجود ندارد اما به نظر می رسد استفاده های سرگرم کننده از اینترنت برای کاربران ایرانی به مرور در حال گسترش است. همچنین اطلاع یافتن از اخبار و وقایع خبری که قابلیت انتشار در رسانه های دیگر را ندارند از جمله نیازهای اصلی کاربران ایرانی به حساب می آید، به طوری که این موضوع، بسیاری از سایت های خبری را در زمره پربیننده ترین سایت های ایرانی قرار داده است.
فراهم نیاوردن زیر ساخت های لازم برای خرید های الکترونیکی و اینترنتی و همچنین موضوع تحریم نیز باعث شده که اساساً از این شبکه استفاده ای برای تبادل کالا در داخل کشور صورت نگیرد. سیستم بانک ها و بسیاری از نهادهای دولتی همچنان بر حضور مستقیم افراد در یک مکان خاص برای تبادل مالی و قانونی تاکید دارد و روش های خرید و یا انجام یک کار از طریق شبکه بسیار معدود و انگشت شمار شمارند(لطیف،1:1388).
2-1-1-16-فرهنگ اینترنت
کاستلز می کوشد تا زمینه فرهنگی اینترنت را مورد بررسی قرار دهد. از نظر وی تکنولوژی محصولی اجتماعی است و فرهنگ یک تکنولوژی فرهنگ بوجود آورندگان آن است. فرهنگ اینترنت نیز فرهنگ بوجود آورندگان است. منظور از فرهنگ مجموعه ای از ارزش ها و عقاید است که رفتار را شکل می دهند الگوی مکرر رفتار، عادات و رسوم را تولید می کنند که توسط نهاد ها و سازمان های اجتماعی غیر رسمی هدایت می شوند(کاستلز، 36:1380). فرهنگ اینترنت از چهار لایه تشکیل شده است:
2-1-1-16-1-فرهنگ فن- شایسته سالارانه 23
این فرهنگ ابتدا در محیط های آکادمیک وجود داشته است در این فرهنگ ابتکارات و اکتشافات تکنولوژیک ارزشی متعالی محسو ب می شود. رتبه بندی ارزشی اکتشافات بر اساس کمکی است که به حل مسائل مهم این حوزه کمک می کند.
مسائلی که توسط جامعه دانشمندان این حوزه طرح شده است آنان از قواعد اسمی تحقیق شامل: بازخوانی جمعی، استفاده و پاسخگویی پیروی می کنند بنابراین فرهنگ اینترنت ریشه در فرهنگ و سنت آکادمیک در جستجوی جمعی دانش، اعتبار بر مبنای سر آمدهای آکادمیک، نقد گروهی24 و باز بودن یافته های تحقیق است(کاستلز، 40:1380).
2-1-1-16-2-فرهنگ هکرها25
هکرها کسانی هستند که رسانه ها آنان را به عنوان رمز گشایان غیر قانونی و نفوذ کنندگان به سیستم
می شناسند. هکرها متخصصین برنامه نویسی هستند که بصورت مستقل کاربردهای جدید و نرم افزارهای نو می آفرینند و به توانایی و کاربردهای کامپیوتر ها یاری می رسانند. فرهنگ هکرها یک فرهنگ مشترک میان متخصصین برنامه نویسی است که میان فرهنگ فن شایسته سالارانه و فرهنگ کارآفرینان پل می زنند(کاستلز، 41:1380).
2-1-1-16-3-فرهنگ اجتماع کنندگان مجازی 26
این فرهنگ به اینترنت خصلت و بعدی اجتماعی می بخشد. اینترنت به تدریج از تکنولوژی مختص کاربران متخصص خارج شد و جنبه ای عمومی یافت که افراد گوناگون برای استفاده های اجتماعی به آن رجوع می کنند. بتدریج و با افزایش کاربران در اینترنت شکل گرفت که افراد بسیاری در این اجتماعات با هم ارتباط داشتند و تفکر و تبادل اطلاعات می کردند. این اجتماعات آنچنان که رینگولد آنها را نامگذاری کرد اجتماعات مجازی نام گرفت(کاستلز ، 52:1380).
2-1-1-16-4- فرهنگ کارآفرینی 27
شکل از کارآفرینان، شرکتهای بهم پیوسته و سرمایه داران است که با تیز هوشی و ریسک پذیری از تکنولوژی اجتماعی شد. اینترنت در جهت کسب پول بهره می برند آنان که اینترنت را همگانی شده می بینند تلاش می کنند تا با روش های جدید اقدام به پولسازی کنند(کاستلز، 55:1380).
2-1-1-17-اهمیت اینترنت در دنیای امروز
کاربرد رسانه های چند گانه ای چون اینترنت و جذابیت های این رسانه های جهانی، نشانگر اهمیت و جایگاه ویژه آن می باشد. امروزه بیش از نیم میلیارد نفر(580میلیون نفر) در سراسر جهان به اینترنت دسترسی دارند و استفاده از آن سالانه رشدی معادل 100 درصد دارد.
میزان دسترسی به فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی به کمک شاخص دسترسی دیجیتالی محاسبه می شود که ایران با شاخص 43/0 در رتبه هشتاد و هفتم قرار دارد. بنابراین در دنیای فناوری اطلاعات نیز، نوعی شکاف دیجیتالی مشاهده می گردد که عبارت است از فاصله افراد بهره مند از این فناوری و افرادی که به آن دسترسی ندارند در مواقعی این شکاف، از شرایط جنسیتی و گاه تفاوت سنی تاثیر می پذیرد، بطور مثال در کره جنوبی 7/71 درصد از مردان و 2/59 درصد از زنان به اینترنت دسترسی دارند. شکاف دیجیتالی سالمندی نیز به این نکته اشاره دارد که میان میزان دسترسی جوانان و سالمندان به خدمات اینترنتی، اختلاف فاحشی وجود دارد. این نابرابری ها در سواد دیجیتالی از یک سو کاهش اطلاعات و پس ماندگی از علم روز را درکشور های در حال توسعه ایجاد می نماید و از سوی دیگر، باعث می شود این رسانه تنها در اختیار صاحبان تکنولوژی اطلاعات باشد و به نوعی فئودالیسم اطلاعاتی منجر شود. در این حالت، تنها عده ی محدودی می توانند به تغذیه اینترنتی دست داشته باشند و در نتیجه شکاف میان کشور های در حال توسعه و به اصطلاح توسعه یافته بیشتر و بیشتر می گردد. در حال حاضر نیز بیشترین فضای اشغال شده در اینترنت به ترتیب به سایت های آمریکایی، ژاپنی، انگلیسی، آلمانی، استرالیایی، کانادایی، هلندی و دیگر کشورهای به اصطلاح توسعه یافته اختصاص دارد و تا رتبه 20 هیچ کشوری از مجموعه کشور های در حال توسعه مشاهده نمی شود.
این روند توانسته است همگام با سیاست های جهانی شدن به ابزاری مهم و حیاتی در این عرصه تبدیل شود. جهانی شدن با درنوردیدن مرزهای فرهنگی، گونه های جدیدی از اجتماع بشری را ترسیم می نماید و فضای مجازی اینترنت، در نمونه ای کوچکتر چهره ای از جهانی شدن دانش و اطلاعات بشری است. به اعتقاد" توماس فریدمن"28 جامعه شناس آمریکایی، اینترنت و دیگر تکنولوژی های اطلاعاتی، دنیا را مجبور به پذیرش خود می کنند و این مسئله، بدون در نظر گرفتن مرزهای جغرافیایی، دوری یا نزدیکی و زبان صورت می پذیرد." بی اندرسون"29 مدیر بخش بین المللی دانشگاه ییل نیز اینترنت را ابزاری فرا زمانی و فرا مکانی می داند. بنابراین، امروزه دیگر اینترنت تنها به لایه های تخصصی جوامع اختصاص ندارد، بلکه وارد زندگی روزمره افراد شده و تمامی گروه های سنی به اقتضای احتیاج و دیدگاه خود از آن بهره می برند.
2-1-1-18-خانواده، اینترنت و جوانان
امروزه اینترنت جایگاه ویژه ای در ساختار زندگی خانواده ها پیدا کرده است. حضور این رسانه و به طور کلی رایانه شخصی، ارتباطات خانوادگی را دستخوش تغییر نموده است. استفاده از اینترنت فعالیتی زمان بر است که مدت تعامل افراد خانواده با یکدیگر را کاهش می دهند. در این میان، جوانان به واسطه ی فراغتی که دارند، نسبت به بزرگسالان، مدت زمان بیشتری را به اینترنت اختصاص می دهند. از طرف دیگر اینترنت کشمکش های جدیدی را در خانواده ایجاد می کند که شامل زمان استفاده از اینترنت، نوع صفحاتی که توسط جوانان مورد استفاده قرار می گیرد و دستیابی جوانان و والدین آنان به اطلاعات خصوصی یکدیگر می باشد. چنانچه جوانان در پیوندهای عاطفی و درک متقابل با سایر اعضای خانواده دچار مشکل باشد، احساس تنهایی، افسردگی و بی تفاوتی کرده و برای جبران آن به یک دوست، سرگرمی خاص روی می آورد و اینترنت مناسب ترین محمل برای این مقصود است. " ژانت کرنبلوم"30مفسر نشریه آمریکا تودی31در این خصوص می نویسد: نوجوانان و جوانان امروز به گونه ای بزرگ می شوند که در یک دست آنها کنترل تلویزیون و در دست دیگر موشواره32 رایانه است و دیگر دستی باقی نمی ماند تا دستان والدین خود را لمس نمایند. وی استقبال خانواده ها را از تکنولوژی های مدرن و در دسترس قرار دادن آنها را برای نوجوانان و جوانان عامل گسست پیوندهای عاطفی می داند.
یکی از دلایل والدین امروزی برای این که ابزاری نظیر رایانه، تلفن همراه را در اختیار فرزندان خود قرار دهند، مشغله های دوران مدرن است. امروزه والدین ناگزیرند تا ساعات بیشتری را به کار از بیرون خانه اختصاص دهند، لذا با یک فرافکنی و برای جبران خلاء حضور و هم صحبتی و همدلی با فرزندانشان بخصوص نوجوانان و جوانان، رایانه های شخصی و اینترنت را جایگزین نموده اند. در واقع این تئوری که به" جایگزینی زمان "33 معروف است. هر گونه فعالیتی را که زمان بر بوده و از انسجام خانواده بکاهد مدنظر قرار می دهد. بر مبنای این تئوری، فعالیت های این چنینی باعث عدم ارتباط صحیح فرد با اعضاء خانواده شده و به چالشی برای وی در جامعه تبدیل می شود. که تغییر و هدایت آن بسیار مشکل خواهد بود. شکاف نسلی مشهود در این دوران و کج فهمی نسل جدید و قدیم از سلایق یکدیگر، تقریبا مطابق با پیشرفت فناوری بیشتر و بیشتر می شود.
سازمان اف، بی، آی34 با توجه به حساسیت موضوع و نگرانی والدین، بخشی را برای آگاهی و آشنا نمودن والدین با خطرات استفاده نوجوانان و جوانان از اینترنت راه اندازی کرده است، در بخشی از آموزه های این سازمان نشانه های در معرض خطر قرار گرفتن جوانان برای والدین چنین تشریح شده است:
1- سپری نمودن ساعات زیادی در اینترنت به خصوص در ساعات شبانه
2- پیدا نمودن مطالب یا عکس های پورنوگرافیک؛
3- تلفن های ناشناس به جوانان؛
4- در یافت ایمیل، هدیه یا بسته ای از فردی که والدین وی را نمی شناسند؛
5- تغییر سمت و سوی مانیتور و یا تغییر صفحه ی اینترنت به هنگامی که والدین وارد می شوند.
6- انزوا و گوشه گیری جوانان
7- استفاده از اعتبار و رمز کاربری دیگران برای ورود به اینترنت
"پل سافو "35 کارشناس موسسه " برای فردا"36 نیز اظهار می دارد: دختران به مانند سابق همان شیوه خاطره نویسی روزانه را حفظ نموده اند، امااین بار آنان وبلاگ شخصی خود را دارند و خاطرات روزانه خود را
بیپروا در آن می نگارند. در بسیاری از مواقع، والدین با خواندن خاطرات روزانه دخترشان در وبلاگ شخصی وی، دچار شوک می شوند. در واقع آنچه که دختران در اینترنت به اشتراک می گذارند، محیط و رویدادهای خانواده است که حریم خصوصی آن را کاملا تحت الشعاع قرار می دهد.
در حقیقت چالش پیش روی والدین از غیر قابل کنترل بودن اینترنت ناشی می شود. از سوی دیگر علاقه وافر نوجوانان و جوانان به سپری نمودن اوقات خود به جای پرداختن به ارتقاء روابط اجتماعی و خانوادگی نیز از دغدغه های والدین امروزی است.
2-1-1-18-1-اینترنت و خانواده
در دهه های پیش در خصوص تاثیراتی که ورود تلویزیون بر روابط میان اعضای خانواده گذاشت تحقیقات بسیاری انجام شده است در ابتدا برخی نگران آثار منفی تلویزیون بر خانواده بودند. آنها معتقد بودند که تلویزیون باعث می شود که افراد خانواده به جای گفتگو و توجه به همدیگر وقت و توجه فرد را به این جعبه جادویی مصروف دارند و همین موضوع پیوندهای درون خانواده را با آسیب هایی مواجه می کند. اما کم کم نظراتی پدید آمد که اثر تلویزیون را در راستای تقویت پیوندهای درون خانواده ارزیابی می کردند این نظریات فوق را دو جنبه می دیدند(فاضلی، 54:1388).
اول نحوه ی تماشای تلویزیون، برنامه های تلویزیون، برنامه های تلویزیونی معمولا به تنهایی تماشا نمی شوند بلکه افراد خانواده بصورت دسته جمعی در محدوده های گروههایی اجتماعی برنامه را تماشا می کنند. برخی این عامل را به گونه ای دیگر و در جهتی معکوس تفسیر می کنند. آنان معتقدند که رسانه ها مخاطبان خود را به سمتی هدایت می کنند که ریچارد سنت آن را سکوت جماعت می نامد. مخاطبان تلویزیون نمی توانند با تلوزیون به صحبت بشینند دوم گفتگو در مورد برنامه های تلویزیونی است. برنامه های تلویزیونی معمولاً به موضوعی برای گفتگوی خانوادگی تبدیل می شوند و لذا نقش تقویت کننده روابط را ایفا می کنند به دلایل فوق برخی تلویزیون را یک تکنولوژی اجتماعی می نامند(اسلوین، 16:1380).
اما اینترنت چطور؟ آیا اینترنت هم مثل تلویزیون نقش تقویتی دارد، ویتالاری37، ونکاتش38 و گرونهاگ39 در تحقیقات خود پیرامون تاثیر ورود کامپیوتر به خانه بیان می دارندکه بیشترین فعالیت هایی که بواسطه حضور این وسیله متاثر می گردند فعالیت های روزمره هستند که در خانه انجام می شوند ورود کامپیوتر به خانه موجب تغییرات رفتاری به علت استفاده فردی از کامپیوتر و کاهش فعالیت های اجتماعی است. در مقایسه با تلویزیون افراد از اینترنت بصورت دسته جمعی استفاده نمی کنند(فاضلی، 55:1388). اینترنت امروزه جایگاه ویژه ای در ساختار زندگی خانواده ها پیدا کرده است و کامپیوتر به عنوان یک وسیله اما با کاربردی متفاوت ـ تر، متنوع تر و شخصی تر وارد خانه شده و عرصه زندگی اجتماعی را دچار تغییر و تحول کرده و روابط اجتماعی جدیدی با ویژگی های نوین در جامعه حاکم می سازد. دلیل اصلی خانواده ها برای خرید کامپیوتر و ارتباط با شبکه اینترنت در منزل، آموزش است. والدین اعتقاد دارند که این ابزار، نگرش کودک را به مدرسه بهبود می بخشد، اما با گسترش سریع استفاده از این فناوری، سوال مهمی که ایجاد می شود، تاثیرات آن بر ارتباطات بین اعضای خانواده است، استفاده از اینترنت به چند دلیل بر روابط خانواده تاثیر می گذارد:
ـ استفاده از اینترنت یک فعالیت زمانگیر است، پس می تواند مدت تعامل کودک با خانواده اش کاهش دهد. زمان اختصاص داده شده برای تعامل با یکدیگر، پیش شرط ارتباط با کیفیت است، در یک مطالعه، 50% خانواده ها بیان کردند که مدت زمانی که آن لاین هستند، کمتر با هم صحبت می کنند و 41% در صد موافق یادگیری رفتار های ضد اجتماعی در این مدت بودند.
ـ اینترنت کشمکش های جدیدی را در خانواده ایجاد می کنند، وجود فقط یک کامپیوتر در منزل، رقابتی بین کودک و والدین برای استفاده از کامپیوتر ایجاد می کند که گاهی سبب کشمکش می شود.
ـ استفاده از صفحات وبی که از نظر محتویات، کودک را از سایر فعالیت ها منحرف کند و همچنین اثر ایزوله کننده ای برای او داشته باشد(همان:56).
بر خلاف تلویزیون که افراد خانواده یک برنامه را مشترکاً می بینند وبه اظهار نظر در مورد آن می پردازند، افراد خانواده حین استفاده از اینترنت سایت های مختلفی را بر حسب علایق شخصی بازدید می کنند و لذا موضوع مشترک برای گفتگو کمتر می شود و از سوی دیگر اینترنت باعث می شود که ارتباطات با بیرون خانواده بیشتر شود. استفاده از ایمیل و چت باعث می گردد تا فرد مقداری از زمانی را که در خانه است باز هم به ارتباط با بیرون خانواده بپردازد. از این جهت اینترنت بیشتر شبیه تلفن است تا بیشتر تلویزیون، تلویزیون بیشتر در جهت تقویت ارتباطات درون خانواده است.
مطلب دیگر آن است که اینترنت ابزاری است که استفاده از آن نیاز به حداقلی از مهارت دارد و به دلیل سطح مهارت متفاوت افراد خانواده در استفاده از اینترنت، معمولاً وقتی یک عضو دچار اشکال و یا سوالی در مورد موضوعی می گردد از دیگران سوال می کند، آموزش نحوه ی کاربری یکی از بستر هایی است که موجب ایجاد ارتباط درون خانواده می گردد(اسلوین، 19:1380).
2-1-1-18-2-اینترنت و هویت جوانان
در فضای مجازی سایبر، حضور افراد می تواند کاملا متفاوت از جنسیت، شخصیت و شکل ظاهری ایشان باشد. به همین لحاظ کاربران و به خصوص نوجوانان و جوانان، فضای سایبر را بهترین موقعیت برای ابراز احساسات و عقاید خود فارغ از ملاحظات دنیای حقیقی می دانند. نوجوانان و جوانان در فرآیند تشکیل هویت واقعی خویش با چالش های متعددی مواجهند و می توانند هرکدام از این حالت ها را در اینترنت تجربه نمایند، به عنوان مثال در زمینه هویت جنسی، معمولاً دختران نوجوان در اتاق های چت، خود را پسر و پسران خود را دختر معرفی می نمایند و این حالت در دختران بیشتر اتفاق می افتد.
هنگامی که نوجوانان و جوانان در فضای سایبر قرار می گیرند(البته این حالت در بزرگسالان نیز مشاهده
می شود). ترجیحاً شخصیت مجازی را برای خود بر می گزیند، این همسان گزینی گاه شبیه به شخصیت و هویت واقعی وی و گاه کاملاً متضاد می باشد. پژوهشگران در این حوزه برای بررسی و مطالعه این گزینش، شخصیت های مجازی را به گروههای مختلفی تقسیم نموده اند تا بتوانند با دسته بندی انتخابها، روش یکسانی را اتخاذ نمایند. مک ویلیام در سال 1993، اولین دسته بندی را به لحاظ روانی و شخصیتی انجام داد که پایه ای برای این نوع مطالعات قرار گرفت. دسته بندی وی شامل موارد زیر می باشد:
1- شخصیت خود شیفته: این شخصیت قدرت طلب است، از تعریف و تمجید لذت می برد و خود را ممتاز و ویژه می داند.
2- شخصیت انزواطلب: این گروه از افراد خود را بریده و متفاوت از سایرین می دانند و نوعی احساس نخبگی دارند.
3-شخصیت شکاک: این گونه افراد، بی اعتمادی، منزوی، سرد و مجادله طلب هستند.
4-شخصیت بد بین: افراد این دسته بدبین و منفعل بوده و از اعتماد به نفس پایینی برخوردار هستند.
5-شخصیت شیدا: انرژی زیاد، بزرگنمایی و افزون گرایی از خصوصیات افراد این گروه می باشد.
6-افراد با عقده شخصیتی: افراد این گروه، جدی و رسمی بوده و همواره در حال کنترل خود هستند و به جزئیات بسیار اهمیت می دهند.
7- شخصیت ظاهر ساز: این افراد به دنبال جذابیت وجلب توجه می باشند. احساساتی بودن و وابستگی سریع از دیگر خصوصیات ایشان می باشد.
8- شخصیت مالیخولیایی: افراد این گروه گوشه گیر بوده و به جادو و خرافات اعتقاد دارند و بطور کلی دارای شخصیت عجیب می باشند.
علاوه بر این گروه های شخصیتی، گونه های دیگری از شخصیت های مجازی نیز در اینترنت دیده شده اند که به این ترتیب می باشند:
شخصیتهای کارتونی، جایگزینی شخصیت افراد مشهور با خود(به عنوان مثال دختران خود را به جای هنرپیشههای هالیوودی تصور می کنند) شخصیت های شیطانی(تصویری از بخش تاریک شخصیت هر فرد) و شخصیت دگر جنس گرایی(که در دختران این حالت بیشتر بوده و معمولا با هویت پسرانه خود را ابراز
می نمایند).
ایجاد هویت جدید با هرکدام از اشکال فوق الذکر از چند جهت قابل بررسی و ملاحظه است: 1- تلقین این هویت جدید و هم ذات پنداری با آن، نوعی اختلال شخصیت را در نوجوانان ایجاد می نمایند که ممکن است در رشد شخصیت حقیقی وی تاثیر بگذارد.
2- درگیری ذهنی برای رشد و پرورش شخصیت مجازی در نوجوانان، باعث ارزش های اخلاقی و ایجاد پتانسیل بزهکاری در شخص می گردد. دروغگویی برای دفاع هرچه بیشتر از این شخصیت، فریبکاری، کنجکاوی در مسائلی که متناسب با شرایط سنی نوجوان نیست و بطور کلی، تمرین و تجربه" خود غیر واقعی " برای آنان، گاه با تابوشکنی شدید همراه خواهد بود. به عنوان مثال، دختری که سعی می کند خود را پسر جلوه دهد ناگزیر است تا تمامی جنبه های فیزیکی و روانی جنس مخالف را دانسته و بتواند با تقلید از حرکات و رفتارهای پسرانه در فضای سایبر که عموما اتاق های چت و گفتگو هستند، شخصیت کاذب خود را حفظ نماید.
3- احساس عذاب وجدان یا احساس حقارت نسبت به شخصیت مجازی از دیگر مشکلات هویت سازی اینترنتی در نوجوانان و جوانان و به ویژه دختران است. " سولر" روانشناس آمریکایی، در این خصوص می گوید: هنگامی که دختر جوانی خود را با یکی از هنرپیشه ها هم ذات پنداری می نماید، نسبت به ظاهر خود احساس حقارت نموده و در واقع از"خود" رضایتی ندارد. این مسئله نه تنها در اعتماد به نفس وی اختلال ایجاد می کند، بلکه ممکن است وی را دچار حسادت شدید نسبت به سایرین کند.
4- رشد خیالبافی و قرار گرفتن در دنیای فانتزی نیز باعث می شود تا شخص نوجوان در تضاد با شخصیت واقعی خویش قرار گیرد. از آنجایی که نوجوانان شناخت کاملی از هویت واقعی خود ندارند، این حرکت متناوب از دنیای حقیقی به دنیای مجازی و بالعکس، ایجاد حالت شخصیت دوگانه را در نوجوانان تقویت می نماید. با توجه به این که رویا و خیال پردازی، بخش پنهان آرزوهای هر فرد را تشکیل می دهد، هدایت این رویا پردازی در دنیای سایبر از اهمیت ویژه ای برخوردار است و می تواند طیفی از هنجارهای نا به هنجار را در بر گیرد. نکته قابل توجه این است که تعریف هنجار و ناهنجار در فرهنگ هر کشور متفاوت است و در فضای غیر قابل کنترل اینترنت، این تعاریف گاه در تضاد با یکدیگر قرار می گیرند. به عنوان مثال در کشورهای غربی، ارتباط جنسی در سنین نوجوانی اتفاق افتاده و امری طبیعی تلقی می گردد. در حالی که در کشورهای خاورمیانه، این مسئله خارج از چارچوب ازدواج امری کاملاً مذموم و نوعی ناهنجاری اجتماعی به شمار می رود.
2-1-1-18-3-تاثیر اینترنت بر فرهنگ جوانان
استفاده از اینترنت و رسانه هایی که به صورت بین المللی عمل می نمایند به افراد اجازه می دهد تا با عناصر فرهنگی جدیدی آشنا شده و در کنار عناصر فرهنگی ـ ملی خود، از آنها استفاده نمایند. امروزه، مفاهیم کلاسیک فرهنگ در فرآیند جهانی سازی شمولیت خود را از دست داده اند و این مسئله، نکات مثبت و منفی بسیاری را در پی داشته اند. آشنایی و تداخل فرهنگ کشورها با یکدیگر به انواع خرده فرهنگ های جدید و پویایی آنها منجر شده و می تواند زمینه ساز تعامل و توافق مردم دنیا و درک آنها از یکدیگر باشد. از سوی دیگر، این مسئله با ساختارشکنی هایی که ممکن است در این میان اتفاق بیفتد و نیز جریان تسلط بر فرهنگ های دیگر، شکل دیگری به خود خواهد گرفت. دورنمای فرهنگ در دنیای امروز سلسله مراتب حیرت آوری از استقلال و استنتاج در تعاریف مفاهیم را به همراه دارد. در رابطه با فرهنگ، این پارادایم ها نام های جدیدی چون"سوپرمارکت فرهنگی" ، "فرهنگ مجازی" ، "موزائیک فرهنگی" و "فوق فرهنگ" به خود گرفته اند. " گوردن ماتیو"40 به نقل از"دیوید هاروی" در کاربرد استعاره"سوپر مارکت فرهنگی" می نویسد: این سوپرمارکت ها نیز مانند سوپرمارکت های غذایی در سال های اخیر، اجناس متنوع تری را عرضه می کنند. به عنوان مثال نخود های کنیا، آواکادوهای کالیفرنیا، سیب زمینی آفریقاجنوبی، سیب های کانادایی همه در یک فروشگاه دیده می شوند و به لطف تلویزیون، ماهواره و اینترنت در سوپر مارکت فرهنگ نیز چنین وفوری وجود دارد.
لذا دسترسی و اطلاع افراد از جلوه های فرهنگی در گوشه و کنار دنیا بسیار به سهولت اتفاق می افتد و نوجوانان و جوانان که از تاثیر پذیری بیشتری نسبت به سایر اقشار برخوردارند، به میزان بیشتری در معرض پیامدهای آن قرار می گیرند. در این میان تفاوت گزینش اطلاعات در استفاده دختران و پسران از این مرسولات و هم چنین میزان تاثیر پذیری آنها نیز قابل بررسی و ملاحظه می باشد، دختران به ایجاد ارتباط، جلب توجه، ایجاد عشق، دوستی و مد و پسران به سرگرمی و خرید اینترنتی گرایش دارند. به عنوان مثال، برپایی ولنتاین در ایران از طریق اینترنت و ماهواره و به طور عمده از سوی دختران رواج یافته است. برای فهم بهتر موضوع می توان به تحقیقی که توسط اساتید دانشگاه الزهرا صورت گرفته است اشاره نمود. 8/52 درصد از پاسخگویان این پژوهش را دختران و زنان جوان 25-15 تهرانی تشکیل می داده اند. بر اساس این تحقیق 9/90 درصد از جوانان، روز ولنتاین را می شناختند و فقط 8/7 درصد از آنها با این مسئله آشنایی نداشتند. بر اساس نظر پاسخ دهندگان، اگرچه برگزارکنندگان روز ولنتاین معتقد بودند که این سنت ریشه در فرهنگ غرب دارد اما بر این باورند که این مسئله قابل استفاده در سراسر دنیا است. در جدول زیر، میزان رشد و استقبال از این فرهنگ وارداتی ملاحضه می شود.
فراوانی تجمعی
فراوانی
سال
2. 2
5
1379
6. 7
15
1380
13. 2
30
1381
20. 6
47
1382
38. 4
88
1383
51. 4
118
1384
66. 6
153
1385
جدول (2-1): توزیع روند برگزاری روز ولنتاین از 1379 تا 1385
نفوذ فرهنگ خشونت(از طریق بازی های رایانه ای) بی پروایی و آزادی جنسی(از طریق سایت های پورنو و چت روم ها)، رواج اصطلاحات و کلمات جدید که اخیرا در میان جوانان بسیار متداول شده است نشان از تاثیر و میزان اهمیت اینترنت در ساخت فرهنگ نوجوانان و جوانان جامعه دارد(فرهمند1387: 11ـ7).
2-1-1-19-هویت فرهنگی در محاصره تصاویر اخلاقی:
جدیدترین تحقیقاتی که در زمینه گسترش سایتهای غیر اخلاقی انجام شده حاکی از آن است که 900 مرکز سینمایی در آمریکا مختص ساخت فیلم های مستهجن هستند و بیش از 150 هزار دفتر و ویدئو کلوپ در عرضه اینگونه فیلم ها فعال می باشند.
آمریکا قانون"رعایت شئون اخلاقی در مخابرات" را لغو کرد تا بتوانند به ساخت فیلم های غیر اخلاقی بدون مانع قانونی ادامه دهد.
آمریکا به عنوان اولین کشور در سطح جهان که به ساخت اینگونه فیلم ها شهرت دارد و حدوداً سالیانه 150 مجله غیر اخلاقی(اروتیک) و تعداد 8000 نسخه از این مجلات در سراسر جهان منتشر می کند.
تعداد افرادی که از سایتهای غیر اخلاقی اینترنت استفاده می کنند هر 100 روز دو برابر می شود و شبکه اینترنت به مرکز تجارت سایتهای غیر اخلاقی مبدل گشته است.
در سال 1999 تعداد مشتریان اینگونه سایتها 8% بیش از مشتریان تجارت الکترونیکی بود و درآمد آنها به 18هزار میلیارد دلار می رسد و مجموع اموالی که برای این صفحات مستهجن پرداخته می شد 9700 میلیون دلار و در سال 2003 به رقم سه میلیارد دلار رسید هروز به تعداد این صفحات افزوده می شود.
قابل ذکر است که 63% از جوانان دنیا در سن بلوغ از اینگونه سایتها و عکس های مستهجن استفاده می کنند آن هم بدون اطلاع اولیای خود و سن آنها بین 12تا17 سال است ناگفته نماند که این سایتها بدون رقیب بیشترین کاربر را دارند.
در بررسی که یک مرکز اطلاعاتی در لندن در مورد خطر سایتهای غیراخلاقی در اینترنت انجام داده است آمده که 75% از جوانان در سن بلوغ در انگلیس سایتهای غیر اخلاقی را مشاهده کرده اند و بیشتر آنها تصادفاً شاهد این گونه سایتها بوده اند. یعنی از طریق باز شدن پنجره های مزاحم که نا خواسته در برابر کاربر باز می شود و یا پیام های اینترنتی(ایمیل) ناخوشایند که برای آنان ارسال می شود، بوده است. چندین کشور مسلمان وجود دارند که جوانانشان اینگونه مورد هدف قرار می گیرند.
اینترنت مرز جغرافیایی و فرهنگی و روانی را در بین کشورها به صفر رسانده است و مرز که تا دیروز محکم ترین دژی بود که فرهنگ و سنتها را حفظ می کرد اکنون از رویارویی با موج هجوم فرهنگی ناتوان است. سایتهای غیر اخلاقی حرمت و قداست منازل را شکسته است و در امن ترین نقطه مورد حمله قرار داده است.
دکتر محمد عطاران استاد دانشگاه معتقد است: با امکانات و گزینه های فراوانی که رسانه های عمومی از جمله اینترنت در اختیار جوانان می گذارند آنان دائماً با محرکهای جدید و انواع مختلف رفتار آشنا می شوند. این فضا هویت نامشخص و دائماً متحولی را می افزایند. خصوصا برای نسلی که در مقایسه با نسل قبل با محرکهای فراوانی مواجه است. همچنین از طریق رسانه های جمعی افراد خط مفروض میان فضای عمومی و خصوصی را تجدید سازمان می کنند و این امکانی است که جوانان فعالانه از آن استفاده می کنند. هویت واجد سه عنصر هویت شخصی، هویت فرهنگی، و هویت اجتماعی است که هریک در تکوین هویت فرد نقش مهمی را ایفا می کنند.
هویت شخصی: ویژگیهای بی همتای فرد را تشکیل می دهد.
هویت اجتماعی: نقشهای اجتماعی درونی شده و متنوع را در برمی گیرد.
هویت فرهنگی: درک و کاربرد نمادهای فرهنگی را شامل می شود؛ در پیوند با گروهها و اجتماعات مختلف قرار می گیرند.
اینترنت صحنه ای اجتماعی و فرهنگی است که فرد خود را در موقعیت های متنوع نقشها و سبکهای زندگی قرار می دهد. در این فضای عمومی ، مهارت فرهنگی جدیدی لازم است تا با تنظیمات نمادین بتوان بازی کرد.
یکی از جنبه های اینترنت، ورود بی هویت در آن است وجوانان در صحنه اینترنت برای ایفای هر نقشی، پیدا می کنند. البته خصیصه مثبتی در این کار هست که مجالی برای بروز و ظهور نوجوانان پیدا می شود.
امکان خصوصی بودن امور نکته ای است که کاربران جوان اینترنت بر آن تاکید دارند و از سوال بزرگسالان در مورد نحوه ی استفاده از اینترنت آشفته می شوند.
اینترنت به نظر این جوانان، جانشین فضای عمومی می شود. این فضای جدید که عمدتاً توسط کاربران ساخته می شود احساس مشارکت بیشتری به نوجوانان می دهد، تنها مشکلی که وجود دارد آن است که رابطه بین نسل جوان و بزرگسال در فضای شبکه ای محو می شود. اریکسون معتقد است که نوجوانان در دوره بلوغ هویت شخصی خود را از طریق کشف و جستجو بنا می کنند.
ترس از ویژگی های فرهنگیمان و نشانه های هویتمان که برگرفته از ارزشها و فرهنگ اسلامیمان است ـ که اکنون بزرگترین و مهم ترین هدف جهانی شدن است ـ باعث شد تا بیشتر کارشناسان و محققان و روشنفکران جهان اسلام صدای زنگ خطر در این زمینه شنیده و خواستار تقویت عناصر قدرت و تشویق ارزشهای دینی جهت رویارویی با خطری شد که سعی دارد جوانان مسلمان را آلوده کرده و از طریق آنان محاصره توسط سایت های غیر اخلاقی و ماهواره ای مملو از صحنه های غیر اخلاقی، اراده آنان را سلب کنند. در این موارد دین نقش آگاه سازی فرهنگی دارد و دارای منبع توحیدی بزرگ است که باعث می شود یک جامعه به وحدت و انسجام و پویایی برسد تا توان نابودی هر نوع آفت وارداتی را داشته باشد.
بیشتر جامعه شناسان براین نظریه اتفاق نظر دارند که ملتهایی که دارای تاریخ و فرهنگ عمیق هستند هویت ملی خود را بیشتر و عمیق تر و با حساسیت بیشترـ از ملتهایی که جدیداً شکل گرفته اندـ درک می کنند(عبدالهی،1384: 43ـ42).
2-1-1-20-جوانان و پدیده اعتیاد به اینترنت
مساله استفاده افراطی از اینترنت که به نام اعتیاد اینترنتی شهرت یافته است، سال ها مسئله جنجال بر انگیز روانشناسان و جامعه شناسان در این حوزه شناختی بود. دانشمندانی چون"یونگ" و "برنر" درصدد بر آمدند تا بدانند آیا چنین پدیده ای از لحاظ علمی وجود دارد یا خیر.
یونگ با استفاده از معیار های تشخیصی در افراد قمار باز، 496 آزمودنی داوطلب شرکت در تحقیق"بررسی اعتیاد به اینترنت " را مورد مطالعه قرار داد. براساس معیار های او، 100نفر غیر معتاد و 396 نفر معتاد شناخته شدند، وی با مطالعه رفتار، تماس تلفنی و مصاحبه با این افراد دریافت که واقعا اعتیاد به اینترنت وجود دارد.
سهولت دسترسی نوجوانان و جوانان به اینترنت و نیز چندگانگی استفاده از اینترنت، نوجوانان و جوانان را به مرکز ثقل این رسانه تبدیل نموده است. افزایش استفاده از اینترنت، پدیده ای به نام اعتیاد اینترنتی را در پی داشته است که مانند سایر اعتیادها با علل و علائم خاصی همراه است. علل گرایش به اینترنت، موضوع بین رشته ای است که از چند جهت قابل بررسی می باشد، اما بیشترین سهم به عوامل روانی و اجتماعی تعلق دارد.
2-1-1-20-1-نظریه پویایی روانی شخصیت
این نظریه، ریشه های اعتیاد فرد به اینترنت را مرتبط با شوک های روحی یا کمبود های عاطفی دوران کودکی می داند، بسته به حوادث آن دوران، فرد برای توسعه یک رفتار اعتیاد آمیز مستعد می شود. در این حالت آنچه که اهمیت دارد موضوع یا فعالیت نیست، بلکه مبنایی است که وی تحت آن معتاد می گردد.
2-1-1-20-2-مبنای رفتاری
بر اساس دیدگاه کنشگری، افراد برای دریافت پاداش هایی نظیر فرار از واقعیت، رسیدن به لذت سرگرمی و عشق های اینترنتی وارد اینترنت می شوند.
2-1-1-20-3-فرآیندهای بیولوژیکی
اختلالات شیمیایی در مغز و اعصاب، عوامل ژنی و مادر زادی نیز از دلایل روی آوردن افراد به اعتیاد است. در این مورد احتمالاً استفاده فرد از اینترنت باعث تحریک فرآیند عصبی ـ بیولوژیکی می شود.
تجربه اتصال به منابع نامحدود اطلاعات، احساس ریسک پذیری و مخاطره جویی، ارتباط با دیگران در اتاق های چت، حرکات تصاویر، صدای موسیقی، تصاویر و مطالب مربوط به پورنوگرافی و خرید آنلاین از جمله عواملی است که با تحریک سیستم فرارسان در مغز و اعصاب جوانان و افزایش فعل و انفعالات شیمیایی، نوعی احساس لذت و سرخوشی اعتیاد آور ایجاد می نماید.
2-1-1-20-4-تبیین شناختی ـ رفتاری
از دیدگاه رفتاری ـ شناختی، مواجه شدن نوجوانان با اینترنت، وی را در موضع آسیب پذیر قرار می دهد که نشانه هایی نظیر افکار وسواسی درباره اینترنت، تیک های عصبی، ناتوانی در متوقف کردن استفاده از اینترنت و مهم تر از همه باور به اینکه اینترنت تنها دوست وی است را به دنبال دارد.
2-1-1-20-5-عوامل اجتماعی
پیوندهای اجتماعی موجه(از جمله پیوندهای خانوادگی) شامل 4گروه: علاقه به دیگران؛ تعهد به خانواده، شغل و دوستان؛ مشغولیت و مشارکت مردم در فعالیت زندگی و اعتقاد به ارزش ها و اصول اخلاقی جامعه می باشد. گسست و ضعف در هریک از این پیوندها، باعث بروز رفتارهای نابهنجار و انحرافی در فرد می شود که ممکن است پیش زمینه اعتیاد قرار گیرد. ضعف در پیوندهای خانوادگی و ارتباط با گروه همسالان از عوامل مهم و انکارناپذیر اعتیاد به اینترنت در نوجوانان و جوانان است.
برمبنای تحقیقات، یکی از آثار وابستگی به اینترنت این است که افراد وابسته، زمان کمتری را با خانواده خود سپری می کنند. از علایم این وابستگی، گوشه گیری، اختلال در الگوی خواب، احساس نیاز به تنها بودن و فراموش کردن مسئولیت های خانوادگی است. یونگ در تحقیقات خود دریافت که 58 درصد دانش آموزان پس از استفاده افراطی از اینترنت در نمرات خود افت شدید داشته و بطور قابل ملاحضه ای غیبت داشته اند. اگرچه به دلیل قابلیت های زیاد اینترنت به عنوان یک ابزار ایده آل آموزشی شناخته شده است، اما متاسفانه دانش آموزان به جای انجام فعالیت های خلاقانه، اغلب در سایت های نامربوط، اتاق های چت و سرویس های دوست یابی به گشت و گذار می پردازند، این نوجوانان به سادگی خسته می شوند، کمرو و خجالتی هستند و در مواردی به افسردگی مبتلا می شوند.
2-1-1-21-تهدیدات و آزارهای اینترنتی
بطور کلی اذیت و آزار به معنای مواجه با فردی زورگو و مهاجم است. در دنیای اینترنت، پدیده نوظهوری تحت عنوان"آزار و اذیت در سایبر"41 شکل گرفته است. این اصطلاح به این معناست که فردی از طریق استفاده از تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات، سایرین را مورد آزار قرار می دهد. بر اساس تحقیقی در، 25% از نوجوانان، به خصوص دختران 11تا19 ساله، از طریق اینترنت تهدید شده اند.
از آنجایی که مهاجمان اینترنتی از هویت و اسامی مستعار می نمایند، به راحتی قابل شناسایی نبوده و هنوز سیاست های خاصی برای برخورد و مقابله با آنان در دست نیست. در بسیاری از موارد، این مهاجمان با جعل هویت به کلاهبرداری یا اعمال مجرمانه ای دست می زنند که این اعمال برای جوانان و نوجوانان اضطراب، کاهش تمرکز، پرخاشگری و ترس را به همراه خواهد داشت. دکتر"جی کاتز"42 استاد دانشگاه تورنتو در این زمینه اظهار می دارد: نوجوانان و جوانانی که مرتباً از اینترنت استفاده می کنند معمولاً افرادی منزوی و گوشه گیر هستند و برای یافتن فردی که بتوانند با او در مورد این تهدیدات و سوء استفاده ها مشورت کنند یا از وی کمک بگیرند دچار مشکل می شوند.
2-1-1-22-چت، دوست یابی و عشق های مجازی در اینترنت
یکی از روش های جدید دوست یابی، بازاریابی و بطور خلاصه ایجاد ارتباط با سایرین، استفاده از اینترنت است. در این مقوله، اتاق های گفتگو که به چت روم معروف هستند و در سایت های گوناگون در دسترس همگان قرار دارند، بیشترین نقش را ایفا می کنند. سایت های قدرتمندی نظیر یاهو43، گوگل44، اکسایت45 مرتباً در حال ارتقا و افزایش قدرت مانور در چت روم ها و سایت های زیرمجموعه دوست یابی و همسر یابی خود هستند. در حال حاضر، در هر لحظه، رقمی حدود 500 هزار تا یک میلیون نفر به صورت آنلاین در چت رومها وارد شده و مشغول گفتگو می باشند. افزایش امکانات تصویری در این سایت ها باعث شده است تا با نصب دوربین کوچک روی مانیتور، امکان ارتباط چهره به چهره نیز فراهم شود تا فضای ارتباطی حالتی طبیعی تر به خود گیرد. این فناوری پیشرفته، انقلابی در نزدیک تر شدن افراد در سراسر دنیا به یکدیگر ایجاد کرده است. اما این ارتباط در چت روم ها و از طریق اینترنت، نوع جدیدی از عشق های مجازی را ایجاد نموده که به عشق های اینترنتی46 معروف است.
دکتر سولر اظهار می داردکه این عشق ها ممکن است واقعی باشد، اما چون هنوز به مرحله تماس جنسی نرسیده است از نوع عشق های افلاطونی به حساب می رود. در این میان دختران به لحاظ احساس خطر یا بروز حالت شرم در حضور جنس مخالف ترجیح می دهند تا در دنیای مجازی و فارغ از دغدغه های حضور واقعی به گفتگو بپردازند. دختران در این شرایط به لحاظ غلیان احساسات و گرایشات جدید و ناملموس در خود، علاقه وافری به این نوع ارتباط نشان می دهند و به طور معمول از هویت ها و شناسه های غیر واقعی برای حضور و معرفی خود استفاده می نمایند.
این ارتباطات معمولاً از طریق پست الکترونیکی(ایمیل) ادامه می یابد و پس از مدتی با ارتباطات تصویری(استفاده از وب کم47) شکل تازه ای به خود می گیرد که سرانجام به ملاقات حضوری می انجامد، متاسفانه در اغلب موارد افراد با انگیزه های متفاوتی در این ارتباط وارد می شوند که عواقب سوء آن متوجه دختران جوان خواهد بود.
در ایران نیز چت علاوه بر جنبه های سرگرمی، در اغلب موارد به عنوان جایگزین و جبرانی برای کمبود ها، احساس حقارت ها از سوی دختران انتخاب می شود. دختران نسل جدید نسبت به مادر و مادر بزرگشان برون گراتر شده و به راحتی از خود و زندگی خصوصی شان حرف می زنند؛ لذا در کنار فرصتی که این فناوری برای دختران ایجاد نموده، تهدیدهای جدی نیز متوجه آنان شده است. بررسی پیام های مبادله شده در چت روم های ایرانی از تناقض، ابراز احساسات زشت و رکیک حکایت دارد. بر اساس نتایج مطالعاتی در این زمینه، دو سوم کسانی که از طریق چت آشنا شده اند رابطه شخصی برقرار می کنند و 9/27 درصد این روابط به شکل وابستگیهای عاشقانه در می آید. مرکز آمار اینترنت جهان در فوریه 2005، تعداد کاربران اینترنتی در ایران را چهار میلیون و هشتصد هزار نفر اعلام نمود که 47 درصد این رقم را زنان و دختران ایرانی تشکیل می دادند، 62 در صد دختران ایرانی به طور متوسط 11 ساعت در هفته چت کرده و حداقل 30 در صد نیز 20 ساعت در هفته مشغول چت کردن و دوست یابی می باشند.
2-1-1-23-بازی، خرید و سرگرمی در اینترنت
گسترش بازی های الکترونیک و سرگرمی های اینترنتی در بین قشر جوان، نشانه اهمیت اینترنت برای پر کردن اوقات فراغت و تفریح آنان است. مطالعات اخیر که در برخی کشور های در حال توسعه هند48 صورت گرفته است نشان می دهد که نوجوانان، 26 برابر بیش از استفاده های آموزشی به بازی ها و سرگرمی ها علاقه نشان داده اند.
اگرچه بازی و سرگرمی یکی از نیاز های اساسی برای تخلیه هیجان و رشد خلاقیت های ذهنی به شمار می رود، اما تاثیر بازی های خشن یا استفاده بیش از حد از این سرگرمی ها علاوه بر ایجاد مشکلات روحی، عدم توانایی در مهار کردن تمایلات، ایجاد بی ارادگی و تنبلی، مشکلاتی جسمانی نیز برای نوجوانان در حال رشد ایجاد می کند که مشکلات بینایی ناشی از تمرکز و نزدیکی با مانیتور رایانه، صدماتی که به سیستم اسکلتی در اثر نشستن طولانی و نامناسب وارد می شود و چاقی از آن جمله است.
از سوی دیگر، برخی از این سرگرمی ها و بازی ها نیز با شمایلی قمارگونه و با هدف کسب درآمد در اینترنت طراحی می شوند که علاوه بر تحریک و تحریص انگیزه های نوجوانان سوء استفاده های مالی و احساس سرخوردگی را در صورت بازنده شدن برای آنان در پی خواهد داشت. لذا به نظر می رسد انتخاب نوع و میزان استفاده از بازی ها باید با مشورت والدین و مربیان مدارس صورت پذیرد تا خطرات ناشی از آن به حداقل کاهش یابد.
یکی از امکانات ویژه اینترنت، امکان تجارت و خرید آنلاین است که این رسانه را به عرصه بی رقیب تجارت نوین تبدیل نموده است. کاربران اینترنت و از جمله نوجوانان، سالانه میلیون ها دلار محصولات گوناگون از طریق اینترنت فروخته یا می خرند. این مسئله علاوه بر مزایایی چون سهولت در خرید، حذف رفت و آمدهای غیر ضروری مخاطراتی نیز در پی دارد؛ به عنوان مثال می توان به کلاهبرداری های اینترنتی از نوجوانان، اسراف در خرید و سوء استفاده از اعتبار والدین یا سایرین اشاره نمود. بطور کلی، ترویج فرهنگ مصرف و مدگرایی و همچنین تبدیل اینترنت به شاهراه تبلیغاتی و چرخه ی اقتصادی از مصادیق ارتقاء این ابزار می باشد که باید مورد بررسی کارشناسانه قرار گیرد(فرهمند،1387: 6ـ1).
2-1-1-24-اینترنت و سلطه
بسیاری از دولت ها هنگامی که ناچار شده اند میان حرکت در راستای ابر بزرگراه اطلاعات یا توقف در کنار گذرگاه های فرعی تکنولوژی، یکی را بر گزینند، همراه شدن با موج اینترنت را انتخاب کرده اند. اینترنت و سایر فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی علاوه بر مددرسانی به زمامداران جهت رقابت در اقتصاد جهانی، دولتها را تقویت نموده و آنها را در زمینه نیل به حکومت کارسازترـ که مد نظر بسیاری از رهبران است، همراهی می نمایند. در برخی از کشورها، اینترنت حتی برای افزایش شفافیت، کاهش فساد و پاسخگوتر ساختن هرچه بیشتر دولت در قبال شهروندان بهره برداری می گردد.
در مقابل حکومتگران همواره به دنبال کسب رهنمود اینترنتی از مخالفان خود نیستند چرا که کنترل اطلاعات همواره سنگ بنای حکومت ها بوده و آنها طبیعتاً نسبت به شبکه اینترنت مشکوک می باشند. دسترسی عمومی به اینترنت بخش های عظیمی از جامعه را از دسترسی به اطلاعات و تصاویر ممنوعه برخوردار ساخته و مخالفت مردم عادی را تشدید می نمایند و این همان چیزی است که در بسیاری از کشور های برخوردار از کاربران اینترنتی روبه گسترش رخ داده است.
در نتیجه چنین دولتهایی به اجرای طرح های پیشرفته ای در زمینه سانسور در جهت پیشگامی از ناراضیان خود مبادرت می نمایند. در چنین وضعیتی به رقابت تکنولوژیک، به واسطه مواجه انقلابیون بالقوه و توده های دموکراسی طلب با حکومت های مصمم به اعمال نظارت بر عملکرد شهروندان، به مثابه مسابقه تسلیحاتی اینترنتی اعمال خواهند کرد.
در حقیقت در عصر تکنولوژی، ایمان به ماهیت دموکراتیک تکنولوژی و تقویت آن به بسط این اندیشه منتهی گردیده است که اینترنت اقدامات رژیم های خودکامه را بی اثر می سازد.
از اینرو موضع گیری طرفداران حقوق بشر و سازمان های طرفدار آزادی مطبوعات در قبال مسئله حمله اینترنت به عنوان نقض سرنوشت آشکار دموکراتیزه شدن فناوری، چندان تعجب آور نیست. سانسور فناوری و طفره رفتن از آن در عین ارتباط با بحث آزادی سیاسی بخشی از یک پازل رو به رشد نیز می باشد. حتی اینترنت اگر به سقوط خودکامگی یاری رساند، تجلی نوین آن را دگرگون خواهد ساخت. اگرچه در برنامه اغلب دولت های خودکامه، تبلیغات را سانسور و اشاعه می دهند با این وجود ابتکار دولت الکترونیک در آن است که بوروکراسی را تغییر شکل داده، اطلاعات آموزشی و بهداشتی را منتشر ساخته، ارتباط مستقیم میان مقام های مسئول و توده مردم را افزایش داده و در عمل به ارتقای کیفیت زندگی شهروندان منتهی می گردد.
تلاشهای فعالان و دولت های خارجی برای حمایت از هکرها ی اینترنتی در کشور های خودکامه در راستای پشتیبانی از برنامه های دولت الکترونیک و همانا تقویت اصلاحات پایدار است(اختر محققی، 89:1385).
2-1-1-25-امپریالیسم مجازی
شکاف دیجیتالی49 به معنای وجود نابرابری در دسترسی و استفاده از فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی50 بین کشورهای توسعه یافته و عقب مانده است. این بحث که از سال 1950در جلسات سازمان ملل و یونسکو به عنوان مهم ترین دغدغه عصر حاضر مطرح شد، به بررسی وضعیت دسترسی کشورهای مختلف به اطلاعات و ابزارهای ارتباطی پرداخت.
تقریباً از همان زمان بود که مشکل جدیدی در برابر مسیر رو به جلو کشورها به سمت جامعه اطلاعاتی رخ نمود و "شکاف دیجیتالی" نامی بود که بر آن نهاده شد. در یک سوی شکاف کشورهایی بودند غنی از ابزارهای ارتباطی و تکنولوژیکی که به آنها اصطلاحاً کشورهای شمال گفته می شد و در این سوی شکاف کشورهایی بودند که حداقل دسترسی به اطلاعات و ابزارهای ارتباطی داشتند که ناچاراً به کشورهای جنوب معروف شدند.
با تحقیقات گروههای کارشناسی متشکل از خبره ترین دانشمندان و کارشناسان حوزه اطلاعات و ارتباطات در یونسکو و سازمان ملل معلوم شد که رفته رفته فاصله ای در بین کشورهای شمال و جنوب در حال پیدایش است که تاثیرات به سزایی را در بطن اقتصاد، سیاست، فرهنگ، بهداشت آنها گذاشته است.
این تحقیقات نشان داد که دستیابی به اطلاعات و ابزارهای ارتباطی در این دو طیف از روند منطقی تبعیت نمی کند و این باعث به وجود آمدن یک نوع بی عدالتی و نابرابری در دستیابی به زندگی بهتر در سایه اطلاعات شده است. کشورهای شمالی کشورهایی بودند که عموماً از زیر بنای اقتصادی قدرتمند برخوردار بودند و پروسه صنعتی شدن را با موفقیت پشت سر گذاشته بودند.کشورهایی چون آمریکا، آلمان، ایتالیا، فرانسه، اما در مقابل کشورهای جنوب کشورهایی بودند که نه تنها در حوزه اقتصاد که در گستره سیاست و فرهنگ نیز با چالش های عدیده دست به گریبان بودند،کشورهای آفریقایی و بسیاری از کشورهای آسیایی در این دایره قرار می گرفتند.
به همین جهت یونسکو به تدوین استانداردهایی دست زد که طبق آن کشورها می توانستند رتبه قبولی در دسترسی افراد به ابزارهای ارتباطی را کسب کنند. این معیارها که در دهه ی 1960، از سوی یونسکو به عنوان معیارهایی درباره استانداردهای توسعه یافتگی وسایل ارتباط جمعی معرفی شد شامل حداقل 10روزنامه روزانه، 5گیرنده رادیو،2صندلی سینما و 2گیرنده تلویزیون برای هر 100 نفر جمعیت یک کشور بود که تاکنون این حداقل ها جز در مورد رادیو و در برخی از کشورهای در حال توسعه در مورد تلویزیون، درباره مطبوعات و سینما تحقق نیافته است.
با ورود اینترنت و نیز نفوذ آن در عمق لایه های جامعه اطلاعاتی و همینطور استفاده زیرساختی و زیر بنایی از شبکه به عنوان اساس جامعه اطلاعاتی دسترسی به این ابزار و به تبع آن تلفن مورد توجه بیشتری قرار گرفت. این رشد که از دهه 1980، به حداقل ضریب نفوذ تلفن برای هر 100نفر جمعیت نیز توجه خاصی معطوف شد و با در نظر گرفتن آن که اکثر کشورهای آسیایی و آفریقایی و آمریکای لاتین در این زمان، حتی از داشتن یک دستگاه تلفن برای هر100 نفر جمعیت هم برخوردار نبودند، به دستیابی به ضریب های 1دستگاه، 5دستگاه و 10دستگاه برای هر 100 نفر جمعیت، به نسبت وسعت عقب ماندگیهای آنها توجه شد و هنوز هم گفته می شود که تعداد تلفن های توکیو یا نیویورک از تمام تلفن های کشورهای آفریقایی جنوب صحرا بیشتر است.
این آمار نشان می دهد که از هر دو نفر آمریکایی، یک نفر به شبکه اینترنت متصل است. حال آنکه از هر 250نفر آفریقایی، تنها یک نفر به شبکه متصل می باشد. برخی صاحبنظران معتقدند که تعداد کاربران اینترنتی در هر جامعه ای، معرف وضعیت فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی در آن کشور است. برای مثال در آفریقا، تنها یک میلیون کاربر اینترنتی وجود دارد که این رقم در انگلیس، بالاتر از 10میلیون نفر است.
چرا که در آمریکا هر کارمند می تواند با پرداخت یک ماه حقوق خود یک کامپیوتر خریداری نماید و به اینترنت اتصال پیدا کند. اما در بنگلادش، یک کارمند باید حقوق 8سال را پس انداز کند تا از کامپیوتر و اتصال به اینترنت برخوردار گردد. وضعیت در قاره آسیا نیز امیدوار کننده نیست. آسیا با بیش از 3میلیارد جمعیت که بیش از نصف جهان است از 600 میلیون کاربران اینترنت در جهان، تنها 150میلیون کاربر اینترنتی دارد.
اما واقعیت این است که ایجاد شکاف دیجیتالی بین کشورهای غنی و فقیر به نبود حداقل امکانات زیر بنایی مثل سطح پایین سواد، آموزش، درآمد سرانه و ساختار فرهنگی ـ اجتماعی در کشورهای عقب مانده و کمتر توسعه یافته، بر می گردد.
در گزارش سال 2002 " اتحادیه بین المللی ارتباطات راه دور" با عنوان" حلقه های گمشده جدید، شکاف دیجیتال" پس از ابراز خشنودی درباره توسعه قابل ملاحظه گسترش خطوط تلفن در جهان، و معرفی آن به منزله یک تحول خوب، از وضع نامطلوب تکنولوژی های نوین ارتباطات و اطلاعات در کشورهای در حال توسعه ابراز نگرانی شده و ضرورت ترمیم شکاف عمیق موجود بین کشورهای ثروتمند دارای تکنولوژی و کشورهای فقیر در زمینه تکنولوژی مورد تاکید قرار گرفته است.
در این گزارش چنین بیان شد که در حالی که آثار شکاف بین کشورهای پیشرفته و کشورهای توسعه یافته در مورد ارتباطات دور در دهه 1980همچنان احساس می شود، اکنون این خطر وجود دارد که شکاف جدید مربوط به تکنولوژی های اطلاعات و ارتباطات موانع تازه ای در راه توسعه کشور پدید آورد. در این گزارش همچنین آمده است که" دو روند مهم بازار، که مشخصه های دهه 1990 به شمار می روند. رشد ارتباطات سیار و توسعه اینترنت هستند. بطوری که 85 درصد جمعیت دنیا 35 درصد استفاده کنندگان تلفن سیار را در میان خود دارند. اما فقط 25درصد کاربران اینترنت را در بر می گیرند".
با این تفاسیر اگر در نظر داشته باشیم که اطلاعات قدرت است، به خوبی در خواهیم یافت که اینترنت بیش از ابزارهای دیگر از توانایی بالقوه برای کمک به کشورهای در حال توسعه برای تبدیل شدن به جامعه اطلاعاتی برخوردار است، با توجه به اینکه آموزش الکترونیکی و بهداشت الکترونیکی دو متغیر اصلی و مهم در توسعه هر کشوری به شمار می روند. به سادگی می توان دریافت که نقش اینترنت در این بین کجاست.
2-1-1-26-آثار این شکاف
کشاورزان مزرعه ای به مدیر اکودوری تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات در این کشور اطلاع دادند که یک آفت موجب نابودی محصول سیب زمینی آنها شده است. آنها از وی درخواست کمک کردند و حتی دریافت کمک از وزارت کشاورزی به سمت شهر کتیو(پایتخت اکوادور) رهسپار شدند.
اما هیچ گونه جواب مساعدی دریافت نکردند. مدیر این پروژه یک پیغام اینترنتی در خصوص مشکل پیش آمده به همراه چندین پیشنهاد راهبردی که کشاورزان بتوانند با استفاده از آن آفت مذکور را در عرض یک روز نابود سازند، از طریق شبکه اینترنت برایشان ارسال کرد. کشاورزان توانایی آن را داشتند که یکی از پیشنهادات فوق را عملی سازند.
بدین ترتیب، راهبرد یاد شده معیشت و محصول آنان را از خطر نابودی رهانید. وقتی که از تکنولوژی به نحو معقولی بهره برداری شود، می توان به نتایج امیدوارکننده ای دست یافت. تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات فرصت های فراوانی را برای محدود ساختن نابرابری های اقتصادی و اجتماعی و نیز حمایت از ایجاد ثروت های منطقه ای فراهم می آورد.
استفاده از شبکه جهانی اینترنت سبب می شود اطلاعات و ارتباطات لازم با دیگر جوامع بشری و مردم دنیا برقرار گردد. شما با تمام دنیا در ارتباط هستید، از آخرین اخبار و اطلاعات مطلع هستید. این یعنی اینکه اگر مردم کنیا از ابزارهای ارتباطی و دیجیتالی به اندازه لازم برخوردار بودند چندین ماه پس از واقعه 11سپتامبر 2001، از وقوع آن اطلاع نمی یافتند.
شبکه اینترنت به نوبه ی خود ابزار قدرتمندی است که با استفاده از آن، می توان در برابر بسیاری از بحران ها مقاومت کرد. شیوه اقتصاد جهانی به گونه ای دگرگون شده که باعث ایجاد فرصت های جدیدی برای تولید ثروت گردیده است. اما برای بهره برداری از فرصت های مذکور، چاره ای جز استفاده از شبکه جهانی اینترنت وجود ندارد. لازم نیست گفته شود که شیوه تولید و روش های تجارت در تاروپود شبکه جهانی دگردیسی پیدا کرده اند و شکل جدیدی به خود گرفته اند.
دسترسی میلیون ها نفر از ساکنان کشورها به اینترنت، می تواند به طرق مختلف موجب بهبود زندگی آنان گردد. به این بیاندیشید که چگونه تکنولوژی موجب دگرگونی روش های یادگیری کودکان در مدارس و دانشجویان در دانشگاهها شده است. متحیر کننده است وقتی می بینیم یک برنامه آموزشی ریاضی طراحی شده در ایالات متحده از طریق اینترنت برای مدرسه ای در مناطق روستایی کشور زیمباوه ارسال می شود.
دسترسی واقعی به اینترنت این امکان را برای مردم فراهم می آورد که با استفاده از تکنولوژی به نحو موثری سطح زندگی خویش را ارتقا دهند. واقعیت این است که شکاف موجود بین طبقاتی که در فضای مجازی هستند و آنها که در این نیستند بیشتر از حد تصور است. در حالی که تعدادی از کشورها در حال گذارندن دوره رسانه هایی چون روزنامه و تلویزیون هستند عده ای دیگر در حال سروسامان دادن به زیر ساخت های مخابراتی و شبکه ای خود هستند. درحالیکه بسیاری در کشورهای پیشرفته در حال راه اندازی سرویس های جدید اینترنت هستند هنوز بسیاری نیز در آنسوی مرزهای کشورهای در حال توسعه صدای بوق آزاد تلفن را نشنیده اند.51
2-1-2-روابط اجتماعی و خانوادگی
2-1-2-1-خانواده: یک گروه پویاست. گروه تنها مجموعه ای از افراد نیست، بلکه نشان دهنده ی نوع و شکل روابط میان اعضای آن نیز هست. گروه را می توان مجموعه ای از افراد دانست که با برقراری ارتباط با یکدیگر و انجام کار و فعالیت مشترک، هدف مشترکی را نیز دنبال می کنند. در تقسیم بندی گروهها، خانواده را می توان جزو گروههای کوچک به حساب آورد که با اندکی تفاوت، از قوانین گروههای بزرگ تبعیت می کنند. از مهمترین قواعد این گروهها تحولی بودن آنهاست.
گروه به عنوان یک نظام جمعیتی همواره در حال تحول و تغییر می باشد. خانواده نیز کم و بیش از آغاز شکل گیری خود از مراحلی گذر می کند. گذر از این مراحل در جهت هدفمندی نظام(سیستم) می باشد. هدف اصلی گروه خانواده، رسیدن به سطحی است که بتواند ثبات و تداوم خود را حفظ نماید. این هدف را می توان با عنوان انسجام خانواده نام برد که به آن گروه، شخصیتی پایدار می دهد. به عبارت دیگر، انسجام گروه را می توان به عنوان سطح بالای گروه(خانواده) مطرح نمود. وقتی اعضای گروه بتوانند نیاز های همدیگر را در جهت هدف فردی و جمعی خود تامین نمایند. در واقع موجد انسجام گروه می شوند به عبارتی انسجام گروه به عنوان سطح بالای تحول، در گرو مشارکت، هدفمندی و عملکرد متناسب با تامین نیاز های اعضای گروه می باشد. بر این اساس، انسجام خانواده را می توان به عنوان مهمترین مولفه پویایی و حفظ آن قلمداد نمود(مظاهری، 1:1386).
2-1-2-2-پیوند عاطفی
اگر انسجام گروه به عنوان عامل پایداری خانواده، طبعاً واجد مشخصه هایی خواهد بود که تضمین کننده شخصیت پایدار گروه تلقی می شود، در روی آورد روانشناختی، پیوند عاطفی مشخصه ای است که فضای روانی گروه را برای وصول به اهداف تعیین شده و انسجام، تسهیل می کند. دلیل آن، وجود نیروی انگیزشی پیوند عاطفی است که موجب می شود اعضای گروه در تامین نیازهای یکدیگر به صورت فعال مشارکت کنند.
پیوند عاطفی به دلایل گوناگون پدیدارشده و گسترش می یابد. یکی از مهمترین زمینه های ایجاد این پیوند، وجود زمینه ارتباطات صحیح بین فردی است. این ارتباط به درستی انجام نمی پذیرد مگر آنکه اعضای گروه با نوعی تفهیم و تفاهم و درک متقابل با یکدیگر تعامل داشته باشند. یکی از این عوامل که ارتقا دهنده ی پیوند عاطفی می باشد گفت وگو است که عبارت است از برقراری ارتباط و تعامل کلامی با یک یا چند نفر می باشد. در فضای ارتباطاتی بویژه ارتباطات بین فردی، گفت وگو صرفاً یک رفتار عادی نیست بلکه الگویی است که فضای عاطفی و هیجانی حاکم بر مناسبات افراد را شکل می دهد. گفت وگویی که واجد منظور ارتباطی و تعامل می باشد، دارای دو مولفه و به عبارتی دارای دو مهارت می باشد: یکی، مهارت گوش دادن و دیگری همدلی. با بهره گیری مناسب از این دو مهارت می توان جریان ارتباطی گفت و گو را در جهت تفاهم و درک متقابل براه انداخت.
گوش دادن، با شنیدن متفاوت است، شنیدن یک عمل زیستی است که شامل دریافت یک پیام از طریق کانال های حسی است، شنیدن، تنها بخشی از فرایند گوش دادن است. اما گوش دادن فرایندی است که عناصری چون دریافت، درک، توجه، معناگذاری و پاسخ گویی توسط شنونده را در خود دارد. نکته دیگر آن است که فرایند گوش دادن همواره با ارتباط چشمی همراه است. تحقیقات روانشناختی گواه این یافته مهم هستند که هنر گوش دادن که می تواند کارکرد درمانگری نیز داشته باشد، بوسیله ارتباط چشمی براه می افتد، همچنین یافته ها نشان می دهد که ارتباط چشمی به عنوان یکی از مولفه های اساسی ایجاد امنیت و توجه مطرح می شود. وقتی در مناسبات کلامی ، گوش دادن با ارتباط چشمی همراه شود، طرفین از یکدیگر احساس توجه و احترام دریافت می کنند، و این امر به همدلی و درک متقابل آنها کمک می کند، پس گوش دادن بدون ارتباط چشمی ، بکار نمی افتد و به مرتبه شنیدن، به عنوان یک عمل زیستی، نزول می کند. این دو مولفه را نمی توان از هم تفکیک نمود. بر این اساس، خانواده هایی که با یکدیگر ارتباط چشمی برقرار و حرفهای همدیگر را خوب گوش می کنند، واجد پیوند عمیق تری نسبت به خانواده های دیگر می باشند.
همدلی، فرایند عاطفی شناختی است که طی آن یک شخص از عواطف، احساسات و شناخت طرف دیگر آگاهی می یابد. برخی آن را به معنی تجربه مشترک یک هیجانی در دو نفر می دانند. کارل راجرز، همدلی را توانایی همراهی فرد با فرد دیگربه جایی که احساسات آن شخص او را رهنمون گردیده است، می داند.
وقتی در اثر گفت وگو، با عنایت به مولفه های گوش دادن و همدلی، پیوند عاطفی در خانواده شکل می گیرد. تاثیر آن به صورت متقابل، موجب ارتقای فضای گفت وگو و انسجام می شود و این سیکل همچنان رو به تکامل ادامه می یابد، مگر آنکه اختلالی در روند تحول گروه بوجود آید. به پاس استمرار فضای گفت وگو، تعاملی طی افکار و تبادل نظر میان اعضای خانواده شکل می گیرد. براین اساس گفت وگو، پیوند عاطفی و انسجام خانواده، به عنوان متغیر هایی مطرح می شوند که با یکدیگر همبستگی مثبت و بالایی دارند و همدیگر را تسهیل می کنند(مظاهری، 1386: 3ـ2).
2-1-2-3-آسیب های خانواده
در مقابل، عوامل گوناگونی موجب آسیب دیدن پیوندهای خانوده شده و انسجام آن را به مخاطره می اندازد. یکی از این عوامل، عامل تفرد است که به صورت واگرایی اعضای خانواده، عمل می کند. در دنیای پر شتاب فناوری امروز، ابزارهایی وجود دارند که افراد را به صورت انفرادی به خود مشغول کرده و آنها را از تعامل با دیگران باز می دارند، رسانه های جمعی از این دسته ابزارها به شمار می روند. البته این موضوع نافی منافع ابزارهای تکنولوژیکی نیست، اما نوع بهره برداری غیر فرهنگی از ابزارهای فنی موجب شده است که کارکرد آنها عمدتاً در جهت تقویت فرد گرایی سوق پیدا کند، به عبارتی، اگر جریان فرهنگی شدن ابزارهای رسانه ای تحقق بیابد، مضرات آنها به شدت کاهش می یابد و کارکرد اصلی خود را پیدا می کنند، گرچه برخی نظریه ها بیانگر این مطلب هستند که ذات ابزارهای الکترونیکی به دلیل استفاده از عنصر تغییر، نمی تواند موجد آرامش باشند، بلکه مخل آن می باشند. برخی دیگر این نظریه را افراطی و یک سویه می دانند. البته وارسی این دو نظریه در این نوشته مقدور نیست و طرح این مطلب در این نوشته برای بیان لزوم رعایت در جهت استفاده از ابزارهای رسانه ای می باشد.
کارکرد رسانه های جمعی بویژه رسانه های شنیداری و غیر متعامل به دلیل کارکرد متنوع خود و ایجاد تغییرات پیوسته، به تدریج جای ارتباط بین فردی از نوع چهره به چهره را گرفته و موجب شده اند فضای انفرادی، بجای فضای جمعی و عاطفی در خانواده حاکم شود، بطوری که گسترش تکنیکی رسانه ها ی شنیداری و رایانه ای، ارتباط مستقیمی با فردگرایی و دوری از فضای روانی و عاطفی خانواده را نشان می دهد. به عبارت دیگر، این ابزارها، به تدریج فضای روانی و محیط گفت و گو را در یک ارتباط بین فردی خدشه دار می کند و اعضای گروه را به جای همگرایی، به واگرایی سوق می دهند، تا جایی که هر عضو خانواده صرفاً در یک فضای فیزیکی مشترک زندگی کرده، اما هیچ تعاملی با هم نخواهند داشت. در ادامه، متاسفانه، اهداف آنها نیز به تدریج نسبت به هم، واگرا شده و منفک می شوند. در این مسیر، تعامل واقعی فرد بجای آنکه با افراد دیگری در محیط انسانی سامان بیابد، با رسانه های الکترونیکی، شکل می گیرد و به دلیل برتری وسایل تکنولوژیکی و تجهیزات خیره کننده رسانه ای، نوعی رعب فرهنگی و انفعال شخصیتی در فرد ایجاد می گرد. نتیجه این می شود که افراد خانواده به جای گفت وگوی صمیمی بایکدیگر که می تواند به تقویت پیوندهای عاطفی و انسجام اعضای خانواده منجر شود، با ابزارهای الکترونیکی ارتباط برقرار می کنند.
ارتباطی که فاقد بار عاطفی، احساسی و هیجانی است، به تعبیر فوکویاما به دلیل تحدید اخلاق و کیفیت زندگی امروزی به تدریج شاهد یک فروپاشی بزرگ خواهیم بود، این فروپاشی در زمینه های اخلاقی و در نهادها، بیشتر در زمینه خانواده اتفاق خواهد افتاد.
آسیب ارتباطی، بیشتر در دونوع ارتباط، بروز می کند. یکی، ارتباط بین والدین و دیگری، ارتباط بین زن و شوهر می باشد. تجربیات نشان می دهند که هر اندازه ارتباط میان فرزندان و والدین و همچنین ارتباط میان همسران به دلیل تغییر مخاطب کاهش یابد، پیوند عاطفی و هیجانی و همچنین همگونی شناختی میان اعضا خانواده نیز کاهش می یابد که این موضوع انسجام گروه را به مخاطره می اندازد(مظاهری،1386: 5ـ4).
2-1-2-4-فضاهای الکترونیکی و فرد گرایی
آمارهای رسمی نشان می دهند که میزان مشاهده تلویزیون توسط افراد ایرانی نزدیک به چهار ساعت و نیم در روز است. این میزان در کشورهای دیگر به شش ساعت می رسد. میزان استفاده از اینترنت و اتاق های چت نیز در برخی کشورها بیشتر از این گزارش شده است. به طوری که ورود مردان و زنان در اتاق های چت به عنوان" زندگی دوم " مطرح که زندگی اول را به مخاطره انداخته است. طبیعی است که زندگی دوم(اتاقهای چت) میزان زیادی از انرژی و وقت گفتگو را به خود اختصاص می دهد.
مک کایر ابزارهای رسانه ای را به ورود بیگانه تعبیر کرده است و می گوید: " به طور متوسط شش روز در هفته ، بیگانه ای در خانه شما حضور دارد بیگانه ای که آزادانه در همه جای خانه سر می زند و تاثیر می گذارد. این بیگانه وظیفه ساده ای دارد و آن محدود کردن توانایی ما و بچه ها در تشخیص رویا از واقعیت می باشد. ما به او اجازه می دهیم که در هر ساعتی وارد خانه مان شود . اگر ما درباره بیگانگان و غریبه ها به بچه هایمان هشدار می دهیم . متاسفانه درباره این بیگانه هیچ هشداری به بچه ها نمی دهیم. این بیگانه یکسره حرف می زند و هرچه می خواهد می گوید و دیگران هم سرا پا گوش می شوند".
جان تیلور گاتر درباره وسعت دنیای مجازی می گوید: " تلویزیون و رسانه ها با صرف وقت کودکان به دنیای مجازی، فرصت تجربه دنیای حقیقی و آشنا شدن با واقعیت های جذاب، نشاط آور و حتی مخاطره آمیز را از آنان سلب می کند و این امر آنان را بی حوصله و حسود بار می آورد" گاتر برای جبران این موضوع، اعتقاد دارد که کودک را با دنیای واقعی آشنا کنید، طبیعت، ما بقی کارها را انجام می دهد.
در گزارش ان وای تی52، زنان در آمریکا بیشتر از اینکه به فکر مراقبت از کودکان خود باشند، تلویزیون تماشا می کنند. در این گزارش آمده است که این زنان در مرتبه اول تلویزیون تماشا می کنند و خرید خانه و صحبت با تلفن در رده های بعدی ارتباط قرار دارند. مراقبت از کودکان و صحبت کردن با آنها در مراتب پایین تر قرار دارند. همانطور که ملاحضه می شود، صرف وقت زیادی برای رسانه ها بمنزله ی کاهش میزان ارتباط های انسانی به ویژه با کودکان می باشد. این روند، به افزایش فردگرایی و کاهش جمع گرایی منجر خواهد شد که عامل مهمی در آسیب دیدن خانواده قلمداد می شود.
روانشناسان در حوزه روانشناسی شخصیت و اجتماعی برای آنکه بتوانند مطالعات بین فرهنگی را به ویژه درباره خود و هویت سامان دهند؛ مقیاس فردگرایی ـ جمع گرایی را به عنوان یک شاخص بکار می برند.
واتس لوند وآچر این مقیاس را بهترین موضوع روانشناختی و بین فرهنگی برای مطالعه و هویت دانسته اند. همچنین اسمیت و باند این مفاهیم را در مطالعه اجتماع و روانشناسی سازمانی و گروه بکار برده اند، تریاندیس بیان می کند که تفرد از تجمع و اجتماع کسب می شود و اجتماع نیز مطابقت و همسان سازی با دیگران را شکل می دهد. گرایش به هرکدام از جنبه های این شاخص، آثار و نتایجی را در پیدارد که هافستید و تریاندیس آنها را مطابق جدول، فهرست می کنند:
2-1-2-5-فردگرایی:
علایق و نیازها و اهداف فردی ترجیح دارند.
ارزش ها و هنجارها، مبنای فردی دارند.
کسب لذت فردی در اولویت است.
باورهای فردی، متمایز کننده فرد از گروه است.
استقلال و هویت فردی اهمیت دارند.
راهبردهای مستقیم و مواجه رو در رو ترجیح دارد.
ارتباط بین اعضا متکی به افراد است. رابطه اعضا با فاصله زیاد صورت می گیرد.
روابط اجتماعی در بین اعضا داوطلبانه بوده و اندازه گروه کوچکتر است.
ورود و خروج به گروه براحتی صورت می گیرد.
دوستی ها رنگ کمتری داشته، رفاقت ها و وفاداری به گروه و شخص دیگر کمتر است.
2-1-2-6-جمع گرایی:
اهداف گروهی مهم هستند.
هنجارها و ارزش ها از طریق گروه مرجع تعیین می شوند.
رضایت گروه و اکثریت اهمیت دارد.
باورهای فرد توسط جمع تعیین می شوند.
وابستگی بین اعضا حلقه های بین فردی و تجانس گروهی مهم هستند.
از راهبردهای غیرمستقیم و اصل حفظ ظاهر در شرایط بحرانی استفاده می شود.
رابطه اعضا تنگاتنگ است.
روابط اجتماعی بین اعضا اجباری بوده و اندازه گروه بزرگتر است.
ورود و خروج به گروه به سادگی انجام نمی گیرد.
دوستی ها و رفاقت ها از عمق و استحکام بیشتری برخوردار است(امیر مظاهری، 1386: 7ـ5).
2-1-2-7-تولد اجتماعی
بی هیچ شبهه باید گفت در پرتو جهان اطلاعات، انسانهای دیگری پدید می آیند. کودکان دنیای امروز از نخستین برهه های حیات در بمباران اطلاعات، اخبار و امواج هستند. غنی ترین خزانه های اطلاعاتی را در پیش رو دارند. بسیاری از صاحب نظران اعتقاد دارند که تولد انسان در دو برهه تحقق پذیر است: 1- تولد فیزیولوژیک: با این فرآیند انسان به دنیا می آید و این مکتب یک فرآیند تاریخی است. 2- تولد اجتماعی: انسان بار دیگر تولد می یابد، یعنی در پرتو خزانه های گسترده اطلاعاتی، موجودی دیگر می شود. آگاهیهای تازه، اندیشه های نو و بالاخره جهان بینی نوینی را تجربه می کند.
تعامل اجتماعی و برقراری روابط نزدیک جز لاینفک و روزمره زندگی ما هستند.
ما اصولاً در روابط زندگی می کنیم و گریزی از برقراری و ادامه نداریم. هرچه اطلاعات درباره روابطمان بیشتر باشد بهتر قادر خواهیم بود سلامت خود را بیمه کنیم و بهتر می توانیم با وسایل مختلف شخصی و اجتماعی برخورد نماییم.
خانواده، مدرسه و جامعه سه عامل مهم تعامل زندگی اجتماعی می باشند. خانواده از نظر رشد شخصیت و منش، مهمترین ریشه ها را باید در خانواده و روابط بین والدین و فرزندان جستجو کرد. چرا که طفل در خانواده قدم به عرصه وجود گذاشته، رشد و نمو پیدا می کند. خانواده ها از لحاظ عاطفی یا تربیتی و یا آرامشی که برای رشد طبیعی لازم است به نحوی متزلزل شود، این نابسامانی در وضع روانی و جسمی اثر خواهند گذاشت.
بسیاری از رفتارهای ناپسند و ضداجتماعی به وسیله خانواده به طفل آموزش داده می شود مانند: اعتیاد و بزهکاری. رسانه های گروهی مانند تلویزیون، سینما، مطبوعات و اینترنت از جمله عواملی هستند که می تواند در هدایت و تربیت و سازندگی و بالابردن شعور اجتماعی افراد نقش موثری ایفا کند. برعکس، اگر جهت آن خلاف خیر و صلاح عمومی باشد می تواند باعث انحراف و فساد و آلودگی و گاه بزهکاری شود.
در نوجوانان تاثیر سینما، اینترنت، تلویزیون بیش از رادیو است. مشاهده فیلم های وحشتناک همراه با قتل و کشتار، سرقتهای مسلحانه، صحنه های وقیح و روابط جنسی بر بیننده تاثیراتی بر جای می گذارد که گاه ممکن است به صورت بروز عقده ها، پریشانی های روانی و انحرافات اخلاقی و حالات بیمارگونه در اطفال و نوجوانان منعکس می شود. این اثرات در افرادی که دارای زمینه های روانی باشد و به مراتب شدیدتر و عمیقتر است. میل نهفته سرگرم شدن، زیستن در جهانی تخیلی، شرکت غیر مستقیم در حوادث مهیج، شناختن شخصیتهای جذاب و هیجان انگیز، فراموش کردن زندگی واقعی، گریز از ملاکهای روزمره، راز جذابیت رسانه ها می باشد و به واسطه جذابیتشان اثرات روحی تربیتی بر اطفال و نوجوانان می گذارد.
معمولاً با استفاده از تلویزیون، اینترنت سعی می شود فرآیند اجتماعی شدن صورت بگیرد. می توان بعد از خانواده مهم ترین وسیله اجتماعی شدن کودکان را رسانه دانست. از طریق این وسایل می توان به یک فرهنگ صدمه زد، یک فرهنگ را به نابودی کشید و یک فرهنگ را توسعه داده و آن را در دیگر مراکز فرهنگی اشاعه داد و یک فرهنگ را از ورطه نابودی نجات داد.
در سطح فرهنگی رسانه ها موجب شدند، فرهنگ های بسته گسترده شوند و آرام آرام یکپارچگی فرهنگی در سطح ملی تحقق پذیر شود. در گذشته فرهنگ های خاص، بسته، محدود و با هویتی ویژه پدید آمدند. در درون این فرهنگ های بسته انسان بسته می اندیشد. در پرتو جهان ارتباطات دیگر چنین نیست، افراد دیگر قبیله ای نمی اندیشند حرف نمی زنند بلکه قبایل بسته گشوده شدند، دیوارهای فرهنگی نفوذ پذیر شدند و در نهایت تعاصی اندیشه ها صورت پذیرفت و هویت ملی، اندیشه ها و اعتقادات کل جامعه به جای جامعه رسوخ یافت.
فرهنگ وجه ممیزه انسان از سایر موجودات عالم است. شامل تمامی دستاوردهای جامعه یا گروه نظیر زبان، هنر، صنعت، حقوق، دانش، دین، اخلاق، سنتها و حتی ابزار مادی است.
رسانه ها را به درستی ابزار فرهنگی می دانند، زیرا از بطن فرهنگ بر می خیزند با توجه به فرهنگ کاربردی متمایز می یابد و سپس بر جامعه تاثیر می گذارد.
رسانه ابزاری به تمام معنا فرهنگی است. از طریق همین ابزار تهاجم فرهنگی صورت می پذیرد و ملل ضعیف عالم با فرهنگ کشی یا حذف مبانی خویش مواجه می شوند.
مک لوهان معتقد است که تحت تاثیر وسایل الکترونیکی، انسانها وارد مرحله جدیدی از زندگی اجتماعی می شوند، این وسایل جدید به انحصار ارتباط چاپی پایان می دهد و بیان شفاهی و ادراک سمعی را احیا می کند اکنون تحت تاثیر وسایل الکترونیکی در راه ایجاد چنین جامعه ای سبک زندگی، نظام آموزشی، ادبیات، هنرها، و به طور کلی همه نظام فرهنگی انسانی دگرگون شده است.
در تحقیقی از لئوهندل به سال 1950 حاکی از آن است که نوع فیلم مطلوب نزد گروه سنی و طبقات مختلف اجتماعی، متفاوت است.
باید پذیرفت که در بین اختراعات انسانی، فناوری ارتباطات، بیشترین تاثیر را بر حیات مادی و ذهنی انسانها داشته است جهان نو آفریده است و به تبع آن انسانها تولید تازه ای یافته اند(عبدالهی، 1384: 55ـ54)
2-1-2-8-اهمیت ارتباط در زندگی اجتماعی
این مطلب را با تجارب ساده، دانسته ها و اطلاعات اولیه کودکی 4-3 ساله آغاز می کنیم آتش دست را
می سوزاند، افتادن از بام موجب شکستن دست و پا می شود، آیا کودک همه اینها را به تنهایی تجربه کرده است یا از دیگران آموخته است؟ ما می دانیم که کودک بیشتر این موارد را آموخته است بنابراین می توان گفت: قسمت اعظم آگاهی های انسان حاصل تجربه مستقیم خود او نیست بلکه آنها را می آموزد. هر نوع آموزش و یادگیری مستلزم ارتباط است. در گذشته زمانیکه از میان رسانه ها فقط کتاب معمول بود و کتاب هم به صورت محدود تولید می شد. انتقال فرهنگ عمدتاً از طریق تعامل میان افراد صورت می گرفت. فرد در محیط خانواده و محله در جشن ها و اعیاد، در محل کار، در برخورد با اعضای خانواده، خویشان، دوستان از ریش سفیدان چیزها یاد می گرفت. در آن زمان فرهنگ کالای ارزشمندی بود که به راحتی در اختیار فرد قرار نمی گرفت. با سالها دود چراغ خوردن، زانو در مقابل استاد زدن و شاگردی کردن می توانست از اندوخته گذشتگان بهره ببرد. بخشی از فرهنگ دینی فقط به اهل آن منتقل می گردید. اگر کتابی در علم و فلسفه استفاده می شد فقط با وجود استاد سودمند بود.
امروزه با گسترش وسایل ارتباط جمعی، صحنه اجتماعی تغییر کرده است. کودک پس از فراگیری زبان در خانواده برای فراگیری فرهنگ دیگر به خانواده و اطرافیان وابسته نیست، رسانه های صوتی و تصویری گوناگون اورا احاطه کرده اند.
آدلر در اواخر عمر اعلام کرد که آدمی اجتماعی به دنیا می آید و به اجتماعی بودن خود علاقمند است. این علاقه در نوع آدمی فطری و ذاتی است، اما مانند بسیاری از غرایز فطری دیگر نیاز به تماس داشتن با عالم بیرون و راهنمایی و تربیت دارد.
تماس کودک باعالم خارج در آغاز از طریق مادر و خانواده خود بعد از طریق مدرسه و معلمان و همکلاسی ها و بالاخره در جامعه با مردمان دیگر صورت می گیرد. مجموعه این تماس ها سبب پرورش حس اجتماعی و آموختن احساس مسئولیت و همکاری می شود.
از سوی دیگر برتری جویی او که در آغاز شخصی و فردی بود، کم کم جنبه ای اجتماعی پیدا می کند (عبدالهی، 62:1384).
2-2-نظریات مربوط به تاثیر رسانه ها بر روابط خانوادگی واجتماعی
دنیای امروز به ارتباط مستمر یا کنش متقابل میان مردمی که بسیار جدا از یکدیگرند وابسته است. اما اگر ما تا این اندازه به ارتباط از راه دور وابسته نبودیم، تعلیم و تربیت به صورت توده گیر نه ضروری بود و نه ممکن. در فرهنگهای قدیمی بخش اعظم دانش موجود آن چیزی بود که یکی از انسان شناسان، به نام کلیفورد گرتس، دانش محلی نامیده است.
سنت ها در اجتماع محلی انتقال می یافت و اگرچه اندیشه های کلی فرهنگی به تدریج در مناطق وسیعی منتشر
می گردید، فرایندهای انتشار فرهنگی، طولانی، کند و نا پیوسته بود. امروزه،ما در "کل جهان" زندگی می کنیم به شیوه ای که برای ژابل دیدیون، یا هر کسی که قبل ازحدود سال 1800 زندگی می کرد، کاملاً غیر قابل تصور می بود. ما ازاوضاع و رویدادهای هزاران مایل دورتر آگاهیم، ارتباط الکترونیکی چنین آگاهی ای را تقریبا در هر لحظه فراهم می کند.تغییرات در انتشار اطلاعات، ودر تکنولوژی های اطلاعات، همانند هرجنبه تولید صنعتی بخشی از توسعه جوامع امروزی است. در قرن بیستم، حمل و نقل سریع و ارتباط الکترونیکی انتشار جهانی اطلاعات را بسیار شدت بخشیده اند.
رسانه های همگانی(روزنامهها، مجلات، سینما وتلویزیون) اغلب در ارتباط با سرگرمی در نظر گرفته می شود، و بنابراین در زندگی اکثر مردم نسبتا کم اهمیت قلمداد می گردد، چنین دیدگاهی کاملاً گمراه کننده است.
ارتباطات همگانی در بسیاری جنبه های فعالیت های اجتماعی ما دخالت دارد. برای مثال، معاملات پولی اکنون اساساً بر پایه مبادله اطلاعاتی قرار دارد که در کامپیوترها نگهداری می شود. حساب بانکی توده ای از اسکناس نیست که در گاو صندوق نگهداری شود بلکه ارقامی است که روی برگ حساب چاپ شده و در کامپیوتر ذخیره می شود. هرکس که از کارت اعتباری استفاده می کند به یک سیستم بسیار پیچیده اطلاعاتی متصل می شود که با وسایل الکترونیکی ذخیره شده و انتقال می یابد. حتی وسایل سرگرمی مانند روزنامه ها یا تلویزیون تاثیر فراگیری بر تجربه ما دارند. این امر نه تنها به این علت نیست که آنها بر نگرش های ما به شیوه های خاصی تاثیر می گذارند، بلکه از آن روست که آن ها وسیله دسترسی به اطلاعاتی هستند که بسیاری فعالیت های اجتماعی به آن بستگی دارد. تنها یک فرد تارک دنیا، ممکن است به طور کامل از رویدادهای
خبری که بر همه ما تاثیر می گذارد برکنار باشد کاملاً می توان گمان کرد که تارک دنیای قرن بیستم هم یک رادیو داشته باشد!
2-2-1-نظریه اینترنت و تحلیل شبکه
زمانی کامپیوتر ها موجوداتی اجتماعی نبودند. معمولاً افراد به تنهایی روبروی کامپیوتر می نشستند و در طول زمان کار با این دستگاه فعالیت اجتماعی آنان تعطیل بود. الگوی این رابطه انسان با کامپیوتر بود اما به تدریج کامپیوترها به همدیگر دسترسی پیدا کردند. گستره استفاده از ایمیل در دهه 1980 و اینترنت در دهه 1990 بسیار سریع بود.
امروزه برای بسیاری نشستن روبروی یک کامپیوتر به منزله دسترسی به اینترنت است. دانشمندان بر آن هستند که کامپیوترها زمانی که افراد را به همدیگر متصل می کنند اجتماعی می شوند. همچنین آنان دریافته اند که اصطلاح گروه افزار که اشاره به خصلت اجتماعی اینترنت داشت اصطلاح درستی نیست زیرا شبکه های کامپیوتری در واقع شبکه های اجتماعی را پشتیبانی می کنند نه گروههای اجتماعی را. گروه تنها یک نوع خاص از شبکه است که در آن روابط به شدت بهم وابسته است و با مرزهای روشن را دیگران جدا شده است. اصطلاح صحیح شبکه افزار است شبکه های اجتماعی توسط شبکه های کامپیوتری پشتیبانی می شوند(فاضلی،73:1388 ).
تحلیل شبکه رویکرد جدیدی را برای تحلیلگران روابط اجتماعی می گشاید. در این رویکرد جدید تحلیل مجبور نیست که الگوی تحلیل گروه را برای تحلیل روابط اجتماعی بپذیرد و یا انسان ها را به عنوان افرادی منزوی و جدا از دیگران در نظر بگیرد و به جای انتخاب یکی از دو الگوی تحلیل فوق تحلیل گران شبکه مجموعهای از متغیرهای ساختاری را وارد می کنند که به تحلیل روابط اجتماعی کمک می کنند. این متغیرهای ساختاری شامل اندازه و همگنی گروه، تخصصی یا پهن دامنه بودن روابط در گروه، بررسی تاثیر جایگاه و تماسهای غیر مستقیم بر رفتار افراد می باشد.
بنا براین تحلیل روابط اجتماعی در چهارچوب تحلیل شبکه به محقق این امکان را می دهد که اثرات زمینه ای که روابط در آن شکل می گیرند را مورد مطالعه قرار داد(همان).
بخش قابل توجهی از ادبیات منتشره در خصوص تاثیرات روابط اینترنتی بر روابط واقعی به نظریه پردازان شبکه اختصاص دارد در این میان بری ولمن و کاستلز مطالب مهمی ابراز کرده اند. در یک دهه اخیر ولمن و همکارانش تحقیقات تجربی قابل توجهی را منتشر کرده اند.
هرچند ریتزر از نظریه شبکه سخن به میان می آورد اما به زحمت می توان این رویکرد را یک نظریه در معنای تبیینی آن دانست. رویکرد شبکه ای یک دستگاه مفهومی است که چشم انداز جدیدی را در نگرش به مسائل اجتماعی باز می کند. در حقیقت این رویکرد یک مدل برای بررسی روابط اجتماعی پیشنهاد می کند. اگر در نگاه مارکس جامعه مدلی عمودی و طبقه ای داشت در این رویکرد مدل جامعه از نحوه ارتباط کانون های متفاوت شکل می گیرد.گروهها و خطوط ارتباطی آرایش روابط اجتماعی را نمایش می دهند یکی از مزایای رویکرد شبکه ای تلفیق نگاه ساختاری و کنش گرایانه است.
چگونگی حرکت از سطح ساختار به فرد و بر عکس، همواره یکی از معضلات تئوریک جامعه شناسان بوده است. اما رویکرد شبکه به دلیل نوع مدل بندی خود با چنین مشکلی مواجه نیست علاقه این نگرش در رویکرد بررسی ساختارهای اجتماعی است البته منظور از ساختار در اینجا ساختارهای مورد نظر لوی اشتروس نیست این تئوری به فلسفه پردازی درباره ساختارها چندان علاقه ای ندارد بلکه بیشتر به بررسی دقیق تجربی، روش شناختی وحتی ریاضیاتی انواع مشتقات شبکه علاقمند است(ریتزر،574:1380).
به همین روش تئوری پردازان شبکه، سنخ شناسی خود را از تحولات جوامع بیان می کنند بری ولمن سه دوره تاریخی را از این دریچه برمی شمارد. مرحله اول مرحلهای است که ولمن آنرا "جعبههای کوچک"53 می نامند. در این دوره بهترین پیوندهای اجتماعی، پیوندهای خانوادگی و همسایگی، تماس ها عمدتا چهره به چهره در فضای محله ای و عمده ترین سازمان اجتماعی گروهها بودند. پیوندها بلندمدت بوده و افراد قدرت چندانی در انتخاب حلقههای اجتماعی افراد پیرامون خود نداشتند. انسجام اجتماعی تنها در در میان گروه معنا دارد و همکاری برای تحقق اهداف جمعی امر غالب بود کنترل اجتماعی بسیار قوی و جدی بود و موقعیت در ایفای نقش معین در گروه تعریف می شد. هویت و نام جمعی و اطاعت از بزرگترها یک هنجار غالب بود(فاضلی، 1388 :75).
مرحله دوم مرحله ای است که در آن مکان هنوز مهم است. حضور تکنولوژی هایی مثل تلفن باعث شد تا افراد بتوانند اطلاعات و حمایت های اجتماعی را از کسانی که حتی در شهر آنها زندگی نمی کنند کسب کنند. اگر در مرحله اول الگو روابط خانه بر خانه بود در این مرحله مکان به مکان می شود.
مرحله سوم فردگرایی شبکه ای است. در این مرحله الگوی روابط فرد به فرد است. اگر در مرحله قبل زنگ تلفن در یک" مکان" مثل خانه به صدا در می آمد، در این مرحله از طریق تکنولوژی موبایل نقش مکان حذف شده است. روابط کوتاه مدت و به ندرت قابل مشاهده هستند اگر در مرحله اول این گروه بود که موجبات حفظ روابط را فراهم می آورد. در این مرحله این تک تک افراد هستند که بایستی رابطه را حفظ کنند. حلقه اجتماعی پیرامون فرد توسط خود او انتخاب می گردد. شبکه کامپیوترها و اینترنت خود یک جامعه شبکه ای است که دوستان، خویشاوندان، همسایگان، همکاران منتقل می کند(همان).
اینترنت جامعه شبکه ای را پشتیبانی می کند. مهمترین نقش اینترنت کمک آن به الگوی جدید جامعه مبتنی بر فردگرایی است. اینترنت این نیست که فردگرایی شبکه را ممکن سازد بلکه اینترنت فراهم کننده ی پشتوانه ی مادی مناسب برای گسترش فردگرایی شبکه ای بعنوان الگوی مسلط جامعه پذیری است(کاستلز،131:1380).
یکی از نگرانی های موجود آن است که رسانه های ارتباطی توانایی حفظ و نگهداری پیوندهای معین(به خصوص پیوندهای فردی) در شبکه روابط اجتماعی را ندارد اما مطالعات انجام شده نشان داده اند که پیوندهای قوی و ضعیف در اثر ورود یک رسانه جدید اثرات واحدی به جای نمی گذارند به عبارت دیگر هر چند رابطه ای خطی میان پیوندهای ضعیف تا قوی وجود دارد اما این پیوندها در مواجه با رسانه ای مثل اینترنت اثراتی غیرخطی به جای گذاشته اند.
هایتورنت ویت در تحقیقات خود به این نتیجه رسیده است که دارندگان پیوندهای قوی میل دارند تا از وسایل بیشتری جهت رفع این نیازها به کار گیرند. اما در مقابل افرادی که پیوندهای ضعیف اجتماعی دارند انگیزه کافی برای آغاز یک رابطه را ندارند آنها معمولاً به یک محیط ارتباطی برای حفظ خود تکیه می کنند و در ارتباط با دیگران هم منفعلانه برخورد می کنند(کاستلز،134:1380).
دارندگان پیوندهای قوی مشتاق پیوندهای مکرر متنوع و استفاده از رسانه های بیشتر جهت ارتباط هستند اما پیوندهای ضعیف معمولاً بر یک یا تعداد کمی از رسانه ها تکیه دارند و تغییر محیط ارتباطی احتمال گسستن پیوندهای سابق این افراد را افزایش می دهد(کاستلز،135:1380).
با توجه به آنچه گفته شد، باید در نظر داشت که هرچند اینترنت رسانه ای ارتباطی است اما لزوماً استفاده از آن به تقویت روابط همه افراد نمی شود. تحلیل فوق نشان می دهد که اینترنت بر روی انواع پیوندها اثرات متفاوتی به جای می گذارد. این احتمال وجود دارد که افراد دارای پیوندهای موقتی به محیط اینترنت وارد می شوند و نوع ارتباطات جدید را تجربه می کند روابط قبلی شان صدمه ببیند، زیرا این افراد معمولاً به رسانه های متعدد روی نمی آورند و منتظر می مانند تا نتیجه یک ارتباط در یک محیط ارتباطی را تجربه کنند و سپس در مورد روابط بعدی تصمیم بگیرند(همان).
2-2-2-ژان کلوتیه
ژان کلوتیه صاحب نظر کانادایی است که در سال 1904 کتاب تحت عنوان ارتباطات سمعی، بصری و خطی نوشت. وی در این کتاب، دوره های ارتباطات اجتماعی را به چهار مرحله تقسیم می کند:
1-ارتباطات شخصی: در روزگاران اولیه، زندگی انسان به صورت قبیله ای و طایفه ای و دسته جمعی با تعداد نفرات کم بود و ارتباطات به شیوه ای رو در رو، مستقیم و شخصی انجام می شد، اشخاص در کنار هم زندگی می کردند و با هم ارتباط چهره به چهره داشتند و به عبارت دیگر، ارتباط شخصی بود.2-ارتباطات نخبگان: در عصر ارتباطات نخبگان، بیشترین نقش را در ارتباطات مذهبی به عهده داشتند علت این امر، تسلط آنان بر کتابت و آیین مذهبی بود. بویژه آموزش انجیل توسط کشیشها و یا اوستا توسط مغها. البته با پیدایی صنعت چاپ،کلیسا در موضع تهاجمی قرار گرفت. اما از آنجا که صنعت چاپ در تعمیم ارتباطات مذهبی کلیساها و مدارس دینی موثر بود،این مقاومت از بین رفت. این نوع ارتباطات بر پایه ی وعظ و خطابه بوده است.
3-ارتباطات جمعی(توده ای): با خبر شدن روزنامه ها و افزایش تیراژ در قرن نوزدهم و بعداً با گسترش رادیو و تلویزیون در قرن بیستم ارتباطات جنبه ای توده وار پیدا کرد و توده ها را به دور یکدیگر جمع کرد و از حالت تک افتاده و منزوی خارج ساخت.4-ارتباطات فردی: مرحله ی چهارم، عصر ارتباطات فردی است که با ارتباطات شخصی فرق دارد در این مرحله فرد دارای تمایلات خارج از جمع است(رزاقی،1381: 54 ).
2-2-3-فردیناند تونیس
فردیناند تونیس در کتاب مشهور خود"گماینشافت54 و گزلشافت55"(اجتماع و جامعه)، گماینشافت را نوعی اجتماع سنتی می داند که قبل از انقلاب فرانسه و انقلاب صنعتی وجود داشته است، اجتماع که در آن اشخاص را بر اساس ارزشهای مشترک و سنت های مقدس به هم پیوند می زند، انسجام اجتماعی در آن، ناشی از هویت جمعی و خویشاوندی اعضاءبود. ارتباطات محدود است به علت کوچک بودن جمع، با تراکم انسانی روبه رو نیستیم. بنابراین بی خبری و تنهایی وجود ندارد. ارتباطات عمیق است. همه ی اعضا همدیگر را می شناسند، واکنش های یکدیگر را حدس می زنند و اعتماد نسبت به همدیگر وجود دارد. اراده و میل کمک اجزا به یکدیگر ارگانیکی و ذاتی است و وفاق و یکدلی و احساسات درونی شکل می پذیرد و افراد به مصالح عموم می اندیشند.
انقلاب صنعتی گماینشافت را به گزلشافت تبدیل کرده و شهر جایی شد که ویژگی های گزلشافت بر آن غلبه داشت.
در گزلشافت ارزشها و سنتها ناهمگونند. تفاوتهای فردی موجب کاهش انسجام اجتماعی می شوند و فردگرایی به عنوان ارزش والای اجتماعی، البته به قیمت از بین رفتن انسجام اجتماعی، به صحنه می آید.
در گماینشافت انسانها علیرغم وجود عناصر به ظاهر تفرقه انگیز، احساسات با هم متحدند. اما در گزلشافت روابط متقابل اجتماعی وارد مرحله ای شده است که در آن افراد با وجود همه ی عوامل متحدکننده، اساساً از یکدیگر جدا هستند. در گماینشافت نوعی پیوند طبیعی وجود دارد که بر اساس همبستگی از نوع خانوادگی و علاقه ی خویشاوندی است. در گزلشافت جامعه وسیع و گسترده است تعداد زیادی از افراد در محدوده ای کوچک به صورت قرار دادی و ظاهری و صوری زندگی می کنند و همین رابطه تنهایی را پدید
می آورد. اراده سنجیده شده است و مطلوب گرایی و اقتصاد اندیشی و خودگرایی مبنای ارتباط افراد است. و این باعث بی اعتمادی می شود. ارتباطات سطحی است و افراد حکم مهره های بی نام و نشان را دارند که فقط از روی ظاهرشان شناخته می شوند(رزاقی،58:1381).
2-2-4-مارشال مک لوهان
مک لوهان، نظریه پرداز ارتباطی در سالهای اولیه دهه ی 60، نظریه ی تحول تاریخی بر مبنای ارتباطات را مطرح ساخت. وی ویژگی های جوامع ابتدایی را بر مبنای(ارتباطات صمیمانه) و نزدیک و مبنا را(حواس انسانی) می داند. وی می گوید: وسیله همان پیام است. یعنی صورت بر محتوا برتری دارد. وی همچنین می گوید که وسایل ارتباطی، امتداد حواس انسان است چنانکه لباس امتداد پوست و دوچرخه امتداد پاست. مک لوهان معتقد است در هر دوره یکی از حواس بشر غلبه داشته است:
1-دوره اول یا کهکشان شفاهی، پیام ها از طریق شنوایی و گوش منتقل می شود، حس غالب شنوایی است و ارتباط چهره به چهره و صمیمی است و افراد در محیط طبیعی با همدیگر زندگی می کنند و خود را با نظام اجتماعی خویش، یعنی قبیله ادغام می کنند وی انتقال دانستنیهای این دوره را سینه به سینه می داند.
2-دوره دوم، عصر تمدن بصری یا کهکشان گوتنبرگ است .با پیدایش خط و سپس اختراع صنعت چاپ در این دوره تجربه و دانستنیها برای نسل های بعدی محفوظ می ماند و افراد در مکان های خلوت خود به مطالعه می پردازند و رواج مکتب فردگرایی در همین دوره است.
3-در عصر سوم، تمدن الکترونیک. مجدداً حس شنوایی با اختراع رادیو، باز می گردد و بیان شفاهی دوباره اعتبار می یابد. البته تفاوت اساسی با نظام ابتدایی و قبیله ای دارند و آن هم این است که این نظام در یک سطح جهانی مطر ح است.
مک لوهان در بخش دیگر از آرای خود از رسانه ها به دو نوع سرد و گرم نام می برد. به عقیده ی وی وسایل سرد موجب جلب مشارکت بیشتر می شوند مانند جلسات بحث و گفتگو یا سمینار که همبستگی را بیشتر
می نماید ولی وسایل گرم به کمک ذهنی و تخیل امکان مشارکت را فراهم نمی کنند.وی رادیو را وسیله گرم می داند که فقط حس شنوایی در آن دخالت دارد ولی تلویزیون وسیله ای سرد است زیرا تمام حس شنوایی، بصری و ذهنی فعال است.
مک لوهان رسانه های تک حسی را گرم و رسانه های همه حسی را سرد می نامد. همچنین معتقد است که پیشرفت های تکنولوژیک رسانه ها عامل مهم برای از بین بردن تمرکز گرایی در جهان می باشند و اعتقاد دارد نوعی حرکت فراگیر به سوی عمومی و همگانی در جامعه ی جهانی یا دهکده ی جهانی در حال شکل گیری است(رزاقی،55:1381).
2-2-5-نظریه وابستگی مخاطبان
این نظریه مخاطب را منفعل و غیر پویا فرض می کند و معتقد به رابطه ی سه گانه بین رسانه، جامعه و مخاطب است. این رابطه، تحرک پویایی مخاطب را در مقابل رسانه از او می گیرد. زیرا از دو نظر مخاطب به رسانه وابسته است: 1-نیاز به داشتن اطلاعات(رویدادهای جامعه) 2-نیاز به ندانستن و گریز از واقعیات.
این دو نیاز در جوامع صنعتی و مدرن شهری به وضوح دیده می شود. خصوصیات این نظریه عبارت است از:
– تداوم نیازها:با رفع هر نیاز،نیاز دیگری مطرح می شود که باید توسط رسانه رفع شود.
-هرچه نیازها بیشتر باشد میزان وابستگی بیشتر می شود.
-هرچه میزان وابستگی بیشتر باشد تاثیر رسانه ها بر رفتار و نگرش مخاطب بیشتر می شود(رزاقی،88:1381).
2-2-6-دیوید رایزمن
رایزمن در کتاب عادت تنها به بیان این موضوع می پردازد که از نظر وی بشریت دو انقلاب را دیده است:
اول رنسانس است که در نتیجه رشد شهرنشینی بیشتر بوسیله سنت(سنت راهبر)، بلکه به کمک اصول و ارزش های خانواده هدایت می شود. (خود راهبر) از اواسط قرن بیستم انقلاب دوم رخ داد که باعث شد کشورهای صنعتی به مصرف و فرهنگ و فراغت نزدیک شوند در این مرحله انگیزه رفتار انسان اصول و ارزش هایی است که از طریق وسایل ارتباط جمعی و گروههایی به وی منتقل می شود(دیگر راهبر).
از نظر رایزمن تنها از طریق پرداختن به اوقات فراغت است که انسان این توانایی را دارد تا بصورتی آزادانه با جامعه معرفی خود سازگار گردد.
پس از آن فریدمن به وظایف تفریح و نقش جبران کننده فراغت نسبت بکار خود توجه نشان می دهد برای فراغت در تمدن صنعتی اهمیت زیادی قائل است. وی در تلاش بود نقش فراغت را در تعیین دوباره جای انسان را در تمدن زیر سلطه تکنولوژی نشان دهد(شهابی،35:1374).
2-2-7-نظریه موزاییکی
"اینیس"56مورخ اقصادی کانادا، در کتاب تعصب در ارتباط به تاثیرات ارتباطات در دنیای غرب اشاره می کند. در اثر دیگرش به نام سوگیری ارتباط، آغاز دوره ی دوم مبتنی بر تمدن کتابت با خطی از قرن15 را موجب کاهش ارتباطات شفاهی معرفی می نماید. او دوره دوم را موجب سلب ملی گرایی یا ناسیونالیزم می داند که انسان را از جمع جدا ساخته توازن و انسجام گروههای انسانی را کاهش می دهد. وی به اتفاق مک لوهان پیدایش تلویزیون را راه حلی مناسب برای بازگشت توازن و مشارکت برشمرده و آن را نقطه ی عطفی جهت جلوگیری از ملی گرایی افراطی می داند. وی به همراه مک لوهان با تاکید بر منطق موزاییکی و مکتب کل نگری گشتالت عقیده دارند. افراد با مشارکت و ایجاد همبستگی با یکدیگر خواهند توانست در رای و قضاوت موفق تر عمل کنند. همچنانکه وقتی افراد ناملایمات درونی جامعه ی پیرامون خویش را می بینند جهت اصلاح وضعیت نا مطلوب اقدام می کنند.
اینیس و مک لوهان عقیده دارند افراد در کنار یکدیگر توازن و مشارکتی سالم را ایجاد می کنند و از اتصال و تلفیق نظرات و آرا و عقاید معقولانه تری اخذ می گردد. در صورتی که در دوره ی دوم عزلت جویی بجای مشارکت، توازن از بین رفته و فاصله ی فرد از محیط پیرامون جامعه ی خود گسترش می یابد؛ پیرو مکتب کل نگری گشتالت، در هم قرار دادن همه عوامل یا جزئیات، به صورت کل نگریستن، افراد را تحت تاثیر قرار می دهد و منطق موزاییکی همانطور که "بکر"57در مدل ارتباطی خود اشاره می کند، به صورت استوانه هایی مرکب از واحدها و عناصر پیام در کنار یکدیگر بوجود می آید و ذخیره اطلاعات پیام در افراد به هم پیوسته بسیار بیشتر از افراد جدا از هم و ناپیوسته خواهد بود. به هر حال در عصر ارتباطات، فن سالاری58 ایجاد مشارکت و همزیستی انسان ها را در جوامع شهری و صنعتی دو چندان کرده است(رزاقی،90:1381).
2-2-8-نظریه شکاف آگاهی
اطلاعات یک منبع است. اطلاعات ارزش دارد و به افراد امکان کارهایی را می دهد که در صورت نبودن آن نمی توانستند انجام دهند.این فرضیه به وسیله تیکنور59، دونو ارائه شده است. مولفان شکاف آگاهی را به این طریق بیان می کنند وقتی ریزش اطلاعات رسانه های جمعی به نظام های اجتماعی افزایش یابد بخش هایی از جمعیت با پایگاه اجتماعی- اقتصادی بالاتر سریع تر از بخش های با پایگاه پایین تر- این اطلاعات را کسب می کنند. به طوری که شکاف در آگاهی میان این بخش ها به جای اینکه کاهش یابد افزایش پیدا می کند. این فرضیه پیش بینی می کند که به خاطر اطلاعات اضافه، افراد دارای پایگاه اجتماعی- اقتصادی پایین و افراد دارای پایگاه بالا هر دو آگاهی به دست می آورند، اما افراد دارای پایگاه بالا، اطلاعات بیشتری به دست
می آورند. این به آن معناست که شکاف نسبی در آگاهی میان افراد مرفه و افرادی که دارای رفاه کمتری هستند افزایش خواهد یافت، از نظر این متفکرین، وقوع شکاف آگاهی به ویژه در حوزه هایی از علایق عمومی مثل مسایل عمومی و اخبار علمی محتمل است ولی احتمال وقوع آن در حوزه های حاصل مثل ورزش، چمن کاری و باغبانی که مرتبط با علایق خاص مردم است کمتر است(دانش، 54:1385).
نکته ی قابل ذکر این است که عوامل متعددی از جمله درجه دانش یا آگاهی درباره یک موضوع، رویداد و میزان منابعی که فرد یا گروه در دست دارد و زمان، تاثیر دارند. یعنی می توان گفت در الگوی تاثیر عوامل متعددی ممکن است نقش داشته باشد. نتایج پژوهش در باب شکاف آگاهی هنوز نا تمام است. پژوهش ها نشان می دهد که هنگام مطالعه ی شکاف آگاهی به عنوان اثر ارتباطی، چندین متغیر را باید در نظر داشت(دانش،54:1385).
2-2-9-جودیت بلاو60
جودیت بلاو متفکری است معتقد به این اصل که در جامعه ی مدرن و امروزی، قشربندی اجتماعی ارتباط کلاسیک خودش را با مصرف فرهنگی از دست داده است، او در تحقیق تجربی پر اهمیتی که با عطف توجه به توزیع نهادهای فرهنگی در ایالات متحده به عمل آورده است دریافت که جملگی تمایزات قائم با نظام طبقاتی که پیشتر میان فرهنگ خواص و عوام برقرار بود اکنون به خاطر سیر صعودی روند شهرنشینی، بهبود سطح تحصیلات جامعه و سیر نزولی نابرابری طبقاتی، رو به زوال رفته است.
او نشان می دهد که از پژوهش در نهادها و فرآورده های فرهنگی در شهرهای ایالات متحده این نتیجه حاصل می آید که همه ی آن ها به نحوی از انحاء، فاقد ساختار و نظم معین اند. از پژوهش در نهادها و فرآورده های فرهنگی در شهرهای ایالات متحده تفاوت های بنیادین ناچیزی میان نهادهای فرآورده های فرهنگی سطح بالا و تجارتی از حیث وابستگی هر دو به محیط های شهری به چشم می خورد. این پژوهش نشان می دهد که نیروهای اجتماعی بزرگ هستند که روند افول تفاوت ها را در اوضاع و شرایط توزیع61 هر دو دسته هنرهای خاص و عوام پسند به پیش می برند و روز به روز تفاوت های اجتماعی را در زمینه ی توانایی اقشار مختلف برای خط بردن از آن ها کمتر می کنند(صمیم،58:1384).
او تصدیق می کند که تجارتی شدن و رشد بازار به زوال ساختاری جامعه دامن می زند و اذعان می دارد که یافتههای پژوهش گواه آن است که هم فرهنگ عوام و هم فرهنگ خواص در قالب های خود تحت سلطهی شرایط اجتماعی و اقتصادی کم و بیش یکسانی قرار دارند.
او ضمن اشاره به تاثیر تحصیلات و تجارتی شدن در تشدید روند زوال تمایزات فرهنگی معتقد است صرف حضور فراگیر اشکال مختلف نهادهای فرهنگی بیانگر این مسئله است که قراردادهای سنتی و عرفی، تمایزات فرهنگی به خصوص در زمینه ی مصرف فرهنگی سست می گردد(همان،58).
2-3-پیشینه ی تحقیق
در هر تحقیق مرور تحقیقات انجام شده توسط دیگران در ارتباط با موضوع تحقیق اهمیت زیادی دارد، مرور این تحقیقات می تواند محقق را از روند انجام تحقیق توسط دیگران و کمیت و کیفیت تحقیقات آنها آگاه سازد تا از این طریق هم به محاسن و هم به معایب کارهای انجام شده بیشتر آشنا شود و بتواند هرچه در تدوین موضوع تحقیق و پیش بردن مراحل تحقیق قدم بردارد.
2-3-1-پیشینه داخلی
◄دوران(1381)
در داخل کشور موضوع اینترنت و تاثیر آن بر روابط اجتماعی هنوز مورد توجه جدی جامعه شناسان قرار نگرفته است. این امر تا حدودی به تازگی موضوع مربوط است و تا اندازه ای هم ناشی از آشنایی محدود محافل علوم انسانی با این رسانه ی ارتباطی است. تحقیقاتی که نگارنده با آن ها مواجه شد عمدتاً ناظر بر اثرات پورنوگرافی، آزادی و گردش اطلاعات، تاثیر اینترنت بر گستره ی حوزه ی عمومی و روان شناسی اینترنت بود که به جهت فاصله ای که از بحث جاری دارند به آنها پرداخته نخواهد شد. در این میان رساله ی دکترای بهزاد دوران در مورد تاثیرات فضای سایبر نتیک 62بر هویت، از جوانبی به موضوع این تحقیق نزدیک است که اشاره ی مختصری بدان می شود.
تحقیق مذکور کار خود را با این سوال بنیادین آغاز می شود: "آیا تعامل از طریق ارتباطات سایبرنتیک، هویت اجتماعی دوطرفه ی تعامل را متاثر می سازد؟" بطور خاص، "آیا تجربه ی فضای سایبرنتیک بر هویت خانوادگی اثر می گذارد؟" و، " آیا تجربه ی فضای سایبرنتیک بر هویت همالان اثر می گذارد؟ " و، "آیا تجربه ی فضای سایبرنتیک بر هویت ملی اثر می گذارد ؟"
محقق در ادامه با پرداختن به تئوری های مربوط به فضای سایبرنتیک، و همچنین هویت ، ارتباط نظری مستقیمی را میان ارتباط و هویت(با واسطه عوامل اجتماعی) بر قرار می سازد. برای بررسی فرضیات از پیمایش استفاده شده است و 180 نفر از دانشجویان دانشگاه تهران به عنوان گروه آزمون و185نفر از دانشجویان همین دانشگاه به عنوان گروه شاهد پرسشنامه تحقیق را تکمیل نمودند.
نتایج تحقیق به طور خلاصه به شرح زیر است:
– وجود رابطه میان فضای سایبرنتیک و تضعیف هویت خانوادگی مورد تایید قرار نمی گیرد.
– وجود رابطه میان فضای سایبرنتیک و تقویت هویت همالان مورد تایید قرار نمی گیرد.
– وجود رابطه میان فضای سایبرنتیک و هویت ملی مورد تایید قرار نمی گیرد.
– بنظر می رسد تجربه ی فضای سایبرنتیک نه تنها تجربه ای منحصر به فرد در خانواده محسوب نمی شود، بلکه می توان آن را تجربه ای نسبتاً جمعی به حساب آورد، به قسمی که بنابر یافته های این تحقیق و دیگران، علاوه بر این که اینترنت به خودی خود می تواند محور تجمع های خانوادگی قرار گیرد، می تواند موضوع گفت وگوها و تعاملات خانوادگی نیز واقع شود. پس می توان نتیجه گرفت که اگر چه فضای سایبرنتیک فرصت تعاملات رودر رو را کمتر ساخته ولی در عین حال محور تجمع اعضای خانواده و موضوع گفت وگوها و تعاملات فیمابین گردیده است.
دامنه ی دوستی های فضای واقعی غالباً به فضای سایبرنتیک نیز بسط یافته است، به قسمی که دوستان کماکان توانسته اند پیوندهای قوی میان خود را محفوظ دارند. از سوی دیگر، به نظر می رسد عمق پیوندهای دوستی شکل گرفته بر روی اینترنت چیزی کمتر از دوستی های فضای واقعی نباشد. یافته های این تحقیق چنان که محقق ذکر نموده است قابلیت تعمیم نداشته است و در راستای تولید داده های اکتشافی معرفی شده است.
همچنین تحقیقاتی هم در خصوص اوقات فراغت و تحولات نگرشی و ارتباط آنها با اینترنت انجام شده است که به دو مورد از آنان اشاره می شود.
◄ گدازگر و موسی پور(1383)
گدازگر و موسی پور در تحقیق "جوانان و فراغت مجازی" به بررسی کارکرد های چت روم در کافی نت های تهران پرداخته است. پژوهشگر با طرح دو مفهوم "رسانه ای شدن" و "خانگی شدن" به توصیف نحوه ی گذران اوقات فراغت در جامعه ی جوان ایرانی پرداخته است و در میان فضای چت روم های اینترنتی به منزله ی عرصه ای مدرن برای سرگرمی مورد توجه قرار گرفته است. تحقیق مذکور بر اساس روش های پیمایشی انجام شده و پرسشنامه ای در اختیار مراجعه کنندگان به کافی نت ها قرار داده شده و اطلاعات مورد نیاز جمع آوری گردیده است. برخی از نتایج این تحقیق عبارتند از:
گروههای سنی جوان تر به کارکردهای تفریحی و تفننی چت و تفکیک بیشتر دو حوزه ی مجازی و واقعی توجه بیشتری دارند. این گروه بیشتر به دنبال گسترش شبکه های دوستی و از چت کردن لذت بیشتری می برند و در همان حال از فرصت هایی که اینترنت برای ناشناس ماندن و گاه پنهان ساختن هویت واقعی فراهم می سازد استفاده می کنند. از سوی دیگر، گروه بزرگسال با وسواس بیشتری دست به انتخاب می زنند و در کنترل روابط خویش و سطح و جهت آن مهارت بیشتری دارند.
یافته های تحقیق نشان داده است که دختران جوان در انتخاب شرکای گفتگوی خود به معیار سن توجه بیشتری دارند که این مسئله بیانگر هنجارهای رایج در آشنایی های افراد غیر همجنس و جامعه پذیری انتظاری دختران جوان است.
کارکردهای فراغتی و سرگرم کننده(غلبه بر تنهایی و سرگرمی) بیش از موارد دیگر(مثل، شناخت و دوستیابی) مورد توجه کاربران بوده است. تجارب بدیع و جذابی که محیط اینترنت برای خود شناسی، هویت یابی و نیز مشارکت های نوین فراهم می سازد تحت الشعاع کارکردهای سرگرم کننده است.
فضای غالب در محیط چت روم ها گفت وگوهای دوستانه جوانان غیر همجنس است که با نیت ارضای کنجکاوی، آشنایی، سرگرمی و گاه شیطنت و ماجراجویی بدان روی آورده اند.
انگیزه های چگونگی استفاده کاربران از چت روم های اینترنتی همچنین بیانگر تفاوت های جنسیتی و میل بیشتر پسران به استفاده از موقعیت جنسیتی برتر خود در اجتماع برای انتخاب سرگرمی و جست و جوی روابط دوستانه و آزاد است.
در نهایت، محقق سرگرمی های مجازی را عاملی می داند که علاقه ی جوانان به مشارکت اجتماعی و فعالیت های مدنی را با انگیزه های مختلف تحت الشعاع قرار می دهد و ممکن است بر مهارت های اجتماعی آنان در تدارک فراغت های گروهی و تفریحات و بازی های غیر مجازی تاثیر منفی بگذارد. همچنین مجاورت طولانی با فضای مجازی می تواند به تاثیر پذیری افراطی از هنجارها و ارزش ها در عرصه ی مختلف ارتباطی و اجتماعی انجامیده و با تقویت جهان وطنی تعلقات ملی و سنتی کاربران را تحت تاثیر قرار دهد.
گدازگر و موسی پور(1383) در تحقیق دیگر مربوط به بررسی تاثیرات استفاده از اینترنت بر نسبی نگری هنجاری و جهانی نگری دانشجویان تبریز می پردازند. این تحقیق به روش پیمایشی و بر روی 283 نفر از دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تبریز در رشته های مختلف تحصیلی به عمل آمده است که نتایج آن به قرار زیر است:
9/86 درصد از دانشجویان مورد مطالعه به اینترنت و خدمات آن دسترسی داشته اند و 8/85 درصد از دانشجویان نمونه از اینترنت و خدمات آن استفاده می کرده اند.
براساس نتیجه ی این پژوهش اختلاف معنی داری بین کاربران و غیر کاربران اینترنت در مورد احساس تعلق به ملل و جوامع دیگر وجود نداشته است. یعنی با افزایش یا کاهش میزان استفاده از اینترنت، میزان تعلق افزایش یا کاهش نمی یابد.
بین کاربران و غیر کاربران در میزان نسبی نگری هنجاری تفاوت وجود دارد و کسانی که بیشتر از اینترنت استفاده نموده اند، نسبت به آنهایی که استفاده ننموده اند نسبی نگر تر بودند(گدازگر و موسی پور ، 1383).
◄ زنجانی زاده و جوادی(1383)
زنجانی زاده و جوادی در تحقیق دیگر به دنبال بررسی میزان و نوع استفاده از اینترنت و تاثیر آن بر ارزش های خانواده می باشند. به منظور بررسی تاثیر اینترنت، از نظریات ارتباط جمعی، پویایی گروهی و کنش ارتباطی هابر ماس63 استفاده شده است. این تحقیق به صورت پیمایشی و با ابزار پرسش نامه در بین دانش آموزان دبیرستان های دولتی ناحیه 3 مشهد در سال تحصیلی 83 انجام شد که حجم نمونه 403 نفر میباشد. نتایج این تحقیق نشان داد که 45% دانش آموزان از اینترنت استفاده می کنند، میانگین میزان استفاده از اینترنت 498 دقیقه در هفته بوده و میزان استفاده از چت با 127 دقیقه در هفته بیشترین میانگین را در میان انواع استفاده از اینترنت به خود اختصاص داده است در تحلیل رگرسیونی چند متغیره با وارد کردن تمام متغیر ها، تاثیر اینترنت بر ارزش های خانواده 10% بوده است. همچنین در تحلیل رگرسیون چند متغیره با وارد کردن تمام متغیرها، تاثیر دسترسی به اینترنت بر ارزش های خانواده معنی دار نشد(زنجانی زاده و جوادی، 121:1384).
◄ کفاشی(1389)
کفاشی درتحقیق دیگر به دنبال" بررسی تاثیر اینترنت بر ارزش های خانواده در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن در سال تحصیلی 89" است. هدف این پژوهش شناخت عوامل تاثیر گذار بر ارزش های خانواده در بین دانشجویان و دستیابی یک الگوی نظری تحلیلی است. روش تحقیق این پژوهش، پیمایشی و ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه است که نمونه مورد مطالعه 384 نفر از دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن است.
نتایج این پژوهش بر وجود یک رابطه ی معکوس در بین متغیر های مستقل و متغیر وابسته حکایت دارد. متغیرهای مستقل شامل دسترسی دانشجویان به اینترنت، استفاده بیشتر دانشجویان از اینترنت، میزان وابستگی آنها به اینترنت، محیط تعاملی اینترنت، فضای صمیمیت، روابط احساسی، وارد شدن دانشجویان در بحث و مناظره گروهی، پذیرفته شدن آنها در محیط تعاملی اینترنت، احساس رضایتشان از گمنام بودن در اینترنت، میزان اطلاع خانواده در مورد استفاده ی فرزندان از محیط های اینترنتی و متغیر وابسته ارزش های خانواده است(کفاشی، 55:1388).
2-3-2-پیشینه ی خارجی
◄یکی از کتاب های مهم در خصوص روابط اجتماعی و اینترنت کتاب اجتماعات مجازی64 نوشته ی هوارد رینگولد65 است. هر چند که این کتاب در سال 1993، یعنی در اوایل رشد اینترنت و زمانی که هنوز اینترنت گسترش چندانی نیافته بود، نگاشته شد اما امروز به عنوان یک اثر کلاسیک در این زمینه شناخته شده است. این کتاب با طرح بحث جوامع مجازی چشم انداز جدیدی را گشود. منظور از جوامع مجازی جوامعی هستند که در آن افراد به واسطه ی ارزش ها و علایق مشترک از طریق شبکه ی اینترنت به همدیگر متصل می شوند و پیوندهای دوستی و حمایتی میان آنان بوجود می آید که ممکن است به ارتباط رودر رو هم بیانجامد(کاستلز، 119:2001). از نظر رینگولد، اجتماع مجازی نسخه ی تکنولوژیکی اجتماع سنتی است. وی بر آن است که تکنولوژی های ارتباطی و اطلاعاتی به ما فرصت بازسازی اجتماعات را در عصر جدید می دهند، اجتماعاتی که به واسطه ی تحولات تکنولوژیک جدید آسیب دیده اند. آنچه از دست رفته است، اکنون می تواند به کمک صفحه کلید، مانیتور، پردازشگر و مودم مجددا ساخته شود.
◄بری لمن(1998)
از دیگر کارهای مهم در این زمینه تحقیقات بری لمن66 و همکارانش در دهه ی گذشته است. این تحقیقات بیانگر این نکته بوده اند که میان استفاده از اینترنت و تراکم67 روابط اجتماعی رابطه ای مثبت و انباشتی وجود دارد. شاید مهمترین این مطالعات مربوط به یافته هایی باشد که در بررسی 4000 نفر کاربر اینترنتی در آمریکای شمالی به دست آمد. این پیمایش که توسط سایت اینترنتی نشنال جئوگرافیک68 در پاییز 1998 انجام شد نشان داد که استفاده از ایمیل جایگزین روابط واقعی اجتماعی نشده است، بلکه به عنوان شکل جدیدی از روابط به روابط رودر رو، تلفن و نامه اضافه شده است. تاثیر مثبت ایمیل بر روابط میان دوستان بیشتر از رابطه ی میان خویشاوندان بود، به ویژه در خصوص دوستانی که در فواصل دور از هم زندگی
می کردند. افراد تحصیل کرده تمایل بیشتری به ارسال ایمیل برای دوستان دور از خود نشان دادند. کاربران جوان علاقه به ارسال ایمیل به دوستان خود داشتند. الگوی روابط اجتماعی از این حیث تفاوتی میان زنان و مردان نشان نداد.
◄ همپتن69 و ولمن(1999ـ1998)
همپتن و ولمن چشم انداز تحقیقی فوق را با مطالعه ی دیگری در سال های 1999-1998 در منطقه ای در حومه ی تورنتو به نام نتویل70 ادامه دادند. 120نفر از کسانی که در این منطقه صاحب خانه بودند انتخاب شدند و به آنان پیشنهاد داده شد امکانات دسترسی به اینترنت به صورت تمام وقت در اختیارشان باشد و آنان در مقابل اجازه دهند تا نوع رفتارشان در استفاده از اینترنت مورد مطالعه قرار گیرد. 65درصد از این افراد موافقت کردند. پس از انجام دادن تحقیقات طولی مشخص شد کسانی که به اینترنت دسترسی داشتند نسبت به کسانی که نداشتند پیوندهای اجتماعی قوی و ضعیف 71بیشتری داشتند. این افراد پیوندهای اجتماعی قوی تری هم با مناطق دورتر و هم با مناطق محلی خود داشتند. این افراد بواسطه ی ایمیل و عضویت در اجتماعات اینترنتی از اخبار محلی بیشتر آگاه بودند. نتایج این تحقیق بیانگر ارتباط مثبت و مکمل میان روابط اینترنتی و واقعی بود. اکثر کاربران اینترنتی روابط سابق خود را حفظ کرده و گسترش می دادند. تحقیق مشابهی در یک "اجتماع سیمی "72 در هلند توسط پاتریس ریمنز 73نتایج مشابهی به دنبال داشت.
◄در کنار تحقیقات فوق الذکر، مطالعاتی هم انجام شد که نتایج متفاوتی به دنبال داشت. دو مطالعه ی مهم در آمریکا انجام شد که معمولاً به عنوان شاهدی بر اثرات منزوی کننده ی اینترنت مورد استناد قرار گیرند. اول پیمایشی بر خط 74دانشگاه استانفورد روی 40000 نفر بوده که توسط نای و ابرینگ75 انجام شد و دوم مطالعه ی معروف رابرت کراوت76 که در ادامه به آن اشاره خواهد شد. نتایج تحقیقات دانشگاه استانفورد بیانگر آن بود که کاربران اینترنت زمان کمتری را برای گذراندن با دوستان و اعضای خانواده، خرید از فروشگاه ها، مطالعه ی روزنامه و تماشای تلویزیون صرف می کنند.
تحقیقات تجربی رابرت کراوت در سال های اخیر مورد استناد اکثر پژوهشگران این حوزه بوده است. وی می گوید مطابق یافته هایش ارتباطات میان فردی77 کاربرد غالب اینترنت در منازل است. وی در سال های 1995-1996 مطالعه ی طولی معروفی انجام داد که طی آن امکانات رایانه ای برای 169 نفر در 73خانواده مهیا کرد و تغییراتی را که به واسطه ی حضور اینترنت در این خانواده ها به وجود آمد به نظاره نشست. نتایج این تحقیق در مقاله ای تحت عنوان "پارادوکس اینترنت: تکنولوژی اجتماعی که موجب کاهش عضویت افراد در گروه های اجتماعی و خوشبختی 78آنان می گردد؟"79 منتشر شد و کراوت طی آن مدعی شد که استفاده از اینترنت موجب کاهش ارتباط فرد با خانواده اش و کوچک شدن حلقه ی اجتماعی پیرامون فرد و افزایش احساس تنهایی و افسردگی می گردد. بنابر نتایج این تحقیق استفاده از اینترنت به میزان دو ساعت در هفته در مدت دو سال موجب کاهش متوسط اندازه ی شبکه ی اجتماعی پاسخ گویان شد. منظور از اندازه ی شبکه اجتماعی80 تعداد افرادی در پیتزبورگ بودند که پاسخ گو حداقل یک بار در ماه با آنان تعامل داشت. کراوت همگام با مطالعه ی کاتز و آسپدن81 اعلام می کند که تنها 22 در صد از پاسخ گویان در طول 2 سال یا بیشتر توانستند یک دوست جدید در اینترنت بیابند.
این تحقیق بحث های فراوانی برانگیخت و کسانی که به اینترنت نگاهی انتقادی دارند عمدتاً نیم نگاهی به این تحقیق دارند. اما کراوت در سال های بعد مجدداً به جمعیت نمونه ی پیشین بر می گردد و دوباره همان افراد را پس از چند سال مورد تحقیق قرار می دهد و با شگفتی نتایج تحقیق را عکس نتایج پیشین می بیند. نتایج تحقیق نشان می دهد که همان افراد پس از اینکه مهارت های لازم را یافتند و زمان بیشتری از آشنایان و کار آنان با اینترنت گذشته است، درگیری اجتماعی 82بالاتری دارند. او نتایج این تحقیق را در مقاله ای تحت عنوان"بازنگری پارادوکس اینترنت"83 منتشر کرد که مجدداً توجه بسیاری را به خود جلب کرد بطور خلاصه کراوت به دنبال کاوش اثرات اینترنت روی نحوه ی ارتباطات اجتماعی افراد و تبعات روانی آن بوده است.
همچنین تحقیقات کراوت نشان می دهد که زمان هم عامل مهمی در این زمینه است. زمان در اینجا شامل مدت کاربری در شبانه روز و همچنین سابقه ی کاربری از زمان آشنایی با اینترنت است. صفات شخصیتی فرد هم در این میان مهم هستند. افراد برون گرا84 تاثیرات مثبتی را از کار با اینترنت می پذیرند، در حالی که این مطلب در مورد افراد درون گرا85 بر عکس است. مطابق مثل معروف پول پول می آورد86 ، افراد برون گرا کسانی هستند که تمایل به دوست داشتن مردم دارند و از تعاملات اجتماعی لذت می برند. او این فاکتور را برای توجیه تفاوت مشاهده شده در تحقیقات اول و دوم خود مورد استفاده قرار می دهد(محسنی و دوران، 76:1385-73).
◄زی هو و جاناتان(2001)
زی هو و جاناتان جی(2001) تاثیر اینترنت را در زمینه ی اجتماعی از سه بعد کارکرد خانواده، فعالیت های اوقات فراغت، آزادی های مدنی و پنهان کاری مورد بررسی قرار داده اند. در مورد کارکرد خانواده، فعالیت با اعضای خانواده است که بین استفاده کنندگان و عدم استفاده کنندگان تفاوت معناداری به وجود می آورد. در مورد اوقات فراغت سه متغیر از 5 متغیر که مربوط به روزنامه خواندن، گوش دادن به رادیو و تماشای تلویزیون، ارتباط با دوستان، در بین استفاده کنندگان و کسانی که از اینترنت استفاده نمی کنند تفاوت معنا داری وجود دارد، تاثیر بر آزادی های مدنی مربوط خشونت و محتوای وقیح و به دست آوردن نوع دوستان است، که در بین استفاده کنندگان و عدم استفاده کنندگان تفاوت معنا داری وجود دارد.
◄سوبرا مانیام(2001)
نتایج پژوهش سوبرا مانیام(2001) نشان می دهد که کودکان بیشتر از نوجوانان از کامپیوتر استفاده می کنند و این استفاده در بین پسران بیشتر از دختران است، سفید پوستان بیشتر از سیاه پوستان از کامپیوتر استفاده
می کنند. زمان زیادی سپری کردن برای استفاده کردن از اینترنت بر مهارت های شناختی اثر منفی ندارد، بلکه ممکن است ایمیل به روابط بین شخصی و حفظ روابط اجتماعی کمک کند(زنجانی زاده وجوادی، 123:1384).
2-4-چهارچوب نظری تحقیق
2-5-مدل تجربی تحقیق
2-6-فرضیه های تحقیق
1-بین میزان استفاده از اینترنت بین دو گروه زنان و مردان رابطه وجود دارد.
2-بین میزان استفاده از اینترنت با پایگاه اجتماعی- اقتصادی کاربران رابطه وجود دارد.
3-بین میزان استفاده از اینترنت با میزان تحصیلات والدین کاربران رابطه وجود دارد.
4-بین میزان استفاده از اینترنت و فعالیت های روزانه کاربران رابطه وجود دارد.
5-بین میزان استفاده از اینترنت و بی اعتمادی والدین نسبت به فرزندان رابطه وجود دارد.
6-بین میزان استفاده از اینترنت و ارتباطات چهره به چهره کاربران رابطه وجود دارد.
7-بین میزان استفاده از اینترنت و کناره گیری اجتماعی کاربران رابطه وجود دارد.
8-بین میزان استفاده از اینترنت و فعالیت های اجتماعی کاربران رابطه وجود دارد.
9-بین میزان استفاده از اینترنت و فعالیت های اوقات فراغت کاربران رابطه وجود دارد.
10-بین میزان استفاده از اینترنت و گریز از مشکلات رابطه وجود دارد.
2-7-ارتباط فرضیات و نظریات تحقیق
جدول(2-2)
نظریه
فرضیه
نظریه شکاف آگاهی
فرضیه دوم
نظریه جودیت بلاو
فرضیه سوم
نظریه ژان کلوتیه
فرضیه چهارم
نظریه فردیناند تونیس
فرضیه پنجم
نظریه مک لوهان
فرضیه ششم
نظریه شبکه
فرضیه هفتم
نظریه موزاییکی
فرضیه هشتم
نظریه دیوید رایزمن
فرضیه نهم
نظریه وابستگی مخاطبان
فرضیه دهم
2-8-تعریف مفاهیم و متغیرها
اینترنت:دسترسی به کامپیوتر،میزان استفاده از اینترنت در طول هفته
بی اعتمادی: عدم اتکا یا اطمینان به نوعی کیفیت یا صفت یک شخص یا یک چیز یا عدم اطمینان به حقیقت یک گفته (شایان مهر، 145:1379)
اوقات فراغت: اوقات فراغت مجموعه فعالیتهای است که شخص پس از ارزیابی از تعهدات و تکالیف شغلی، خانوادگی و اجتماعی (و تحصیلی) با میل و اشتیاق به آن می پردازد و غرضش استراحت و تفریح و توسعه دانش و یا به کمال رساندن شخصیت خویش و به ظهور رساندن استعدادهای بالقوه و خلاقیت و بسط مشارکت آزادانه در اجتماع است.87
فعالیت های روزانه: ترجیح دادن اینترنت بر کارهای روزمره،مشارکت کمتر در فعالیت های منزل،تغییر دادن برنامه زندگی،موکول کردن کارهای خود به زمان دیگر.
بی اعتمادی والدین: نگرانی والدین،پنهان نمودن استفاده از اینترنت از والدین و همسر،مشکل با والدین،کنترل بیشتر والدین.
ارتباط چهره به چهره: ترجیح دادن گذراندن وقت در برابر کامپیوتر نسبت به ارتباط با دیگران،ترجیح دادن اینترنت به تعامل با اعضای خانواده و دوستان صمیمی.
کناره گیری اجتماعی:احساس بیشتر اجتماعی شدن در دنیای اینترنت،فاصله گرفتن از دیگران،ترجیح دادن اینترنت به ارتباط با دیگران،پر کردن تنهایی بوسیله اینترنت،گرایش به سوی زندگی مستقل،از دست دادن ارتباطات اجتماعی.
فعالیت های اجتماعی:تحت تاثیر قرار گرفتن کارایی شغل بوسیله اینترنت،صدمه دیدن شغل،ایجاد مشکل در برقراری ارتباط.
فعالیت های اوقات فراغت:ترجیح دادن اینترنت بر مطالعات،ترجیح دادن اینترنت بر برنامه های ورزشی،ترجیح دادن اینترنت بر گردش با دوستان،ترجیح دادن اینترنت بر برنامه های ورزشی.
گریز از مشکلات: فراموش کردن مشکلات شخصی،اینترنت پناهگاهی برای فراموش کردن مشکلات،نیاز به فکر کردن در مورد مشکلات بیرون نداشتن.
پایگاه اجتماعی-اقتصادی کاربران:شغل پدر،شغل مادر،وضعیت اقتصادی
تحصیلات والدین کاربران:سنجش میزان تحصیلات پدر،سنجش میزان تحصیلات مادر
فصل سوم
روش شناسی تحقیق
مقدمه
در این فصل درباره روش تحقیق، چگونگی انتخاب موضوع، روش جمع آوری اطلاعات و نوع ابزار جمع آوری اطلاعات و آزمون های آماری بحث می شود.
3-1-روش تحقیق:
باتوجه به موضوع پژوهش و اهداف در نظر گرفته برای آن، روش تحقیق پیمایشی ازشاخه میدانی می باشد. در این پژوهش توجه محقق بیشتر به آن نکات و عوامل مهم ویا با معنی است که به صورتی در شناخت گذشته و حال یا مطالعه ی میزان تغییرات یک مورد خاص(در این تحقیق بررسی تاثیرات اینترنت بر روابط خانوادگی و اجتماعی جوانان بروجن) موثراست. در این پژوهش هدف محقق شناسایی و درک جامعی ازتاثیراینترنت بر روابط خانوادگی و اجتماعی دانشجویان مشغول به تحصیل دانشگاه پیام نور بروجن بوده است، که کاربرد نظریه های مربوط به اینترنت و روابط اجتماعی و خانوادگی مورد بررسی قرار داده شده است.
3-2-جامعه آماری:
منظور از جامعه همان جامعه اصلی است که از آن نمونه معرف بدست آمده باشد(ساروخانی،157:1373). در واقع تمام اعضای گروه جامعه یا جمعیت خوانده می شود. جامعه آماری مجموعه ای از افراد هستند که در یک یا چند صفت مشترک هستند.تعیین جامعه آماری به عواملی نظیر: موضوع تحقیق، فرضیات، نوع نمونه گیری، وابسته است(دواس،68:1384). جامعه آماری مورد نظر در پژوهش حاضر، کلیه دانشجویان مشغول به تحصیل دانشگاه پیام نور بروجن در سال 1391-1390 می باشد که تعداد آنها 3507 نفر که 1500 نفر مرد و 2007 نفر زن هستند.
3-3-شیوه نمونه گیری و حجم نمونه:
در تعریف نمونه یا جمعیت نمونه باید گفت در معنای کل هر جزء از جامعه را می توان نمونه ی آن جامعه خواند. اما در معنای متعارف و دستوری کلمه در هر جامعه به جزعی نمونه گفته می شود که معرف جامعه باشد.منظور از شرط معرف بودن آنست که همه صفات جامعه، خاصه آن صفاتی که از لحاظ موضوع تحقیق دارای اهمیت است به تناسب در نمونه داشته باشد و بتوان نتایج حاصل از آن را به کل جامعه آماری تعمیم داد(ساروخانی،156:1372).
روش نمونه گیری، طرح نمونه برداری تصادفی طبقه ای است. دراین روش نمونه گیری، افراد جامعه ی آماری را بسته به خصوصیاتی که آن ها را از یکدیگر متمایز می سازد، به طبقات مختلف تقسیم می کنیم. سپس باتوجه به تعداد مورد نیازنمونه، از هریک ازطبقات، نمونه گیری مجددی به طریق اتفاقی ساده یاسیستماتیک به عمل می آوریم(نبوی،254:1374).
حجم نمونه تعداد کل عناصر موجود در نمونه است. در مقابل، حجم جامعه آماری شامل مجموعه عناصر در جامعه آماری است که مبنای محاسبه در نمونه گیری محسوب می شود(ساروخانی،156:1372).
حجم نمونه در این پژوهش از طریق فرمول کوکران محاسبه می شود.
فرمول کوکران جهت محاسبه ی حجم نمونه:
جامعه آماری: N=3507
(3507)0.96 (N)0.96
346 ~346.191 = = = n
(0.0025)(1-3507)+0.96 (0.0025)(1-N ) + 0.96
بدین ترتیب در این تحقیق346 به عنوان حجم نمونه انتخاب گردیده است.
3-4-توزیع جامعه آماری دانشجویان دانشگاه پیام نور بروجن:
جدول3-1- : توزیع جامعه آماری دانشجویان دانشگاه پیام نوربروجن
گروه
جامعه آماری
نمونه
تعداد
درصد
مدیریت
507
50
14.45
الهیات
310
31
8.76
علوم اجتماعی
340
34
9.82
حقوق
185
18
5.20
زبان وادبیات انگلیسی
3
0
0
زبان وادبیات عربی
16
1
0.28
زبان وادبیات فارسی
189
19
5.49
مهندسی مدیریت پروژه
78
8
2.31
مهندسی کشاورزی
79
8
2.31
مهندسی فناوری اطلاعات
191
19
5.49
مهندسی صنایع
122
12
3.46
ریاضی
77
8
2.31
فیزیک
103
10
2.89
شیمی
140
14
4.04
زمین شناسی
72
7
2.02
علوم کامپیوتر
71
7
2.02
علوم تربیتی
9
1
0.28
زبان شناسی
122
12
3.46
حسابداری
45
4
1.15
تربیت بدنی
122
12
3.46
جغرافیا
424
41
12.13
روانشناسی
302
30
8.67
مجموع
3507
346
100
3-5-بررسی پرسشنامه
تناظر سوال های پرسشنامه باهریک از مولفه های تحقیق به صورت زیر می باشد:
جدول3-2- : بررسی پرسشنامه
4-1
فعالیت های روزانه
8-5
بی اعتمادی والدین
11-9
ارتباط چهره به چهره
15-12
کناره گیری اجتماعی
19-16
فعالیت های اجتماعی
22-20
فعالیت های اوقات فراغت
26-23
گریز ازمشکلات
3-6-شیوه های ابزارهای گرد آوری داده ها:
روش جمع آوری اطلاعات در این نوشتار همانطور که اشاره شد، پیمایشی است. اکثر تحقیقات علوم اجتماعی و پژوهشی از طریق همین روش به گردآوری اطلاعات می پردازد. این شیوه ریشه ی تاریخی دارد و در سالهای اخیر به منظور مطالعه ی شرایط موجود از آن استفاده می شود و در روش پژوهش های اجتماعی و تربیتی جایگاه ویژه ای به خود اختصاص داده است. در این شیوه ارتباط اجتماعی بین دو یا چند متغیر مورد بررسی قرار می گیرد و داده های آن از طریق نظر سنجی و بررسی دیدگاههای افراد جامعه آماری یا گروه نمونه بدست می آید.
ابزار کار پرسشنامه است که محقق ساخته می باشد. در صفحه اول پرسشنامه هدف از تحقیق(بررسی تاثیر اینترنت بر روابط خانوادگی و اجتماعی) ارائه شده و در ابتدا سوالات عمومی شامل سوالاتی در مورد خصوصیات دانشجویان می باشد مانند: جنس، وضعیت تاهل، سطح تحصیلات، منزلت شغلی پدر، تحصیلات والدین، میزان در آمد ماهیانه) مطرح شده و سپس سوالات اختصاصی پروژه بر اساس مقیاس پنج درجه ای کیلرت(خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم، خیلی کم) مطرح شده است.
3-7-تعیین روایی (اعتبار)88 پرسشنامه:
مفهوم روایی به این سوال پاسخ می دهد که ابزار اندازه گیری تا چه حد خصیصه مورد نظر را می سنجد بدون آگاهی از روایی ابزار اندازه گیری نمی توان به دقت داده های حاصل از آن اطمینان داشت. روش های متعددی برای تعیین روایی ابزار اندازه گیری وجود دارد که می توان به روایی محتوا، روایی ملاکی و روایی سازه اشاره نمود(شیولسون، 1385: 25).
جهت سنجش روایی ابزار اندازه گیری این پژوهش از روایی محتوایی استفاده شده است. روایی محتوایی یک آزمون معمولاً توسط افرادی متخصص در موضوع مورد مطالعه تعیین می شود، پرسشنامه توسط کارشناسان مجرب و با استفاده از نظرات متخصصین در علوم تربیتی و مدیریت و نظرات مدیران متخصص تنظیم گردیده و در جامعه کوچکی پیش آزمایی و نواقص آن برطرف گردیده است. بنابراین پرسشنامه دارای روایی محتوایی است.
۳-8- تعیین پایایی(قابلیت اعتماد)89 پرسشنامه:
مقصود ازپایایی یک وسیله اندازه گیری آن است که اگر خصیصه مورد سنجش را با همان وسیله تحت شرایط مشابه و دوباره اندازه بگیریم، نتایج حاصل تا چه حد مشابه، دقیق و قابل اعتماد است. یک وسیله پایا و معتبر آن است که دارای ویژگی تکرار پذیر باشد. به گفته دیگر بتوان آن را در موارد متعدد بکار برد و در همه موارد نتایج یکسان تولید کرد، مفهوم اعتبار(پایایی) با این امر سر و کار دارد که ابزار اندازه گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی بدست می دهد. دامنه ضریب اعتبار از صفر(عدم ارتباط) تا 1+ (ارتباط کامل) است روش های متعددی برای اندازه گیری اعتبار پرسشنامه وجود دارد که می توان به اجرای دوباره، روش موازی، روش تنصیف و ضریب آلفای کرونباخ اشاره نمود(شیولسون، 1385: 25).
جهت سنجش اعتبار پرسشنامه این پژوهش از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است. این روش برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه گیری از جمله پرسشنامه یا آزمون هایی که خصیصه های مختلف را اندازه گیری می کنند به کار می رود. در این گونه ابزار، پاسخ هر سوال می تواند مقادیر عددی مختلف را اختیار کند. اعتبار پرسشنامه براساس مطالعه مقدماتی95% برآورد گردید که حاکی از اعتبار بالای ابزار اندازه گیری می باشد.
پس از پیش آزمون پرسشنامه تاثیر اینترنت بر روابط خانوادگی و اجتماعی جوانان دانشگاه پیام نور بروجن، اعتبار آن بر اساس ضریب آلفای کرونباخ برآورد گردیده، این ضریب برابر با 91.74% است که نشان می دهد در سطح ۵%=α (ضریب اطمینان ۹۵%) معنی دار می باشد، یعنی این پرسشنامه از اعتبار خوبی برخوردار است.
جدول3-3- : محاسبه ی ضریب آلفای کرونباخ برای هریک از متغیرها
متغیرها
تعداد پاسخگویان
تعداد گویه ها
ضریب آلفا
پایگاه اقتصادی-اجتماعی
30
5
0.85
بی اعتمادی والدین
30
4
0.74
فعالیت های روزانه
30
4
0.79
ارتباطات چهره به چهره
30
3
0.52
کناره گیری اجتماعی
30
2
0.80
فعالیت اجتماعی
30
4
0.51
اوقات فراغت و سرگرمی
30
3
0.92
گریز از مشکلات
30
4
0.76
3-9-فنون تجزیه و تحلیل داده ها:
برای تحلیل داده ها و پاسخگویی به سوال تحقیق از انواع روش های آمار توصیفی(میزان گرایش یا پراکندگی از مرکز متغیرهای مستقل و وابسته برای تشریح وضعیت نمونه استفاده می شود) و استنباطی استفاده شده است، روش های آماری توصیفی برای تشریح وضعیت نمونه استفاده شده، اما عمده تحلیل هایی که انجام می شود با استفاده از روش های آمار استنباطی است، آزمون های مورد استفاد در این تحقیق عبارتند از: ضریب همبستگی، همبستگی چند گانه(سکاران، 1381: 391).
3-10-ضریب همبستگی
همبستگی، رابطه بین دو متغیر را در یک جامعه توصیف می کند. همبستگی بین چند متغیر به صورت کمی و با استفاده از شاخصی که ضریب همبستگی نامیده می شود نشان داده می شود. معروف ترین ضریب همبستگی، ضریب پیرسون است. ضریبی که به میانگین حاصلضرب نمره های استاندارد(z) تعریف شده است، و در این گزارش از آزمون همبستگی پیرسون برای پیدا کردن میزان همبستگی بین مولفه های اینترنت و چند متغیر از جمله روابط خانوادگی و اجتماعی استفاده شده است.
همچنین در این پژوهش از آزمون(t وf) نیز استفاده شده است. از آزمون t برای مقایسه دو گروه استفاده می شود و برای مقایسه میانگین مربوط به جنسیت(مرد و زن) که دو گروه هستند از آزمون t استفاده شده است، و از آزمون F برای مقایسه چند گروه استفاده می شود در نتیجه برای مقایسه میانگین مربوط به مدرک تحصیلی و میزان در آمد ماهیانه که چند گروه هستند از آزمون F استفاده شده است.
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده ها
مقدمه
فصل چهارم، شامل دو بخش آمار توصیفی و آمار استنباطی است. در بخش اول، آماره های توصیفی مرتبط با متغیرهای زمینه ای مورد مطالعه آورده شده اند. در بخش مذکور، توزیع فراوانی مقوله های مستخرج از داده ها، شامل فراوانی و درصد توزیع آنان در جامعه آماری مورد مطالعه، مد نظر بوده است.
در بخش دوم، آماره های دو متغیره توصیفی و استنباطی مرتبط با متغیرهای مستقل با وابسته طرح شده است. آزمون های مورد استفاده در این بخش، شامل آزمون های(t-test)، آزمون تحلیل واریانس یک طرفه(F) و همبستگی پیرسون(r) بوده است. بعد از انجام آزمون استنباطی دو متغیره، آزمون های استنباطی چند متغیره نظیر رگرسیون چند متغیره نیز آورده شده اند.
4-1-آمار توصیفی
4-1-1- سن
جدول(4-1): توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب سن
سن
فراوانی
درصد
درصدمعتبر
درصدتجمعی
19-21سال
204
58.6
58.6
58.6
21-23سال
98
28.2
28.2
86.8
23-26سال
44
13.2
13.2
100
جمع
346
100
100
–
نمودار(4-1): توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب سن
نتایج نشان می دهد براساس تقسیم بندی حجم نمونه به 3 گروه سنی، در میان افراد نمونه مورد مطالعه پایین ترین فراوانی برای گروه سنی 23تا26سال معادل(13.2درصد) و بالاترین آن برای گروه سنی 19تا21سال سال معادل(58.6درصد) است.
4-1-2-جنس
جدول(4-2): توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب جنس
جنس
فراوانی
درصد
درصدمعتبر
درصدتجمعی
مرد
157
45.7
45.7
45.7
زن
189
54.3
54.3
100
جمع
346
100
100
–
نمودار(4-2):توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب جنس
طبق یافته ها، ازمجموع 346 نفر نمونهﻯ مورد مطالعه، 189 نفر معادل(54.3درصد) زن و 157 نفر معادل(45.7درصد) مرد هستند.
4-1-3- وضعیت تاهل
جدول(4-3): توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب وضعیت تاهل
وضعیت تاهل
فراوانی
درصد
درصدمعتبر
درصدتجمعی
مجرد
265
76.1
76.6
76.6
متاهل
79
23.3
23.4
100
بی همسر(فوت/طلاق)
0
0
100
–
اظهار نشده
2
.6
–
–
جمع
346
100
–
–
نمودار( 4-3): توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب وضعیت تاهل
نتایج از نمونهﻯ مورد مطالعه حاکی از آن است که اکثریت نسبی افراد معادل(76.1درصد) مجرد هستند و پس ازآنها و به لحاظ فراوانی گروه متاهل در رتبه بعدی قراردارد(23.3درصد)؛ همچنین 2 نفر معادل(0.6درصد) وضعیت تاهل خود را مشخص نکرده اند.
4-1-4-سطح تحصیلات
جدول(4-4): توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب سطح تحصیلات
سطح تحصیلات
فراوانی
درصد
درصدمعتبر
درصدتجمعی
کاردانی
16
5.2
5.2
5.2
کارشناسی
300
86.2
86.2
91.4
کارشناسی ارشد
30
8.6
8.6
100
دکتری
0
–
100
–
اظهار نشده
0
–
–
–
جمع
346
100
–
–
نمودار(4-4): توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب سطح تحصیلات
نتایج جدول(4-4) نشان می دهد از مجموع پاسخگویان مورد بررسی، اکثریت پاسخگویان یعنی 86.2درصد معادل(300نفر) از پاسخگویان، مدرک کارشناسی را دارا هستند و حداقل 5.2درصد معادل(16نفر) دارای مدرک کاردانی بوده اند.
4-1-5- منزلت شغلی
جدول(4-5): توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب شغل پدر
شغل پدر
فراوانی
درصد
درصدمعتبر
درصدتجمعی
کارمند
126
36.2
36.6
36.6
آزاد
185
53.2
53.5
90.4
بی کار
33
9.5
9.6
100
اظهار نشده
2
1.1
100
–
جمع
346
100
–
–
نمودار(4-5): توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب شغل پدر
طبق اطلاعات جدول(4-5) از نمونهﯼ آماری مورد مطالعه(36.2درصد) از پدران پاسخگویان در ردهﯼ کارمند و(53.2درصد) از پدران در مشاغل آزاد مشغول به کار می باشند. (1.1درصد) معادل 4 نفر نیز به سوال پاسخ نداده اند.
4-1-6-مدرک تحصیلی
4-1-6-1- مدرک تحصیلی پدر
جدول (4-6): توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب مدرک تحصیلی پدر
مدرک تحصیلی
فراوانی
درصد
درصد معتبر
درصد تجمعی
زیر دیپلم
152
43.7
43.9
43.9
دیپلم
152
45.1
45.4
89.3
لیسانس و بالاتر
35
10.6
10.7
100
اظهار نشده
2
0.6
100
–
جمع
346
100
–
–
نمودار(4-6): توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب مدرک تحصیلی پدر
همانطور که در جدول(4-6) مشخص است ازمجموع پاسخ دهندگان مورد بررسی، اکثریت معادل(45.1درصد) از پاسخگویان، پدرانشان دیپلم و حداقل(10.6درصد) دارای مدرک تحصیلی لیسانس وبالاتربوده اند؛ همچنین(0.6درصد) معادل 2 نفر نیز مدرک تحصیلی پدر خور را مشخص نکرده اند.
4-1-6-2- مدرک تحصیلی مادر
جدول (4-7): توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب مدرک تحصیلی مادر
مدرک تحصیلی
فراوانی
درصد
درصد معتبر
درصد تجمعی
زیر دیپلم
169
48.6
48.8
48.8
دیپلم
154
44.8
45.1
93.9
لیسانس و بالاتر
21
6
6.1
100
اظهار نشده
2
0.6
100
–
جمع
346
100
–
–
نمودار (4-7): توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب مدرک تحصیلی مادر
نتایج جدول فوق نشان می دهد از مجموع پاسخ دهندگان مورد بررسی، اکثریت یعنی(48.6درصد) از پاسخگویان، مادرانشان زیر دیپلم و حداقل(6درصد) دارای لیسانس و بالاتر بودهاند؛ همچنین(0.6درصد) معادل 2 نفر نیز مدرک تحصیلی مادر خور را مشخص نکرده است.
4-1-7-میزان درآمد ماهیاهنهﯼ کل خانوار
جدول (4-8): توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب میزان درآمد ماهیاهنهﯼ کل خانوار
میزان درآمد
فراوانی
درصد
درصد معتبر
درصد تجمعی
ضعیف
21
6.6
6.6
6.6
متوسط
303
87.1
87.1
93.7
مرفه
22
6.3
6.3
100
اظهار نشده
–
–
100
–
جمع
346
100
–
–
نمودار(4-8): توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب میزان درآمد ماهیاهنهﯼ کل خانوار
براساس تجزیه و تحلیل یافته ها، مشخص می گردد از مجموع پاسخگویان مورد بررسی، اکثریت پاسخگویان یعنی(87.1درصد) معادل 303 نفر از خانوار پاسخگویان، دارای میزان درآمد ماهانهﻯ متوسطی هستند و حداقل (6.3درصد) معادل 22 نفر، دارای میزان درآمد ماهانهﻯ مرفه ای هستند.
4-1-8- دسترسی به کامپیوتر
جدول (4-9): توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب دسترسی به کامپیوتر
کامپیوتر
فراوانی
درصد
درصد معتبر
درصد تجمعی
بله
277
79.6
79.6
79.6
خیر
69
20.4
20.4
100
جمع
346
100
100
–
نمودار(4-9): توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب دسترسی به کامپیوتر
یافته های تحقیق حاکی از آن است که از مجموع پاسخگویان مورد بررسی، اکثریت پاسخگویان معادل(79.6درصد) از امکانات استفاده از کامپیوتر بهره مند می باشند.
4-1-9-ساعات استفاده از اینترنت
جدول (4-10 ): توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب ساعات استفاده از اینترنت
کامپیوتر
فراوانی
درصد
درصد معتبر
درصد تجمعی
2ساعت و کمتر
171
49.1
49.1
49.1
4ساعت
60
17.2
17.2
66.3
8ساعت
64
18.4
18.4
84.7
10ساعت و بیشتر
51
15.2
15.2
100
جمع
346
100
100
–
نمودار(4-10): توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب استفاده از اینترنت
براساس نتایج جدول فوق مشخص می گردد، از مجموع پاسخگویان مورد بررسی، اکثریت پاسخگویان یعنی 49.1 درصد معادل(171نفر) 2 ساعت و کمتر از کامپیوتر و خدمات آن استفاده و حداقل پاسخگویان یعنی 15.2درصد معادل(51 نفر) نیز 10ساعت و بیشتراز کامپیوتر و خدمات آن استفاده می کرده اند.
4-2-آمار استنباطی
4-2-1آزمون فرضیات تحقیق
4-2-1-1آزمون فرضیه اول
فرضیه صفر: بین میزان استفاده از اینترنت بین دو گروه زنان و مردان تفاوت وجود ندارد..
فرضیه تحقیق: بین میزان استفاده از اینترنت بین دو گروه زنان و مردان تفاوت وجود دارد.
جدول شماره(4-11): آزمون های Tدر دو گروه مستقل مربوط به فرضیه1
F
Sig
t
df
Sig
تفاوت میانگین ها
تفاوت خطای
استاندارد
تایید یا رد فرضیه
استفاده از اینترنت در دو گروه مرد/زن
واریانس برابر
6.571
0.011
3.914
346
0.000
0.4685
0.11969
فرضیه تحقیق تایید می شود
واریانس نابرابر
3.879
321
0.000
0.4685
0.12078
برای آزمون این فرضیه از آزمون(T-test) برای مقایسه دو گروه مستقل استفاده گردید، نتایج جدول فوق نشان می دهد که میزان استفاده از اینترنت در دو گروه مردان و زنان تفاوت معناداری وجود دارد. در تحقیقات متعددی که توسط محققان دیگر انجام شده است نیز، تاثیر متغیر جنسیت در استفاده از شبکه اینترنت به اثبات رسیده است؛ مثلاً الموتریف(2000) رابطهﻯ سن، جنسیت را با استفاده از شبکه اینترنت کاملاً معنی دار گزارش نموده است. هافمن(1996) و لوبنر(1999) نیز در تحقیق خود به رابطه معنی دار جنسیت با استفاده از اینترنت اشاره نموده است؛ این نتایج در حالی است که لایفیلد، رادهاکریشنا و اسکنلون(1999) و لایفیلد و اسکنلون(1998) رابطهﻯ جنسیت را در استفاده پاسخگویان گروه نمونه از اینترنت معنی دار نیافته اند.
4-2-1-2-آزمون فرضیه دوم
فرضیه صفر: بین میزان استفاده از اینترنت با پایگاه اقتصادی-اجتماعی کاربران، رابطه وجود ندارد.
فرضیه تحقیق: بین میزان استفاده از اینترنت با پایگاه اقتصادی-اجتماعی کاربران، رابطه وجود دارد.
جدول شماره(4-12): ضریب همبستگی پیرسون بین پایگاه اقتصادی-اجتماعی کاربران و استفاده از اینترنت تفسیر فرضیه2
استفاده از اینترنت
پایگاه اقتصادی- اجتماعی
r
0.85-
Sig
0.012
N
346
نتایج متغیر پایگاه اقتصادی-اجتماعی کاربران با استفاده از اینترنت به لحاظ میانگین شاخص های مطرح شده نشان داد که متغیر پایگاه اقتصادی-اجتماعی به طرز معنی داری با درجه میانگین استفاده از اینترنت))0.85- = r) همبستگی وجود ندارد(. از این رو، این فرضیه رد می گردد. مطابق نتایج پایگاه اقتصادی-اجتماعی کاربران با میزان استفاده از اینترنت رابطهﻯ معکوس داشت. در این زمینه چند احتمال را می توان مطرح کرد: از یک طرف پایگاه اقتصادی-اجتماعی خانواده کاربران با داشتن کامپیوتر و اتصال به اینترنت ارتباط دارد و خانواده هایی که از نظر مالی ضعیف هستند کمتر از این امکانات در اختیار دارند و لذا کمتر هم از آن استفاده می کنند، و از طرف دیگر پایگاه اقتصادی-اجتماعی خانواده کاربران با تحصیلات و سواد کامپیوتری والدین ارتباط دارد و والدین در خانواده ای با سطح اقتصادی پایین از نظارت یا راهنمایی فرزندان در استفاده از اینترنت ناتوان هستند.
4-2-1-3-آزمون فرضیه سوم
فرضیه صفر: بین میزان استفاده از اینترنت با میزان تحصیلات والدین کاربران، تفاوت وجود ندارد.
فرضیه تحقیق: بین میزان استفاده از اینترنت با میزان تحصیلات والدین کاربران، تفاوت وجود دارد.
متغیر مورد بررسی در این فرضیه تحصیلات والدین کابران است. برای آزمایش فرضیه مطرح شده، یک سری آزمون تحلیل واریانس یک طرفه بین تحصیلات والدین و میزان استفاده از اینترنت انجام شد.
جدول شماره(4-13): آزمون های F(تحلیل واریانس) بین افراد با تحصیلات مختلف والدین و تفسیر فرضیه3
مجموع مجذورات
df
میانگین مجذورات
F
Sig
تایید یا رد فرضیه
بین گروهی
1.541
3
0.770
0.596
0.552
فرضیه تحقیق تایید می شود
درون گروهی
443.433
343
1.293
مجموع
444.974
346
–
(مادر)
مجموع مجذورات
df
میانگین مجذورات
F
Sig
تایید یا رد فرضیه
بین گروهی
7.274
3
3.637
2.837
0.060
فرضیه تحقیق تایید می شود
درون گروهی
439.723
343
1.282
مجموع
446.997
346
–
(پدر)
برای آزمون این فرضیه از آزمون(F) برای مقایسهﻯ گروههای مستقل استفاده گردید، مقدار سطح معناداری0.5> pبرای مادروپدرخبر از عدم معنادار بودن می دهد. بنابراین، تفاوتی بین دو متغیر مشاهده نشده و در نتیجه فرض H1 رد و فرضیهﻯ صفر پذیرفته می گردد.
4-2-1-4-آزمون فرضیه چهارم
فرضیه صفر: بین میزان استفاده از اینترنت و فعالیت های روزانه رابطه وجود ندارد.
فرضیه تحقیق: بین میزان استفاده از اینترنت و فعالیت های روزانه رابطه وجود دارد.
جدول شماره(4-14): ضریب همبستگی پیرسون بین استفاده از اینترنت و فعالیت های روزانه تفسیر فرضیه4
استفاده از اینترنت
فعالیت های روزانه
r
0.41
Sig
0.011
N
346
نتایج جدول فوق نشان می دهد، ضریب همبستگی معادل با(0.41) نشان دهنده وجود یک رابطه مستقیم و متوسطی بین متغیر مستقل و وابسته است. با توجه به کمتر بودن سطح معناداری از(0.05) می توان با اطمینان 95 درصد ادعا نمود که بین میزان انجام فعالیت های روزانه و استفاده از اینترنت یک رابطه مستقیم وجود دارد. کورجن، آدل و شوماکر(2001) انجام برخی از فعالیت های روزانه را قویاً در استفاده از اینترنت موثر دانسته اند. با این حال، مشاهده می شود علی رغم سابقه کم راه اندازی و استفاده از اینترنت در کشور و محیط های شغلی، خانگی و … میزان بهره مندی در انجام فعالیت های روزانه بر میزان استفاده از اینترنت در این تحقیق نیز تاثیر خود را نشان داده است. یعنی میزان فعالیت های روزانه از طریق شبکهﻯ اینترنت که در سایر تحقیقات نیز رابطه معنی داری با میزان استفاده کاربران از اینترنت داشته است، در این تحقیق نیز اثر معنی داری به دست داده است.
4-2-1-5-آزمون فرضیه پنجم
فرضیه صفر: بین میزان استفاده از اینترنت با بی اعتمادی والدین نسبت به فرزندان، رابطه وجود ندارد.
فرضیه تحقیق: بین میزان استفاده از اینترنت با بی اعتمادی والدین نسبت به فرزندان، رابطه وجود دارد.
جدول شماره(4-15): ضریب همبستگی پیرسون بین میزان استفاده از اینترنت و بی اعتمادی والدین نسبت به فرزندان تفسیر فرضیه5
استفاده از اینترنت
بی اعتمادی والدین نسبت به فرزندان
r
0.18
Sig
0.04
N
346
بی اعتمادی والدین نسبت به فرزندان به وسیله مقیاس طیف لیکرت ارزیابی شد. گزینه های پاسخ دهندگان گروه نمونه از خیلی کم(1) تا خیلی زیاد(5) بود. برای آزمایش فرضیه، یک سری همبستگی یپیرسونr بین متغیر مستقل و وابسته انجام شد(جدول15). یک همبستگی ضعیف، اما از نظر آماری معنی دار و مثبت بین میزان استفاده از اینترنت و بی اعتمادی والدین نسبت به فرزندان(0.04= p ، 0.18= r ) وجود داشت. براساس تحلیل، فرضیه پنجم نیز اثبات می گردد.
4-2-1-6-آزمون فرضیه ششم
فرضیه صفر: بین میزان استفاده از اینترنت و ارتباطات چهره به چهره رابطه وجود ندارد.
فرضیه تحقیق: بین میزان استفاده از اینترنت و ارتباطات چهره به چهره رابطه وجود دارد.
جدول شماره(4-16): ضریب همبستگی پیرسون بین استفاده از اینترنت و ارتباطات چهره به چهره تفسیر فرضیه6
استفاده از اینترنت
ارتباطات چهره به چهره
r
0.51-
Sig
0.027
N
346
برای آزمون فرضیهﻯ فوق از ضریب همبستگی پیرسون استفاده کرده ایم بدین صورت که دو متغیر را در سطح فاصله ای در نظر گرفته ایم.
براساس اطلاعات جدول شماره(16-5) و براساس مقدار سطح معناداری، این ضریب نیز رابطهﻯ ارتباطات چهره به چهره و میزان استفاده از شبکهﻯ اینترنت افراد نمونهﻯ مورد بررسی را تایید می کند. مقدار ضریب پیرسون(0.51-r=)، نشانگر رابطه ای نسبتاً قوی و معکوس بین این دو متغیر می باشد؛ بدین معنی که هر چه این میزان ارتباطات چهره به چهره افزایش یابد، استفاده از اینترنت کاهش می یابد و بالعکس. در نهایت می توان گفت که رابطه ﻯ بین این دو متغیر معنادار و در جامعهﻯ آماری ما وجود دارد.
4-2-1-7-آزمون فرضیه هفتم
فرضیه صفر: بین میزان استفاده از اینرنت و فعالیت های اجتماعی رابطه وجود ندارد.
فرضیه تحقیق: بین میزان استفاده از اینترنت و فعالیت های اجتماعی رابطه وجود دارد.
جدول شماره(4-17): ضریب همبستگی پیرسون بین استفاده از اینترنت و فعالیت های اجتماعی تفسیر فرضیه7
استفاده از اینترنت
فعالیت اجتماعی
r
0.67
Sig
0.812
N
346
جهت بررسی رابطهﻯ بین دو متغیر از آزمون همبستگی پیرسون استفاده گردیده است. ضریب همبستگی پیرسون(0.67= r) وجود رابطه مستقیم بین دو متغیر را تایید می کند. اما سطح معناداری(0.812= p) خبر از عدم معنادار بودن رابطه می دهد. معهذا، رابطه ای بین دو متغیر مشاهده نشده و در نتیجه فرض H1 رد و فرضیهﻯ صفر پذیرفته می گردد.
4-2-1-8-آزمون فرضیه هشتم
فرضیه صفر: بین میزان استفاده از اینترنت و کاهش انزوا و کناره گیری اجتماعی رابطه وجود ندارد.
فرضیه تحقیق: بین میزان استفاده از اینترنت و کاهش انزوا و کناره گیری اجتماعی رابطه وجود دارد.
جدول شماره(4-18): ضریب همبستگی پیرسون بین استفاده از اینترنت و انزوا و کناره گیری اجتماعی تفسیر فرضیه8
استفاده از اینترنت
کاهش انزوای
اجتماعی
r
0.27-
Sig
0.036
N
346
همان طوری که از نتایج جدول فوق بر می آید، سطح معناداری کمتر از(0.036= p) می باشد، بنابراین فرضیه صفر مبنی بر عدم وجود رابطه بین دو متغیر رد و فرضیه تحقیق تایید می گردد. نتیجهﻯ بدست آمده از تحقیق حاضر همانند نتایج دیگر تحقیقات است؛ محسنی، دوران و سهرابی(1385) در تحقیقات خود بدین نتیجه رسیده اند که میزان صرف جهت استفاده از اینترنت موجب کاهش کناره گیری و انزوای اجتماعی به میزان محدود می گردد. اینترنت بر انزوا و کناره گیری اجتماعی کاربران تاثیر می گذارد و این تاثیر منفی است، بدین معنا که استفاده از اینترنت موجب کاهش انزوا و کناره گیری اجتماعی می گردد ولی این تاثیر زیاد نیست.
4-2-1-9-آزمون فرضیه نهم
فرضیه صفر: بین میزان استفاده از اینترنت و فعالیت های اوقات فراغت رابطه وجود ندارد.
فرضیه تحقیق: بین میزان استفاده از اینترنت و فعالیت های اوقات فراغت رابطه وجود دارد.
جدول شماره(4-19): ضریب همبستگی پیرسون بین استفاده از اینترنت و فعالیت های اوقات فراغت تفسیر فرضیه9
استفاده از اینترنت
فعالیت اوقات فراغت
r
0.73
Sig
0.02
N
346
براساس نتایج جدول می توان چنین نتیجه گرفت که یک همبستگی قوی، و به لحاظ آماری معنی دار و مثبت بین میزان علاقه به فراغت و سرگرمی و استفاده از اینترنت(0.02= p ،0.73= r) وجود داشت. براساس تحلیل، فرضیه نهم نیز اثبات می گردد. نحوهﻯ گذران اوقات فراغت توسط افراد در گرایش آنها به استفاده از اینترنت عاملی تاثیر گذار می باشد. چنانکه ضعف صنعت تفریحات و اوقات فراغت کشور خود عامل موثر در گرایش افراد به پر کردن اوقات فراغتشان با وسایل جذاب، متنوع و سرگرم کننده مدرن از جمله شبکه های اینترنتی ذکر شده است. بر این اساس نتایج بررسی حاضر هم نشان داد که گذران اوقات فراغت عاملی تاثیرگذار در گرایش افراد به استفاده از اینترنت می باشد.
4-2-1-10آزمون فرضیه دهم
فرضیه صفر: بین میزان استفاده از اینترنت و گریز از مشکلات رابطه وجود ندارد.
فرضیه تحقیق: بین میزان استفاده از اینترنت و گریز از مشکلات رابطه وجود دارد.
جدول شماره(4-20): ضریب همبستگی پیرسون بین استفاده از اینترنت و گریز از مشکلات تفسیر فرضیه10
استفاده از اینترنت
گریز از مشکلات
r
0.41
Sig
0.028
N
346
ضریب همبستگی(0.41= r) وجود رابطهﻯ بین دو متغیر را تایید می کند. مثبت بودن این ضریب نشان دهنده وجود یک رابطه مستقیم است، بدین معنا که با افزایش یکی از متغیرها بر میزان دیگری افزوده می شود و برعکس. سطح معناداری(0.028= p) نیز خبر از معنادار بودن رابطه می دهد.
فصل پنجم
نتیجه گیری
مقدمه
در این فصل نتیجه گیری و خلاصه ای از یافته ها بیان می شود، سپس محدودیت های تحقیق و پیشنهادهای کاربردی برای جوانان و خانواده ها بیان می شود.
5-1-نتایج
هدف از تحقیق جاری سنجش میزان تاثیر استفاده از اینترنت بر روابط خانوادگی اجتماعی جوانان می باشد در این راستا تلاش شد تا بر اساس تئوری ها و تحقیقات انجام شده زوایای نظری کار مورد بررسی قرار گیرد و بر همین اساس فرضیاتی نیز مطرح گردید. پس از انجام پیمایش و تحلیل آماری نتایج فرضیات مورد آزمون قرار گرفتند و
فرضیه اول- بین میزان استفاده از اینترنت بین دو گروه زنان و مردان رابطه وجود دارد.
برای آزمون این فرضیه از آزمون(T-test) برای مقایسه دو گروه متغیر مستقل استفاده گردید، که نشان می دهد که تفاوت معناداری بین دو گروه متغیر وجود دارد.
فرضیه دوم- بین میزان استفاده از اینترنت با پایگاه اجتماعی-اقتصادی کاربران رابطه وجود دارد.
در این آزمون از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد.مقدار0.012= sig، 0.85- = r نشان داد.
فرضیه سوم- بین میزان استفاده از اینترنت با میزان تحصیلات والدین کاربران تفاوت وجود دارد.
برای آزمایش فرضیه مطرح شده، یک سری آزمون تحلیل واریانس یک طرفه بین تحصیلات والدین و میزان استفاده از اینترنت انجام شد. که مقدار0.552= sig نشان داد که هیچ تفاوتی وجودندارد.
فرضیه چهارم- بین میزان استفاده از اینترنت و فعالیت های روزمره رابطه وجود دارد.
برای سنجش رابطه بین دو متغیر از ضریب هوبستگی پیرسون استفاده شد مقدار ضریب همبستگی معادل با (0.41) نشان دهنده وجود یک رابطه مستقیم و متوسطی بین متغیر مستقل و وابسته است. با توجه به مقدار0.011= sig که بیانگر کمتر بودن سطح معناداری از(0.05) می توان با اطمینان 95درصد ادعا نمود که بین میزان انجام فعالیت های روزانه و استفاده از اینترنت یک رابطه مستقیم وجود دارد.
فرضیه پنجم- بین میزان استفاده از اینترنت با بی اعتمادی والدین نسبت به فرزندان، رابطه وجود دارد.
برای آزمایش فرضیه، یک سری همبستگی یپیرسونr بین متغیر مستقل و وابسته انجام شد. یک همبستگی ضعیف، اما از نظر آماری معنی دار و مثبت بین میزان استفاده از اینترنت و بی اعتمادی والدین نسبت به فرزندان(0.04= sig،0.18= r) وجود داشت. براساس تحلیل، فرضیه پنجم نیز اثبات می گردد.
فرضیه ششم- بین میزان استفاده از اینترنت و ارتباطات چهره به چهره رابطه وجود دارد.
برای آزمون فرضیه فوق از ضریب همبستگی پیرسون استفاده نموده ایم که مقدار آن برابر با 51/.- و0.027= sig می باشد که نشانگر رابطه ای قوی اما معکوس بین دو متغیر می باشد و در نهایت فرضیه تحقیق تایید می گردد.
فرضیه هفتم- بین میزان استفاده از اینترنت و فعالیت های اجتماعی رابطه وجود دارد.
جهت بررسی رابطه ی بین دو متغیر فوق از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد ضریب همبستگی پیرسون 67/. وجود رابطه ای مستقیم بین دو متغیر را تایید می کند.اما0.812= sig بیانگر این است که رابطه ای بین دو متغیر مشاهده نشده است.
فرضیه هشتم- بین میزان استفاده از اینترنت و کناره گیری و انزوای اجتماعی رابطه وجود دارد.
در بررسی رابطه این دو متغیر مقدار0.036= sigکه بیانگر وجود رابطه بین دو متغیر می باشد.
فرضیه نهم- بین میزان استفاده از اینترنت و فعالیت های اوقات فراغت رابطه وجود دارد.
برای آزمون فرضیه فوق از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد که مقدار آن0.02= sig، 0.73= r بود که بیانگر رابطه ای قوی و مستقیم بین دو متغیر بود و بر اساس تحلیل فرضیه نهم نیز اثبات گردید.
فرضیه دهم- بین میزان استفاده از اینترنت و گریز از مشکلات رابطه وجود دارد.
برای آزمون فرضیه فوق نیز از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد مقدار ضریب 41/. و0.028= sig.نشان داد رابطه ای مستقیم وجود دارد و سطح معناداری خبر از معنادار بودن رابطه می دهد.
-نتیجه دیگری که از این پژوهش گرفته شد این بود که بین میزان استفاده از اینترنت و پایگاه اقتصادی-اجتماعی کاربران رابطه معکوس وجود دارد. در این راستا تحقیقات دیگری انجام شده است و در فصل دوم بیان گردید که نتیجه تحقیقات رابرت کراوت با نتیجه این پژوهش مطابقت داشت ولی نتایج تحقیقات همپتن و ولمن، بری لمن وسوبرا مانیام نمایانگر این بود که بین اینترنت و روابط اجتماعی رابطه مستقیم وجود دارد.
-همچنین دریافتیم که بین میزان استفاده از اینترنت و ارتباطات چهره به چهره رابطه معکوس وجود دارد که با نوشته های هوارد رینگولد مطابقت نداشت.
5-2-محدودیت های تحقیق
– یکی از مشکلات عام تحقیقات اجتماعی وجود روح بدبینی، ترس و واهمه در جامعه مورد تحقیق است. معمولاً این روحیه سبب می شود که افراد از دادن اطلاعات در خصوص گرایشات و نظرات خود اجتناب کنند.
– از دیگر محدودیت های تحقیق حاضر موضوع تحقیق بود که به خاطر اینکه موضوع پژوهش استفاده های مختلف از امکانات و برنامه های اینترنت بر روابط خانوادگی و اجتماعی می باشد بعضی از افراد سوگیری می کردند و از جواب های درست خودداری می نمودند.
– یکی دیگر از محدودیت های تحقیق عدم همکاری دانشجویان نسبت به تکمیل پرسشنامه بود که برخی از دانشجویان به علت بی حوصلگی و نداشتن وقت کافی از همکاری های لازم امتناع کردند که این باعث شد برخی از سوالات بی جواب بمانند.
– یکی دیگر از محدودیت های تحقیق این بود که به دلیل همزمان بودن نمونه گیری با امتحانات پایان ترم دانشجویان دسترسی آسان به دانشجویان ممکن نبود و همین عامل باعث می شد که نمونه گیری با صرف زمان و با دشواری بیشتری انجام گیرد.
5-3-پیشنهادات
یکی از مراحل اساسی در پایان هر کار تحقیقی، ارائه ی پیشنهادها برای تحقیقاتی است که قرار است در آینده انجام گیرد. از آن جایی که اعتقاد بر این است که کارهای تحقیقاتی و علمی مکمل یکدیگرند پس این بخش از تحقیق از اهمیت بسزایی برخوردار است. زیرا که هر تحقیقی در هر برهه از زمان که انجام شود از یک طرف به رفع نواقص و اشتباهات تحقیقات گذشته کمک می کند و از طرف دیگر می تواند برای هدایت و پیشبرد تحقیقات بعدی به سوی اهداف، راهنمایی خوب باشد. بر اساس پژوهش حاضر می توان پیشنهاداتی را جهت رفع مسائل و مشکلات، چه در تحقیقات و چه در جامعه ارائه کرد.
-در تحقیق حاضر اثرات استفاده از اینترنت بر روابط خانوادگی و اجتماعی جوانان مورد بررسی قرار گرفت و تاکنون اثرات این رسانه ی جدید بر متغیرهای کمی صورت گرفته است. لذا لزوم انجام تحقیقاتی که اثرات این رسانه را بر دیگر متغیرهای اجتماعی همچون هویت ومشارکت اجتماعی بسنجند، بشدت احساس می شود.
-اینترنت یک رسانه ی نوپا بخصوص در کشور ما است که طبق گفته های پیشین، به خاطر دارا بودن تکنولوژی انتقال سریع اطلاعات در سرتاسر جهان، با رشد سریع و فراگیر خود مطرح تربن رسانه های عصر حاضر شناخته شده است. لذا شناخت اثرات این رسانه بخصوص اثرات فرهنگی آن از طریق انجام پژوهش های گسترده و اتخاذ تصمیمات درست بر مبنای نتایج حاصله، در خصوص گسترش آن متناسب با نیازهای جامعه لازم است.
-رویکرد مناسب در جامعه ما بویژه در دستگاه های حکومتی در خصوص اثرات رسانه ها نزدیک به تئوری سوزن تزریق و یا گلوله ی جادویی است. مطابق این تئوری مخاطب موجودی منفعل و بازیچه رسانه است. رسانه محتوا و پیام خود را وارد بدن مخاطب می کند بدون اینکه مقاومتی رخ دهد.
همچنان که گفته شد این نظریه مربوط به نیمه های قرن بیستم است و امروزه روشن شده است که نه رسانه چنین قدرتی دارد و نه مخاطب آنقدر بی اراده است. پذیرش این امر از نگرانی های موجود در خصوص تاثیرات اخلاقی اینترنت می کاهد و کانون توجه را به سمت بسترهای اجتماعی این رسانه سوق می دهد. به عبارت دیگر بجای محدودیت روز افزون برای رسانه های جدید مثل اینترنت و ماهواره بهتر است با توسل به نظریات جدیدتر ارتباطات اثرات رسانه ها از طریق بستر سازی های مناسب اجتماعی بهینه کنیم.
-نهادهای اجتماعی و ارگان های مختلف می توانند با توسعه فعالیت های اجتماعی خود در اینترنت تلاش نمایند تا استفاده های اجتماعی از اینترنت را تشویق نمایند تا افزایش استفاده اجتماعی از اینترنت موجب کاهش صدمات اجتماعی گردد.
-اینترنت طوری ساخته شده است که به راحتی قابل مشاهده و در دسترس می باشد در حال حاضر هیچ راهی برای جلوگیری از دسترسی افراد به محیط های نامناسب در اینترنت وجود ندارد و فیلترها و روش هایی که استفاده می شود راحت توسط جوانان و نوجوانان فاش می شود. خوشبختانه راههای زیادی برای کنترل مصرف آن وجود دارد:
افراد اگر بدانند که استفاده آن ها تحت کنترل کسی است به ندرت از اینترنت سوء استفاده می کنند.
-یک راه دیگر آن است که کامپیوتر در یک محیط عمومی قرار دهیم زیرا جلوی چشم بودن فشار اجتماعی ایجاد می کند و باعث می شود افراد نگران بازدیدهای خود باشند.
-اگر در زندگی توازن و تعامل را رعایت کنیم، خیلی بهتر می توانیم از عوارض مخرب اینترنت پیشگیری به عمل آوریم. افراد معمولا برای پیدا کردن گمشده های زندگی خود به اینترنت روی می آورند و آنقدر درگیر روابط آن می شوند که مسئولیت ها و روابط واقعیشان را فراموش می کنند. به همین دلیل همه باید تلاششان ایجاد تعامل در همه امور زندگی باشد.
-والدین باید جوانان خود را در حل مسائل و تصمیمات زندگی مشارکت دهند و از این طریق قدرت اراده و تصمیم گیری را در آنها تقویت نمایند و همچنین به مسائل و مشکلات جوانان بیشتر توجه نمایند.
-باید قوانین و ارزش های فرهنگی، مذهبی و اجتماعی را تقویت نمود که در این میان رسانه های صوتی و تصویری می تواند نقش به سزایی داشته باشد.
-رسانه های جمعی و نهادهای فرهنگی باید با فرهنگ سازی و تبلیغات گسترده هرچه بیشتر جوانان را به سمت مشارکت در فعالیت های اجتماعی، هنری، مذهبی سوق دهند.
-فناوری اطلاعات و انقلاب اینترنتی در چند سال اخیر تغییرات سریع و وسیع در جنبه های مختلف زندگی پدید آورده است. شاید اختراعات و اطلاعات چند سال اخیر در زمینه ی فناوری اطلاعات از همه ی اختراعات و ابداعات 100سال گذشته بیشتر باشد. این فناوری همچنین به عنوان ابزار توانمند سازی موجب شده است که یک فرصت استثنایی تاریخ برای جبران عقب ماندگی های عصر صنعتی و یک جهش در ورود به عصر فراصنعتی برای شکوفایی استعدادهای نسل جوان امروز، نیاز فوری به عزم و تنظیم برنامه جامع به وجود آورد. درست همانگونه که فرزندان زبان مادری را یاد می گیرند باید با زبان قرن 21 که فناوری اطلاعات و اینترنت است آشنا شوند تا بتوانند از طریق کتابخانه های دیجیتال به همه ی مجهولات فرهنگ و علوم بشری در هر نقطه از جهان دست یابند.
امیدواریم در جامعه بستر های مناسبی فراهم شود تا جوانان بتوانند استعدادهای خود را شکوفا سازند و احساس کنند که عنصر مفیدی برای جامعه هستند و در رشد و بالندگی جامعه خویش نقش مهمی دارند.
منابع فارسی
1-آراسته خو، محمد. (1381). فرهنگ اصطلاحات علمی و اجتماعی(چاپ سوم).تهران: چاپ خش.
2- اختر محققی،محمد.(1385).جامعه شناسی اینترنت(چاپ اول). تهران.
3-اسلوین، جیمز. (1380). اینترنت و جامعه(چاپ اول، ترجمه عباس گیلوری و علی رادباوه). تهران: نشر کتابدار.
4- ببی،ارل. (1381). روش های تحقیق در علوم اجتماعی(جلد 1و2،ترجمه رضا فاضل)تهران: انتشارات سمت.
5-بیرو، آلن. (1366). فرهنگ علوم اجتماعی(چاپ اول، ترجمه باقر ساروخانی). تهران: کیهان.
6- دریفوس، هربرت. (1383). نگاهی فلسفی به اینترنت(چاپ اول، ترجمه علی ملائکه). تهران: نشر گام نو.
7- دواس،دی ای. (1383).پیمایش در تحقیقات اجتماعی،ترجمه هوشنگ نایبی،تهران،نشر نی،چاپ پنجم.
8- رزاقی،افشین. (1381). نظریه های ارتباطات اجتماعی، نشر پیکان.
9- ریتزر،جورج. (1379).نظریه جامعه شناسی در دوران معاصر،ترجمه محسن ثلاثی،تهران،انتشارات علمی،چاپ چهارم.
10- ساروخانی،باقر. (1387).روش های تحقیق در علوم اجتماعی،تهران،انتشارات پژوهشکده انسانی و مطالعات فرهنگی.
11- ساروخانی، باقر. (1384).جامعه شناسی ارتباطات(چاپ شانزدهم)، تهران:اطلاعات.
12-ساروخانی، باقر. (1370). جامعه شناسی خانواده (چاپ پنجم)، تهران: سروش.
13-شایان مهر، علیرضا. (1377). دایره المعارف تطبیقی علوم اجتماعی، نشر کیهان.
14-کاستلز، مانوئل. (1380). عصراطلاعات، اقتصاد، جامعه وفرهنگ(جلد اول، ظهورجامعه شبکه ای، علی پایا(ویراستارارشد) احمد عقیلیان، افشین خاکبار). تهران: طرح نو.
15- مک کوایل، دنیس. (1385). درآمدی بر نظریه ارتباط جمعی(ترجمه پرویز اجلالی). تهران: نشر دفتر مطالعات و توسعه رسانه ها.
16-نبوی، بهروز. (1374). مقدمه ای برروش تحقیق درعلوم اجتماعی(چاپ15). تهران.
پایان نامه
17- دانش، پروانه. (1385). تلویزیون ماهواره ای و هویت جنسی دختران جوان، پایان نامه کارشناسی ارشد، جامعه شناسی دانشگاه اصفهان.
18- شهابی، سیامک. (1374). بررسی چگونگی گذراندن اوقات فراغت دانش آموزان دبیرستانی تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی در طی ایام تعطیلات تابستانی در شهرستان های شهرکرد، پایان نامه کارشناسی ارشد جامعه شناسی دانشگاه اصفهان.
19- صمیم، رضا. (1386). قشربندی اجتماعی و مصرف فرهنگ شهر تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، جامعه شناسی دانشگاه اصفهان.
20- عبدالهی، سولماز. (1387).اینترنت وروابط اجتماعی، پایان نامه کارشناسی دانشگاه پیام نور شهرکرد.
21-فاضلی، سمانه. (1388). بررسی تاثیر اینترنت بر انزوای اجتماعی کاربران، پایان نامه کارشناسی دانشگاه اصفهان.
22-ملک احمدی، حکیمه. (1387). تبیین جامعه شناختی اعتیاد به اینترنت، پایان نامه کارشناسی دانشگاه اصفهان.
مجله و روزنامه
23- جلالی، اکبر. (1379). نقش اینترنت در جهان آینده، پژوهش و سنجش(سال هفتم،شماره21).
24-زنجانی زاده، علی. جوادی، محمد. (1384). بررسی تاثیر اینترنت بر ارزش های دانش آموزان دبیرستان مشهد. مجله جامعه شناسی ایران (دوره 6، شماره 2).
25- فرهمند،مریم. (1387). دختران و کاربرد اینترنت، فصلنامه علمی، پژوهشی شورای فرهنگی اجتماعی زنان(شماره 41).
26-کفاشی، مجید. (1388). بررسی تاثیر اینترنت بر ارزش های خانواده، فصلنامه پژوهش اجتماعی(دوره دوم، شماره 3).
27-گدازگر، حسین. و موسی پور، علیمراد. (1388). بررسی تاثیر اینترنت بر نسبی نگری هنجاری و جهانی نگری دانشجویان دانشگاه تبریز، مجله علوم اجتماعی(دوره اول،شماره3). فردوسی مشهد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
28-محسنی، منوچهر. دوران، بهزاد (1385). بررسی تاثیر اینترنت بر روابط اجتماعی در کافی نت های تهران، مجله جامعه شناسی ایران(دوره هفتم، شماره 4).
منابع اینترنتی
29-جمالی، سعید. (1389). اوقات فراغت
www.hawezeh.net/f/mg art.htm1
30- جورپه، ریوا، کارلو، گالیمبرتی.(2003). به سمت روانشناسی فضای مجازی: ذهن، شناخت و جامعه در عصر اینترنت ، مقاله اینترنتی
www.vepcy.com/communication/book2/2 section 03.pdf
31-حقگویی، احسن. (1384). بررسی رابطه بین استفاده از اینترنت و گرایش جوانان به مشارکت سیاسی.
www.hccmr.com/news-584.aspx
32-ساروخانی،باقر. (1384).
www.itna.ir/archives/report
33-لطیف،عادل. (1388).آمار استفاده از اینترنت.
www.topiranian/com/topnews/archives/07600
34-مظاهری،امیرمسعود. (1386)، تاثیر رسانه ها بر روابط خانوادگی.
www.pr-so-blogfa.com
پیوست
بسمه تعالی
با عرض سلام
پرسشنامه ای که هم اکنون پیش روی شماست به بررسی تاثیر اینترنت بر روابط خانوادگی و اجتماعی می پردازد و پاسخ های دقیق شما من را در جهت بهبود پایان نامه ام در مقطع کارشناسی یاری می کند، از شما خواهشمندم با دقت به سوالات زیر پاسخ دهید.با تشکر.
سن:…
جنس: زن □ مرد□
وضعیت تاهل: مجرد□ متاهل□ بی همسر(فوت/طلاق) □
سطح تحصیلات: کاردانی □ کارشناسی□ کارشناسی ارشد□ دکتری□
منزلت شغلی پدر: کارمند □ آزاد □ بیکار□
تحصیلات پدر: زیر دیپلم□ دیپلم □ لیسانس و بالاتر□
تحصیلات مادر: زیر دیپلم□ دیپلم□ لیسانس و بالاتر □
میزان درآمد ماهیانه خانوار: ضعیف □ متوسط □ مرفه □
دسترسی به کامپیوتر: بله □ خیر□
در طول هفته چند ساعت از اینترنت استفاده می کنید:
10ساعت و بیشتر □ 8ساعت □ 4ساعت □ 2ساعت و کمتر □
ردیف
سوالات
خیلی زیاد
زیاد
متوسط
کم
خیلی کم
1
تا چه میزان استفاده از اینترنت را به کارهای روزمره خود ترجیح می دهید؟
2
تا چه میزان استفاده از اینترنت موجب شده در فعالیت های منزل مشارکت کمتری داشته باشید؟
3
تا چه میزان برنامه زندگی خود را برای استفاده از اینترنت تغییر داده اید؟
4
تا چه میزان استفاده از اینترنت باعث شده است کارهای خود را به وقت دیگری موکول نمایید؟
5
تا چه میزان والدین شما نگران استفاده از اینترنت هستند؟
6
تا چه میزان زمان استفاده از اینترنت را از والدین خود پنهان می کنید؟
7
تا چه میزان به خاطر استفاده از اینترنت با والدین خود مشکل دارید؟
8
تا چه میزان والدین و خانواده مایل به کنترل بیشتر رفتار شما می باشند؟
9
تا چه میزان گذراندن وقت در برابر کامپیوتر راحتتر از ارتباط با دیگران است؟
10
تا چه میزان به جای تعامل با اعضای خانواده وارد دنیای اینترنت می شوید؟
11
تا چه میزان استفاده از اینترنت را با ارتباط صمیمی با دوستان خود ترجیح می دهید؟
12
تا چه میزان استفاده از اینترنت موجب فاصله گرفتن شما از دیگران شده است؟
13
آیا استفاده از اینترنت را به بر قراری ارتباط با دیگران ترجیح می دهید؟
14
تا چه میزان استفاده از اینترنت تنهایی شما را پر کرده است؟
15
تا چه میزان استفاده از اینترنت باعث ایجاد گرایش شما به سوی زندگی مستقل شده است؟
16
تا چه اندازه کارایی شغلی شما تحت تاثیر اینترنت قرار گرفته است؟
17
تا چه اندازه شغل و کارتان به خاطر استفاده از اینترنت صدمه می بیند؟
18
تا چه میزان استفاده از اینترنت در برقراری ارتباط با دوستان برای شما مشکل ایجاد کرده است؟
19
تا چه میزان استفاده از اینترنت را به بیرون رفتن با دیگران ترجیح می دهید؟
20
تا چه میزان ترجیح می دهید وقت خود را در اینترنت بگذرانید تا سرگرمی های دیگر؟
21
تا چه میزان برای استفاده از اینترنت از برنامه های ورزشی خود کاسته اید؟
22
تا چه میزان استفاده از اینترنت را به مطالعه کتاب ترجیح می دهید؟
23
تا چه میزان استفاده از اینترنت باعث شده مشکلات فردیتان را فراموش کنید؟
24
تا چه میزان به خاطر استفاده از اینترنت،ارتباط اجتماعی خود را از دست داده اید؟
25
استفاده از اینترنت تا چه میزان توانسته است پناهگاهی برای فراموش کردن مشکلاتتان باشد؟
26
تا چه میزان به خاطر استفاده از اینترنت نیاز به فکر کردن به مشکلات بیرون را ندارید؟
1 Internet
2 Domesti
3 Social relation
4 Social status
5 Economic status
6 Distrust
7 Leisure
8 Internet
9 Aparnet
10 Martin Irrin
11 E-mail
12 Riseman
13 Ferdinand Tonnise
14 Sharam
15 Kurt lewin
16 Lesswel
17 K.G.Merton
18Lazarsfield
1 stigma
20 Idenitication
21 Projection
22 Empathie
23- Techno- meritocratic culture
24 -Peer review
25 -Hacker culture
26 -virtual communitrian
27 -Enterpreneurial culture
28 Tomas Friedman
29 B. Anderson
30 Janet kornblum
31 USA Today
32 Mouse
33 Time displacement
34 Federal Bureau of Investigation
35 Paul saffo
36 Institute for the future
37 Vitalari
38 Venkatesh
39 Granhaug
40 Gordon Mathews
41 Cyber Harassment
42 Katz
43 Yahoo
44 Google
45 Excite
46 Cyber- romance
47 Web camera
48 هند، خود از تولید کنندگان بازی ها و نرم افزارهای سرگرمی به شمار می آورد.
49 Digital divide
50 ICT
51 www.itna.ir/archives/repot
52 NYT
53 Little box
54 Gemeinschaft
55 Gesellshaft
56 H.Innis
57 Beaker
58 Technocracy
59 Ticnor
60 Judiat blav
61 distribution
62 Sybernetic
63 Habermas
64 Virtual communities
65 Howard Rheingold
66 Barry wellman
67 Density
68 National geographic
69 Hampton
70 Netville
71 Strong and weak ties
72 Wired community
73 Patrice Riemens
74 Online
75 Nie & Erbring
76 Robert Kraut
77 Interpersonal communications
78 Well-being
79 "Internet paradox: A Social Techology that Reduces Social Involvement and Psychological Wellbeing?
80Size of social network
81 Katz and Aspden
82 Social involvement
83 " Internet Paradox Revisited"
84 Extravert
85 Entrovert
86 Rich get richer
87 Hawzeh.net/Fa/mag Art.html
88 .Validity
89 .Reliability
—————
————————————————————
—————
————————————————————
ز
116