اوقات فراغت جوانان
در ایران
و امکانات موجود
فهرست
عنوان
صفحه
فصل اول
مقدمه
بیان مسئله
اهداف تحقیق
هدف کلی
هدف خاص
اهمیت و ضرورت تحقیق
فرض ها یا سوالهای ویژه تحقیق
تعریف عملیات واژه ها یا اصطلاحات
فصل دوم
مقدمه
بخش اول: ادبیات تحقیق
اوقات فراعت از دیدگاه دانشمندان
تحولات تاریخی مربوط به نحوه گذران اوقات فراغت در ایران
اوقات فراغت بعد از اسلام
اوقات فراغت از دیدگاه اسلام
خصایص و ویژگیهای فراغت
اوقات و فراغت و بهداشت روانی
فراغت و خلاقیت
فراغت و توسعه مهارتهای شناختی
اوقات فراغت و تقویت مهارتهای حسی- حرکتی و فعالیتهای ورزشی
جهت نگرش
اوقات فراغت و اصلاح رفتار و تعالی شخصیت
اوقات فراغت و آسیب پذیریهای اجتماعی
بخش دوم: پیشینه تحقیق
فرضیه های عنوان شده در این تحقیق
فصل سوم
مقدمه
جامعه آماری
چگونگی گزینش نمونه ها
ابزار گردآوری اطلاعات
چگونگی اجرا
روش تحقیق
آزمونهای آماری
فصل چهارم
یافته ها و تجزیه و تحلیل آن
نتایج آزمودنهای مجذورخی X2
بحث و نتیجه گیری
فصل پنجم
خلاصه تحقیق
فرض ها و سئوالات تحقیق
محدودیتهای تحقیق
محدودیتهای دراختیار محقق
محدودیتهای خارج از اختیار محقق
پیشنهاد ها
فهرست منابع
پیوستها
فصل اول
مقدمه:
یکی از مسائلی که پیوسته مورد نظر صاحب نظران علوم تربیتی و دست اندرکاران تعلیم و تربیت قرار گرفته مسئله اوقات فراغت است. تخصص در گستره حیات بیانگر مطلب است که در زندگی پر از فراز و نشیب انسان لحظه ها و اوقاتی وجود دارد که از اهمیت و حساسیت فوق العاده ای برخوردار است. اوقاتی که بستر مطلوبی است برای جریان نیکوی رشد شخصیت و اعتلای وجود و یا زمینه همواری است برای بروز اختلاف رفتاری، انحراف اخلاقی و بزهکاری اجتماعی، بدون تردید زمانی که از اوقات فراغت بحث به میان می آید، سخن از ارزشمندی این اوقات است هنگامه بسیار حساس و پرمعنا، اوراقی سرنوشت ساز در کتاب زندگی که نیازمند اراده های استوار و اندیشه های خلاق است.1
شعار ( وقت طلاست) و (شیطان برای دستهای بیکار کاربد می یابد) همواره در اغلب جوامع مطرح بوده و تفکر و تدبیر درباره اوقات فراغت و توجه به نحوه گذراندن این اوقات در کشورهای صنعتی بیش از دیگر کشورها رواج یافته است. حتی اغلب جامعه شناسان و اقتصاد دانان ( دماز، اندرسون، اوژه) بر این باورند که تحول جوامع انسانی به سوی تمدن فراغت در حرکت است.2
اوقات فراغت جوانان به مشابه شمشیری دولبه است اگر از آن به طور اصولی استفاده شود نه تنها راهگشا است بلکه زندگانی با برنامه، منسجم و هدفدار پیش روی انسان قرار میدهد. اگر خدا ناکرده این اوقات گرانبها و سالم و با برنامه های مقبول سپری نشود، زمینه های گرایش به فساد و تباهی و انحطاط جوانان را فراهم می آورد. فساد تباهی تنها مفهومی از ناهنجاری اجتماعی نیست، بلکه مصدتعی از به هدر دادن منابع و انرژی انسانی و مالی و مادی است. جوانی که در ابتدای جوانی به بیراهه می رود. نه تنها جوانی و انرژی جسمی و روحی خود را به هدر می دهد و خود را به هلاکت ، بدبختی، و فقر و ممکن است می اندازد، بلکه از ابعاد نیز در تخریب منابع اجتماعی نقش دارد، که یکی از آنها را می توان ایفای نقش مخرب به مثابه الگویی قابل تقلید برای عمده دیگری از جوانان دانست. البته این بعد از کارکرد افراد ناهنجار، بحرانی ترین و مصیبت سازترین نقش او در اجتماع است.3
لذا می توان نحوه گذراند اوقات را جزو ریشه های فقر و استمرار آن یا تعالی افراد تلقی کرد. واقعیت امر در فرهنگ ما نیز چنین است، مردم ما با افرادی که وقت خود را تقسیم کرده اند و مدام به کاری و فعالیتی مشغول هستند را بیشتر قبول دارند تا افرادی را که لحظاتی از عمر خود را به سستی، کاهلی و بیکاری می گذرانند لذا بین اوقات فراغت و رشد اجتماعی و فردی ارتباط مستقیم وجود دارد و هر چقدر اوقات فراغت آدمی اصولی، منطقی و با برنامه باشد، می توان امیدوار بود که رشد اجتماعی، خلاقیت و ابتکار فردی او بالاتر خواهد بود و هر چقدر اوقات فراغت آدمی به بطالت بگذرد می توان مشاهده کرد که ارزش و اعتبار اجتماعی او کاسته می شود.
اوقات فراغت پدیده ای است که برای هر فردی لازم و ضروری است. اگر انسانها تمام وقت خود را به کار طاقت فرسا اشتغال داشته باشند، باید یقین داشت که از قدرت تفکر، خلاقیت و نوآوری آنها به تدریج کاسته خواهد شد و به موجوداتی همچون پیچ و مهره تبدیل خواهد شد. ولی اگر در بین کار فراغتی باشد که انسان بتواند مقایسه ای بین خود و کارش و با نقش که دارد و ارزش خود واندش وظیفه ای را که ایفا می کند، بپردازد خود را در مسیری قرار می دهد که لیاقتش را دارد و زندگی اش هدفدار و با برنامه شود و موقعیت را در آغوش می کشد.
دکتر کارل می گوید: خواستهای وحشیانه شهوات ممکن است جلب نوعی اهمیت نماید ولی هیچ چیز غیر منطقی تر از آن زندگی نیست. اگر زندگی منحصر به رقصیدن و به دور شهر با اتومبیل چرخیدن و سینما رفتن و رایوشنیدن باشد چه فایده ای دارد. تفریح بدون آنکه متضمن نفعی باشد فرصتهایی را که کارگران بر اثر تکامل ماشینها و خسن تهیه محصول به دست آورده اند بحث بر باد می دهند. زحمات مصروفه، حداقل چهار ساعت در روز به طول زندگی افزوده است یعنی اوقات گرانبهایی که اگر کسی آنرا علاقه مند مصرف کند می تواند تعلیم بگیرد، جسم و جانش را نیرومند کند، آسیب شخصیت نماید و وظیفه انسانیت خود را انجام دهد.4
در موقع تفریح و سرگرمی زندگی زنگ ذوق و ابتکار به خود می گیرد و لطف و فضای مخصوصی پیدا می کند، روح سبکبال و پر نشاطی می شود، عواطف و احساسات شکوفا می گردد و آدمی در خود احساس آزادگی می کند در این مورد حضرت علی (ع) می فرماید، فرح و شادمانی باعث بهجت و انبساط روح و مایه و جد و نشاط است وهمچنین فرموده اند: هر یک از اعضای بدن به استراحت نیاز دارد.5
مطالب قابل توجه دیگر این است که وضعیت اجتماعی بر روی ایام فراغت جوانان تاثیر گذاشته و خود نیز از آن متاثر است. در این راستا با توجه به رقمی متجاوز از 20 میلیون نوجوان و جوان در کشور ما که اکثریت قریب به اتفاق آنها طیف دانشجویی کشور ما را تشکیل می دهند، تدبیر و سیاستگذاری اوقات فراغت آنها با عنایت به اهداف تربیتی، اجتماعی ضرورت پیدا می کند که در این باره بخش مهمی از این مسئولیت خطیر به عهده سازمانهایی آموزش پرورش و بخش دیگر آن به عهده سازمانهایی نظیر سازمان تربیت بدنی، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی و غیره می باشد.6
همانطوریکه کاروتولید نیازمند برنامه عملی و تخصصی است و زیر بنایی هر برنامه عملی تحقیقات انجام شده و اطلاعات قبلی است برای برنامه ریزی ( اوقات فراغت نیز باید تحقیقات لازم انجام پذیر- جمع آوری نظریات و استفاده کردن از تجربیات دیگران و لذا تحقیق حاضر سعی دارد ضمن آگاهی از نظرات و نگرش دانش آموزان در مورد گذراندن اوقات فراغت آنان، موانع و مشکلاتی را که در این زمینه وجود دارد مشخص نماید و راه حلها و پیشنهادات لازم را در نظر گرفتن امکانات ارائه دهد تا با استفاده از نتایج این تحقیق به توان دربهبود برنامه ریزی جهت اوقات فراغت دانش آموزان چاره اندیشید و در نهایت به این نتیجه برسیم که در بحث از اوقات فراغت پر کردن صرف آن مد نظر اینست، بلکه غنی کردن آن امر بسیار مهمی است. با توجه به اینکه تحقیقات روان شناسی نقش موثر نحوه گذراندن اوقات فراغت را در رشد شخصیت نشان داده اند.
بیان مسئله :
دوره نوجوانی یکی از مراحل حساس و پر اهمیت رشد جسمی و شخصیتی افراد به حساب می آید. نوجوان امروز اوقات فراغت فراوانی دارند، وسایل سرگرمی بیشتری می تواند، داشته باشند. لیکن به ارزشهای اجتماعی و اخلاقی آنها نمی توان اطمینان کرد چنانکه توجه دقیق به فعالیتهای تفریحی در عصر حاضر و تقریباً در تمام کشور های جهان به خصوص کشورهای به اصطلاح پیشرفته این حقیقت تلخ را ثابت می کند که بعضی از این فعالیتها بسیار نامعقول و مضرند و شرکت نوجوانان در آنها به زندگی سالم ایشان لطمه می زند.7
بنابراین با در نظر گرفتن حساسیت، اهمیت و نقش حیاتی اوقات فراغت ضروری است با تهیه و تنظیم برنامه های آموزشی از طریق همکاری مشترک اولیاء و مربیان و اتخاذ روشهای مناسب ضمن جلب توجه دانش آموزان و ایجاد نگرش مثبت در آنها نسبت به ارزش و اثرات مثبت اوقات فراغت و برانگیختن رغبت و انگیزه در حسن بهره وری و بارور سازی این فرصتها در زمنیه پیشگیری از هر گونه آسیب پذیرها در ایام فراغت تدابیر لازم را پیش بینی کرد. براین اساس، این تحقیق در پی آن است که رابطه شناخت علمی و دقیق بین نحوه گذراندن اوقات فراغت و انحرافات اجتماعی دختران سنین 20 – 15 سال منطقه 5 تهران می باشد.
اهداف تحقیق:
هدف کلی :
هدف کلی از تحقیق، یافتن راه حل ها و راهکارهای مناسب و صحیح برای بهسازی نحوه گذارندن اوقات فراغت نوجوانان و دانش آموزان و دانشجویان و یافتن راههای درست و مشخص برای ایجاد و یا بازسازی لازم جهت استفاده مطلوب همه نوجوانان و جوانان فراغت خود با تاکید بر نکات تربیتی و شناخت هر چه بهتر آن می باشد.
هدف خاص:
1- پی بردن به چگونگی تاثیر و امکانات موجود در جامعه و مدارس و دانشگاهها بر نحوه گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان
2- آشنایی با نوع فعالیتهای دانش آموزان و دانشجویان در اوقات فراغت
3- کشف ذوق و علاقه و میزان توانائیهای دانش آموزان و دانشجویان در زمینه های مختلف گذران اوقات فراغت
4- شناسایی امکانات موجود و دست یافتن به راههایی جهت استفاده از امکانات موجود و دست یافتن به نتیجه مناسب و در نتیجه برنامه ریزی و تجهیز برای ارتقاء کیفی و بهره مندی از وسایل و لوازم موجود
5- آشنایی با مشکلات گذاران اوقات فراغت
6- یافتن راه حلهای علمی و موثر برای پر کردن صحیح اوقات فراعت دانش آموزان و دانشجویان
اهمیت و ضرورت تحقیق:
امروزه از جمله کشورها مشکلات مربوط به جوانان است و این مشکل پابه پای گذشت زمان هویدا شده است و آنچه در این بخش از مشکلات جوانان با عنوان مشکل گذران اوقات فراغت آورده می شود جزء کوچکی از آن است.
جوانان نیروی حیاتی عظیمی را تشکیل می دهند و این نیرو باید به طریق طبیعی مصرف گردد وقتی که جوان نتواند قدرت و توان خود را به طریق صحیح در راه ساختن شخصیت خویش استفاده کند، ناگزیر به راه انحراف می افتد- قشر عظیمی از نوجوانان و جوانان میهن اسلامی ما متاثر ازفضای سازنده انقلاب اسلامی و مایه های فرهنگی و اقتصادی آن در مسیر مستقیم گام بر می دارند ولی متاثر از عواملی که موجی از غربزدگی و گرایش به ابتذال که توسط عوامل استکبار جهانی از سالها پیش در جامعه شیوع پیدا کرده که طبیعتاً این موج دامنگیر گروهی از نسل جوان آسیب پذیرنده می شوند.8
برای حل این مشکل باید در امور پرورشی بادید وسیع تر و توان بیشتری سرمایه گذاری کند و با طراحی برنامه های سالم و ایجاد فضاهای ورزشی و کانونهای پرورشی جامعه زمینه سالم گذران اوقات فراغت نسل جوانان را فراهم کرد. در این موارد تربیت نیروی انسانی ماهر از اهمیت خاص برخوردار است و باید مراکز آموزش و دانشگاهها، مربیان ورزیده ای برای هدایت فعالیتهای پرورشی جوانان تربیت کنند. بین نهادها ی فرهنگی و تربیتی هماهنگی و انسجام وجود داشته باشد، چون شخصیت متاثر از عوامل محیط شکل می گیرد و لذا باید درسالم سازی محیط نسل جوان کوشش کرد.
جوانان و چار یک سردرگمی هستند و این سردرگمی باعث بوجود آمدن مشکلات و مسایلی بسیار زیادی شده است. اگر احیاناً جوانان برای سپری کردن اوقاتشان برنامه ای داشته باشند گیج و سردرگم نمی شوند. در کتابهای روانشناسی وقتی به علل انحرافات جوانان اشاره می شود به خصوص در مسایل جنسی، علت بیکاری و بی برنامه گی ذکر می شود. بنابراین به خودش روی می آورد و از عوارض آن تنها به خود روی آوردن نیست بلکه مشکلات عدیده ای از آن منشعب می گردد.
با توجه به نکات فوق اوقات فراغت وسیله موثری برای جلوگیری از کجرویها و انحرافات اجتماعی و پرورشی قوای فکری و اخلاقی آنان می باشد و نداشتن برنامه مناسب برای گذراندن اوقات فراغت یکی از عوامل زمینه ساز معضلاتی ازقبیل: فرار از خانه، اعتیاد، گرایش به برنامه های مبتذل ویدئویی، خودکشی و …. بحساب می آید.
فرض ها یا سئوالهای ویژه تحقیق:
1- آیا دانش آموزان و دانشجویان برای گذراندن اوقات فراغت به طور یکسان از امکانات و تسهیلات استفاده می کنند؟
2- آیا نامناسب بودن امکانات مورد نیاز از نقطه نظر کمی و کیفی به طور یکسان تاثیرات نامطلوبی بر کیفیت اوقات فراغت دانش آموزان و دانشجویان بر جای می گذارد؟
3- آیا دانش آموزان برای بهبود بخشیدن به وضعیت گذراندن اوقات فراغت نیازهای یکسان دارند؟
تعریف عملیات واژه ها یا اصطلاحات :
اوقات فراغت: منظور از اوقات فراغت فرصتهای است که انسان مسئولیت و نوع هیچگونه تکلیف یا کار موظفی را عهده دار نبوده، زمان در اختیار اوست که با میل و انگیزه شخصی به کار خاصی بپردازد. به دیگر سخن زمان فراغت زمانی است که پس از انجام رساندن کار و تکلیف موضف روزانه باقی مانده و انسان فرصت می یابد که با رغبت، علاقه و انگیزه شخصی فعالیت یا برنامه خاصی را انتخاب کند.9
دکتر (جی، بی نیش) در کتاب فلسفه فراغت و تفریحات سالم در تعریف فراغت می گوید: فراغت مربوط به اوقاتی از زندگی انسان می شود که از کار کردن آزاد است و یا در خواب نیست و تفریحات سالم مربوط به نحوه استفاده و برداشت از این فراغت است10
دانش آموزان : نوجوانانهای که در دوره دبیرستان تا پیش دانشگاهی در یکی از مدارس متوسطه منطقه 5 در سال تحصیلی 81 -80 مشغول به تحصیل بوده اند
دوره پیش دانشگاهی: مقطع پیش دانشگاهی در مدارس متوسطه را شامل می شود.
علایق دانش آموزان: منظور فعالیتهایی است که دانش آموزان به انجام آن ابراز علاقه می کنند بدون اجبار و از روی میل شخصی به آنها بپردازد.
گرایش: عبارت است از علاقه و تمایل به انجام دادن کاری است.
انحرافات اجتماعی، عبارت است از رفتاری که هنجارهای اجتماعی را نقض کرده و در نتیجه از نظرتعداد بسیاری از مردم قابل نکوهش است.11
فصل دوم
ادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق
مقدمه:
با اینکه در فرهنگ ما جمله وقت طلاست زبانزد عموم مردم است اما متاسفانه یکی از سرمایه های زیان دیده همین وقت و عمر است با توجه به اینکه هر استعداد بالقوه ای در گذشت زمان و در دوران خاصی از زندگی شکوفا گشته و بعضی از و یادگیریها در دوران کودکی یا نوجوانی امکان پذیر است، در می یابیم که از دست رفتن فرصت و تلف شدن وقت چه زبانهای جبران ناپذیر فردی و اجتماعی را در بردارد.
در این بخش و سابقه مطالعات انجام شده در ایران و جهان اشاره می شود در بخش اول ادبیات تحقیق ابتدا اوقات فراغت در ایران و نیز اوقات بعد از اسلام و همچنین اوقات فراغت از دیدگاه اسلام و خصایص و ویژگیهای اوقات فراغت و ارتباط آن به بهداشت روانی و سپس فراغت و خلاقیت و نیز فراغت و توسعه مهارتهای شناختی و اوقات فراغت و تقویت مهارتهای حرکتی- حسی و فعالیتهای ورزشی و جهت نگرفتن و سپس اوقات فراغت و اصلاح رفتار و تعالی شخصیت و بعد از آن اوقات فراغت و آسیب پذیریهای اجتماعی ارائه خواهد شد و سپس در بخش پیشینه خلاصه ای از مهترین تحقیقات انجام شده ارائه می گردد.
بخش اول: ادبیات تحقیق
الف) اومقات فراغت از دیدگاه دانشمندان
در مور مساله اوقات فراغت پژوهشگران و دانشمندان زیادی اظهار نظر کرده اند تمام پژوهشگران در مورد اینکه اوقات فراغت پدیده خاص جامعه صنعتی است هم عقیده نیستند. بلکه برخی از آنها معتقدند که زمان فراغت در تمام مراحل زندگی بشری وجود داشته است. در گذشته های دور کار تفریح از یکدیگر مجزا نبوده و هر دو مراسمی بود که به خاطر مذهب و تماس با ارواح برپا می شد. به عبارت دیگر معنی آنها در زندگی اجتماعی علیر غم تفاوتشان یکی نبود مانند جنبشهای مذهبی که هم تجسم کار بود و هم بازی، خواندن انواع اشعار در مزارع به موقع کاشت و برداشت.12
جامعه شناسان و اقتصاد دانان نیز نظریه هایی درمورد اوقات فراغت ابراز نموده و به نوعی این اوقات را تعریف نموده اند. جامعه شناسان مخصوصاً فریدمن از اولین کسانی هستند که به اهمیت اوقات فراغت پی برده اند. از نظر "کارن مارکس" اوقات فراغت غزای رشد و پیشرفت انسان است به نظر "اگوست کنت" اوقات فراغت اماکن توسعه و پیشرفت به شمار می رود دکتر "ناش" می گوید: فراغت مربوط به اوقات زندگی انسان می شود که از کار کردن آزاد است و یا در خواب نیست و تفریحات سالم مربوط به نحوه استفاده و برداشت از این فراغت می باشد."پی بر" اظهار می دارد موجودیت و اصالت فرهنگ بر مبنای فرصت و اوقات فراغت افرادی که در آن اجتماع زندگی پی ریزی شده است. "ساموئل کنیگ" می گوید: " بر اثر کاهش ساعات کار طی سالهای اخیر تفریح یا فعالیت های ساعات بیکاری تبدیل به یک مسئله اجتماعی حیاتی گردیده و توجه بسیاری از محققان را به خود معطوف داشته است"13
جواهر لعل نهر و نخست وزیر فقید هند می گوید: وقتی شما مساله بیکاری را حل گردید مسئله بعدی و بزرگتر به کار بستن زمان فراغت و بیکاری مطرح می شود. تا وقتی که انسان مشغول کار است و به خاطر زنده ماندن خود تلاش می کند، چه این تلاش به صورت سخت و دشواری باشد که در کشور ما وجود دارد و چه به صورت ملایم تر، در بعضی از کشورهای مترقی است در هر حال سرگرم می باشند اما وقتی که مسائل اجتماعی و اقتصادیش حل شود و خود کارشدن کارها نیز بار سنگین کار از دوشش برداشت، با ما مسائل تازه ای مواجه شویم که هرگز پیش از این سابقه نداشت مانند مسائل جنایات جوانان، تجاوزات جنسب افزایش قتل و کشتار، رواج مشروبات الکلی، فرار از خانه، هرج و مرج و صدها میکروب دیگر که موجب بیماری روحی و انحطاط اخلاقی میگردد14
"ویل دورانت" می گوید: یک دانشجوی چینی گفت که دانشگاههای آمریکایی اتحادیه های ورزشی هستند که در آن وسایلی برای صاحبان بنیه های ضعیف موجود است هر فیلسوفی باید مانند افلاطون ورزشکار باشد و اگر نباشد فلسفه او مورد شک و تردید است.15
جان دیدیی اظهار می دارد البته میل به تفریح مخالفت اخلاق نیست و برعکس علاقه به نشاط آمیزش با اجتماع یکی از استوارترین پایه های اخلاق است لکن متاسفانه تفریح و نشاط با هیجانهای مخصوص، تحریکهای شدید، فلنکهای حواس و برافروختن آتش اشتها برای التذاذ بدن بدون کمترین توجه به عواقب وخیم آن مشبه شده است. این نوع تفریحات و لذت جویی نشاط اضمحلال و ذوب شدن سات و فعالیتی که از تحریکات عادی و معمولی محروم گردد و برای خود آنرا نامطلبوب می یابد. هجرایی که از خود در رفتار و اخلافی آدمی متفک است و سرانجام آن نابودی و تباهی است.16
دورکیم وارنست گرومن منشا هنرها، بازی و نظایر آن را مذهب شمرده اند و چنانچه در عهد ما نیز هنر پدیدار است بسیاری از فعالیت های خاص اوقات آزاد و مردمان که رنگ مذهبی دارد نه فقط موجب ارتباط آدمیان با قوای برتر می شود بلکه میان خود افراد گروه نیز پیوندی استوار برقرار می کند17
ب) تاریخی مربوط به نحوه گذران اوقات فراغت در ایران
تحولات تاریخی مربوط به نحوه گذران اوقات فراغت در ایران را می توان به دو دوره قبل و بعد از اسلام مورد بررسی قرارداد. از ادوار قدیم در آن عهد که بشر اولیه موفق به کشف آتش و ساخت ابزار نوک تیز برای شکار و همچنین ساخت انواع ظروف گلی و سنگی می شود و به موازات آن فرصت بیشتری برای استراحت وی باقی می ماند زیرا با اختراعات پی در پی از ساعات کار کاسته شده و انواع فعالیتهای هنری و ذوقی مثل، مجسمه سازی. نقاشی ظهور می یابد. از مدارک و اسناد می شود برداشت کرد که مزایای فراغت بیشتر به طبقات ممتاز جامعه اختصاص داشته است و عامه مردم با کار دشوار و ممتد روزانه درگیر بوده اند فقط از فرصتهای کوتاهی برای استراحت و فعالیتهای ساده خاص اوقات بیکاری چون دید بازدید، گفتگو و شرکت در مراسم و جشنهای ملی و مذهبی بهره مند می شود18
مطالعه مورخین نشان دهنده آن دست که عهد باستان در بسیاری از تمدنهای قدیم اوقات بیکاری صرف ورزشها و فعالیت های رزمی می شد تا قدرت دفاعی جوامع همواره آماده مقابله با هجوم دشمنان خود باشد. در یونان، پهلوانی و ورزشهای قهرمانی منزلت و جایگاه ویژه ای داشت و برعکس با انحطاط و قدرت سیاسی در روم فراغت خاص توانگران شده و عیش و عشرت شدید رواج یافت به قول هرودت مطالعات این دانشمندان نشان می دهد تا وقتی که ما نتوانیم به طور منطقی اوقات روز افزون بیکاری خودمان را به سربریم چه درزندگی و چه در شخصیت ما اختلالاتی روی خواهد داد. افراد بشر همواره مایل به داشتن اوقات فراغت بیشتری بوده اند، لیکن اینک روبرو با یان خطر شده اند که اوقات فراغتشان بیش از آن است که در خود آنند و بیم آن می رود که بر اثر نبودن توانایی صرف این اوقات به طوری که خطرات بزرگی برای خودشان به وجود آورد و به همین دلیل است که مسئله گذران ساعات بیکاری یکی از دشوارترین مسایلی است که تاکنون اکثر ملل جهان به ویژه غریبان با آن روبرو هستند.
مربیان و متخصصان تعلیم و تربیت به ویژه در عصر حاضر به کار برد یافته های روان شناسان و جامعه شناسان می کوشند بهترین و موثرترین عاملها و امکاناتی تربیتی را کشف کنند تار و کمترین مدت به هدفهای مطلوب تربیتی نایل شوند این متخصصان در تحقیقات متعدد خویش این اصل مسلم را دریافتند که ترتیب غیر مستقیم و غیر رسمی موثر از تربیت مستقیم رسمی است و محیطها و عوامل که خود کودکان و نوجوانان انتخاب می کنند بیش از محیطها و عوامل تحمیلی در رفتار ایشان موثر است.19
ایرانیان از سن 5 سالگی به فرزندان خود اسب سواری و راستگویی را می آموختند. مصریان به بازیهای قهرمانی علاقه و افرا داشتند. تماشای بازیها، پهلوانیها، نمایشهای مختلف اوقات قابل توجهی از شبانه روز افراد جامعه را به خود اختصاص می داد در زمانهای نخستین چنانکه از سخنان (هرودت بر می آید ملت ایران از شبانان پر طاقت که در نقاط سخت و کوهستانها زندگی می کردند، مرکب بوده است)20
رونق روز افزون شهرنشینی در دوران اشکانیان بی شبیه صورت تازه ای از سرگرمیهای اوقات فراغت را در جامعه ایران به میان آورد. اخلاق و آداب به تدریج تلطیف شد و ذوق امور تفننی و تجملی بیش از بیش نیرو گرفت. به عنوان مثال رواج موسیقی از جمله وسایل تفریحی طبقات ممتاز خصوصاً در عهد ساسانی بازیهای شطرنج، هشت بازمب و غیره بوده است. بدیهی است جامعه ای که هنوز به مرحله شهرنشینی درنیامده است و به اقتصاد و شهری نایل نشده است، فراغت به مفهومی که برای ما اتفاق می افتد در آن مطرح نمی شود و اگر اوقات آزادی از کارهای سخت دشوار شبانه روزی باقی می ماند به همان ورزشهای توان آزمایی که افراد را بیشتر آماده به کار و شمغله جدی زندگی می کند مانند کشتی، چوگان مصرف می شد.21
مطلب شایان ذکر اینکه در ایام شهرنشینی اشکانیان و سامانیان بین حیات شهری و زندگی روستایی تضاد روز افزون پدید می آید اگر فراغتی بود نصیب شهرنشینان می شد زیرا روستانشینان در بند مالکان بزرگ اسیر بودند و بار مسئولیتی سنگین در تامین معیشت به دوش می کشیدند و از مواهب زندگی به ظاهر هیچگونه بهره ای نمی گرفتند.
ج) اوقات فراغت بعد از اسلام:
درنیمه قرن نوزدهم فراغت واقعی ظاهر گشت و در قرن بیستم فعالیت های فراغت توسعه یافت و متنوع شد چنانکه تا آن عصر زمانه به خود ندیده بود. بهمین جهت قرن بیستم را عصر تمدن فراغت خوانده اند.22
با شروع انقلاب صنعتی به تدریج و سوگری در اوقات زندگی انسانها مورد توجه قرار گرفت. اتحادیه های کارگری به تدریج شکل گرفته و جنبشهای کارگری در برخی از کشورها آغاز شد و رفاه اجتماعی برای کارگران و مزد بگیران جامعه مطرح گردید. اختراع رادیو و تلویزیون از یک سو، صنعت سینما از سوی دیگر و رشد فزاینده مطبوعات تحول عظیمی را در چگونگی اوقات فراغت پدیدار ساخت و به طور کلی امر فراغت از محدوده امتیازات محدد جامعه خارج و جنبه عمومی و همگانی گرفت و در قرن بیستم به ویژه اواسط قرن نوعی نهضت اجتماعی با همت اتحادیه های کارگری برای کاستن ساعت کار تحت عنوان نهضت تفریحات سالم پدید آمد تا وسایل یک زندگی خلاق و مسرت بخش را برای کارگران در اوقات فراغت بعد از یک کار طولانی و خسته کننده روزانه مهیا سازد.23
در کشور ما نیز اوقات فراغت از سوی دولت از زمان قاجاریه مورد توجه قرار گرفت ورژیم با ایجاد سازمانها و موسسات مختلفی نظیر کاخ جوانان نمایش کنسرت، فیلم و نمایش، بازی و تفریح، سازمان تربیت بدنی، خانه فرهنگ روستایی، وزارت کار و امور اجتماعی وسایل ارتباط جمعی و غیره به طور غیر مستقیم، در مورد اوقات فراغت گروههای مختلف به ویژه جوانان و نوجوانان مشغول سیاست گذاری بوده اند. علاوه بر آن بخشش خصوصی به طور گسترده ای با ایجاد مراکز ظاهراً تفریحی، ورزشی و فرهنگی رسالت خود را در انحراف نسل جوان به خوبی ایفا می کرد.24
با پیروزی انقلاب اسلامی، مراکز فساد و فحشاء تخریب کننده نسل جوان بود برچیده
شد و با تدابیری ملهم از مکتب انسان ساز اسلام سازمانهایی نظیر، تربیت بدنی، ارشاد اسلامی، کانون پرورشی فکری کودکان و نوجوانان وسایر سازمانهای جانبی دوباره شکل گرفت و شرایطی را برای گذران اوقات فراغت جوانان به وجود آورد. به طور کلی ارگانهای گذران اوقات فراغت بعد از انقلاب اسلامی ایران به شرح زیر می باشد:
الف) اماکن مردمی و سنتی از قبیل مساجد، تکایا، حسنیه ها، رودخانه ها.
ب) سازمانهای دولتی و عمومی نظیر کتابخانه ها، کانونهای فرهنگی ، سالنها و میادین ورزشی
ج) سازمانهای تجاری از قبیل سینما، تئاتر باشگاهها، رستوران ها
د) صدا و سیما،مجلات، روزنامه
د) اوقات فراغت از دیدگاه اسلام
از نظر اسلام نه تنها پرداختن به تفریحات سالم و سازنده در هنگام فراغت منع نشده است بلکه در بسیاری از موارد به آن توصیه شده است پیامبر گرامی اسلام(ص) می فرماید:
"درروز رستاخیز هرگز کامهای بنده خدا از میدان محاسبه تکان نمی خورد تا این که او را از چهار خصلت سوال کنند: اول: اینکه عمر و اوقات زندگی خود را در چه چیزی فنا کرده است؟دوم: جوانیش را در چه راهی به پیری رسانده است؟ سوم: از مالش، که آنرا از کجا و از چه راهی بدست آورده است و در چه راهی خرج کرده است. چهارم: از علم و دانش با آن چه کار کرده است"25
پیامبر گرامی اسلام می فرماید: "دو نعمت از نعمتهای خدا را که بسیاری از مردم در آنها فریب خورده و زیان بار می باشد. تندرستی و اوقات فراغت است"26
علامه مناری در فیض القدیر می گوید: ( تندرستی و فراغت به سرمایه تشبیه شده است چون تندرستی و اوقات فراغت از جمله اسباب سوددهی و مقدمات نجات و رهایی می باشند. پس هر کس در این مورد با امتثال از او خداوند، معامله کند سود کلان بوده است و هر کس در این مورد با پیروی از شیطان با او معامله کند سرمایه خویش را ضایع و تباه کرده است.)27
خداوند متعال در سوره عنکبوت آیه 56 می فرمایدو: ( اهل ایمان، زمین من وسیع است هرجا به شما بد گذشت به جای دیگری تعلق کسان کنید) در آیه دیگری می فرماید: ( از جمله آیات قدرت خداوند متعال، خواب و استراحت شما در شب و کارروزی شما از فضل خداوند در روز است.28
در آیات 11 تا 6 سوره نباء و آیه 67 سوره یونس شواهد دیگریست که مسئله استراحت و فراغت را در مقابل تلاش و کار مطرح می سازد. استاد گرانقدر شهید مرتضی مطهری در مبحث مربوط به فطرت انسان اشاره دارد که انسان علاوه بر نیازهای زیستی و غریزی، نیازهای ویژه ای با عنوان نیازهای معنوی و روحانی دارد که خاص اوست. نیاز به خلاقیت و ابداع، زیبایی، دوستی، حقیقت جویی. خیر اخلاقی و از این قبیل امور یعنی این نیازها اگر تامین شود موجبات انبساط روح و اعتلای معنوی انسان را فراهم می آورد. از کلام استاد مطهری می توان نتیجه گرفت که سیاحت و تفریح، دیدن طبیعت، زیباییها و نعمتهای بیکران و گسترده الهی یکی از نیازهای روحانی انسان را ارضا می کند. آنچه که از بعد مذهبی به خصوص از دیدگاه مکتب اسلام مطرح است چگونگی گذران اوقات فراغت است. یعنی گذران اوقات فراغت که به صورت آزاد مطلق و نه به صورت وقت کسی و اتلاف عمر به مجلات وتنبلی، بلکه گذراندنی همراه با تدبیر برنامه ریزی که نهایتاً به انسانیت انسان و شکوفایی فطرت پاک انسان و تعالی روح بیانجامد. بنابراین اختیار مطلق بر نحوه گذران اوقات فراغت از نظر اسلام مفهومی ندارد. مطلب میگساری، قماربازی، بی بندو باری و مقادیر آنها به عنوان گذران اوقات فراغت در اسلام جایی ندارد.
هـ) خصایص و ویژگیهای فراغت:
بارزترین ویژگی اوقات فراغت وجود نیروی انگیزه و عامل مهم انتخاب است و به لحاظ وجود همین میل انگیزه و انتخاب آزادانه، بهره وری بهینه و درست از اوقات فراغت با هر هدفی که همراه داشته باشد قطعاً خوشایند و مطلوب است. اعم از اینکه اوقات فراغت برای استراحت و رفع خستگی، تفریح و سرگرمی بوده یا به منظور توسعه، رشد و تحول فرایندهای روانی و شکوفایی خلاقیتهای ذهنی باشد. و در این جامعی می شود به اختصار به ارزشمندیتها، قابلیتها و ملازمت اوقات فراغت با بعضی از رفتارها و برنامه های تربیتی اشاره ای بشود.29
ر) اوقات فراغت و بهداشت روانی:
حسن گذران اوقات فراغت تعیین کننده سلامت و بهداشت روانی انسان است اشتغال مستمر و بدون وقفه فکری و عملی موجب خستگی جسمی و ذهنی می گردد که به گونه ای فرد به تدریج نشاط و سر زندگی خود را از دست می دهد. در واقع فشارهای ناشی از اشتغال ممتد ذهنی و جسمی بخصوص ذهنی نه تنها ممکن است با از دست رفتن نشاط و تعادل حیاتی فرد همراه باشد بلکه در مواقعی عامل مهمی برای بروز بسیاری از اختلالات روانی همچون نوروزها، افسردگیها و نارسائیها جسمی بویژه از نوع بیماریهای روان تنی محسوب شود. در این شرایط برخورداری از یک برنامه جامع و پیش بینی فرصتی آزاد، فارغ از کار موظف و بهره وری از آن اولین، موثرترین و مهمترین گام در پیشگیری از آسیبهای روانی است. فقدان حداقلی از اوقات فراغت در زندگی روزمره و لو ساعتی یا کمتر از آن باعث افزایش اضطراب و فشار روانی شده، زمینه اختلال در قوای حسی و ادراکی را فراهم می کند. و فرد در تفکر و خلاق با مشکل جدی مواجه گردد.
و) فراغت و خلاقیت:
مطالعات و بررسیهای انجام شده حاکی از آن است که اوقات فراغت همواره بستر مناسبی برای خلاقیتها و نو آوریها بوده است. از آنجایی که ذهن انسان در اوقات فراغت به فعالیت موظفی مشغول نیست. انسان می تواند فارغ از قالبهای از پیش طراحی شده پیرامون مسائل مورد علاقه فعالیت داشته باشد. انسان در اوقات فراغت می تواند با طیب خاطر آزادانه اندیشه نموده، در حل مسایلی که در حوزه شناختی او مطرح هستند از تفکر واگرا بهره گیرد. تفکر واگرا یا خلاق خمیر مایه نوآوریهای بشری است. بنابراین بهره گیری از ساعات و ایام فراغت عامل مهمی در پیشگیری از تاثیرات نامطلوب فشار زمان همچون اضطراب و هیجان زندگی است و نقش بسزایی در تامین بهداشت روانی و تبلور اندیشه های آزاد خواهد داشت.
س) فراغت و توسعه مهارتهای شناختی:
اوقات فراغت مناسبترین فرصتها برای توسعه مهارتهای شناختی و شکوفایی استعدادهاست. زمانی که دانش آموزان بدون اینکه تکلیف درسی موظفی را عهده دار باشند با علاقه و انگیزه شخصی در زمینه های متنوع آموزشی به فعالیت بپردازند مسلماً تلاش ایشان در این شرایط مطلوب و خوشایند ذهنی و روانی منجر به فراگیری پایدار خواهد شد. علاوه بر مطالعه و پژوهشهای فردی، حضور در جلسات مختلف سخنران، سمینارها، کنفرانسها و جشنواره های گوناگون هنری، ملاقات و گفت و شنود با الگوهای شاخص رفتاری و صاحب نظران، کارشناسان و متخصصان رشته مختلف علمی و فنی بازدید از مراکز فرهنگی و صنعتی و سرانجام سفرهای دور و نزدیک در اوقات فراغت سهم بسزایی در توسعه توانایی های شناختی و تحول شخصیت خواهد داشت.
ک) اوقات فراغت و تقویت مهارتهای حس- حرکتی و فعالیتهای ورزشی:
تاثیر مهارتهای حسی و حرکتی و فعالیتهای ورزشی بر کنشهای ذهنی وتحول روانی به گونه ای است ک بسیاری از روانشناسان و کارشناسان تعلیم و تربیت عقیده دارند که این قبیل فعالیت ها می بایست در درجه اول حزء برنامه های موظف آموزش و دانش آموزان بویژه در مقاطع پیش دبستانی و دبستانی قرار داده شوند. آشنایی کودکان و نوجوانان و جوانان کشور با برنامه ها و روشهای مختلف فعالیتهای حسی و حرکتی نه تنها سبب تقویت کنشهای ذهنی آنها می گردد بلکه موجبات نشاط روانی و سرزندگی، تقویت اعتماد به نفس و بالطبع بهداشت روانی آنان را فراهم می سازد اهمیت و نقش حیاتی تربیت بدنی و فعالیتهای ورزشی گویای این حقیقت است که یکی از مطلوبترین برنامه حسن گذران اوقات فراغت اختصاص زمانی ازفرصتهای آزاد به این امور است.
ز) جهت نگرفتن:
فراغت واقعی هر گونه فعالیت بدنی، فرهنگی، هنری، علمی و اجتماعی و روشنفکرانه را از هدفهای مادی و اجتماعی به دور می دارد. برخلاف شغل، انگیزه آسایش به دست آوردن پول نیست و بر خلاف وظایف خانگی هدف سودمندانه ندارد و بر خلاف وظایف سیاسی یا روحانی متوجه هیچ قدرت ایدئوژیک یا مبلغانه نیست.30
ع) اوقات فراغت و اصلاح رفتار و تعالی شخصیت:
کثرت و استمرار فعالیت های ذهنی و عملی در زندگی روزمره بدون بهره گیری از فرصتهای آزاد برای تعمق و عملکردها ونحوه برخورد با افراد و مقابله با پدید ههای مختلف ممکن به تدریج موجب پدیدار شدن بعضی عادات یا رفتارهای ناپسند و نامطلوب در انسان بشود. این مساله در بین دانش آموزان به دلیل تراکم و فشردگی برنامه های درسی بیشتر قابل ملاحظه است. البته در دانشجویان مقاطع پائین نیز مشاهده می شود. بنابراین یکی از باارزش ترین ثمرات اوقات فراغت پرداختن به چگونگی رفتار شخصی و اجتماعی خود و فرزندان است. باید توجه داشت که انحرافات اخلاقی و رفتاری به صورت ناگهانی ظاهر نمی شود بلکه همواره به تدریج پدیدار می گردد بنابراین از اوقات فراغت می توان به عنومان مناسب ترین زمینه برای اصلاح بسیاری از اختلالات رفتاری نظیر پرخاشگری، افسردگی، اضطراب، کمرویی بهره گرفت.31
ق) اوقات فراغت و آسیب پذیریهای اجتماعی:
همانگونه که بیشتر اشاره شد در کنار همه اندیشمندیها اثرات حیات بخش و آفرینندگیهای که از اوقات فراغت انتظار می رود باید واقعیت ناخوشایندی را نیز مورد نظر قرار داد. متذسفانه به دلایل متعدد از جمله عدم ایجاد نگرش مثبت در اذهان دانش آموزان و دانشجویان نسبت به اوقات فراغت، عدم وجود برنامه های آموزشی و تفریحی، حسن بهره وری از فرصتهای آزاد به ویژه تحقیقات انجام شده در ارتباط با بزهکاران کودکان و نوجوانان و جوانان، حاکی از آن است که در غالب موارد انحرافات اخلاقی و آسیب پذیری اجتماعی با اوقات فراغت دانش آموزان همبستگی دارد. بدنی معنا که همواره آغاز یا فزونی کجرویها و بزهکاریهای نوجوانان و جوانان در ایام فراغت مخصوصاً در طول تعطیلات مدارس و دانشگاهها بوده است. این مساله نزد آن دسته از دانش آموزان و دانشجویانی که از نظر هوش پائین تر از حد متوسط بوده اند از پیشرفت تحصیلی رضایت بخشی برخوردار نیستند و تجارب چندانی در موقعیتهای آویز و خوشایند ندارند. بیشتر مشاهده می شود. بدیهی است در این رهگذر فقر فرهنگی و فقدان انگیزه های رشد مزید بر علت است.
بخش دوم: پیشینه تحقیق
محقق تنش تحقیق را به عنوان پیشینه از تحقیق خود عنوان کرده که در زیر خلاصه ای از هر یک از تحقیقات بیان می شود.
1) پیشینه تحقیق نخست مربوط به تحقیقی است که بروی جمعیت نمونه تعداد 200 نفر از جوانان و نوجوانان دختر و پسر سنین بین20 تا 14 سال ساکن و یا کسانی که در محله افسریه تهران ساکن نیستند ولی از امکانات و فضایی تفریحی و ورزشی این محله استفاده می کنند انجام شده باشد که از طریق نمونه گیری تصادفی هدفمند انتخاب شده اند. در کمکی برای جمع آوری اطلاعات در این تحقیق به کار رفته پرسشنامه می باشد که با طرح سئوالات متعدد باز و بسته پیرامون فرضیات به بررسی آنها پرداخته شده علاوه براین تکنیک که در هنگام توزیع و تکمیل پرسشنامه برای استفاده از نظرات والدین جوانان و نوجوانان مصاحبه هایی با آنها صورت گرفت و برای بدست آوردن دیدگاه کلی از میزان امکانات تفریحی و ورزشی در محله به مشاهده مراکز تفریحی و ورزشی نیز پرداخته شده با مسئولان ورزشگاهها نیز مذاکراتی انجام شد. در تحلیل داده ها از محاسبات آمار توصیفی استفاده شده است و در بخش توصیفی جداول نمودارها، درصدهای کلی، درصد های تجمعی و درصد اعتبار و فراوانیها ودرج شده است و همچنین نمودارهایی ترسیم شده است که فراوانیها در آن مشخص گردیده است.
فرضیه های عنوان شده در این تحقیق:
1- به نظر می رسد هزینه بالای (پائین بودن امکانات) استفاده از امکانات ورزشی در خارج از محله افسریه تهران موجب کاهش مراجعه جوانان و نوجوانان و به هدر رفتن اوقات فراغت آنان شده و سبب گرایش بیشتر آنان به مفاسد اجتماعی می شود.
2- به نظر می رسد محدودیتهایی برای دختران در استفاده از امکانات تفریحی و ورزشی موجب بروز برخی آسیب های روانی و اجتماعی در آنان می گردد.
3- به نظر می رسد دور بودن محله افسریه از مراکز ورزشی و تفریحی شهر تهران موجب عدم دسترسی جوانان به این مراکز شده و گرایش به بزهکاری را افزایش می دهد.
نتیجه آنکه جوانان و نوجوانان مورد بررسی در این عقیده که کمبود امکانات تفریحی و ورزشی تبعات منفی اجتماعی و فرهنگی دارد موافق می باشند وتاکید بر افزایش امکانات تفریحی و ورزشی دارند ولی تبعات اجتماعی و فرهنگی موجود جامعه را ناشی از کمبود امکانات تفریحی و ورزشی نمی دانند و به عبارتی امکانات آنقدر کم نیست که تبعات مربوط به آن باشد بلکه قیمت آن بالا ست32
فصل سوم
مقدمه:
پژوهش و کنجکاوی از تمایلات طبیعی بشر است و میل به شناخت این حس موجب دست یافتن به محصولات زیادی شده است. به همین دلیل بشر درقرن حاضر به پیشرفتهای چشمگیری در تمامی زمینه های علمی دست یافته است. اصول و قوانین علمی عمدتاً حاصل پژوهشهای قرن اخیر دانشمندان است که روشهای علمی را به کارگرفته و پژوهشهای ارزنده ای انجام داده اند. اما باید توجه داشت آنچه موجب شد جوهر علمی حیات پیدا کند، توقف به اکتشاف و نتایج علوم نیست، بلکه شناخت و درک عمیق روشها یعنی شیوه های است که بیشتر برای پیشرفت علم به کار بسته است روشها در حقیقت ابزارهای دستیابی به حقیقت هستند.33
با توجه به اینکه یافته ها، تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری از هر تحقیقی بستگی زیاد به نوع روش تحقیق بکار گرفته شده دارد و روشهای تحقیقی علمی متعدد از قبیل توصیفی، تاریخی، تجربی و شاخه هایی که از آنها منتخب می شود مانند تعدادی، مقطعی، ورودی در زمینه ای، همبستگی یا همخوانی، علمی یا پس از وقوع و غیره هر یک در موضوعاتی خاص با اهمیت و مدنی معین می توانند مفید واقع شوند. بنابراین انتخاب روش مناسب برای هر تحقیقی از اهمیت خاص برخوردار است.
انتخاب روش انجام روش انجام تحقیق بستگی، هدفها و ماهیت موضوع پژوهش و امکانات اجزائی آن دارد. هدف از انتخاب روش تحقیق آن است که محقق مشخص نماید چه شیوه و روش را اتخاذ کند تا او را هر چه دقیق تر آسانتر، سریعتر و ارزانتر در دستیابی به پاسخ یا پاسخ هایی برای پرسش با پرسشهای تحقیق مورد نظر کمک می کنند.34
در این بخش از پژوهش ابتدا، روش انجام تحقیق سپس به ترتیب آزمونها و روش گزینش آنها، جمع آوری اطلاعات، مشخص کردن متغیرهای مستقل و وابسته پرداخته و بعد از آن به روشهای آماری می پردازند.
جامعه آماری:
نمونه آماری این پژوهش شامل 60 نفر از دانش آموزان دختر سن 20-15 سال ساکن در شهر تهران منطقه 5 می باشد. کلیه این دانش آموزان به صورت تصادفی ساده انتخاب شده اند. این دانش آموزان شامل دو گروه 30 نفری می باشند.
چگونگی گزینش نمونه ها:
آزمودنیهای در این پژوهش دانش آموزان دختر شهری ساکن تهران واقع در منطقه 5 شهری واقع در شرق تهران می باشند که همگی به صورت تصادفی ساده انتخاب شده اند. در نمونه گیری تصادفی، هر یک از افصلی جامعه تعریف شده، شانس برابر و مستقلی جهت بودن عضوی از اعضای نمونه را دارد. منظور از مستقل این است که انتخاب یک عضوع به هیچ شکلی در انتخاب سایر اعضای جامعه تاثیری نداشته باشد.
ابزار گردآوری اطلاعات:
در اغلب موارد تماس مستقیم با آزمودنیها که اساس جمع آوری اطلاعات از طریق مصاحبه است وقت فراوان می گیرد یا گران تمام می شود و گاهی غیر ممکن است. به همین لحاظ در این گونه موارد محققان علوم تربیتی و انسانی برای دستیابی به حقایق مربوط به گذشته، حال و یا پیش بینی وقایع و شرایط آینده، از پرسشنامه استفاده می کنند. در مقایسه با مصاحبه، پرسشنامه در اغلب شرایط علمی تر و آسانتر است و به محقق امکان می دهد تا نمونه های بزرگتر را مطالعه و بررسی می کند.35
روش دیگری که برای جمع آوری اطلاعات به کار می رود در روش کتابخانه ای، هر محققی قبل از شروع تحقیق و هنگامی که به موضوعی ویژه برای تحقیق علاقه مند است، ناگزی از مراجعه به کتابخانه علاقه او است محقق می تواند موضوع تحقیقی خود را بیشتر بشناسد و ابعاد آن را ببیند و هدف یا هدفهای تحقیقی خود را خالص تر سازد.36
در این تحقیق از پرسشنامه استفاده شده است که شامل 22 سوال است که به صورت چند گزینه ای می باشد. پرسشنامه درست یا نادرست و نظر دانش آموزان را در زمینه اوقات فراغت جویا شده است، البته لازم است که پرسشنامه در راستای یافتن جواب برای زمینه ها و نزدیک شدن به اهداف تنظیم شده است.
چگونگی اجرا:
جهت اجرای پرسشنامه که حاوی 22 سوال است، ابتدا توضیحات لازم درباره چگونگی پر کردن پرسشنامه داده و به دانش آموزان گفته شد که این پرسشنامه به منظور انجام یک تحقیق می باشد و اطلاعات بدست آمده و نتایج در مورد کل گروه به صورت گروهی مورد استفاده خواهد شد و هیچگونه برداشت فردی و مجزاء در آنها به عمل نخواهد آمد.
روش تحقیق:
نوع پژوهش زمینه یابی است، در پژوهش زمینه یابی توجه محقق بیشتر به آن نکات و عوامل مهم و یا با معنی است که به صورتی در شناخت گذشته یا میزان تغییرات یک مورد خاص موثر است به عبارت دیگر، در این نوع پژوهش شناسایی و درک جامعی از یک دور کامل یا قسمتی مهم از زندگی یک واحد، هدف است و این واحد مورد مطالعه ممکن است یک فرد، یک فامیل، یک گروه، یک موسسه اجتماعی، یا یک جامعه باشد. این پژوهش به طور عمیقی کنش و واکنشهای میان عوامل بوجود آورنده تغییر بار شد و گسترش در یک دوره به خصوص به مطالعات مدارس می پردازند.
مددکاران اجتماعی و مشاوران مدارس اغلب درگیر این نوع مطالعات و باید در تمام مراحل فعالیت خود این نکته را به خاطر داشته باشند که در این موارد خرد مورد مطالعه نماینده گروه نیست و نمی توان از او یک نتیجه گروهی گرفت، بلکه در این مطالعات باید فرد را به عنوان یک شخصیت بی همتا مورد مطالعه قرار داد و هرگز نتایج حاصل از وی مطالعه یک واحد را به عموم تعمیم نداد.
معمولاً مطالعات و بررسیهای مددکاران اجتماعی و مشاوران مدارس در جهت پروژه های تحقیقی نیست بلکه، مطالعات آنان بیشتر در جهت یافتن راه حلهای مناسبی برای مشکلات مراجعان است البته می توان تعدادی از این موارد که کم و بیش مشابه اند، به عنوان طرح تحقیقی انتخاب کرد و از طریق مقابله و مقایسه انواع مختلف، به شناخت و درک بهتر و بیشتر از رفتار بشر نائل گشت.
آزمودنیهای آماری:
جهت تجزیه و تحلیل داده ها از محاسبات توصیفی و استنباطی استفاده می شود. در بخش توصیفی: میانه، میانگین و مدینها، واریانس
بخش استنباطی: از مجذور کا یا X2 استفاده می شود.
آزمون مجذور فی فقط در مورد داده های گسسته یا ناپیوسته یعنی داده های شمرده شده و نه مقادیر اندازه گیری شده بکار می رود. آزمون مجذور فی آزمون نبودن وابستگی است. این معنا یک متغییر از متغییر دیگر ثانیه نمی پذیرد و یا رابطه ای بین آن وجود ندارد.
آزمون X2 آزمودنی برای اندازه گیری درجه ارتباط نیست. این آزمون صرفاً برای برآورد احتمال که آیا عاملی غیر از عامل تصادفی اخطای اندازه گیری رابطه ظاهری را ایجاد کرده است تا نه به کار می رود و از آنجا که براساس فرضیه صفر گفته می شود در رابطه ای بین دو متغییر وجود ندارد متغییر مستقل از یکدیگر بنابراین آزمون مذکور احتمال را اریابی می کند که رابطه مشاهده شده ناشی از عامل تصادف است.
به دست آوردن X2 متغییر نشان می دهد که احتمالاً کیفیت بین متغیرها وجود ندارد، کلیه متغییرها به طور نظامدار با یکدیگر مربوطند و دیگر رابطه مشاهده شده به یک مراتب بیش از خلای تصادف یا اشتباه نمونه گیری است.37
فصل چهارم
بررسی سوال اول تحقیق:
1- در هنگام اوقات فراغت به چه فعالیتهایی می پردازید؟
جمع
مطالعه آزاد
اقتصادی
هندی
ورزشی
30
13
2
5
10
گروه اول
30
10
5
9
6
گروه دوم
60
23
7
14
16
جمع
(مجموع فراوانیهای ردیف افقی) (مجموع فراوانیهای ردیف عمودی)
fe=
مجموع کل
(تعداد ردیفها) (تعداد ستونها) = fe
تفاوت معنی دار است.
نتیجه : با توجه بدست آمده در رابطه با سئوال اول می توان گفت بین دو گروه تفاوت معنی دار است چون X2 محاسبه شده برابر با 86/45 و درجه آزادی 3 df بزرگتر از سطح جدول بوده، بطوریکه می توان گفت هر دو گروه گرایش به مطالعه آزاد و مسائل ورزشی داشته و کمتر به مطالعات اقتصادی و هنری پرداخته شده است.
بررسی سئوال دوم تحقیق:
2- آیا مدرسه برنامه ریزی مطلوبی در زمینه گذران اوقات فراغت شما دارد؟
جمع
هیچ گونه برنامه ای ندارد
کم
زیاد
گروه
30
5
4
21
گروه اول
30
11
9
10
گروه دوم
60
16
13
31
جمع
تتیجه: با توجه به نتایج بدست آمده می توان گفت به احتمال 95% بین دو گروه تفاوت معنی داری است چون X2 محاسبه شده (01/8)با درجه آزادی 2 از X2 سطح جدول بزرگتر بوده است.
ضمناً باید گفت که در بین این دو گروه بیشتر افراد اعلام نموده که مدرسه در زمینه گذران اوقات فراغت دانش آموزان نقش موثر دارد.
بررسی سوال سوم تحقیق:
3- شما تا چه حد برای اوقات فراغت خود برنامه ریزی می کنید؟
جمع
هیچ گونه برنامه خاصی ندارد
کم
زیاد
30
7
9
14
گروه اول
30
10
16
4
گروه دوم
60
17
25
18
جمع
df=2
نتیجه: با توجه به نتایج بدست آمده می توان گفت چون X2 محاسبه برابر با 88/7 از X2
سطح جدول بزرگتر بوده می توان گفت بین دو گروه تفاوت بسیاری مشهود بوده و ضمناً بیشتر افراد گروه اول در زمینه برنامه ریزی اوقات فراغت خود نقش موثری داشته اند، در صورتیکه گروه دوم کمترین برنامه ریزی را برای اوقات فراغت خود داشته اند.
بررسی سئوال چهارم تحقیق:
4- در هر شبانه روز بطور متوسط چند ساعت اوقات فراغت دارید؟
جمع
هیچ
5 ساعت
4 ساعت
2 ساعت
30
5
8
10
7
گروه اول
30
15
2
3
10
گروه دوم
20
10
13
17
جمع
نتیجه : با توجه به نتایج بدست آمده می توان گفت که چون X2 محاسبه شده بزرگتر از X2 جدول در نتیجه بین دو گروه تفاوت معنی داری مشهود بوده بطوریکه گروه دوم از اوقات فراغت کمتری برخوردار بوده اند.
بررسی سئوال پنجم تحقیق:
5- شما از چه نوع امکانات و تحصیلاتی درزمینه اوقات فراغت برخوردارید؟
جمع
هیچ گونه امکاناتی ندارند
امکانات کمک آموزشی
ورزشی
علمی
30
10
4
13
3
گروه اول
30
18
8
2
2
گروه دوم
18
12
15
5
جمع
نتیجه : با توجه به نتایج بدست آمده چون X2 محاسبه شده بزرگتر از X2 جدول بوده در نتیجه بین دو گروه تفاوت معنی داری مشهود هست بطوریکه بیشتر افراد هر دو گروه از عدم داشتن امکانات شکایت می نمایند.
بررسی سوال ششم تحقیق:
6- در کدام یک از فصول سال اوقات فراغت بیشتری دارید؟
جمع
زمستان
پائیز
تابستان
بهار
30
4
8
15
4
گروه اول
30
12
13
1
4
گروه دوم
16
21
16
8
جمع
نتیجه: با توجه به نتیج بدست آمده می توان گفت که چون X2 محاسبه شده بزرگتر از X2 جدول بوده در نتیجه بین دو گروه تفاوت بیشتری مشهود است بطوریکه گروه دوم در فصول پائیز و زمستان از اوقات فراغت بیشتر برخوردار هستید در صورتیکه در گروه اول فصل تابستان بیشتری اوقات فراغت را دارند.
بررسی سئوال هفتم:
7- در هنگام اوقات فراغت خود چه نوع کتابهایی را مطالعه کنید؟
جمع
اجتماعی
هنری
تربیتی
فلسفی
مذهبی
داستانی
30
4
5
7
4
4
6
گروه اول
30
13
12
0
0
2
3
گروه دوم
17
17
7
4
6
9
جمع
نتیجه : با توجه به نتایج بدست آمده از دو گروه آزمودنی، می توان گفت چون X2 محاسبه شده از X2 جدول بزرگتر بوده است در نتیجه بین دو گروه تفاوت معنی داری است.
بررسی سئوال هشتم تحقیق:
8- چه نوع مجلاتی را بیشتر مطالعه می کنید؟
جمع
اقتصادی
اجتماعی
علمی
هنری
ورزشی
خانوادگی
30
4
1
2
8
14
11
گروه اول
30
3
2
1
3
8
13
گروه دوم
60
7
3
3
11
12
24
جمع
نتیجه: با توج به نتایج بدست آمده می توان گفت چون X2 محاسبه شده بزرگتر از X2
جدول بوده در نتیجه بین دو گروه تفاوت معنی داری مشهود بوده بطوریکه می توان گفت هر دو گونه به مجلات خانوادگی بیشترین توجه و کمترین توجه به مجلات تربیتی و اجتماعی و علمی بوده است.
بررسی سئوال نهم تحقیق:
9- چه مطالبی از روزنامه را بیشتر مطالعه می کنید؟
جمع
هنری
اقتصادی
علمی
اجتماعی
سیاسی
ادبی
30
4
3
13
5
2
3
گروه اول
23
1
5
3
4
5
5
گروه دوم
5
8
16
9
7
8
جمع
نتیجه: با توجه نتایج بدست آمده از دو گروه می توان گفت چون X2 محاسبه شده بزرگتر از X2 جدول بوده بین دو گروه تفاوت معنی داری مشهود هست بطوریکه گروه اول نسبت به گروه دوم به روزنامه های علمی بیشتر توجه داشته و به روزنامه های سیاسی کمتر توجه دارند. به عکس گروه دوم تقریباً بصورت یکسان به تمام روزنامه ها توجه داشته اند.
بررسی سئوال دهم تحقیق:
10- چه نوع شخصیتهایی را در الگویابی گذران اوقات فراغت خود مورد تقلید قرار می دهید؟
جمع
ورزشی
مذهبی
هنری
علمی
30
7
3
4
16
گروه اول
28
12
7
6
3
گروه دوم
19
10
10
19
جمع
بررسی سئوال یازدهم تحقیق:
11- دوست دارید اوقات فراغت خود را با چه کسانی بگذرانید؟
جمع
به تنهایی
معلمین و اولیایی مدرسه
والدین
دوستان
30
5
3
5
17
گروه اول
30
2
6
12
10
گروه دوم
7
9
17
27
جمع
`
نتیتجه: با توجه به نتایج بدست آمده از دو گروه می توان گفت چون X2 محاسبه شده کوچکتر از X2 جدول بوده در نتیجه بین دو گروه هیچگونه تفاوت معنی داری مشهود نیست، ضمناً گروه اول در اوقات فراغت بیشتر به دوستان خود توجه دارند در صورتیکه گروه اول دوم هم با والدین هم با دوستان می باشند.
بررسی سئوال دوازدهم تحقیق:
12- والدین شما تا چه اندازه در گذران اوقات فراغت شما نقش دارند؟
جمع
بیشتر نقش راهنما دارند
بیشتر نقش محدود کننده دارند
با مشارکت آنها انجام می گیرد
در برنامه ریزی اوقات فراغت
30
12
10
4
4
گروه اول
27
5
17
2
3
گروه دوم
17
27
6
7
جمع
نتیجه: با توجه به نتایج بدست آمده از X2 محاسبه شده می توان گفت چون X2 جدول بزرگتر از X2 محاسبه شده است در نتیجه بین دو گروه هیچگونه تفاوت معنی داری مشهود نیست، در گروه اول والدین بیشتر نقش راهنما و محدود کننده را داشته اند در صورتیکه در گروه دوم والدین بیشتر نقش محدود کننده دارند.
بررسی سئوال سیزدهم تحقیق:
13- آیا برنامه ریزی گردشهای علمی و تفریحی در روزهای آخر هفته راضی هستند؟
جمع
اصلاً
کم
زیاد
30
3
5
22
گروه اول
28
0
8
20
گروه دوم
13
13
42
جمع
نتیجه : با توجه به نتایج بدست آمده از دو گروه چون X2 محاسبه کوچکتر از X2 جدول بوده در نتیجه بین دو گروه تفاوت معنی داری مشهود نیست زیرا هر دو گروه به گردشهای علمی و تفریحی در روزهای آخر هفته راضی هستند.
بررسی سئوال چهاردهم تحقیق:
14 چه موافعی در گذران اوقات فراغت شما در تابستان وجود دارند؟
جمع
عدم تامین هزینه توسط خانواده
عدم وجود کتابخانه های عمومی
نبودن امکانات تفریحی
وجود پدیده تجدیدی
30
3
5
10
12
گروه اول
30
16
4
9
1
گروه دوم
19
9
19
13
جمع
نتیجه : با توجه به نتایج بدست آمده از دو گروه می توان گفت ک بین دو گروه از آزمودنیها تفاوت معنی دار است و نیز X2 محاسبه شده بزرگتر از X2 جدول بوده در گروه اول وجود پدیده تجدیدی مانع گذران اوقات فراغت بوده در صورتیکه در مورد گروه دوم عدم تامین هزینه توسط خانواده بوده است.
بررسی سئوال پانزدهم تحقیق:
15- شما از کدامیک از مراکز فرهنگی – تفریحی زیر جهت گذران اوقات فراغت بیشتر استفاده می کنید؟
جمع
انجمنهای دینی و مذهبی
پایگاههای ورزشی
پایگاههای بسیج مسجد دانش آموزی و یا بسیج
انجمنهای هنری
کانونهای فرهنگی تربیتی
30
3
9
4
3
11
گروه اول
30
1
0
3
17
9
گروه دوم
4
9
7
20
20
نتیجه: با توجه به نتایج بدست آمده می توان گفت بین دو گروه تفاوت معنی داری مشهود بوده بطوریکه هر دو گروه از کانونهای فرهنگی تربیتی تقریباً یکسان استفاده نموده ولی در ارتباط با انجمنهای هنری گروه دوم نسبت به گروه اول بیشتر استفاده می نماید. و گروه اول نسبت به گروه دوم از پایگاههای ورزشی بیشترین استفاده را دارند.
بررسی سئوال شانزدهم تحقیق:
16- شما تا چه حد از نحوه گذران اوقات فراغت خود راضی هستید؟
جمع
اصلاً
کم
زیاد
30
7
11
12
گروه اول
30
6
14
10
گروه دوم
13
25
22
جمع
نتیجه: با توجه به نتایج بدست آمده از دو گروه چون X2 محاسبه شده کوچکتر از X2 جدول بوده پس بین دو گروه تفاوت معنی دار نیست و هیچگونه ارتباطی با یکدیگر ندارند.
بررسی سئوال هفدهم تحقیق:
17- تا چه اندازه دوست دارید در فعالیتهای اجتماعی سیاسی شرکت کنید؟
جمع
علاقه ای ندارم
کم
زیاد
30
10
6
14
گروه اول
30
8
13
9
گروه دوم
18
19
23
جمع
نتیجه: با توجه به نتایج بدست آمده بین دو گروه چون X2 محاسبه شده کوچکتر از X2 جدول بوده و در نتیجه بین دو گروه تفاوت معنی داری نیست
بررسی سئوال هیجدهم تحقیق:
18- برای گذراندن اوقات فراغت از چه کسی بیشتر راهنمایی می گیرید؟
جمع
والدین
دوستان وآشنایان
معلمین و اولیای مدر سه
مشاوره مدرسه
30
5
17
3
5
گروه اول
30
8
13
6
3
گروه دوم
60
13
30
9
8
`
=
نتیجه: با توجه به نتایج بدست آمده چون X2 محاسبه شده کوچکتر از X2 جدول بوده پسبین دو گروه تفاوت معنی داری نیست.
بررسی سئوال نوزدهم تحقیق:
19- آیا منابعی یا کتابهای در زمینه اوقات فراغت مطالعه کرده اید؟
جع
اصلاً
کم
زیاد
30
7
13
10
گروه اول
30
5
17
8
گروه دوم
12
30
18
نتیجه: با توجه به نتایج بدست آمده چون X2 محاسبه شده کوچکتر از X2 جدول بوده پس بین دو گروه تفاوت معنی دار نیست.
بررسی سوال بیستم تحقیق:
20- آیا تغییراتی نسبت به سابق در اوقات فراغت شما ایجاد شده است اگر شده است بیشتر در چه زمینه ای؟
جمع
مذهبی
اقتصادی
هنری
تفریحی
فرهنگی
30
3
2
7
8
10
گروه اول
30
2
10
5
6
7
گروه دوم
5
12
12
14
17
نتیجه: با توجه به نتایج بدست آمده چون X2 محاسبه شده کوچکتر از X2 جدول بوده پس بین دو گروه تفاوت معنی دار نیست.
فصل پنجم
خلاصه تحقیق و پیشنهادها
محدودیتهای تحقیق:
این پژوهش همانند دیگر پژوهشهای علمی با محدودیتهای خاص خود همراه است که بعضی از آنها به موضوع روش و خود تحقیق مربوط است که جنبه درونی دارد وبعضی دیگر جنبه بیرونی داشته و اثر محدود کنندگی کمتری دارند.
محدودیتهای در اختیار محققق:
الف) محدود کردن جامعه آماری به نوجوانان و جوانان به 17 تا23 سال
ب) محدود کردن جامعه آماری به نوجوانان و جوانان در شهر تهران
محدودیتهای خارج از اختیار محقق:
الف) عدم همکاری خود نوجوانان و جوانان در اجرای پرسشنامه
ب) جنش دانش آموزان، محقق به دلیل محدودیت نمی توانست به راحتی پرسشنامه را در اختیار پسران قرار دهد.
ج) پیچیدگی موضوع، به راحتی جواب به پرسشنامه نمی دهد.
د) محدودیتهای زمانی
هـ) عدم دقت کامل ابزارهای اندازه گیری
د) محدودیتهای دسترسی به منابع و تحقیقات داخلی
خلاصه تحقیق:
تحقیق فوق در پی پاسخگویی به این مسئله که چگونگی نحوه گذراندن اوقات فراغت و انحرافات اجتماعی دختران سنین 20-15 سال منطقه 5 تهران می باشد و آیا بین این دو گروه تفاوت معنی دار وجود دارد یا نه صورت پذیرفته است.
فرض ها یا سئوالهای ویژه و عینی تحقیق:
1- آیا دانش آموزان و دانشجویان برای گذراندن اوقات فراغت به طور یکسان از امکانات و تسهیلات استفاده می کنند؟
2- آیا نامناسب بودن امکانات مورد نیاز از نقطه کمی و کیفی به طور یکسان تاثیرات نامطلوبی بر کیفیت اوقات فراغت دانش آموزان و دانشجویان بر جای می گذارد؟
3- آیا دانش آموزان و دانشجویان برای بهبود بخشیدن به وضعیت گذراندن اوقات فراغت نیازهای یکسان دارند؟
محدودیتهای تحقیق:
و سپس به طور کلیدی به تعریف عملیاتی این پژوهش می پردازیم که عبارتند از:
اوقات فراغت: منظور از اوقات فراغت فرصتهایی است که انسان مسئولیت پذیر هیچ گونه تکلیف یا کار موظفی را عهده دار نبوده زمان در اختیار اوست که با میل و انگیزه شخصی به کار خاصی بپردازد.
دانش آموزان: نوجوانانی که در پایه های اول تا سوم در یکی از دبیرستانهای منطقه 5 و نوجوانانی که در پایه پیش دانشگاهی در یکی از مراکز پیش دانشگاهی مشغول به تحصیل هستند.
علایق دانش آموزان و دانشجویان: منظور فعالیتهایی است که دانش آموزان و دانشجوین به انجام آن ابراز علاقه می کنند و بدون اجبار و از روی میل شخصی به آنها می پردازند.
طبق اطلاعاتی که در این زمینه جمع آوری شد و اینکه ارتباطی بین متغیرها وجود دارد، در فصل سوم بر اثبات و یارد فرضیه و اطلاعات جمع آوری در آن رابطه و اینکه آیا ارتباط معنی داری بین این دو متغیر وجود دارد یا نه پرداخته شده است.
با توجه به پرسشنامه ای که به دست آوردیم که این پرسشنامه شامل22 سئوال بسته به پاسخ که به صورت چند گزینه ای تهیه شده است و این آزمودنیها از بین جامعه دانش آموزان در نیمسال اول 81-80 در شهر تهران منطقه 5 بوده اند و تعداد دانش آموزان 60 نفر گرفته شده که در مجموع 60 نفر آزمودنی را تشکیل داده است.
طبق محاسبات آماری مقایسه آن با فرضیه ها برای رد و عدم رد آن از محاسبات آماری استنباطی مجذور کا ( X2) استفاده شده است.
در بررسی فرضیه های مورد نظر چون در اکثر موارد X2 محاسبه شده از X2 جدول کوچکتر بود بنابراین فرضیه صفر رد نمی شود و می توان چنین نتیجه گرفت که بین نحوه گذران اوقات فراغت و انحرافات اجتماعی دختران سنین 20-15 سال تفاوت معنی داری وجود ندارد.
پیشنهادها:
از تحقیق حاضر می توان چنین نتیجه گرفت که وضعیت گذراندن اوقات فراغت و انحرافات اجتماعی دانش آموزان آنگونه که باید رضایت بخش نبوده است. لذا برای بهره گیری هرچه بهتر دانش آموزان از اوقات فراغت بایستی تحولاتی اساسی درسه رکن (جامعه- خانواده- مدرسه) به وجود آورد. بدون شک پرداختن به هر یک از این ارکان و نقاط ضعف وقوت آنها می توان اوقات فراغت بهتری برای دانش آموزان به وجود آورد.
همانطور که ذکر شد سه رکن ( جامعه- خانواده- مدرسه) را باید مدنظر قرار دارد ابتدا از خانواده شروع می کنیم زیرا به عنوان پایه و مرکز نقل فعالیتهای دانش آموز انجام وظیفه می کند. در این زمینه باید با ارتقاء سطح آگاهی والدین در زمینه نیازهای روانی- عاطفی فرزندان خود و مدر جستن از امکانات مالی خانواده ها جهت فراهم آوردن شرایط مناسب برای بهره گیری مطلوبتر دانش آموزان از اوقات فراغت بتوان بستری خوب را در این زمینه به وجود آورد.
دومین رکن اساسی مدرسه می باشد که در این زمینه باید با ایجاد گروههایی مرکب از مربیان علاقمند و نمایندگان دانش آموزان جهت شناخت علایق محصلین و ذوق و سلیقه آنها و برنامه ریزی جهت یافتن زمینه هایی که بتوان از طریق آنها به شکوفایی این علایق کمک نمود. این کار می تواند از طریق بررسی پیشنهاداتی که توسط خود دانش آموزان به گروههای مذکور ارائه می شود صورت گیرد. تخصیث بودجه ای از سوی وزارت آموزش و پرورش جهت ایجاد مراکزی که بتوان از آنها برای پرکردن فراغت دانش آموزان بهره جست مانند کتابخانه ها، کلاسهای تقویتی و اختصاص دادن بخشی از ساعات مدرسه به فعالیتهای فوق برنامه و گنجانیدن آن در برنامه کلاسی دانش آموزان و دانشویان و توسعه امکانات ورزشی مدارس، ایجاد ارتباط تنگاتنگ میان خانه و مدرسه از طریق انجمن اولیاء و مربیان، ایجاد ستادهایی مرکب از نمایندگان نهادها و سازمانهایی که به نحوی از انحاء در زمینه گذرانن اوقات فراغت دانش آموزان و دانشجویان فعالیت می کنند جهت هماهنگ نمودن اقداماتی که از جانب آنها صورت می گیرد و گسترش امکانات ورزشی و تفریحی سالم در سطح شهر مانند سالنهای ورزشی، پارک، توسعه کارگاههای تولیدی مثل قالی بافی، نقاشی، سفال سازی، گل سازی، خطاطی مدرن و ….
سپس به بعد جامعه می رسیم و در این ارتباط باید گفت که تصویر روشنی از اوقات فراغت درازهان عمومی توده مردم کشور دیده نمی شود و مفهوم اوقات فراغت در نزد افراد مختلف متفاوت است. به همین جهت ضروری آموزشهای لازم به مردم از طریق وسایل ارتباط جمعی که اوقات فراغت چیست؟
برای گذراندن اوقات فراغت به طور سالم و سازنده و نیز به منظور جلوگیری از ابتلاء به راههای ویرانگر چه باید کرد؟ مفید می باشد در همین زمینه باید گفت که باید در برنامه های آموزشی رسمی کشور توجه بیشتر به برنامه های مخصوص ( فوق برنامه) داده شود. برای رسیدن به این امر فقط گنجانیدن برنامه کافی نیست و زمانی این برنامه مطلوب خواهد بود که بیشترین امکانات و وسائل و سازمانهایی برای گذران اوقات فراغت به وجود بیاید. ایجاد مراکز گذران اوقات فراغت در سطح کشور به نسبت امکانات اجتماعی، اقتصادی، جغرافیایی که بتواند جوابگوی نیازها باشد ضروریست.
بررسی مجدد هدفهای گذران اوقات فراغت با توجه به رشد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور لازم است.
محققی که در آینده به پژوهش دست می زند و این موضوع را انتخاب می کند، متغیرها و پارامترهای (فرضیه) دیگری را در نظر بگیرند و روی آن به تحقیق و تفحص بپردازند. در صورت امکان جامعه آماری بزرگتری را در نظر بگیرند تا بتوانند نتایج تحقیق را به جوامع بزرگتری تعمیم دهند.
در رابطه با نتایج بدست آمده پیشنهاد می شود که نتایج تحقیقات از طریق رسانه ها، مجلان و…. در دسترس مدارس قرار گیرد تا آنجا از نتایج موجود آگاه شده و از آن نتایج در کارهای خود استفاده نمایند.
همانطور که تحقیقات نشان می دهد هر چه نقش والدین در گذران اوقات فراغت مثبت تر باشد میزان پرداخت به تفریحات سالم و میزان رضایت از گذران اوقات فراغت در بین دانش آموزان بیشتر می شود و توجه والدین به این مهم بسیار مثمر ثمر خواهد بود و مطلب را با این جمله به پایان می رسانیم که:
تامین و غنی سازی اوقات فراغت= سلامت امروز+ سعادت فردا
منابع:
اردلان، فرنگیس. جامعه شناسی اوقات فراغت، انتشارات خوارزمی ، تهران 1363 اسری، علی، پایان نامه. 1373
اعظمی، فیروزه، پایان نامه، 1376
امیرالمومنین، علی(ع)، کلمات قصار، غرور الحکم و دارالحکم، ترجمه: محمد علی انصاری، قم، 1355
بهنام، جمشید.راسخ، شابور، مقدمه ای بر جامعه شناسی ایران، انتشارات خوارزمی، تهران 1350
پاشا شریفی، حسن، نجفی زند، جعفر، روشهای آماری در علوم تربیتی، انتشارات محقق،1376.
توکلی، محمد علی، بررسی، گذران اوقات فراغت، اداره کل آموزش ضمن خدمت، 1372، ثنایی، سوسن. پایان نامه، 1377
چقا گلانی، فاطمه. پایان نامه، 1378
دورانت، ویل، لذات فلسفه، ترجمه، عباس زرکوب، تهران 1354
دلاور، علی، روش تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی، نشر ویرایش، 1376
رستمی، محمود، بررسی نحوه گذران اوقات فراغت، وزارت آموزش و پرورش، 1372
روزنامه کارو کارگر، اوقات فراغت جوانان و نوجوانان آبان ماه 1378
شعاری نژاد، علی اکبر، نقش فعالیتهای فوق برنامه درتربیت نوجوانان، انتشارات اطلاعات، 1374
صدیق، عیسی. تاریخ فرهنگ ایران، انتشارات دانشگاه تهران، 1348
عرفان، فاطمه، پایان نامه، 1379
فلسفی، محمد تقی جوان از نظر عقل و احساسات، تهران 1358
کینگ، ساموئل، جامعه شناسی، ترجمه: مشفق همدانی، انتشارات امیر کبیر، 1359
مجله تعلیم و تربیت، بحثی پیرامون اوقات فراغت، دوره ششم و هفتم، 1371
مجلسی ، محمد باقر، بحارالانوار، ترجمه: مولی فردی، انتشارات دارالکتاب السلامیه تهران، 1364
معیری، محمد طاهر، ماسئل آموزش و پرورش، انتشارات سپهر، تهران 1374
نادری، عزت الله، سیف نراقی، مریم – روشهای تحقیق و ارزشیابی آن در علوم انسانی، انتشارات بدر، 1373
وهاب،احمد، بررسی گذران اوقات فراغت، اداره کل آموزش و پرورش ضمن خدمت، 1376
یوسفی، باقر، میزگرد اوقات فراغت، تابستان، 1371
بنام خدا
بدون تربیت، تمدن نمی تواند پیشرفت کند و بدون مسئولیت و تعهد، تربیت خشک و پژمرده خواهد شد.
دانش آموز گرامی:
پرسشنامه ای که در اختیار شماست حاوی سوالاتی در مورد نحوه گذراندن اوقات فراغت شما می باشد. لذا خواهشمندیم که با کمال دقت و صداقت به سوالات ذیل پاسخ داده، تا هر چه بهتر ما را در راه رسیدن به هدف"غنی کردن اوقات فراغت" یاری نمائید. بدیهی است که برنامه ریزی دقیق در این زمینه در گروه پاسخهای صادقانه شماست.
با تشکر
نام و نام خانوادگی:
سن:
نام مدرسه:
جواب هر سوال را با علامت مشخص کنید:
1- در هنگام اوقات فراغت به چه نوع فعالیتهایی می پردازید؟
ورزشی
هنری
اقتصادی
مطالعه آزاد
2- آیا مدرسه برنامه ریزی مطلوبی در زمینه گذران اوقات فراغت شما دارد؟
زیاد
کم
هیچ گونه برنامه ای ندارد
3- شما تا چه حد برای اوقات فراغت خود برنامه ریزی می کنید؟
زیاد
کم
هیچ گونه برنامه خاصی ندارم
4- در هر شبانه روز به طور متوسط چند ساعت اوقات فراغت دارید؟
2ساعت
4ساعت
5 ساعت
هیچ
5- شما از چه نوع امکانات و تسهیلاتی در زمینه فراغت برخوردارید؟
علمی
ورزش
امکانات کمک آموزشی
هیچ گونه امکاناتی نداریم
6- در کدام یک از فصول سال اوقات فراغت بیشتری دارید؟
بهار
تابستان
پاییز
زمستان
7- در هنگام اوقات فراغت خود چه نوع کتابهایی را مطالعه می کنید؟
داستانی
مذهبی
فلسفی
تربیتی
هنری
اجتماعی
8- چه نوع مجلاتی را بیشتر مطالعه می کنید؟
خانوادگی
ورزشی
هنری
علمی
اجتماعی
اقتصادی
هنری
9- چه مطالبی از روزنامه را بیشتر مطالعه می کنید؟
ادبی
سیاسی
اجتماعی
علمی
اقتصادی
هنری
10- چه نوع شخصیتهایی را در الگویابی گذران اوقات فراغت خود مورد تقلید قرار می دهید؟
علمی
هنری
مذهبی
ورزشی
11- دوست دارید اوقات فراغت خود را با چه کسانی بگذرانید؟
دوستان
والدین
معلمین و اولیای مدرسه
به تنهایی
12- والدین شما تا چه اندازه در گذران اوقات فراغت شما نقش دارند؟
در برنامه ریزی اوقات فراغت
با مشارکت آنها انجام می گیرد
بیشتر نقش محدود کننده دارند
بیشتر نقش راهنما دارند
13- آیا با برنامه ریزی گردشهای علمی و تفریحی در روزهای آخر هفته راضی هستید؟
زیاد
کم
اصلاً
14- چه موانعی در گذران اوقات فراغت شما در تابستان وجود دارد؟
وجود پدیده تجدیدی
نبودن امکانات تفریحی
عدم وجود کتابخانه های عمومی
عدم تامین هزینه توسط خانواده
15- شما از کدامیک از مراکز فرهنگی- تفریحی زیر جهت گذراندن اوقات فراغت بیشتر استفاده می کنید؟
کانونهای فرهنگی- تربیتی
انجمن های هنری
پایگاههای بسیج دانش آموزی و یا بسیج مسجد
پایگاههای ورزشی
انجمنهای دینی و مذهبی
16- شما تا چه حد از نحوه گذراندن اوقات خود راضی هستند؟
زیاد
کم
اصلاً
17- تا چه اندازه دوست دارید در فعالیتهای اجتماعی- سیاسی شرکت کنید؟
زیاد
کم
علاقه ای ندارم
18- برای گذراندن اوقات فراغت از چه کسی بیشتر راهنمایی می گیرید؟
مشاور مدرسه
معلمین و اولیای مدرسه
دوستان و آشنایان
والدین
19- آیا منابعی یا کتابهایی در زمینه اوقات فراغت مطالعه کرده اید؟
زیاد
کم
اصلاً
20- آیا تغییراتی نسبت به سابق در اوقات فراغت شما ایجاد شده است، اگر شده است بیشتر در چه زمینه ای؟
فرهنگی
تفریحی
هنری
اقتصادی
مذهبی
21- تنگناها و مشکلات مربوط به نحوه گذران اوقات فراغت شما در چه چیزهایی می تواند باشد؟
(لطفاً با ترتیب اولویت شماره بگذارید)
کافی نبودن مراکز فرهنگی ورزشی
عدم برنامه ریزی صحیح مسئولین آموزش و پرورش منطقه در زمینه اوقات فراغت
عدم تناسب امکانات تفریحی- فرهنگی با نیازهای خاص شاگرد
کمبود محیط های مربوط به نحوه گذران اوقات فراغت مثل پارک، سینما و…..
عدم کفایت مالی جهت انجام مسافرتهای خارج از شهر
22- برای استفاده بهتر از اوقات فراغت خود چه انتظاراتی از مسئولین مدرسه و اولیای امور دارید؟
(لطفاً با ترتیب اولویت شماره بگذارید)
تقویت کمی و کیفی کتابخانه های عمومی در شهرها و روستا ها
برنامه ریزی دقیق جهت استفاده از امکانات ورزشی
گنجانیدن موادی جهت گذران اوقات فراغت در فرهنگسراها به تناسب نیازهای فردی شاگردان
تقویت کمی و کیفی برنامه های آموزشی و تفریحی
1 – اردلان، فرنگیس- 1363 – ص 16
2 – مجله فراغت- 1357 – شماره 12
3 – مجله فراغت، 1375- شماره 12
4 – فلسفی، محمد تقی- 1348 ص 42
5 – انصاری، محمد علی – 1355 ص 15
6 – معیدی، محمد طاهر- 1374 ص 48
7 – شعاری نژاد ، علی اکبر 1374 ص 42
8 – روزنامه همشهری، 1380 ، ص 24
9 – اردلان،فرنگیس- 1363 – ص 5
10 – مجله تعلیم و تربیت- 1378 – 1378 – مرداد- ص 14
11 – ستوده، هدایت الله- 1379 – ص 31
12 – اسدی، علی-1352 – ص 102
13 – کینگ، ساموئل، ترجمه: مشفق همدانی 1379-ص 233
14 – فلسفی، محمد تقی- 1348 – ص 53
15 – دورانت ویل. ترجمه احمد آرام- آریان پور 1354- ص 72
16 – فلسفی، محمد تقی- ص 348
17 – بهنام، جمشید- 1348- ص 320
18 – فروانفر، حمید – 1354- ص 14
19 – شعاری نژاد، علی اکر- 1374 – ص 8
20 – بهنام، جمشید، 1348- ص 32
21 – صدیق، عیسی، 1348-ص 62
22 – مجله تربیت- سال داوزدهم – ص 46
23 – وهاب، احمد- 1374- ص 23
24 – توکلی، محمد علی، 1372-ص 28
25 – متن حدیث طبرانی
26 – متن حدیث طبرانی، به نقل از ابن عباس
27 – وهاب، احمد، 1374-ص 24
28 – سوره آل عمران آیه 23
29 – وهاب، احمد- 1374-ص 38
30 – مجله فرهنگ و زندگی ، شماره 12
31 – اردلان، فرنگیس، 1363-ص 27
32 – عرفان، فاطمه 1376 – فصل دوم پایان نامه
33 – دلاور، علی. 1375- ص 1
34 – نادری، عزت ا…، سیف فراقی، مریم، 1371 ص 59 ، 60
35 – نادی، عزت ا…، سیف نراقی، مریم 1373 ص 118
36 – نادری، عزت ا…و سیف نراقی مریم 1373 ص 196
37 – پاشا شریفی، حسن، نجفی زند، جعفر 1376 – ص 269 و 228
—————
————————————————————
—————
————————————————————
1
76