چکیده :
با توجه به اینکه در هزاره سوم ، موجهای جهانی شدن تحولات اساسی و ساختاری در زندگی بشر پدیدآورده است ،آموزش نیز به تبع آن دچار تحولات زیر بنایی و بنیادین شده است ؛ بطوری که دیگر نمی توان تعلیم و تربیت را مختص کلاس های درس دانست. آنچه امروز بر آن تاکید می شود این است که ما باید بدون توجه به محدودیتهای زمانی و مکانی در هر فرصتی، ذهن ، اندیشه و احساس کودکان را با آموزش مانوس و مرتبط سازیم. یکی از مصادیقی که در این هزاره به عنوان یک زمان مناسب برای آموزش از آن یاد می شود زنگ تفریح در مدارس است. در حقیقت زنگ تفریح زمانی برای اتلاف وقت یا صرفاً رفع خستگی نیست بلکه اگر به واقع مفهوم و ماهیت زنگ های تفریح در مدارس توجه شود می توان به نقش تربیتی آن رسید که به مراتب فراتر از کلاس های درس است و این نکته ای است که در نظام آموزش و پرورش ایران کمتر به آن توجه شده و حتی در برنامه ریزی ها و مسائلی که در خصوص این بخش مطرح می شود کمتر صحبتی در مورد اهمیت حیاتی آن عنوان می شود.زنگ تفریح از این جهت حائز اهمیت است که معمولاً دانش آموزان با شنیدن صدای زنگ پایان درس به سرعت و با شتاب، خود را به حیاط مدرسه رسانده و گویا احساس رهایی و آزادی می کنند. در واقع اگر آموزش در کلاس، اجباری، تحمیلی و خسته کننده است زنگ تفریح آغاز شادی و تفریح و فعالیت است. هر چند که یکی از اهداف در نظر گرفتن این زمان کوتاه، استراحت فکری، ذهنی، روحی و جسمی کودکان و نوجوانان است اما با توجه به اینکه آموزش به دو صورت آشکار و پنهان ارائه می شود زنگ تفریح را باید زمان مناسبی برای تعلیم و تربیت روح و احساس دانش آموزان دانست.
در واقع اگر بپذیریم هر کودک و نوجوانی در زمانی که ذهن و احساس و ادراکش از تعلقات بیرونی رهایی یافته و هیچ اجباری برای پذیرش چیزی وجود ندارد، بهتر می تواند به خود شکوفایی استعدادهایش کمک نماید در آن صورت از فرصت های کوتاه بین ساعت کلاسی بهتر استفاده خواهیم نمود. بچه ها در ساعات زنگ تفریح ارتباط و تعامل را با همسالان خود می آموزند؛ ارتباطی که در فضایی کاملاً باز و آزاد و بدون حضور هیچ سرپرست یا فردی که بخواهد به آنها امر و نهی کند، به دست می آید.
مقدمه
به طور معمول ، در آخرین دقایق کلاس درس دانش آموزان بی اختیار لحظه شماری می کنند تا با شنیدن صدای زنگ مدرسه ، ناگهان از جا برخاسته و با شتاب هرچه تمام تر خودشان را به حیاط برسانند و برای لحظاتی هم که شده ، فارغ از کلاس و درس ، با دوستان خود ، به بازی و تفریح بپردازند .حیاط مدرسه هرچقدر هم کوچک باشد ، فضایی دلنشین برای دانش آموزان ایجاد می کند تا لحظاتی را در کنار دوستانشان به بازی کردن و لذت بردن بپردازند . آری … نام این لحظات شیرین زنگ تفریح بدون قید و شرط اضافی است .این واقعیتی است که در چند دقیقه زنگ تفریح با وجود استراحت جسمی و روانی کودک و نوجوان می توان با یک سلسله برنامه های مدون خوب و استفاده بهینه از این زنگ دلچسب و دوست داشتنی به اهداف مطلوب تر آموزشی و پرورشی دست یافت .نام زنگ تفریح همگان را بی اختیار به یاد دانش آموزان و لحظه شماری آنها برای رسیدن به این چند دقیقه ی کوتاه می اندازد. بی شک در این دقایق کوتاه با برنامه ریزی دقیق ، می توان دانش آموزان را به نحوی هدایت کرد تا کارهای زیادی انجام دهند که هرکدام از آنها علاوه بر تفریح و استراحت در امر یادگیری نیز تاثیری بسزا دارد.
به یقین حق طبیعی هر دانش آموز است که بعد از یک ساعت و نیم مطالعه ، یادگیری ، انجام تکالیف درسی ، پرسش و پاسخ ، برگزاری امتحانات کلاسی و غیره دقایقی به استراحت روحی و جسمی بپردازد .
بیان مسئله
اگر بپذیریم که یکی از اهداف نظام آموزش و پرورش تربیت شهروندان خوب و خوش بخت برای جامعه است شهروندانی که همدیگر را دوست دارند و می توانند با یکدیگر زندگی صلح آمیزی خوبی داشته باشند زنگ تفریح این موقعیت را در اختیار ما می گذارد. یکی از تاکیداتی که در نظام های پیشرفته آموزشی می شود این است که بچه ها به هر طریقی که می توانند کار گروهی یا تیمی را تجربه کنند. حال اگر حیاط مدارس را بتوان به فضایی از شادی، سرور، بازی های گروهی و تیمی مبدل سازیم ،توانسته ایم این فرصت آموزشی را در مدارس ایجاد نماییم. یکی از مشکلات و موانع توجه متفاوت به زنگ تفریح در ایران این است که حیاط اکثر مدارس کوچک، بی قواره و غیر استاندارد است.
بر همین مبناست که گفته می شود مکان احداث مدرسه، نوع ساختن کلاس ها و یا حیاط و اندازه آن ها دارای اهمیت است و باید مبتنی بر استانداردهای جهانی باشد. اگر بچه ها برای رفتن به زنگ تفریح ثانیه شماری می کنند پس چه بهتر که این فضا را برای آن ها روح بخش تر و شاداب تر نماییم؛ مثلاً می توان حیاط را با رنگ های شاد و زنده و پرانرژی رنگ آمیزی نمود،گل و گیاهان طبیعی در آن جا کاشت و به دیوارها جملات آموزنده، روحیه بخش و امیدوار کننده نصب نمود. جملاتی که ایمان به پیروزی و موفقیت را در آن ها تقویت می کند. زنگ تفریح کارناوال شادی، شور و شوق است.
فقط کافی ست زمانی که بچه ها مشغول بازی و تفریح و گفتگو هستند به آنها توجه کنید در چشمهای آن ها شوق به زندگی، شعف و انرژی برای حرکت را می توانید ببینید. در حقیقت با توجه به اینکه جایگاه آموزش و پرورش در این هزاره ایجاد تغییر در کودکان و نوجوانان است پس چرا نباید از فرصت زنگ تفریح جهت ایجاد جذابیت، شور و هیجان بهره برد؟ یکی دیگر از اشتباهاتی که در برخی از مدارس ایران مشاهده می شود این است که زنگ تفریح را زنگ ورزش محسوب می کنند در حالی که این کار باعث می شود از یک طرف ارزش و اعتبار زنگ ورزش زیر سوال رفته و از طرف دیگر کارکرد زنگ تفریح نیز به مرور نادیده انگاشته شود.
در مباحث مدیریت بهره وری انسانی تاکید می شود که در ساعات تربیت بدنی بچه ها باید به ورزش به صورت علمی و سیستماتیک بپردازند و در ساعات زنگ تفریح شادی، گفتگو، همکاری و همیاری را تجربه کنند. از نکات دیگری که پیشنهاد می شود در زنگ های تفریح مورد توجه قرار گیرد پخش موسیقی هایی با محتوای متعالی و روح نواز است؛ مثلاً می توان از موسیقی های کلاسیک، سنتی های مورد علاقه جوانان و حتی موسیقی های پاپ مجاز یا موسیقی های بی کلام استفاده نمود. موسیقی فضای مناسبی برای یادگیری، تغییر و اراده به دانستن را در بچه ها پدید می آورد، ضمن اینکه معنای متفاوتی از زندگی را برای لحظاتی در ذهن آن ایجاد می کند؛ معنایی که با مدرسه و کلاس ودر این فضا به آن ها ارایه شده است
مدیریت رفتار دانش آموزان در هر یک از سطوح ، شناخت کافی و روشهای تربیتی خاصی می طلبد. برای بهبود رفتار دانش آموزان در زنگ تفریح ، لازم است در هر یک از سطوح ، اقدامات تربیتی خاصی صورت گیرد؛ به عبارت دیگر، بدون توجه به این که در کلاس و در کل مدرسه چه می گذرد و چه الگوی رفتاری در آنجا حاکم است ، نمی توان انتظار داشت دانش آموزان رفتار متعادل و شایسته ای در زنگ تفریح از خود نشان دهند. از طرفی لازمه بهبود رفتار در هر یک از سطوح ، مشارکت کامل دانش آموزان و ایجاد محیطی دوستانه برای بحث و گفتگو درباره رفتار قابل پذیرش و غیرقابل پذیرش و تصمیم گیری در زمینه مقررات مدرسه و کلاس یا تعدیل و اصلاح آن است.
یکی از روشهایی که به بهبود کیفیت زنگ تفریح و تجربیات بازی دانش آموزان منجر می شود، مشارکت دانش آموزان در بازی سازی حیاط و محوطه بازی است. دانش آموزان با بهره گیری از خلاقیت خود و با دستکاری محیط، از امکانات ضعیف آنان استفاده می کنند. تغییرات مورد انتظار دانش آموزان که آرزوی آنان را درخصوص حیاط مدرسه منعکس می کند، شامل درخت ، بوفه ، باغچه ، طناب بازی و…
از موثرترین برنامه ها در زمینه بهبود رفتار دانش آموزان در مدرسه ، آگاه سازی دانش آموزان از روشهای مسالمت آمیز حل اختلافات در مدرسه و تقویت تفاهم و همبستگی میان آنهاست.
بر اثر این برنامه آموزشی مهارت های حل تعارض ، اعتماد به نفس افزایش یافته و مهارت های اجتماعی آنان برای شرکت در بازیهای دوست یابی تقویت می شود. این جلسات آموزشی معمولا برای دانش آموزانی که مورد تمسخر و آزار و اذیت قرار می گیرند یا مهارت اجتماعی ضعیفی دارند، مناسب است.
اهمیت موضوع :
از دیر باز در مدارس یک حس عجیب اما دائمی است که معمولادر آخرین دقایق کلاس درس دانش آموزان بی اختیار لحظه شماری می کنند تا با شنیدن صدای زنگ مدرسه ناگهان از جا برخاسته و با شتاب هر چه تمام تر خودشان را به حیاط برسانند و برای لحظاتی هم که شده، فارغ از کلاس و درس با دوستان خود به بازی و تفریح بپردازند. نام این دقایق شیرین و دوست داشتنی "زنگ تفریح" است. همان لحظاتی که برخلاف کوتاه بودنشان، می توانند وجوه مختلفی داشته باشند؛ یعنی هم می توان زنگ تفریح را جزء دقایق خوب محسوب کرد و هم بد.
این واقعیتی است که در چند دقیقه زنگ تفریح با وجود استراحت جسمی و روحی کودک و نوجوان، خطرات بیشتری دانش آموزان را تهدید می کند که البته این خطرات بیشتر از سوی خود دانش آموزان و به صورت سهوی است؛ چنانچه گاه دیده می شود در این دقایق به ظاهر تفریح گونه به خاطر کوچک بودن حیاط مدرسه، دانش آموزانی که همدیگر را دنبال می کنند و این گونه به بازی و تفریح مشغول اند؛ به سبب برخورد با دیگران ایجاد مشکل کرده و حوادثی ناخوشایند را پدید می آورند. پس حساسیت این دقایق کوتاه با ذکر این مثال به خوبی عیان می شود.
اما از آن سو می توان با یکسری برنامه های مدون و خوب مانع بسیار خوبی شد تا این گونه حوادث ناخوشایند و گاه دلخراش پدیدار نشوند و این زنگ دلچسب و دوست داشتنی با خاطرات بد و ناگوار عجین نشود. البته دست یافتن به این هدف کار چندان آسان و ساده ای نیست. زیرا در جای خود نیازمند مطالعات و آماده سازی تمهیداتی است که به واسطه آنها بتوان با استفاده بهینه از یکسری عوامل به ظاهر کوچک یا همان ریزه کاری های آموزشی و پرورشی به اهداف مطلوب تری رسید.
حال با توجه به اوصاف بیان شده و نیز جهت روشن تر شدن کارکردهای زنگ تفریح در مدارس لازم است نکاتی در باب اهداف و برنامه هایی که می توان در زنگ تفریح به مرحله اجرا گذاشت بیان گردد. پس با توجه به این اوصاف باید زنگ تفریح را از دو بعد مورد کنکاش و بررسی قرار داد تا این گونه بتوان به یکسری از اهداف مطلوب دست یافت.
توصیف وضعیت موجود
اینجانب ………. معاون آموزشی دبستان ………. شهرستان نهاوند هستم و مدت ……….سال است که در آموزش و پرورش مشغول به خدمت می باشم. هم اکنون با ……..نفر دانش آموز در حال خدمت رسانی به این قشر آینده ساز مملکت هستم. مسئله ای که بیش از هر چیزی مرا آزار می داد این بود که دانش آموزان در زنگ های تفریح کنترلی بر روی اعمال و رفتار خود نداشتند و بیشتر به دعوا و پرخاشگری و زد و خورد بین آنها منجر می شد. بنا بر این تصمیم گرفتم بر روی این مسئله به صورت اساسی کار کرده و به مدیریت زنگ تفریح و ایجاد شادابی و نشاط بپردازم.
گرد آوری شواهد۱
در گردآوری اطلاعات در شواهد ۱ از ابزار مشاهده و مصاحبه استفاده شده است . رفتار دانش آموزان به صورت غیر مستقیم توسط معلم کلاس و همکاران در ساعات تفریح مورد مشاهده قرار گرفته است . نتایج این مشاهده در جدولی گردآوری شده است که در زیر آمده است . در مورد دلیل این درگیری ها با خود دانش آموزان درگیر و افرادی که از موضوع اطلاع داشتند و همچنین معلم و والدین دانش آموزان مصاحبه به عمل آمده است که دو مورد از این درگیری ها در ادامه و بعد از ارائه جدول آمده است.
جدول تعداد مشاجره ها و درگیری های دانش آموزان پایه دوم در مورخه 30/07/94 تا5/08/94
ایام هفته
انواع درگیری ها در ساعات تفریح
درگیری فیزیکی
درگیری لفظی
شنبه
1
2
یک شنبه
0
1
دوشنبه
1
3
سه شنبه
0
2
چهارشنبه
1
1
ارائه دو نمونه از درگیری بین دانش آموزان در ساعت تفریح
نمونه ی اول :
این درگیری از نوع درگیری فیزیکی و بین دو دانش آموز و در مورخه 01/07/94 در ساعت تفریح سوم اتفاق افتاده است که در این مورد دانش آموز نیز به عنوان شاهد این قضیه بودند و همچنین یکی از معلمین نیز از دور شاهد ماجرا بوده است .
دانش آموز اول و دوم با هم مشغول بازی بودند که دانش آموز اول در حین بازی ضربه ای به صورت شوخی به سر دانش آموز دوم می زند . در این هنگام دانش آموز اول فرار کرده و دومی به دنبال او می کند. فرد اول که فرار کرده پایش پیچ می خورد و به زمین می خورد و فرد دوم نیز زمانی که به او می رسد ضربه ای به او وارد می کند که در این لحظه سر دانش آموز اول که به او ضربه وارد شده به زمین اصابت می کند و دچار شکستگی می شود. شکستگی و به دنبال آن خونریزی باعث می شود تا وی به درمانگاه اعزام شود . پس از این ماجرا دانش آموز اول به مدت یک هفته از مدرسه غیبت می کند .این غیبت از نظر درسی نیز برای او زیان به همراه می آورد .
در طی مصاحبه ای که ازیکی از آموزگاران به عمل آمد ایشان دانش آموز دوم را چنین توصیف کرد . او شخصی است که از سال گذشته هیچ موردی به این شدت درگیری نداشته و فردی آرام است از طرفی معلم مدرسه او را به عنوان شخصی آرام و قانون گرا می داند که دوستان زیادی دارد و بچه ها نیز او را دوست دارند . اما دانش آموز دوم را فردی می داند که به دلیل بیماری خانواده به او اهمیت زیادی داده و به همه ی خواسته های او پاسخ مثبت می دهند. از طرفی مصاحبه با والدین او نیز این نکته را تایید می کند. او تنها فرزند خانواده است و خانواده به او توجه زیادی می کنند. علت این امر نیز بیماری است که او به آن دچار است.معلم کلاس نیز او را به عنوان فردی کم حرف و گوشه گیر می شناسد که بعضی اوقات بچه ها از او شکایت می کنند.
مورد دوم
در ساعت ورزش دانش آموزان کلاس دو تیم را تشکیل می دهند. دو تیم بازی را شروع می کنند و این بازی با نظارت معلم ورزش صورت می گیرد نتیجه این بازی یک به صفر به پایان می رسد که این خود باعث درگیری و مشاجر ه لفظی بین دانش آموز اول و دوم می شود که دانش آموز دوم ادعا می کند که گلی را به ثمر رسانده اما معلم ورزش آن را نادیده گرفته است و این در صورتی است که معلم ورزش و بقیه دانش آموزان تیم مقابل و حتی برخی از هم تیمی های او نیز ادعای او را قبول ندارند. این مشاجره همچنان ادامه می یابد تا این که در ساعت تفریح به درگیری فیزیکی بین دو دانش آموز می انجامد.
شرح درگیری:
ابتدا دانش آموز دوم با لگد ضربه ای نه چندان محکم به پای دانش آموز اول زده و فرار می کند .پس از مدتی هنگامی که دانش آموز دوم که ضربه را زده بود و مقصر بود با دوستش مشغول صحبت کردن بود که دانش آموز اول فرصت را غنیمت شمرده و برای جبران ضربه ای که به او وارد شده به او ضربه ای را وارد کرده و فرار می کند. دانش دوم دنبال او کرده و هنگامی به دو میله ی پرچم رسیدند دوباره دانش آموز اول با زیرکی ضربه ای دیگر به او وارد می کند . دانش آموز دوم عصبانی و به یکی از معلمین که در حیاط است شکایت می کند . او نیز آن ها را به دفتر مدرسه فرا می خواند و موضوع را مورد بررسی قرار می دهد.و دانش آموز دوم را که ضربه ی اول را وارد کرده بود مقصر می داند و از طرفی دانش آموز اول را که باید همان ابتدا به دفتر مدرسه مراجعه می کرد و شکایت خود را بیان می کرد و این کار را می کرد مقصر می داند.
پرسشنامه
برای بررسی علل درگیری بین بچه ها در ساعات تفریح پرسشنامه ای تهیه گردید.این پرسشنامه بررسی گردید و نتایج آن به صورت نمودار تهیه شد تحلیل این پرسشنامه به شرح زیر می باشد.تاثیر نظر خواهی از دانش آموزان در جهت ایجاد شرایط مطلوب در مدرسه از نظر پنجاه درصد پاسخ دهندگان خیلی زیاد است.استفاده از همکاری دانش آموزان در ساعات تفریح برای جلوگیری از رفتارهای نامطلوب به اعتقاد سی درصد از همکاران موثر خواهد بود مشاهده مستقیم رفتار دانش آموزان در ساعات تفریح توسط معاون مدرسه به نظر ده درصد پاسخ دهندگان مقید خواهد بود.رفتار مناسب معلم در کلاس درس به نظر سی درصد پاسخ دهندگان ناثیر خیلی زیاد در جهت کاهش رفتارهای نامطلوب خواهد داشت.
تنها ده درصد پاسخ دهندگان کاهش مدت حضور درکلاس را عاملی در جهت کاهش بروز رفتارهای نامطلوب می دانستند.افزایش مدت زمان ساعت تفریح به اعتقاد ده درصد از پاسخ دهندگان می تواند موجب کاهش بروز رفتارهای نامطلوب شود.اما هفتاد درصد از پاسخ دهندگان شرایط نامناسب فرهنگی و اقتصادی خانواده های دانش آموزان را عاملی جهت بروز رفتارهای نامطلوب می دانند.هنچنین شصت درصد پاسخ دهندگان افزایش سن دانش آموزان در پایه های بالاتر را عاملی در جهت بروز رفتارهای نامناسب از سوی آنان می دانند. دکتر زهرا بازرگان در کتاب تغییر و نوآوری در مدرسه با بیان این که در سال های اخیر در بسیاری از کشورهای صنعتی پیشرفته ، نوآوری هایی در جهت بهبود رفتار در کلاس و حیاط مدرسه انجام شده و روش های جدیدی برای مدیریت زنگ تفریح و در جهت کاهش رفتار اختلال زا مورد استفاده قرار می گیرد ، به بیان چهار روش در این مورد می پردازد.
۱- بهبود رفتار در سطح سازمان ، کلاس و فرد که شامل سه سطح می باشد.
الف) بهبود رفتار در سطح سازمان یا مدرسه :
تا سازمان مدرسه و محیطی که در آن رفتار نامطلوب بروز می کند مورد ارزیابی و اصلاح قرار نگیرد ، ارائه ی راه حل های مختلف برای مسائل انضباطی دانش آموزان چاره ساز نخواهد بود . بهبود رفتار در سطح سازمان را می توان با ایجاد فرصت هایی برای ارزیابی مدیریت کلاس ها ، روش های تدریس ، مقررات مدرسه ، الگوی رهبری ، نظام حمایت از کارکنان و چگونگی ارتباطات فراهم آورد و در صورت لزوم هر یک از موارد فوق را مورد تجدید نظر و اصلاح قرار داد.
ب) بهبود رفتار در سطح کلاس :
از عوامل دیگری که می تواند بر دفتار معلم و شاگرد تاثیر بگذارد ، شرایط کلاس است. مهارت اصلی معلم برقراری یک نظام فعالیت در کلاس است . اگر در کلاس نظام فعالیت جریان نداشته باشد ، انضباط حاکم نخواهد شد . نظام فعالیت های کلاس ، شامل تعیین اهداف ، تعیین تکلیف ، توجه به ارتباطاات ، در نظر گرفتن زمان برای هر فعالیت ، و در اختیار گذاردن منابع مناسب برای آن فعالیت است که برای هر یک از موارد فوق باید قبلا برنامه ریزی گردد. از اقدامات دیگری که می تواند در کاهش رفتار نامناسب در کلاس موثر باشد ، مشارکت دانش آموزان در تنظیم مقررات کلاس و تقویت مهارت های ارتباطی آنان به ویژه آموزش رفتار ارتباطی مناسب با همتایان است.
ج) بهبود رفتار در سطح فرد :
هر دانش آموز به علت شرایط ویژه ی خود ، دارای الگوی رفتاری خاص می باشد. لذا هرگز نمی توان دستورالعمل ساده ای برای پاسخ گویی به رفتارهای اختلال زای دانش آموزان در شرایط مختلف ارائه داد . رفتار دانش آموز هم چنین ممکن است نشان دهنده ی مشکل شخصی و نیازمند توجه خاص باشد . به هر حال مداخله در سطح فردی لازم است که متناسب با وضعیت دانش آموز و شناخت کمبود های او باشد باید مشخص شود که دانش آموز در اقدام به رفتار ناشایست در جست و جوی چیست، پرهیز از شکست ؟ کسب شهرت کسب محبوبیت نزد افراد خاص در مدرسه ؟ و … بر اساس نظر واتکینس مداخل هایی که بتواند دانش آموز را اط طریق راه های قابل پذیرش به هدف خود برساند ، از موثرترین روش ها برای بهبود رفتار دانش آموزان می باشد.به همین ترتیب ، تقویت مهارت های مشاور مدرسه و تعیین معلم راهنما برای دانش آموزانی که دچار اختلالات رفتاری هستند ، از روش های موثر در کاهش رفتار ناسازگار است. اگر رفتار نامناسب در همه ی شرایط بروز می کند که این امر بسیار نادر است ، لازم است به شرایط خارج از مدرسه و توجه و برای رفع مشکل ، از همکاری خانواده ، خدمات بهزیستی و پزشکی استفاده گردد.
۲- بهبود رفتار دانش آموزان از طریق جلب مشارکت آنان در بازسازی حیاط و محوطه ی بازی :
محققان به این نتیجه رسیدند که به طور کلی در مدارسی که دانش آموزان مشارکت بیش تری در طراحی و ساخت محوطه ی بازی داشتند ، نتایج تحقیق برای دست یابی به اهداف ، مثبت تر بوده است . بدین معنی که رضایت دانش آموزان از زمین بازی و احساس آنان در مورد ایجاد تغییرت مطلوب در حیاط مدرسه بیش اط سایر مدارس بود . بر اساس مصاحبه با معلمان ، در همه ی مدارسی که مداخله برای بهسازی حیاط انجام گرفت ، میزان دعوا و زد و خورد و شکایات دانش آموزان در زنگ تفریح کاهش قابل ملاحظه ای یافته بود . به همین ترتیب ، میزان خستگی و بی حوصلگی دانش آموزان کم تر شد و رضایت آنان از حیاط و محوطه ی بازی افزاسش یافته بود ( هیگینز ، 1994)
-3 بهبود رفتار از طریق بهبود روابط بین دانش آموزان :
از موثر ترین برنامه ها در زمینه ی بهبود رفتار دانش آموزان در مدرسه که مورد تایید محققان بی شماری قرار گرفته است ، آگاه سازی دانش آموزان از روش های مسالمت آمیز در زمینه ی حل اختلافات در مدرسه و تقویت تفاهم و هم بستگی میان دانش آموزان است. مهم ترین طرح ها در این زمینه ، برنامه ی حل مشارکت آمیز تعارض توسط دانش آموزان به ویژ ه توانایی گوش دادن ، تقویت اعتماد به نقس و خود باوری است . مهارت های فوق باعث می شود که دانش آموزان در شرایط دشوار نه تنها به حل تعارضات خود بپردازند ، بلکه از همتایان خود نیز که مورد آزار قرار می گیرند ، دفاع کنند.
4 -بهبود رفتار دانش آموزان از طریق آموزش معلمان و بهبود جو مدرسه :
در بین روش های دیگر پیش گیری و مقابله با اختلالات دفتاری دانش آموزان ، می توان به طرح هایی در زمینه ی بهبود کیفیت استخدام ، آموزش ضحن خدمت معلمان ، برنامه های افزایش احترام متقابل ، و بهبود رابطه بین دانش آموزان و معلمان ، اشاره کرد.
مهم ترین اقدام برای بهبود رفتار در مدرسه و تقویت ارزش های اخلاق ، ارائه ی برنامه های مستمر آموزش ضمن خدمت برای مدیران و معلمان در جهت تقویت مهارت های ارتباطی آنان است. هم چنین معلمان به معیارهایی که در هر مدرسه وجود دارد باید عمل کنند تا دانش آموزان نیز از آن ها الگو بگیرند و به آن معیارها توجه داشته باشند. اگر در مدرسه روح انصاف ، عدالت ، اعتماد متقابل و صمیمیت بین مسئولان مدرسه و معلمان برقرار باشد ، دانش آموزان نیز عدالت ، صمیمیت و احترام متقابل را یاد می گیرند.
به طور خلاصه ، لازمه ی مدیریت صحیح زنگ تفریح ، اتخاذ یک سیاست کلی انضباطی با مشارکت همه ی عوامل ذی نفع در مدرسه است . همان طور که اشاره شد نمی توان انتظار داشت که رفتار دانش آموز پرخاشگر در حیاط مدرسه بدون توجه به شرایط کلاس ، نحوه ی پذیرش او در گروه ، رابطه ی وی با همسالان ، و شرایط خانوادگی تشخیص داده شود و با اقدامات تنبیهی و تشویقی ، رفتار نامناسب ریشه کن گردد. راه حل مشکل ، مداخله در سطوح مختلف و توجه به جنبه های مختلف زندگی در مدرسه است.
مسئله ی زنگ تفریح در مدارس ایران مانند بسیاری دیگر از جنبه های زندگی در مدرسه ، نیازمند توجه و تجدید نظر است و این تجدید نظر باید به همکاری و هنفکری مسئولان آموزش و پرورش ، معلمان و به ویژه دانش آموزان و اولیای آنان انجام گیرد.
تجزیه و تحلیل یافته ها :
به توجه به بررسی پرسشنامه تاثیر نظر خواهی از دانش آموزان در جهت ایجاد شرایط مطلوب و شرایط مناسب فرهنگی و اقتصادی خانواده های دانش آموزان تاثیر زیادی در بروز نوع رفتارهای مطلوب از سوی دانش آموزان را دارد .
از طرفی کاربرد روش های چهار گانه ای که در کتاب تغییر و نوآوری در مدرسه توسط دکتر زهرا بازرگان ارائه شده است با توجه به مستنداتی که ایشان در کتاب خود آورده اند مفید خواهد بود .
راه حل های پیشنهادی
1- کاشت درختان ، چیدن گلدان های گوناگون دور تا دور حیاط و چمن کردن قسمتی از حیاط مدرسه.
2- قرار دادن پرندگانی مانند : فنچ ، قناری ، کبوتر ، و حتی مرغ و خروس در قفس های مخصوص و ایمن .
3- تعبیه کردن اکواریوم های بزرگ برای نگهداری ماهی های رنگارنگ و زیبا و ایجاد مجموعه ای از توکسیدرمی حیوانات .
4- نصب وسایل ورزشی مانند : تور بسکتبال و والیبال ، نردبان افقی ( دارت ) ، فوتبال دستی و کیسه بوکس برای مدارس پسرانه به منظور انجام فعالیت های ورزشی و استفاده از اولیای علاقه مند برای همکاری در جهت نظم دهی دانش اموزان در زنگ تفریح برای استفاده بهینه و همگانی آنها و برگزاری مسابقات طناب کشی و داوری توسط آنها علاوه بر تبدیل محیط مدرسه به فضای یادگیری دروس مختلف ( علوم ، ریاضی ، ورزش و …) دانش اموزان با دیدن این مناظر انبساط خاطر یافته و خستگی حاصل از کلاس درس را از تن خود بیرون می کنند.
5- نقش تغذیه و اهمیت آن بخصوص هنگام زنگ تفریح را نباید فراموش کرد. فرهنگ سازی در جهت تغذیه صحیح در مدارس برای اولیا و مربیان ضروری است . میان وعده های مناسب غذایی به کنترل گرسنگی دانش آموزان کمک می کند و به موازات آن انرژی و مواد مغذی ضروری را برای آنها فراهم می سازد و قدرت یادگیری را بالا می برد . در غیر این صورت انرژی اندک دانش آموزان در زنگ آموزشی دوم و سوم روبه تحلیل می رود . در چنین شرایطی آنها نمی توانند به اهداف مورد نظر آموزشی آن طور که شایسته است دست یابند . بنابر این والدین باید با برنامه ریزی دقیق میان وعده هایی مناسب برای کودک فراهم کنند تا هم به حفظ سلامت او کمک کنند و هم انرژی لازم را به او برساند . تعداد میان وعده ها نیز به تعداد زنگ های تفریح بستگی دارد.
6- حیاط مدرسه و دیوار ها وسیله ی خوبی برای انتقال پیام و یادگیری نکااتی در باب مهارت های زندگی ، احترام به والدین و بزرگتر ها ، صرفه جویی و شکر گزاری و دیگر امور است . پس می توان با نوشتن شعار ها و نکات آموزشی روی دیوار های حیاط مدرسه به دانش آموزان مطالبی را به صورت غیر مستقیم یاد داد.
7- هم چنین با توجه به اینکه زنگ تفریح باید لحظاتی شاد و آرامش بخش باشد می توان برای دانش آموزان از طریق بلندگو ، موسیقی ملایم و آرام پخش کرد که طبق اذعان خود دبیران این اجرای به ظاهر ساده آنقدر در رفتار و حرکات دانش آموزان تاثیر می گذارد که آثار این حس حتی در کلاس هم قابل رویت است .
ارائه راه حل موقت:
برای تقویت روابط بین دانش آموزان و کاهش درگیری آنان در زنگ تفریح با توجه به مطالب فوق در قسمت شواهد یک و تجزیه و تحلیل یافته ها از روش های زیر استفاده می شود. با امید به آن که ان شا الله روش های فوق موثر واقع شود.لازم به ذکر است که توضیح هر یک از روش های فوق در بالا آمده است.
جلب مشارکت آنان در بازسازی حیاط و محوطه ی بازی
بهبود رفتار دانش آموزان از طریق آموزش معلمان و بهبود جو مدرسه
بهبود رفتار از طریق بهبود روابط بین دانش آموزان
نظر خواهی از دانش آموزان در جهت ایجاد شرایط مطلوب
اجرای راه حل:
۱-جلب مشارکت آنان در بازسازی حیاط و محوطه ی بازی
از دانش آموزان نظر خواهی به عمل آمد که برای زیبا سازی محیط مدرسه چه باید کرد؟
از معلمان کلاس ها خواسته شد تا سوال فوق را در کلاس مطرح کند و نظرات دانش آموزان را به صورت شفاهی شنیده و نتیجه گیری کند و نظرات اصلی و عمومی را به دفتر مدرسه ارائه دهند .پس از بررسی جمع بندی نظرات به شرح زیر می باشد.
نظافت عمومی صحن مدرسه .
طراحی دیوارهای مدرسه
پخش موسیقی مورد علاقه
اجرای مسابقات در زنگ تفریح و سرگرمی ها
۲-بهبود رفتار دانش آموزان از طریق آموزش معلمان و بهبود جو مدرسه
جلسه ی شورای معلمین و نظر خواهی از همکاران در مورد بهبود جو مدرسه و ارائه راه حل هایی توسط همکاران برای بهبود رابطه با دانش آموزان در یکی از ساعات تفریح برگزار شد که نتایج آن به شرح زیر می باشد:
-همکاران تاکیدکردند که معلم خود باید یک الگو ونمونه برای دانش آموزان باشد.
– در برابر رفتارهای دانش آموزان سریع قضاوت نکند.
-به دانش آموزان باید احترام و شخصیت قائل شد.
-در موقع ناراحتی و عصبانیت واکنش تند نشان ندهیم.
-ناراحتی های بیرون از مدرسه را به محیط مدرسه نیاوریم.
۳- بهبود رفتار از طریق بهبود روابط بین دانش آموزان
ارئه ی نکاتی در رابطه با بهبود روابط بین شا گردان در مراسم صبح گاه توسط مدیر مدرسه . ارائه پیام های قرآنی در رابطه با روابط انسانی مطلوب . نصب جمله هایی که در رابطه با رفتار مناسب ودوستانه در سالن و راه روهای مدرسه توسط دانش آموزان که خود این پیام ها و جمله ها را تحقیق می کردند که با همکاری مربی پرورشی آن ها را نصب کردند که این فعالیت تا حدود زیادی باعث بهبود روابط بین بچه ها گردید..
۴-نظر خواهی از دانش آموزان در جهت ایجاد شرایط مطلوب
. از دانش آموزان خواسته شد که بنویسند که یک مدرسه ی خوب چه ویژگی هایی را باید داشته باشد .این سوال نیز به همراه سوال اول در کلاس درس توسط معلمین هر کلاس مطرح گردید که نتایج آن را معلمان به دفتر آموزشگاه ارائه دادند و پس از بررسی در جلسه ی شورای معلمان آموزشگاه نتایج آن به شرح زیر مطرح گردید.
-در مدرسه ی خوب معاون با دانش آموزان رابطه ای دوستانه دارد.
– معلم با دانش آموزان مثل یک دوست رفتار می کند.
– مدیر با معلمان و دانش آموزان رابطه ای صمیمانه و خوبی دارد.
-در مدرسه ی خوب به نظرات بچه ها توجه می شود و آن ها را اجرا می کنند.
-به توانایی ها و استعداد های مختلفی که دانش آموزان دارند توجه گردد مثلا استعداد در زمینه ی شعر ،سرود ، تئاتر و ورزشی و…
گرد آوری شواهد ۲:
پس از اجرای راه حل های فوق تغییر در رفتار دانش آموزان در زنگ تفریح مشاهده گردید . دانش آموزان در کارها به صورت گروهی مشارکت کردند و سعی کردند با همکاری معاون مدرسه محیط مدرسه را به صورت محیطی با نشاط و جذاب دربیاورند. این کار باعث شد که آن ها به فعالیت های مختلف مشغول شوند که بسیاری از این کارها می بایست به صورت گروهی انجام شود از قبیل نظافت عمومی مدرسه و اجرای سرود و مسابقات و…
اعتبار سنجی:
پرسشنامه ای که در قسمت شواهد یک آمده است در مدرسه اجرا شد و نظرات همکاران بررسی و اهم آن ها به اجرا گذاشته شد .همکاران اجرای کلیه ی راه حل هایی که در بالا ارائه شده است را مفید دانسته و نتایج آن را مشاهده نموده اند.
● مهارت هایی برای مدیریت اختلافات دانش آموزان
تهیه ی کارت های اختلاف و جمع آوری پیامد های مثبت و پیامد های منفی از خود دانش آموزان با نوشتن در کارت ها و جمع آوری و ثبت آنها در یک دفتر چه و قرات بهترین نظر در رفع اختلافات در برنامه صبحگاهی و تشویق دانش آموزانی که رفع اختلاف شده و بهترسن روش را انتخاب کرده اند.
سوال های کارت های اختلاف به شرح زیل می باشد :
1- آیا پیدا کردن راه حل برای بعضی از اختلافات سخت تر بود ؟
2- گروه شما چطور تصمیم گرفت ؟کدام راه حل ، بهترین راه حل است . با بیان مثال های خوب
3- به نظر شما چرا بعضی از بچه ها نمی توانند راه حل های بهتر برای اختلافشان را پیدا کنند ؟
4- آیا وقتی با دوستانتان اختلاف دارید ، از راه حل های این فعالیت هم استفاده می کنید ؟
5- معمولا درباره ی چه چیز هایی با دوستانتان دعوا می کنید ؟
6- با انجام دادن یا ندادن چه کارهایی می توانید جلوی دعوا کردن خودتان با دوستانتان را بگیرید ؟
(راحله ابراهیمی /40 (بهداشت و سلامت ) مجله ی آموزش ابتدایی . دی ماه 1394 )
روشها و راهکار های ایجاد شادی و نشاط در مدرسه
* آیه " الا به ذکر الله تطمئن القلوب " (آگاه باشید که با یاد خدا دلها آرامش می یابد) و آیات متععد دیگر توصیه می کنند که ادای فریضه ی نماز و عبادت باید به عنوان منظومه ای متین و راهگشا در فعالیت های پرورشی مورد احتمام قرار گیرد. نماز بالاترین ذکر هاست و اگر اقامه ی آن در مدارس ما بیش از این جدی و جزیی از فرآیند آموزشی و پرورشی شود ، اولین قدم در راه ایجاد آرامش و نشاط روحی در دانش اموزان برداشته شده است.
* به اعتقاد روانشناسان ، رنگ ها در خلق شادی و انبساط روحی معجزه می کنند. با کمال تاسف رنگ آمیزی مدارس جنبه ی سلیقه ای پیدا کرده است و در این زمینه توصیه ها و اصول روانشناسی ، رنگها فدای نظرات و علاقه های شخصی کارکنان مدرسه می شود . رنگ های آرامش بخشی چون سفید و آبی آسمانی و طوسی در ایجاد فضای آرام بسیار موثرند و مسئولان ادارات آموزش و پرورش باید در این راستا نظارت بیشتری اعمال کنند.
* دیوار های کلاس ، راهرو و دیگر فضاهای آموزشی باید از حالت خشکی و بی روحی خارج شوند . بهترین راهکار در این خصوص ، مزین کردن فضای آموزشی به پوستر های مناظر طبیعی و تاریخی و پیام ها و نکات پرورشی و روانشناسی است . نصب چنین پوستر هایی دانش اموزان را با جاذبه های کشورمان آشنا و فضایی متنوع و با نشاط در مدرسه ایجاد می کند .
* درختکاری و ایجاد فضای سبز در مدرسه نه تنها پیروی از دستورات دینی است بلکه پاسخی است به نیاز فطری و درونی انسان در گرایش به سبزی و آبادانی.از سویی کاشت درخت در محوطه مدرسه و استفاده از گیاهان و گل های طبیعی ، بسیار شادی بخش و نشاط آفرین است.
* بردن دانش آموزان به اردوهای زیارتی – تفریحی یکی از مهم ترین فعالیت های پرورشی مدارس است . در سالهای اخیر به دلیل حذف ردیف اعتباری ، حق ماموریت اردویی رغبت و انگیزه تشکیل اردوهای دانش آموزی کاهش یافته است. از آنجا که برنامه ازدو در ایجاد روحیه تعاون و هماهنگی فعالیت اجتماعی و تولید نشاط و سرزندگی در میان دانش آموزان ، نقش بسیاری دارد. باید به برگذاری اردو به عنوان یکی از فعالیت های اصلی در مدارس احتمام شود و ادارات آموزش و پرورش با توجه به امکانات و ظرفیت های مدارس مدیران واحد های آموزشی را به برگزاری اردوهای زیارتی – علمی و تفریحی در طول سال تحصیلی مجاب کنند. این مهم موجب می شود دانش اموزان با شور و نشاط مضاعفی وارد روند های رسمی آموزش و پرورش شوند. رسول گرامی اسلام (ص) می فرماید : " سفر کنید تا سالم بمانید ." (کنزالعمال ج6 ح 17469 )
* انجام بازی های محلی در مدارس ، نه تنها این بخش از فرهنگ کشور را از غبار فراموشی به در خواهد آورد بلکه موجبی از نشاط و تلاش و شادی و رقابت و مثبت اندیشی در مدرسه ایجاد می کند. کشور ما از لحاظ قومی و زبانی و سبک زندگی مردم آن بسیار متنوع است . اقوام و طوایف ایرانی به مثابه قطعات پازلی هستند که ایران را در نقشه ی جغرافیایی جهان جاودانه ساخته اند . در این میان ، بازی های محلی از جذاب ترین بخش فرهنگ سنتی ایران زمین است که مورد توجه اکثر جهانگردان قرار می گیرد.
* البته فعالیت های فوق برنامه تنها به اردو منحصر نمی شود . امور فوق برنامه فعالیت های سازمان یافته و پیش بینی شده ای هستند که به منظرو تثبیت ، تعمیق ، آشنایی و کارکرد عملی در طول سال تحصیلی برای دانش آموزان در نظر گرفته می شوند تا به رشد و شکوفایی استعداد ها در برنامه های عملی کمک کنند . این گونه فعالیت ها ، جزیی از برنامه منظم برنامه است که در توسعه تجربیات تربیتی دانش آموزان نقش و اهمیت خاصی ایفا می کند و باید در همه ی مدارس مورد توجه قرار گیرد.
* هر فعالیت مکمل ، ناظر به هدف یا اهداف مشخصی ست از جمله خلق مهارت ، اصلاح نگرش و تقویت نگرش و شناسایی استعداد ها ، تولید شادی و انبساط روانی در دانش آموزان. اگر این فعالیت ها جنبه رقابت سالم به خود بگیرند ، کارآمدی آنها بیشتر نمود می یابد. روی همین اصل برگزاری مسابقات ورزشی ، فرهنگی ، ادبی ، هنری ، علمی و … در واحد های آموزشی توصیه می شود.
* توجه صرف به عوامل فیزیکی مدرسه ای شاد و با نشاط را تحویل ما نمی دهد. روابط انسانی در این مقوله اهمیت فراوانی دارند. در دین اسلام الگویی چون پیامبر (ص) را داریم که خداوند اخلاق نیکوی ایشان را تحسین و همگان را پیروی از رویکرد آن بزرگوار دعوت نمده اند . آنچه باعث جذب مسلمانان به سوی پیامبر و علاقه ی بسیار مردم به سوی ایشان شده بود ، برخورد آرام ، متین و عاطفی شخص پیامبر اسلام بود. اولیای مدرسه نیز باید با تاسی به سیره ی آن بزرگوار در دل ها و دغدغه های دانش آموزان را بشنوند و دلسوزانه در صدد رفع آنها برآیند . اگر دانش آموزان اولیای مدرسه را به عنوان پناهگاه عاطفی و مرجعی برای حل و فصل نابسامانی های روانی خود بپذیرد ، شادی و نشاط اعضای مدرسه تامین شده است.
●نتیجه گیری :
راه حل های پیشنهادی به اجرا گذاشته شد و قابلیت اجرای آن نیز مشاهده گردید از طرفی تاثیر آن در رفتار دانش آموزان نیز توسط معلم و دیگر همکاران مدرسه مشاهده گردید.آن ها که با مشارکت دانش آموزان اجرای راه حل ها را همراهی می کردند به تاثیر مثبت آن ها اشاره نمودند.
پیشنهادها:
داشتن محیطی امن و بدون درگیری در مدرسه و مخصوصا در ساعت تفریح برای پیش برد اهداف تربیتی ضروری است که به همین منظور می توان از جلب مشارکت دانش آموزان در بازسازی حیاط و محوطه ی بازی و بهبود رفتار دانش آموزان از طریق آموزش معلمان و بهبود جو مدرسه و همچنین بهبود رفتار از طریق بهبود روابط بین دانش آموزان و نظر خواهی از دانش آموزان در جهت ایجاد شرایط مطلوب استفاده کرد.
منابع و ماخذ
– شادابی زنگ های تفریح – احمد اندوز (مدیریت مدرسه )- مهر 1394
– نرخ شادی در مدرسه ( بهمن ویسی ) 26- مدیریت مدرسه (آذر 94)
– ماهنامه پیوند (حاجی حسینی صدیقه ) کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی .
؟
وزارت آموزش و پرورش
اداره کل آموزش و پرورش استان ….
اداره آموزش و پرورش شهرستان …
عنوان اقدام پژوهی :
چگونه توانستم شادابی زنگ های تفریح را در آموزشگاه فراهم نمایم ؟
نام و نام خانوادگی مولف اول/مجری اصلی : .
پست سازمانی : معاون آموزشی
رشته تحصیلی : .
آخرین مدرک تحصیلی : .
دوره تحصیلی : .
سمت فعلی : .
شماره پرسنلی :
شماره همراه :
21