ازدواج آسان در پرتو اخلاق اسلامی
مقدمه:
اخلاق اسلامی یکی از حوزههای سهگانه دین است که بسیاری از معارف اسلامی را شامل میشود و رفتار انسان را با معیارهای الهی میزان میسازد و انسان را در تمام کارها و صفات به سوی الهی شدن رهنمون میشود.
اگر دامنه اخلاق اسلامی به ازدواج کشیده شود، بسیاری از مشکلات به برکت خُلق ملکوتی برطرف میگردد و با ازدواج اسلامی به جای مشکل، برکت پیدا میشود و مبارکترین اتفاق زندگی پدید میآید.
ازدواج در دوران کنونی
آنچه در این عصر شاهد آن هستیم، این است که آثار سستی باورها، به بهانههای مختلف و در جلوههای گوناگون خود را نشان میدهد. برخی تحصیل را مقدمه شغل و شغل را مقدمه روزی میدانند و بهترین مقطع زندگی (جوانی) را فدای مقدمات روزی میسازند و پس از خزان جوانی، تصمیم به ازدواج آسان میگیرند!
تاخیر در ازدواج، از سستی اعتقاد به وعدههای الهی ریشه میگیرد که لازم است از منظر اسلام بررسی شود.
وعدههای الهی درباره ازدواج
خداوند در دو آیه قرآن درباره یاری و رزق، به ویژه برای مسئله ازدواج وعده داده است:
فَلْیَسْتَعْفِفِ الَّذینَ لا یَجِدوُنَ نِکاحا حَتّی یغنیهم الله من فضله.
آنها که ازدواج را نمییابند، (و نه اینکه خود نمیخواهند) عفت پیش گیرند تا خدا آنان را از فضل خود بینیاز کند. (نور: 33)
بنا بر نظر مفسران، مراد از تحقق نیافتن نکاح در آیه آمده، نداشتن تمکن و توان مالی برای تهیه جهیزیه و نفقه است که خداوند به زیبایی، مومنان را وعده فرموده است از فقر نترسند که خدا ایشان را بینیاز میکند و وسعت و رزق میدهد و سپس وعده خود را با جمله "والله واسع علیم" تاکید میکند.
در آیه دیگر میفرماید: "وانکحوا الایمی منکم و الصالحین من عبادکم و امائکم ان یکونوا فقراء یغنیهم اللّه من فضله و الله واسع علیم. (نور: 32)
در تفسیر این آیه نوشتهاند: در این آیات، به یکی دیگر از مهمترین راههای مبارزه با فحشا که ازدواجِ ساده و آسان، و بیریا و بیتکلف است، اشاره شده … و از آنجا که یک عذر تقریبا عمومی و بهانه همگانی برای فرار از ازدواج و تشکیل خانواده؛ مسئله فقر و نداشتن امکانات مالی است، قرآن به پاسخ آن میپردازد و میفرماید: از فقر و تنگدستی آنها نگران نباشید و در ازدواجشان بکوشید؛ چرا که اگر فقیر و تنگدست باشند، خداوند آنان را از فضل خود بینیاز میسازد. و خداوند بر چنین کاری قادر است، چرا که واسع و علیم است.
امام صادق علیهالسلام میفرماید:
من ترک التزویج مخافه الفقر فقد اساء الظن باللّه عزوجلّ یقول: ان یکونوا فقراء یغنیهم الله من فضله.
هر کس از ترس فقر ازدواج را ترک کند، پس به خدا گمان بد برده است؛ چون خداوند میفرماید: اگر فقیر باشند، خداوند از فضل خویش آنان را بینیاز میکند.
برکت توکل
یکی از بحثهای مهم علم اخلاق، توکل و تفویض است. توکل یعنی وکیل گرفتن خدا در کارها.
و تفویض؛ یعنی واگذار کردن اداره خویش و کار خود به خدا.
توکل و تفویض در همه عرصههای زندگی یک مسلمان لازم است و در امر ازدواج نیز باعث میشود به جای ترس از آینده مبهم، به محکمترین پناه و تکیهگاه دل بسپاریم که "و علی الله فلیتوکل المتوکلون؛ بر خدا توکل میکنند توکل کنندگان." (ذاریات: 58) و به جای فکر روزی و غم اقتصادی، به امید روزی دهنده صاحب قوت متین باشیم. (ابراهیم: 12) و بیش از آنچه به خود و جیب و کیف و دارایی و شغل خویش اعتماد کنیم، بر قدرت لایزال وخزاین بیانتهای الهی اطمینان کنیم.
برکت ازدواج
امام صادق علیهالسلام فرمود: "اکثر الخیر فی النساء؛ بیشتر خیر در زنهاست." روزی، یکی از آن خیرهاست و فرزند صالح، زندگی طیب و… از دیگر برکات ازدواج است.
پیامبر صلیاللهعلیهوآله فرمود: "اِتَّخَذوا الاَهْلَ فَاِنَّهُ اَرْزَقُ لَکُم؛ برای خود اهل بگیرید که این کار برای شما روزی آورترین اقدام است." پس به آنان که در پی پول برای تشکیل زندگی هستند، باید گفت که ازدواج کنید تا رزق و روزی الهی به جانب شما جاری شود؛ زیرا ازدواج خود، بهترین منبع خیر و برکت در زندگی است.
پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله در جای دیگر میفرمایند: "تزوجوا النساء فانهن یاتین بالمال؛ با زنها ازدواج کنید که آنها مال آور هستند".
در این حدیث شریف، زنها و ازدواج با آنان را، راه رسیدن به مال دانستهاند. در حالی که، جوانان ما دوری از زن و پرهیز از ازدواج را شرط رسیدن به مال میدانند و تا مرز پیری، از رسیدن به مال و زن هر دو، محروم میمانند! و این تاوان بدگمانی به خدا و وعده او و ضعف اعتقاد به گفتار بزرگان دینی و عقاید مذهبی است.
در سایه توکل و تفویض و خوش گمانی به خداوند، انسان مومن به موقع تصمیم به ازدواج میگیرد، از فساد میرهد و خود را در حصار محکم ازدواج حفظ میکند و به سازندگی روحی بر اثر ازدواج نایل میشود. در زمان مناسب تربیت بچهها را به عهده میگیرد و با نشاط کافی مشکلات طبیعی ازدواج و تربیت فرزند را حل میکند و به آثار آن، که زندگی سالم و فرزند صالح است دست مییابد.
منشا اخلاقی سختگیریها
دومین مانع ازدواج آسان را شاید بتوان سختگیری دانست. معمولاً سختگیریها بیشتر در موارد مهریه، مسکن، شغل و مدرک صورت میگیرد.
بیشتر این سختگیریها به دنیازدگی و فراموشی فضل و رحمت خداوند باز میگردد. این رویکردِ حرص و طمع، دنیا را محور ارزشها و مهمترین راه کامیابی جلوه میدهد. به همین جهت، انسان در کار ازدواج نیز سعی میکند با افراد ثروتمند و متمکن وصلت کند.
مهریه و ازدواج
رسول خدا صلیاللهعلیهوآله درباره کمی مهریه میفرماید: "خیرهن اسرهن صداقاً؛ بهترین زنان، آنهایند که مهریهشان کم باشد." و میفرماید: "خیر نساء اقصی اصبحن وجها و اقلّهن قهرا؛ بهترین زنان امت من، زیباروترین و کم مهرترین آنهاست." نکته جالب این حدیث، در کنار هم بیان کردن این دو صفت است
و باز روایت شده است: "مِن برکه المراه قلّه مهرها و من شئومها کثره مهرها؛ از برکت زن، کمی مهر اوست و از شومی و بد شگونی او، زیادی مهریه اوست
میزان مهریه در اسلام پانصد درهم تعیین شده است که در حال حاضر حدود ششصد هزار تومان است. امام جواد علیهالسلام دختر خلیفه غاصب وقت (مامون) را با همین مهریه عقد کرد.
هشام بن حکم از امام صادق علیهالسلام نقل میکند که فرمود:
اذا تزوج المراه لمالها او جمالها لم یُرزق ذلک، فان تَزَوَّجها لدنیها رَزقه اللّه عزوجل جمالها و مالها.
وقتی مرد زنی را برای مال یا زیباییاش بگیرد، خداوند هم جمال و هم مال زنش را روزی او میکند.
در این کلام از سنت همیشه جاری الهی پرده برداشته شده است. اساسا فردی که دارای صفات فاخر اخلاقی، مثل زهد و قناعت و دنیاگریزی پسندیده است، هرگز در امر ازدواج سخت نمیگیرد و برای او زیادی مهریه یا مال یا جهیزیه یا برخورداری از ثروت زیاد، محور سنجش و ملاک تشخیص نیست؛ بلکه اخلاق اسلامی ملاکهای دیگری معرفی کرده است که سعادت را نیز در سایه آن ملاک تضمین کرده. اگر اخلاق اسلامی بر رفتار جامعه ما سایه افکند، این سدّ سختگیری نیز خواهد شکست و ازدواج آسان، صورت خواهد گرفت.
مدرک و شان اجتماعی
از عوامل دیگر سختگیری، درخواست مدرک یا شان و وجاهت بالای اجتماعی است. عموم افراد به آنهایی بیشتر تمایل نشان میدهند که مدرک بالاتر یا جایگاه اجتماعی برتری دارند. در حالی که، رابطه میان بزرگی و انسانیت فرد، با مدرک یا شان اجتماعی او همواره مساوی نیست.
چه بسا افراد تحصیل کردهای که جز دنیاپرستی و حیلهگری، تحصیل نکردهاند و ای بسا افراد تحصیل ناکردهای که در سینه آنان گوهرهای پر ارج انسانیت، مثل درستی، وفاداری، مردانگی، سخاوت، ایثار، محبت، صفا، سادگی، خلوص، درک، معرفت، لیاقت، استقامت، اعتماد به نفس و… موج میزند. آنچه در علم اخلاق میتواند پایه ارزشها و سنجشها قرار گیرد، داشتن چنین صفاتی است، نه داشتن کاغذی به نام مدرک یا میزی به نام ریاست که با تعویض حکم یا تحول و تغییر قانونی، به سادگی از بین میروند.
آنهایی که خوشبختی را در پشت مدرک و میز ریاست میجویند، از ابتداییترین معارف دینی و مبانی اخلاق اسلامی نیز محروم هستند؛ وگرنه به نور علم میدیدند که سعادت و خوشبختی هیچ ارتباطی به ثروت و مدرک ندارد. با این حال، کسی منکر مدرک و تحصیل نیست؛ چه اگر مدرک با علم و نور و اخلاق اسلامی در فردی یک جا جمع شود، چون او هم دارای ارزشهای اخلاقی و نیز صاحب ارزشهای عرفی جامعه است و به سبب همان اخلاقهای دینی میتواند مورد تایید دین قرار گیرد و فرد مناسبی برای انتخاب باشد. از بهترین نمونه و اسوه تاریخی برای ازدواج آسان و ساده میتوان به ازدواج جویبر با زُلفی اشاره کرد. جویبر فردی غریب، سیاه، قد کوتاه، فقیر و بی مسکن بود و زلفی دختری برخوردار و دارای شان برتر اجتماعی. ولی به توصیه پیامبر صلیاللهعلیهوآله زلفی حاضر شد به عقد آن مسلمان درآید؛ چون در وهله اول، مسلمانی، کفو میآورد و ثانیا میتواند با این کار دل پیامبر صلیاللهعلیهوآله را شاد کند.
جو زدگی و فخر فروشی
پرورش یافتگان دامن اخلاق اسلامی، انسانهایی با وقار، صاحب بصیرت، با ثبات و غیر متزلزل در تند بادهای حوادث هستند.
آنان مرعوب التهابات اجتماعی و جوزدگی و خرافات و گرایشهای غالب نمیشوند.
در مقابل آنان، افرادی نیز هستند که تمام حساسیت و بینش و رفتار آنان وابستگی کامل به جو جامعه دارد. اگر در جامعه چیزی مُد شود، حتما باید آنان نیز به آن دست یابند. اگر چیزی در نزد مردم زیبا و ارزش تلقی گردد، آنها نیز آن را زیبا میدانند.در امر ازدواج نیز آثار جوزدگی، بسیار به چشم میخورد؛ مطالبه مهریه سنگین و برپایی مجالس پرهزینه، ماشین، مسکن خوب، شغل عالی و مدرک و شان بالا برای فخرفروشی به دیگران، از جمله این امور است.
در این میان استفاده از لباسهای گوناگون با مدلهای جدید، رفت و آمدهای پرهزینه، میهمانیها و هدیههای گران بها و تجملاتی، صرفا برای جلب توجه دیگران و برای بستن دهان مردم صورت میگیرد و در جریان این مسابقه، هر روز روشها جدیدتر و پیش رفتهتر میشود و هزینهها بالاتر میرود. قرآن از این جلوههای زندگی ما با نام "زهره الحیوه الدنیا؛ یعنی درخشش و گیرای زندگی دنیایی" (طه: 131) نام میبرد و این رفتارها را "تَبَرُّجَ الْجاهِلیّه" (احزاب: 33) و فخرفروشی میداند.
قرآن کریم میفرماید: "ان الله لا یحب کل مختال فخور؛ خداوند هیچ حیلهگر فخرفروشی را دوست ندارد". (لقمان: 18)
امیرالمومنین علی علیهالسلام میفرماید: "اهلک الناس اثنان، خوف الفقر و طلب الفخر؛ دو چیز مردم را هلاک ساخت: ترس از فقر و طلب فخر.
و باز میفرمایند: "لا حُمق اعظم من الفخر؛ حماقتی بزرگتر از فخرفروشی نیست.
پیروی از سنتهای بدعتآمیز
برخی سنتها در جامعه ما رواج دارد که در دین از آن نکوهش شده است و به دلیل هزینه زیاد، جوانان را از تصمیم به ازدواج باز میدارد و مراسم ازدواج را با زشتترین گناهان آلوده میسازد. رقص، نواختن موسیقی، در برخی موارد مصرف مواد مخدر یا مواد مست کننده، تشریفات و تزیین ماشین عروس و گرداندن او در خیابانها، برپایی مراسمهای پرهزینه در تالارهای تجملاتی، از جمله امور نامناسبی است که چهره زیبای ازدواج را آلوده ساخته است.
فرد مسلمان در سایه منش اخلاقی، به راحتی از این سنتهای غلط و بدعتآمیز و نامبارک چشم میپوشد و در حدود احکام الهی، مراسمهای شاد را برگزار میکند.
قرآن در رد منطق افرادی که از سنت و روش گذشتگان و پدرانشان کورکورانه پیروی میکنند، میفرماید:
قالوا بل نتبع ما الفینا علیه آبائنا اَو لَو کان آبائهم لایعقلون شیئا و لا یهتدون.
بگو اگر چه پدران شما از روی نادانی کارهایی را انجام میدادند، آیا باز شما از آنها پیروی خواهید کرد؟
درک صحیح فلسفه ازدواج
یکی از موانع معرفتی ازدواج، نداشتن درک صحیح و کامل از "فلسفه ازدواج" و جایگاه آن در اسلام است.ازدواج فقط راهی برای ارضای غریزه جنسی نیست، بلکه نکات بسیار دقیق و ظریفی در آن نهفته است.
قرآن کریم ازدواج را مقدمه رسیدن به سکون، مودت، محبت و آرامش روحی و جسمی دانسته است.
ازدواج باعث میشود انسان در پرتو تلاشهای مضاعف و دشواریهای طبیعی آن، به پرورش و رشد دست یابد.
با ازدواج، انسان به پایداری نسل کمک میکند و نسل او باقی میماند.
در پرتو ازدواج، انسان صاحب فرزند میشود و با تربیت صحیح آنها، جامعه را بهرهمند میسازد.
انسان با ازدواج، به امر خدا و روش پسندیده پیامبر عمل میکند که به آن دستور دادهاند:
النکاح سنتی فمن رغب عن سنتی فلیس منی.
ازدواج سنت من است و هر آن کس که از سنت من روی برتابد، از من نیست.
فرد با ازدواج، مسئولیت سرپرستی یک انسان (همسر) را بر عهده میگیرد و به کمال و اجر آن نایل میشود.
با ازدواج و تشکیل خانواده، فرد به کانون حمایت نامحدود از همسر، برای همه عمر و در همه مشکلات دست مییابد.
با ازدواج، انسان به بهترین نعمت الهی و لذت مادی از راه حلال دست مییابد. امام صادق علیهالسلام فرمود: ما تلذذ الناس فی الدنیا و الآخره بلذهٍ اکثر لحم من النساء؛ مردم در دنیا و آخرت از لذتی بالاتر از زنان بهرهمند نمیشوند.
حفظ از گناه، مهمترین حاصل ازدواج است؛ ازاینرو، قرآن زن و مرد را لباس نگهدارنده هممعرفی میکند:
هنّ لباس لکم و انتم لباس لَهُنَّ. (بقره: 187) و حضرت امام موسی بن جعفر علیهالسلام میفرماید: من یحب ان یلقی الله طاهرا مطهرا فلیقه بزوجه؛ هر که دوست دارد خدا را پاک و پاکیزه ملاقات کند، پس با همراهی همسرش به ملاقات او رود." یعنی ازدواج کند تا پاک بماند و پاک، خدا را ملاقات کند.
حفظ دین از آثار و علتهای دیگر تشویق به ازدواج است؛ چون هم با افزایش نسل مسلمانان، اساس جامعه اسلامی و دین حفظ میشود و هم با ازدواج، فرد از خطرهای تجرد رها میگردد که پیامبر صلیاللهعلیهوآله فرمود: "من تزوج فقد احرز نصف دینه؛ هر کس ازدواج کرد، نصف دین خود را در پناه و حفاظ قرار داد."
اینها گوشهای از آثار ازدواج است که در منابع دینی به آنها اشاره شده است و اگر فلسفه ازدواج در باور جوانی جایگاه شایسته خود را پیدا کند، قطعا گرایش و رفتار متناسب با این معرفت نیز از او ظاهر خواهد شد.
اگر در سایه آشنایی با معارف و آراستگی به اخلاق اسلامی و قرآنی، موانع ذهنی و ترسهای مبهم از آینده و فقر برطرف شود، ازدواج به آسانی صورت خواهد گرفت.
محیط آلوده
محیط آلوده، از عواملی است که انگیزه ازدواج را از چند جهت کاهش میدهد. برخی، به دلیل آسانی ارتباط نامشروع و سختی ازدواج، گزینه اول را انتخاب میکنند و از ازدواج و تشکیل خانواده سرباز میزنند.
امام رضا علیهالسلام فرمودهاند: زنا حرام شده است؛ چون فسادهایی از قبیل قتل، از بین رفتن نسل، ترک تربیت فرزندان، فساد ارثها و امثال آن، در زنا است.
برخی دیگر نیز به دلیل ناامنی اجتماع، از ازدواج وحشت پیدا میکنند؛ چون میترسند نتوانند فرد پاک و شایستهای برای خویش انتخاب کنند.
افرادی که روابط نامشروع را پیش از ازدواج تجربه کنند، ناخواسته به دام سوءظن و بدگمانی میافتند و این بدگمانی مشکلات جدی برای ازدواج او ـ از ابتدا تا انتها ـ پیش خواهد آورد.