تحقیقی در مورد گیاه دم اسب

گیاه دم اسب

ویژگیهای گیاه دم اسب
دم اسب1 گیاهی است که از حدود 270 میلیون سال پیش در سطح زمین می زیسته و در چین و اروپا از سالهای گذشته به عنوان گیاه دارویی کاربرد داشته است. چندین گونه از این گیاه در حال حاضر در سطح زمین مشاهده می شوند. گونه وسیع الانتشار گیاه دم اسب، اکوزیتوم آرونس نام دارد وبه جنس اکوزیتوم تعلق دارد. ] 78[
گونه ای که دراین تحقیق از آن استفاد شد اکوزیتوم تلماتیا2 بود که در سیستماتیک گیاهی به جنس اکوزیتوم، خانواده اکوزیتاسه، راسته اکوزیتالس، رده اکوزیتوپسیدا، شاخه اکوزیتو فیتا، زیر سلسله گیاهان آوندی تعلق دارد. (جدول 1-4)

Kingdom Plantae — Plants
Subkingdom Tracheobionta — Vascular plants
Division Equisetophyta — Horsetails
Class Equisetopsida
Order Equisetales
Family Equisetaceae — Horsetail family
Genus Equisetum. — horsetail P
Species Equisetum telematia . — field horsetail

جدول ا-4- رده بندی گیاه دم اسب

ویژگیهای گیاهان جنس اکوزیتوم:
پیکر گیاهان متعلق به جنس اکوزیتوم دارای ساقه های زیر زمینی دائمی است که از آن انشعابات هوایی می روید. در برخی گونه ها ساقه های هوایی همیشه سبز و دائمی و در سایرین یک ساله هستند ودر ابتدای فصل رویش ظاهر می شوند. ساقه ها استوانه ای و به طور مشخص بند بندی است وبا خطوط مشخص طولی علا مت دار شده است. ساقه ها منشعب یا غیر منشعب هستند. برگها فلس مانند می باشند که حاشیه آنها به صورت ورقه ی استوانه ای به هم ملحق شده اند وبه صورت حلقه هایی در محل گره ها بیرون زده اند. چون در بسیاری از
گونه ها برگها بسیار کوچک و فاقد کلروفیل هستند فتوسنتز بیشتر بوسیله ساقه ها و انشعابات آنها انجام می شود. در بعضی گونه ها در انتهای همه ساقه ها سنبله ی مولد هاگ مرکب از قطعات فلس مانند در چند ردیف مشاهده می شود و در بعضی از گونه ها سنبله هاگزا فقط در انتهای ساقه های زایا مشاهده می شود. ]78[
از نظر ساختمان داخلی، ساقه دم اسبیان معمولا به جز در محل گره ها تو خالی است. پوست دارای مجاری هوایی است که از یک گره به گره دیگر امتداد می یابد. دستجات کامبیوم در ساختار ساقه مشاهده نمی شود و بافتهای آوندی به حلقه ای از دستجات آوندی کوچک تحلیل رفته و هر دسته مرکب ازتعدادی سلول آبکش و دو توده کوچک چوب در طرفین سلولهای آبکش می باشند. الیاف اسکلرانشیمی که در پوست خارجی ساقه گیاه قرار گرفته حفظ مکانیکی ساقه را به عهده دارند. این الیاف و سلولهای اپیدرمی ساقه به مقدار زیادی سیلیس آغشته می باشند. در بعضی گونه ها مقدار سیلیس به حدی زیاد است که در گذشته از آنها برای پاک کردن ظروف استفاده می شده است. بخش مورد استفاده گیاه در طب سنتی پایه های نازای ساقه دم اسب است که دارای ذرات کلروفیل می باشد و بهتر است در اواخر تابستان
جمع آوری شوند. دم اسب چون دارای مقدار زیادی سیلیس می باشد بنام Silica نیز معروف است. ]85،78[
محلهای رویش گیاه دم اسب:
دم اسب در کشورهای اروپا ، آسیا و ارتفاعات هیمالیا ونواحی شمال ایران مانند گرگان،
بندر گز، سواحل مرداب انزلی و اذر بایجان بطور خودرو رشد می کند. ] 11،18،85[
مشخصات گونه اکوزیتوم تلماتیا2 یا دم اسب غول پیکر:
ریزومهای این گیاه قهوهای تیره، خشن وغده مانند( اغلب گلابی شکل) است. این گیاه دو نوع ساقه هوایی دارد:
– ساقه زایا ضخیم وغیر منشعب است، د راوائل بهار ظاهر می شود فاقد کلروفیل و کم دوا م بوده و به رنگ قهوه ای است و پس از ریزش اسپورها از بین می رود.
– ساقه نازا که به رنگ سبزومنشعب بوده وانشعابات آن20 تا40 سانتی متر طول دارند و دارای غلافهای متعدد دندانه دار(دارای 20 تا30دندانه در هر غلاف) ومیان گرههای نسبتا کوتاه است. ساقه اصلی به صورت قائم، تا اندازه ای سفید تیره ، بدون کلرانشیم، 100 تا 200 سانتی متر بلندی و10تا12 میلی متر قطر دارد. میان گرههای ساقه اصلی صاف دارای 20 تا40 شیار و تو خالی هستند که قطر فضای خالی بین نصف تاسه چهارم قطر ساقه متغییر است. ]66[
ساقه های نا زا به رشد خود ادامه داده و گیاهان انبوهی تولید می کند که تا پاییز باقی می مانند و همین ساقه ها هستند که مصرف طبی دارند. این ساقه ها را در فصول مساعد سال چیده ، در آفتاب یا دستگاه هاى خشک کننده خشک کرده ، بصورت شاخه یا گرد نگاهدارى مى نمایند. خاکستر گیاه دم اسب داراى 64 تا 70 درصد سیلیس آزاد است که این مقدار در گیاه خشک به حدود 7درصد مىرسدو مقدار آن در گیاه هاى مسن زیادتر است . در گیاه جوان سیلیس بصورت اسید محلول مى باشد. ( شکل 1-4)
تحقیقات انجام شده بر روی سه گونه گیاه دم اسب یعنی اکوزیتوم آرونس3، اکوزیتوم راموسیسیموم4 و اکوزیتوم تلماتیا نشان داده است که میزان سیلیس و مواد آ نتی اکسیدان موجود درگونه تلماتیا، بسیار بیشتر از دو گونه دیگر است وبه این دلیل از نظر دارویی اهمیت بیشتری دارد. ]58[
گونه تلماتیا در اروپا سوئد ودانمارک ، ناحیه جنوب غربی دریای سیاه، آسیای صغیر وقفقاز وشمال افریقا به صورت خودرو مشاهده می شود. نمونه هایی ازاین گیاه درامریکا وانگلیس نیزوجود دارد. طول قامت این گیاه در مناطق مرطوب وسایه تا 4 متر می رسد. ]66[

شکل 1-4- سافه زایا ونازا در گونه اکوزیتوم تلماتیا

شکال 2-4- ساقه نازا در گیاه دم اسب غول پیکر یا اکوزیتوم تلماتیا( اقتباس از رفرنس66)
ترکیبات شیمیایی موجود درگیاه دم اسب:
گیاه دم اسب دارای اسید سالسیلیک، اسید لیوئیک، اسید مالیک، اسید اگزالیک، آکوئیس تونین، اسیدآکوئیس تیک، دی متیل سولفون، اکوتی نیک، فلاونوئیدها، فلاون گلیکوزیدها شامل ایزوکورسیترین، واکوسترین، گلوتولین ، لونولین، ترکیبات استرولی مانندسیتوسترول کامپسترول وایزوفوکسترول، تانن، چربی، ساپونین وساپوژنین، مواد انتی اکسیدان و همچنین دارای مقدارزیادی سیلیس (در حدود 7%) می باشد. آزمایشات متعدد نشان می دهد که دم اسب مقدر بسیار کمی طلا نیز دارد. ] 35،88[

خواص درمانی گیاه دم اسب:
گیاه دم اسب غنی از سیلیس و ترکیبات ان است. این ترکیبات جذب واستفاده از کلسیم را در بدن افزایش می دهند. ترکیبات سیلیس از انباشته شدن چربیها درشریانها جلوگیری می کنند. سیلیس همچنین با تاثیر بر میزان استحکام رشته های کلاژن بر روی بافت پیوندی اثر گذاشته و رشد مجدد، استحکام وانعطاف پذیری بافت پیوندی را تقویت میکند. در فرایند ترمیم زخمها وجراحتها ترکیبات سیلیسی با تامین مواد معدنی لازم برای ساخت کلاژن سرعت ترمیم را افزایش می دهند. ] 49،88[
ضماد گیاه دم اسب برای التیام جراحتهای سخت وعصب قطع شده مفید است. عصاره این گیاه اثرفوری در بند آوردن خون دارد و باعث رفع خون دماغ شده وخونریزیهای داخلی را نیز درمان می کند. این گیاه دارای اثر قابض است و بر روی خونریزیها و زخمهای مجاری ادرارموثر است. گیاه دم اسب دردرمان بیماریهای کلیوی مانند عدم دفع طبیعی ادرار، ورم مثانه، سنگ کلیه احساس درد در مجاری ادرار و قولنج های کلیوی کاربرد دارد و از آن برای درمان پروستات نیز استفاده می شود ] 77،85[.
گیاه دم اسب دارای اثر دیورتیک ملایم است و احتمالا این اثربه دلیل وجود ترکیبات فلاونوئیدی وساپونین موجود در آن می باشد. این گیاه ادرار را زیاد می کند ولی ترشح الکترولیت ها را افزایش نمی دهد. فلاون گلیکوزیدهای موجود در آن شامل ایزوکورسیترین گلوتولین واکوسترین هم در عمل مدری آن نقش دارند. هم چنین این گیاه باعث جلوگیری از احتباس آب در بدن وجلوگیری از ورم مفاصل می شود. طلای موجود در این گیاه برای درمان آرتروز مفید است. ]85 [
بخش استرولی عصاره گیاه دم اسب دارای سیتوسترول، کامپسترول وایزوفوکسترول می باشد که این ترکیبات دارای اثرات ضد التهاب و ضدعفونت هستند. ایزوکورسیترین موجود در عصاره این گیاه با مهار بیوسنتز وآزاد سازی موادی شبیه پروستا گلاندین ها باعث ایجاد اثرات ضد دردی آن می شود. درواقع فلاونوئیدها واسترولها وترکیبات دیگر موجود درگیاه مانند تانن ها و ساپوژنین هستند که سبب اثرات ضد التهابی و ضد دردی آن می شوند. ] 81[
در طب شرقی ازاین گیاه در درمان یرقان و ورم کبد استفاده می شود. عصاره این گیاه دارای ترکیباتی مانند لوتولین، اونیلین است که دارای اثرات محافظت کننده کبدی در برابر رادیکالهای آزاد می باشند]35[.
عصا ره گیاه دم اسب دارای اثرات آنتی اکسیدان است که علاوه بر ترکیبات فوق یعنی لوتولین و اونیلین، وجود ترکیبات فنلی مانند انواع فلاونوئیدها، استرهای اسید کافیک وایزوکورسیترین در خاصیت آنتی اکسیدانی این گیاه نقش دارند. ایزوکورسیترین موجود در این گیاه دوره خواب ناشی از باربیتوراتها را نیزافزایش می دهد که این موضوع نشان دهنده قدرت تسکین دهندگی این ماده است. به علاوه عصاره هیدرو الکلی ان شدت تشنج را هم کاهش می دهد ] 58،35[.
از قدیم الایام از گیاه دم اسب برای درمان سل وسایر بیماریهای تنفسی استفاده می شده است. درافراد مبتلا به سل مصرف این گیاه اشتهای بیمار را زیاد می کند وتب وعرق شبانه را کاهش داده وباعث افزایش تعداد گلبولهای سفید جهت مبارزه با عامل مولد بیماری سل می شود. ]77[

طرز تهیه و روشهای استفاده دارویی از گیاه دم اسب :
در گیاه درمانی، دم اسب به صورت جوشانده ، کمپرس و یا درموقع استحمام استفاده می شود که چند مورد از روشهای استفاده از این گیاه به صورت زیر است:
– جوشانده 30 تا50 گرم آن در یک لیتر آب نقش مدری قوی دارد. خون را بند می آورد وکمبود مواد معدنی را در بدن جبران می کند.
– غرغره جوشانده گیاه دم اسب اثر قطعی در رفع گلو درد، تورم گلو وعفونتهای دهان ولثه دارد.
– جوشانده این گیاه برای درمان زخم معده و روده استفاده می شود.
– جوشانده این گیاه برای درمان ورم روده و کبد استفاده می شود.
– شستشوی چشمها با جوشانده دم اسب باعث درمان التهاب چشم می شود.
– کمپرس آن برای برطرف کردن دردهای ناشی از آرتروز و ورم مفاصل مفید است.
– از کمپرس آن بر روی زخمها و جراحات و یا اعضای آسیب دیده برای رفع التهاب استفاده می شود.
– از ضماد آن جهت التیام جراحات و زخم هاى سخت استفاده مى کنند و در جراحى پس از قطع عضو یا عصب آنرا براى التیام بکار مى برند. ]88،77،85[

استحمام با سیلیس( (Silica Baths)
سیلیس دارای خواص محرک موضعی است و به نظر می رسد دارای نوعی اثر اختصاصی بر روی متابولیسم پوست، بافت سلولی زیر جلدی و لیگامانها و تاندون ها، برای مثال بعد از شکستگی های مچ پا داشته باشد اما جزئیات آن به طور کامل شناخته نشده است. گیاه دم اسب برای استحمام با کاه جو دو سر مورد استفاده قرار گرفته است. موارد مصرف عبارتند از : بیماریهای روماتیسمی و عصبی، اگزمای مزمن و درماتیت عصبی، همچنین اختلالات موضعی عروق محیطی، سرمازدگی و تورم بعد از ترومبوز. ]91[
البته باید در نظر داشت که چون این گیاه در گروه گیاهان با عوارض نامشخص دسته بندی شده است مصرف این گیاه برای زمان بارداری باید با احتیاط صورت گیرد و از دسترس کودکان نیزدور بماند.

سیلیکاتها
سیلیکاتها کانیهایی هستند که از سیلیس و اکسیژن به همراه یک یا چندعنصر دیگر تشکیل
شده اند. واحد اصلی سازنده ی ساختمان سیلیکاتها تترائدرهای SiO است که ممکن است توسط یک یا چنداتم اکسیژن خود با هم ارتباط برقرار کنند . بارهای خنثی نشده اکسیژنهای باقی مانده توسط سایر کاتیونها خنثی می شوند که بر این اساس سیلیکاتها را به گروههای مختلف تقسیم می کنند. کانیهای سیلیکاته سازندگان اصلی سنگهای اذرین هستند و به این دلیل دارای اهمیت بسیار زیادی هستند. بسیساری از کانیهای سیلیکاته به دلیل مقاومت زیاد در برابر فرسایش وهوا زدگی در سنگهای رسوبی به فراوانی دیده می شوند. ]89[

متا سیلیکات سدیم :
متا سیلیکات سدیم جزء سیلیکاتهای قلیایی است که فرمول ان Na2SiO3 است که مصارف زیادی در صنعت دارد. سیلیکات سدیم به صورت گلوله های شفاف، بدون آب و پودر شیشه یا پودر آبدار خرید و فروش می شود. این ماده در کنترل سایندگی لوله های آب و فرمول بندی لعاب و مینا به کار می رود. انواع محلول مایع آن در صابون سازی، پاک کننده های صنعتی و عمومی، چسب، سیمان سازی، رنگ و پوشش، قالب ریخته گری، پایدارسازی پراکسید و کنترل خوردگی در لوله های آب کاربرد دارد.
از واکنش سیلیکات سدیم با اسید سولفوریک یا اسید کلریدریک طی شرایط مشخصی سیلیس ته نشینی تولید می شود که بدلیل خواصی از قبیل درخشندگی بسیار بالا و تخلخل کم از آن به عنوان پر کننده ریز دانه و ضد لغزش درلاستیک خودرو و کفپوش، PVC ، پلی الفین،
و بسیاری موارد دیگر استفاده می شود. ]89[

سیلیکون
در واقع سیلیکون ( یا متا سیلیکات سدیم) همان ماده سازنده شیشه یا سیلیس است که از شن استخراج می شود. البته عناصر بسیار دیگری هم در این فرایند به کار برده می شوند و لیکن از نظر درصد وزنی، سهم مجموع این عناصر نسبت به سیلیکون به کار رفته در محصول نهایی بسیار جزئی است. ]90[
مجاری سیلیکونی مدل مناسبی برای بررسی مکانیسم هایی که امکان ترمیم اعصاب محیطی را افزایش می دهند می باشند. در این مدل عصب قطع شده در داخل مجرای سیلیکونی قرار می گیرد. بررسی ها نشان داده است که فیبرهای حرکتی از این طریق ترمیم می شوند وارتباطات عملکردی پیدا می کنند ولی قطر فیبرهای ترمیم شده به این روش کوچکتر از فیبرهای عصبی طبیعی است. ]81[

فواید سیلیس در بدن انسان:
سیلیس یک ماده معدنی ضروری در بدن انسان است. وجود مولکولهای سیلیس در بافتهایی مانند ناخن و بافت همبند به آنها استحکام می بخشد. سیلیکون موجود در استخوان، غضروف ، تاندون وجدار رگهای خونی علاوه بر استحکام آنها در مقاومت این بافتها هم نقش دارد. سیلیس در نواحی فعال استخوان سازی یا کلسیفیکاسیون قابل مشاهده است. در تشکیل
رشته های کلاژن هم سیلیس شرکت می کند و به این صورت به نگهداری بافتهای بدن کمک می کند. آزمایشات نشان داده که مقدار کل هیدروکسی پرولین در رتهای محروم از سیلیسیم به طور معنی داری کمتر از گروه کنترل است به علاوه آنزیم اورنی تین امین ترانسفراز کبدی که در
سنتز هیدروکسی پرولین وکلاژن نقش کلیدی دارد در این رتها کاهش می یابد. سیلیس همچنین به التیام شکستگیها کمک می کند ونقش مهمی در جلوگیری از پوکی استخوان یا استئو پورز دارد. ]78[
سیلیس در فرایند دژنراسیون ورژنراسیون اعصاب می تواند نقش داشته باشد. تزریق داخل صفاقی سیلیس به عنوان توکسین ماکروفاژی، در یک تا دو روز پس از آسیب عصب، به رتهایی که دچار آسیب نخاعی شده بودند نشان داد که ضخامت غلاف میلین و قطر اکسون در جانوران فوق در مقایسه با گروه کنترل تفاوت معنی داری پیدا نکرده ولی هیپر واسکولاریته محل آسیب در نمونه های در یافت کننده سیلیس کاهش معنی داری پیدا کرده بود که نشان دهنده نقش ثانویه فرایند التهاب در آسیبهای بافتی است ]6 [.
تزریق داخل صفاقی سیلیس به میزان 200 میلی گرم در دونوبت در هفته اولیه بعد از کمپرسیون عصب سیاتیک در رتهادر مقایسه با گروه کنترل که نمک در یافت کرده بودند به نشان داد که سیلیس باعث جلوگیری از هجوم اولیه ماکروفاژها به بخش دیستال عصب آسیب دیده در روزهای اولیه بعد ازآسیب نمی شود، اگرچه 4 هفته پس از آسیب سه حادثه مهم در روند دژنراسیون والرین به طور معنی داری مهار می شود که عبارتند از : مهار فرایند تخریب میلین و مهار فاگوسیتوز، تاخیر در ظهور ماکروفاژهای غیر مقیم در عصب در حال ترمیم و کاهش سنتز یا ترشح آپولیپو پروتئین E در ماکروفاژهای ساکن در بافت ]33[.
تحقیقات نشان داده است که سیلیکات سدیم در غلظتهای بالاتر از 6 درصد موجب تحریک پوستی وایجاد واکنشهای آلرژیک و بزرگ شدن گره های لنفاوی می شود که این افزایش اندازه گرههای لنفی به علت تکثیر سلولی نبوده بلکه حجم سلولها و درصد بیان mRNAو
سیتوکاین ها در این موشها افزایش می یابد که نشان می دهد سیلیکات سدیم در گروه مواد آلرژی زای ضعیف قرار می گیرد]81[.
نتایج حاصل از آز مایشات به عمل آمده در مورد رتهایی که محلول سیلیکات سدیم را به طور دهانی دریافت کرده اند باعث کاهش فعالیت آنزیمهای سوپر اکسیداز ،دیسموتاز،کاتا لاز و گلوتاتین پر اکسیدازدر بافتهای کبدی وکلیوی می شود ولی در فعالیت الانین آسپارتاز،
آمینو ترانسفراز و فسفاتازهای قلیایی وگلوتامیل ترانس پپتیداز سرم تغییری به وجود نمی آید. ]81[

1- Horsetails 2- Equisetum telematia
1- Equisetum telmateia 2- Giant horsetail
3- Equisetum arvense 4- Equisetum ramosissimum
—————

————————————————————

—————

————————————————————