عنوان مستندات تجربیات مدون : جایگاه و اهمیت اخلاق در ورزش
نام :
نام خانوادگی :
کد پرسنلی :
شماره ملی :
رشته شغلی : مربی ورزش
عنوان پست سازمانی : دبیر درس تربیت بدنی
محل جغرافیایی خدمت :
حوزه محل خدمت :
فهرست مطالب :
عنوان صفحه
1 – مقدمه 2 – 1
2 – تعریف اخلاق 3
3 – اهمیت اخلاق 5 – 4 – 3
4 – اقسام اخلاق و هدف آن 7 – 6 – 5
5 – تعریف علم اخلاق 8 – 7
6 – نیاز انسان به مربی اخلاق 10 – 9 – 8
7 – تعریف ورزش 12 – 11 – 10
8 – ورزش در اسلام 15 – 14 – 13 – 12
9 – فواید ورزش 17 – 16
10 – جایگاه اخلاق در ورزش 23 – 22 – 21 – 20 – 19 – 18
11 – اهمیت اخلاق در ورزش 26 – 25 – 24
12 – انتظارات اخلاقی از ورزشکاران 27
13 – انتظارات اخلاقی از مربیان 27
14 – انتظارات اخلاقی از مدیران ورزشی 27
15 – انتظارات اخلاقی از پیشکسوتان 28
16 – وظایف نهادهای ورزشی در حوزه اخلاق 28
17 – بحث و نتیجه گیری 29
18 – منابع و ماخذ 30
مقدمه
گر چه قلمرو رابطه قرآن و اخلاق بسیار گسترده است، امّا یکی از زیباترین
جلوه های رابطه آن دو (قرآن و اخلاق) ارتباط و تاثیر متقابل شان در راستای جان
آدمی است، زیرا همان طور که به گفته امیر مومنان علی ـ علیه السّلام ـ : "و یثروا
لهم دفانی العقول"؛ در سایه هدایت و تعلیم وحی و قرآن شکوفه جان و فطرت
آدمیان در هر دو بعد عقل نظری و عملی به بار می نشیند و بذر سجایای نیک
اخلاقی در سرزمین جان انسان پاشیده می شود. به همین میزان، جان روشن شده
در پرتوی قرآن، متصف به اخلاق الهی و قرآنی شده و در فهم قرآن و عمل به
دستورات آن از همه کوشاتر و پویاتر تلاش می نماید، پس به دلیل آن که قرآن اخلاق
را در وجود انسان شکوفا می کند، و اخلاق زمینه تجلی نور قرآن را در قلب او پدید
می آورد، می توان گفت که جان آدمیان تجلیگاه زیباترین تاثیر و ارتباط متقابل قرآن و
اخلاق است.
به طور کلی سه راه برای تهذیب اخلاق و کسب ملکات فاضله اخلاقی وجود دارد:
1. یکی همان روشی است که در علم اخلاق یونان باستان و مانند آن مطرح بوده و
تاکنون رونق دارد که برای مصالح و اهداف دنیوی و جلب ستایش و مدح مردم
کارهای اخلاقی انجام می شود. مثلاً می گویند عدالت باعث آرامش قلبی و محبوبیت
میان مردم می شود و حتی بعد از مرگ مردم از انسان به نیکی یاد می کنند. یا مثلاً
عفت و قناعت سبب عزت و عظمت و منزلت انسان در چشم مردم می شود و
مانند آن. گرچه این روش برای تهذیب اخلاق از نبود آن بهتر است اما قرآن هرگز این
روش را به کار نگرفته است.
1
2. روش دوم آن است که کارهای اخلاقی برای اهداف متعالی اخروی و پاداش نیک
الهی انجام شود. این روش در ادیان آسمانی دیگر مطرح بوده و اسلام نیز آن را
امضاء کرده و بدان اهمیت داده است.
3. روش سوم، که اختصاص به قرآن دارد و ظاهراً در کتب آسمانی دیگر و تعالیم
انبیاء پیشین عنوان نشده و در ره آورد حکمای الهی قبل از اسلام نیز مطرح نگردیده،
آن است که انسان خود را از نظر علمی و اخلاقی به گونه ای تربیت کند و بسازد که
اصلاً زمینه رذایل نفسانی و اخلاقی در جان او پدید نیاید، یعنی نسبت به رذایل
اخلاقی حالت دفع داشته باشد نه رفع. مثلا کسی که به این پیام قرآن که فرمود:
"ان العزه لله جمیعاً" و یا فرمود: "ان القوه لله جمیعاً" معرفت حاصل نماید
و آن را در سرزمین جان خود پیاده کند، دیگر زمینه ای برای ریا، خوف از غیرخدا، امید
به غیرخدا، و گرایش به غیر خدا، در دل او وجود نداشته، و همواره رضای الهی، امید
به خدا، خوف الهی، ابتهاج و لذت، تکیه گاه، و وابستگی او تنها به خداوند خواهد
بود.
2
تعریف اخلاق وضرورت آن درزندگی انسان
· تعریف اخلاق
اخلاق بر وزن افعال کلمهاى عربى و جمع واژه خلق است. خلق مجموعه
صفات ،ویژگی ها، حالات و خوی درونی که در نفس راسخ وسرچشمه ی گفتار و
رفتار انسان هستند به گونهاى که انسان، بى درنگ و بدون اندیشه، کار پسندیده و
یا ناپسندى را انجام دهد، در مقابل خَلق که هیات و شکل ظاهرى و جسمى آدمى
است که با چشم دیده مىشود.پیامبراسلام (ص) دعا مىکردند: " اللهم حسن
خلقى کما حسنت خلقى" بار خدایا خلق مرا همچون خلقتم (بدنم) نیکو گردان .
پیامبر اکرم (ص)از خداوند طلب مىکند که صفات نفس او را همچون صفات بدنش
نیکو فرماید. بنابراین اخلاق یعنى صفات نفسانى انسان هر گاه گفته شود که
شخصى داراى اخلاق نیکوست، منظور این است که صفات نفسانى او نیکوست.
اعمال انسان متناسب با ویژگىهاى نفسانى اوست؛ یعنى اگر صفات نفسانى
کسى نیکو باشد اعمال او هم نیکو خواهد بود. به همین دلیل وقتى کسى همواره
اعمال خوبى انجام مىدهد، مىگویند اخلاق او خوب است وکسى که همواره
اعمال بدى انجام مىدهد مىگویند اخلاق او بد است.
· اهمیت اخلاق
اخلاق درزندگی انسان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است زیرا انسانیت انسان
وقتی شکل می گیرد که ارزشهای اخلاقی در وجود او متبلور شود . هر انسانی را
به میزان ظهور ارزشهای اخلاقی در افکار و گفتار و رفتار ارزیابی می کنند، اولین
نمودی که از یک شخص در جامعه ظاهر می شود اخلاق آن فرد است. فضائل
اخلاقی مطلق است و همه آن را می پسندند..پیامبر اسلام(ص)می فرمایند: من
3
برای تکمیل کردن خوبی های اخلاقی مبعوث شدم و در تعبیر دیگری فرمودند:
"انما بعثت لاتمم حسن الاخلاق " آمده است. و در تعبیر سومی: " بعثت بمکارم
الاخلاق ومحاسنها" آمده است.
این تعابیر نشان می دهد که مهمترین هدف بعثت پیامبر (ص) تکامل اخلاقی
انسانهاست ، آسایش دنیا و آخرت در سایه اخلاق نیک، تحقق مییابد.انسان اگر
بخواهد در زندگی دنیا آسوده بوده و دور از نگرانیها و اضطرابهای ویرانگر به سر ببرد،
راهی جز مبارزه با صفتهای زشت و پاکسازی دل از خویهای پلید ندارد. صفاتی از
قبیل: خوشرویی، تواضع، قناعت، محبت، اخلاص، بلندهمتی، طهارت و سلامت
نفس و… انسان را از دغدغههای بیحاصل و از پریشانیهای بدفرجام، نجات میدهد
و بر عکس، حالات و اوصافی مانند: غضب، خودخواهی، حرص، حسد، بخل، بدبینی،
بدخواهی و آلودگیهای روحی، او را در غل و زنجیر گرفتار میکند و هـمـیـن دنـیـای او
را کـه مـیتـوانـد در سایـه اخـلاق و رفتار شایسته، به خوشی و آسایش بگذرد،
بهجهنمّیسوزانوعذابیپررنجوبیپایانتبدیلمیکنند.
امیرمومنان علی علیه السلام می فرمایند: اگر ما امید و ایمانی به بهشت و ترس
و وحشتی از دوزخ، و انتظار ثواب و عقابی نمی داشتیم، شایسته بود به سراغ
فضائل اخلاقی برویم، زیرا که آنها راهنمای نجات و پیروزی و موفقیت هستند."
به استناد این حدیث فضائل اخلاقی نه تنها سبب نجات در قیامت است بلکه زندگی
دنیا نیز بدون آن سامان نمی یابد.
در حدیث دیگری رسول خدا (ص) فرمودند: "جعل الله سبحانه مکارم الاخلاق صله
بینه وبین عباده فحسب احدکم ان یتمسک بخلق متصل بالله" فضائل اخلاقی وسیله
ارتباط میان خداوند و بندگان است، وهرکس کار اخلاقی صحیحی انجام دهد به
خدا نزدیک می شود . خداوند بزرگترین معلم اخلاق و مربی نفوس انسانی و منبع
تمام فضائل است و قرب و نزدیکی به خدا جز از طریق تخلق به اخلاق الهی
4
ا مکان پذیر نیست.بنابراین، هر فضیلت اخلاقی رابطه ای میان انسان و خدا ایجاد
می کند و او را گام به گام به ذات مقدسش نزدیک تر می سازد.
زندگی پیشوایان دینی نیز سرتاسر بیانگر همین مساله است که آنها در همه
جا به فضائل اخلاقی دعوت می کردند و خود الگوی زنده و اسوه حسنه ای در این
راه بودند و همین بس که قرآن مجید به هنگام بیان مقام والای پیامبراسلام (ص)
می فرماید: "وانک لعلی خلق عظیم" تو اخلاق عظیم و برجسته ای داری"
· اقساماخلاقوهدفآن
اخلاق یعنی بهبود روابط انسان با خدا(خدامحوری)، با خود(خودباوری و عزت نفس )
وبا دیگران(مردم داری ). همه بخش های اخلاق در نهایت به قرب الهی ختم
می شوند.
تقسیم بندی اخلاق، بر اساس روابط انسان
1- درارتباط با خدا ؛اخلاق بندگی یا خدامحوری: انسان نسبت به خالق و آفریدگار
خود، وظایف اخلاقی دارد. هر کسی احساس می کند هر چه دارد از خدای متعال
است و تنها با عبادت معبود حقیقی هستی آرامش می یابد. فضایل و رذایل مربوط
به رابطه انسان و خدا در اخلاق بندگی مشاهده می گردد. فضایلی مانند شکر،
توکل ، ایمان، عبادت، اخلاص، تسلیم، تقوا و…در این قسم جای دارد.
2- درارتباط با خود ؛اخلاق فردی: هر انسانی نسبت به خود نیز وظایفی دارد. فضایل
و رذایل مربوط به حیات فردی انسان ها، فارغ از رابطه با غیر در اخلاق فردی بحث
می شود.فضایل صبر، شجاعت، حسن تدبیر، شهامت، حلم، عفت، حیا، زهد،
قناعت و… و رذایلی از قبیل جبن، تهور، عجله، غضب،و … در این بخش
5
خواهد آمد.
3- در ارتباط با دیگران ؛ اخلاق اجتماعی: یکی از مهم ترین بخش ها و وظایف
اخلاقی یک مسلمان، ارتباط اخلاقی او با جامعه و محیط پیرامون است (اعم از محیط
خانواده و جامعه). فضایل و رذایل ناظر به رابطه فرد با سایر انسان ها در اخلاق
اجتماعی مورد بحث قرار می گیرد.سخا، کرم، ایثار، حسن معاشرت، عدالت و
انصاف، امانت داری، حفظ لسان، صداقت، تشکر، نرم خویی، کتمان عیوب، ظالم
نبودن، اصلاح بین مردم، فتوت و مروت بخش کوچکی از فضایل اخلاق اجتماعی و
حب جاه و مدح، تعصب و قومیت گرایی، حسد، ظلم، انتقام، تند خویی، تجسس،
استهزاء، بهتان، غیبت و …بخشی از رذایل این قسم است.
4- در ارتباط با طبیعت ؛ اخلاق محیط زیست: اسان در طبیعت زندگی می کند و
طبیعت مجموعه ایی از نعمت های الهی است که خداوند در اختیار او قرار داده
است و انسان هنگامی به کمال می رسد که از نعمت های الهی به نحوصحیح
استفاده کند نحوه استفاده از منابع طبیعت مستلزم رعایت بایدها و نبایدهایی است
که به آن ها اخلاق محیط زیست گفته می شود . تشویق و سفارش اسلام بر حفظ
و گسترش درخت کاری و نکوهش این دین مبین در مورد شکار و صید، نشان دهنده
توجه این دین به محیط زیست است. سفارش به آزار ندادن حیوانات اهلی و داستان
های واقعی فراوان در مورد توجه انسان ها به حیوانات و در پی آن، مشمول رحمت
خداوند قرار گرفتن، نمونه بسیار کوچکی از این توجه است.
به طور کلی اسلام برای تمامی ارتباطات آدمی، برنامه اخلاقی ارائه کرده است و این نمونه ای از جهان بینی اخلاقی است. ارائه نظام اخلاقی از خصوصیات بارز یک
دین برتر است که دین اسلام آن را داراست. وقتی به منابع اسلامی از قبیل قرآن،
6
روایات و ادعیه مراجعه می کنیم در جای جای این منابع، قطعه ای از این برنامه
اخلاقی را ملاحظه می نماییم.
جامع نگری اسلام، صفت یگانه ای است که به جرات می توان گفت هیچ دینی این
ویژگی را ندارد. این دین در تمام ابعاد زندگی بشر با برنامه ای کامل وارد شده
است. اگر جامعه مسلمانان از عقب ماندگی نسبی برخوردار هستند، اشکال از خود
آنان است نه از اسلام.اسلام به ذات خود ندارد عیبی ، هر عیب که هست از
مسلمانی ماست.
· تعریفعلم اخلاق
علم اخلاق، راه هاى آراسته شدن به خصلت هاى نیک و دورى گزیدن از خصلت هاى
ناشایست را به انسان آموزش مىدهد.
موضوع اصلى علم اخلاق، نفس انسانى است، که محل استقرار خوی وخصلت
های نیک و بد است و سبب انجام کارهاى پسندیده و ناپسند مىگردد. "تهذیب
اخلاق"، "تهذیب نفس" و "تزکیه نفس" بیان دیگرى است از علم اخلاق. شهید
مطهرى مىنویسد:"اخلاق عبارت است از علم زیستن، یا علم چگونه باید زیست
…. در حقیقت، چگونه زیستن دو شعبه دارد: شعبه چگونه رفتار کردن و شعبه
چگونه بودن. چگونه رفتار کردن، مربوط مىشود به اعمال انسان (که البته شامل
گفتار هم مىشود) که چگونه باید باشد و چگونه بودن، مربوط مىشود به خویها و
ملکات انسان که چگونه و به چه کیفیت باشد…".( آشنایى با علوم اسلامى،
شهید مطهری، حکمت عملى ، ص۲۱، نشر صدرا.)
7
رفتار در ساختن چگونگى خلق و خویها تاثیر دارد و خلق و خوی ها در چگونگى وجود
انسان. دانشمندان در تاثیر رفتار در پدید آوردن خوى آدمى، مىگویند: اگر یک تکه
کاغذ، پارچه و یا لباس را تا کنیم، آنها گرایش به باز شدن دارند. یعنى مىخواهند
به اصل خود بر گردند. رفتار آدمى نیز، چنین است که اگر کار جسمى، یا روانى، یک
بار به وسیله بدن انجام شود، از آن پس، دگرگونى مخصوصى در ساختمان بدن، یا
مغز انجام مىپذیرد که بعدها تجدید آن را آسان مىسازد، ولى این دگرگونى
ساختمان بدن، خود نمىتواند ابتکار انجام عمل را به دست بگیرد و یا به تنهایى
عادتى را به وجود آورد، نیاز به انگیزاننده خارجى دارد. (روانشناسى و اخلاق،
ص۷۳ تالیف، ژ. آ، هدفیلد، ترجمه دکتر على پریور، بنگاه ترجمه و نشر) طبیعى
است اگر رفتارى تکرار شود، عادت و خوی هاى خاصى را پدید مىآورد.
• نیاز انسان به مربی اخلا ق
انسان علاوه بر نیاز به آموزه های اخلاقی محتاج الگوی اخلاقی نیز می باشد
این احتیاج از ابعاد مختلف قابل بررسی است :1 – از جهت شناخت کمالات وجودى
خود و ارزشها و تکالیف اخلاقى؛ 2 – از جهت یافتن و حفظ انگیزه حرکت؛ 3 – از
جهت هدایت عملى و به کار بردن شناختها در مقام عمل.
انسان نیازمند اتصال به منبع علم مطلق است، زیرا خداوند از همه ابعاد وجودى
انسان آگاه است و کمالات واقعى او را مىشناسد و راههاى رسیدن به آن کمالات
را مىداند و از بخل و ناتوانى هم مبراست. حکمت خداوند اقتضا مىکند که مخلوق
خودش را از رسیدن به کمال محروم نسازد و آگاهى را که مقدمه اصلى حرکت به
سوى کمال است در اختیار او قرار دهد. بنابراین مربى حقیقى انسان، خداوند و
انبیاء عظام و اولیاء هستند.
8
اما علاوه بر این فرا گرفتن علم اخلاق به معلم وابسته است، انسان زمانى به
سوى عمل گرایش مىیابد که تحقق عینى عمل به دستورات اخلاقى را به صورت
مجسم مشاهده کند. در این خصوص نیز انبیاء و انسانهاى کامل و پیروان حقیقى
وحى مربیان انسان هستند و انگیزه حرکت را در انسان پدید مىآورند و تقویت
مىکنند. آنها اسوهها و الگوهایى هستند که امید به رسیدن به کمال را در انسان
پدید مىآورند.
نکته دیگر این است که عمل به تکالیف اخلاقى و بالا رفتن از نردبان تکامل و
تقرب به خداوند نیازمند تکرار و تمرین است بدون تکرار و تمرین و آزمون و خطا
مهارتهاى عملى به دست نمىآید. مثلا کسى که کاربرى کامپیوتر را در کلاس
درس مىآموزد براى کسب مهارت پشت دستگاه کامپیوتر مىنشیند و آموخته خود
را به آزمون عملى مىگذارد و آن قدر تکرار مىکند تا خطاهاى او اندک شود و مهارت
لازم در به کارگیرى آموختههایش را به دست آورد. حال اگر آزمون و خطا در زمینهاى
مستلزم استقبال از خطر باشد. دیگر نمىتوان کسب مهارت را به آزمون و خطا
واگذارد. مثلا کسى که مىخواهد رانندگى اتومبیل را بیاموزد پس از شنیدن
دستورالعملهاى لازم براى رانندگى نباید بدون مربى به رانندگى بپردازد؛ زیرا ممکن
است جان خود و دیگران را به خطر اندازد. این خطر در مورد پرواز با هواپیما از اهمیت
بیشترى برخوردار است؛ در نتیجه نیاز به مربى در آن جا بیشتر احساس مىشود.
مربى کسى است که در کنار انسان مىنشیند و اعمال و حرکات او را زیر نظر
مىگیرد و تا زمانى که مهارت لازم را در کارهاى فرد مشاهده نکند به او اجازه
نمىدهد که بدون راهنمایى اقدام به کارى کند.
اخلاق با انسان سر و کار دارد و انسان موجودى بسیار پیچیده است. این
موجود پیچیده را نمىتوان به آسانى به سوى کمال راند، باید مهارت لازم براى بردن
او به سوى کمال را کسب نمود و گرنه خطرات بزرگى در راه خواهد بود. نمىتوان
9
گفت کسى دستورالعمل اخلاقى را به شیوه آزمون و خطا به کار گیرد تا به تدریج به
نقاط ضعف و خطاى خود پى برد و بتواند به درستى راهنمایىهاى انبیاء را در مقام
عمل به کار گیرد؛ زیرا خطاهاى اخلاقى گاه موجب باز ماندن فرد از کمال و هلاکت او
مىشود و چون این خطر بسیار بزرگ است نمىتوان انسان را بدون مربى رها کرد.
انسان بدون مربى یا به هلاکت خواهد افتاد و یا حداقل کمال مناسب با
استعدادهاى خویش را در نخواهد یافت.
.تعریف ورزش
بیشتر مردم با تجربه و تمرین به معنای ورزش پی برده اند همچنین از دیدگاه اکثر
مردم ، ورزش به مفهوم تفریح کردن است ولی در عین حال ممکن است نوعی کار
( برای ورزشکاران حرفه ای ) راهی برای استخدام شدن ( تورهای ورزشی ) و یا
نوعی تجارت ( آژانسهای بازاریابی ورزشی ) به شمار آید .
• شنایدر و اشپرایترز (1989) ورزش را فعالیت جسمی آدمی که تحت عنوان
قوانین مدون انجام می گیرد تعریف کرده اند .
• نظر لوئی (1998) دیدگاه نوعی را با این تعریف ارائه کرد که ورزش باید :
* سرشت بازی داشته باشد * شامل پاره ای عناصر رقابتی باشد
* مبتنی بر دلاوری جسمی باشد * شامل عناصری از مهارت ، تدبیر و بخت
باشد .* نتیجه آن ناآشکار باشد .
10
• تعریف کاربردی ورزش :
پیتر فلونیگ و میلر با این تعریف ورزش که عبارت است از : هرگونه فعالیت ، تجربه ،
فعالیتهای شرکتهای تجاری در جهت ایجاد تناسب اندام تفریح فعالیتهای قهرمانی یا
اوقات فراغت ، تعریفهای پیشین ورزش را گسترش داده و جامعتر ساختند . از دیدگاه
انها ورزش رقابتی است که بر قوانین یا تجهیزات ویژه ای نیاز ندارد ، ورزش شامل
فعالیتهایی مانند تمرین بدنی ، دویدن و حرکات موزون که در اینجا نیز به همان معنا
به کار می رود ، است . یعنی طیف گسترده ای از فعالیتهای جسمانی و فعالیتهای
تجاری مرتبط با ان را در بر می گیرد
وَرزش به فعالیت ها یا مهارت های عادی جسمانی ای گفته می شود که بر پایه یک
رشته قوانین مورد توافق همگانی و با اهداف تفریحی، یا برای مسابقه، نشاط
شخصی، دستیابی به ورزیدگی، مهارت جویی یا آمیزه ای از این اهداف انجام
می گیرد. تعریف ورزش به هدف و منظور از انجام آن بستگی دارد. برای نمونه
پیکارهای شنا که در برابر هزاران نفر در یک استخر سرپوشیده مسابقاتی انجام
می گیرد یک گونه از ورزش بشمار می رود در حالی که شنا در یک استخر معمولی
یا در دریا یک تفریح شمرده می شود. رشته های فراوانی در ورزش وجود دارند و
مردم زمان و هزینه زیادی را چه به عنوان شرکت کننده و چه به عنوان تماشاگر
صرف ورزش می کنند. ورزش و ورزش کردن طی سالیان طولانی از قالب یک تفریح و
سرگرمی به قالب یک حرفه و فعالیت درآمده است و تعداد بیشماری از ورزشکاران
حرفه ای در سراسر جهان از طریق ورزش به ثروت و زندگی رسیده اند. این یکی
دیگر از خصوصیات ورزش به شمار می آید. امروزه ورزش زنان نیز جایگاه خاصی در
مجامع بین المللی پیدا کرده است. واژه ورزش که از دیرباز معنای تمرین و ممارست
داشت به هنگام تصویب "قانون ورزش اجباری در مدارس" در ۱۶ شهریور ماه ۱۳۰۶
11
خ به طور رسمی به معنای امروزی وارد قاموس واژگان دولتی ایران شده است.
ورزش در اسلام
امروزه ورزش در تمام کشورها و جوامع اهمیت فوق العاده اى پیدا کرده است.
برگزارى مسابقات گوناگون ورزشى در رشته هاى مختلف در سطوح ملى و بین
المللى، نشان دهنده این واقعیت انکارناپذیر است. در سایه تبلیغات بى امان
دستگاه ها، سازمان ها و فدراسیون ها، مسابقات ورزشى هواداران فراوان و
تماشاچیان بسیارى پیدا کرده است.
از منظر عقل و دین، ورزش براى تقویت و سلامتى جسم ضرورت دارد. ملتى که
بدنى سالم، بانشاط و نیرومند ندارد از عقل و تفکر شایسته کمتر بهره مند
است. مثلى است معروف که مى گوید: "عقل سالم در بدن سالم است"، زیرا
تاثیر متقابل جسم و جان، مسئله اى ثابت شده و مسلّم است. انسان هایى
که بر اثر تنبلى و عدم تحرکات جسمى، بدنى نحیف و علیل دارند و یا بیش از
حد فربه و چاق هستند، نمى توانند روحیه اى آرام و بانشاط داشته باشند. این
گونه افراد معمولاً عصبى مزاج، کم حوصله، بهانه گیر و داراى روحیه اى ناهنجار
و فکرى بیمار هستند و همین مسائل در جسم آنان نیز اثر سویى مى گذارد.
حضرت على فرمود: "من از حسودان تعجب مى کنم که چگونه جسمى سالم
دارند. حسد، بدبینى و نگرانى هاى روحى و روانى، بدن را ضعیف و بیمار
مى کند." پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) مى فرماید: "خوشا به حال
کسى که سالم و زندگى اش در حد کفایت و قوى و نیرومند باشد." از همین
رو در تاریخ ادیان مى خوانیم: وقتى قوم بنى اسرائیل پادشاهى از خدا
خواستند، طالوت با دو ویژگى معرفى مى شود: (خداوند طالوت را براى شما
برگزید و قدرت علمى و جسمى فزون ترى به او عطا فرمود).
12
درباره قدرت موسى بن عمران قرآن مى فرماید که در نزاع دو قبیله (قِبطى و
سِبطى) حضرت موسى تنها یک مشت به آن مرد زد و او درگذشت: "فوکزه
موسى فقضى علیه". معلوم مى شود حضرت موسى از قدرت جسمانى و
مشت پولادین برخوردار بوده است. دختر حضرت شعیب هم به پدرش گفت: اى
پدر، موسى را استخدام کن، زیرا آدمى نیرومند و امین است. قرآن درباره
حضرت هود هم به قدرت جسمانى او اشاره مى کند: "و زادکم فى الخلق
بَسْطَهً".
اسلام به مسئله سلامت و قدرت جسم و جان اهمیت خاصى مى دهد تا آن
جا که بر این باور است که رهبران اسلام باید در سلامت جسم، اعتدال خلقت
و قدرت علم و معنویت سرآمد دیگران باشند. رسول گرامى اسلام(صلی الله
علیه و آله و سلم) مى فرماید: به سرگرمى و بازى بپردازید، زیرا دوست ندارم
که در دین شما خشکى و خشونت دیده شود.
ائمه معصومین(علیهم السلام) با این که تحت نظر شدید بودند ولى گاه گاهى
قدرت علمى و احیاناً قدرت و مهارت جسمى خود را در تیراندازى و اسب دوانى
به نمایش مى گذاشتند و اعجاب و تحسین حاضران را برمى انگیختند. امام
على(علیه السلام) در مسابقات کشتى، پشت تمام اقران خود را به زمین
مى زد.
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نیز گاهى در مسابقات اسب سوارى و
شتر دوانى شرکت مى کردند. بعضى اوقات از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و
سلم) تقاضا مى شد که در یک مسابقه، داور باشند و حضرت آن را
مى پذیرفتند.
پیامبر گرامى اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) دستور اکید داده اند که
کودکان را رها سازید تا هفت سال بازى کنند.
پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: هرکس در کنارش کودکى باشد لازم
است با او کودکى کند (با او هم زبان و هم بازى شود).
13
چون که با کودک سر و کارت فتاد پس زبان کودکى باید گشاد
ورزش در ادیان الهى، ریشه تاریخى دارد. برادران یوسف براى بردن او به پدر
گفتند: او را با ما بفرست تا بگردد و بازى کند. در سیره پیامبر است که با امام
حسن و امام حسین (علیهم السلام) بازى مى کردند؛ آن ها را روى دوش خود
سوار مى کردند و به کشتى گرفتن تشویقشان مى نمودند.
در فقه اسلامى بحثى با عنوان (سَبق و رِمایه) مطرح شده است، که یکى از
مسائل آن، مسئله شرط بندى در مسابقات است. مى فرمایند: شرط بندى با
پول در مسابقات اسب دوانى، تیراندازى و شمشیربازى جایز است. پیامبر(صلی
الله علیه و آله و سلم) فرمود: در هیچ مسابقه اى شرط بندى پولى جایز
نیست مگر در تیراندازى، شمشیربازى، پرتاب نیزه، شتردوانى و حتى مسابقه
با فیل و کلیه حیوانات سم دار.
از این نکته نباید غفلت کرد که ورزش فقط منحصر در ورزش هاى رایج و معمول
امروزى نیست، بلکه کشاورزى، آهنگرى، درخت کاری… نیز از ورزش هایى
هستند که به عضلات بدن استحکام مى بخشند. به واقع هرکار مشروعى که
به قوت جسم و قدرت روح منتهى شود، ورزش است.
هدف از ورزش چیست؟
در اسلام هدف از ورزش، جمع مال و ثروت و کسب وجهه و شهرت نیست؛
بلکه وسیله اى براى سالم زیستن، قوی بودن، بهتر عبادت کردن و خدمت
بهینه به خلق است. در دعاى کمیل مى خوانیم: "قَوِّ عَلى خِدمَتِکَ
جَوارِحى"؛ (بار پروردگارا، اعضا و جوارحم را براى خدمت به تو نیرومند گردان) و
یا در دعاى روز چهارم ماه مبارک رمضان مى خوانیم: "اللهم قوّنى فیه على
اقامه امرک"؛ (خدایا، در این روز مرا براى اقامه فرمانت نیرومند گردان.) بدون
تردید تقویت جسم، بدون تمرین و ورزش ممکن نیست. در واقع ما از خدا توفیق
ورزش کردن مى طلبیم.
14
با وجود این که ورزش کردن داراى محاسن و امتیازات فراوانى است؛ اما این
نکته را نباید از ذهن دور نگه داشت که اگر ورزش با اخلاق و اعتدال همراه
نباشد، نتیجه مطلوبى را باز پس نخواهد داد. هم چنان که دین اسلام، دین
اعتدال است، به اعتدال در همه امور نیز سفارش کرده است. ورزشکاران
باستانى کار دیروز و امروز همواره در خط اعتدال قرار داشته و دارند. فرهنگ
حاکم بر این ورزش، فرهنگ علوى است. نام خدا و یاد خدا، رعایت آداب ویژه
باستانى و نیز رعایت اخلاق اسلامى از ویژگى هاى بارز این رشته ورزشى
است. در این ورزش، پیش کسوتان تقدم دارند و نوآموزان و جوانان مورد احترام
مى باشند. روحیه قهرمانى در تمام حرکات آنان مشهود است. آنان همواره یار
مظلومان و خصم ستم گران بوده اند.
ورزش هدفمند مورد توجه پیشوایان دین اسلام بوده و هست. ورزشی که باعث
تقویت قدرت جسمانی انسان شود و یا او را در جهت مبارزه دشمنان دین یاری
کند (مانند تیراندازی و سوارکاری) در دین مبین اسلام بیشتر مورد توجه است.
قرآن کریم به مناسبت های مختلف قدرت جسمانی را یکی از مشخصه های
انسان های برگزیده اعلام می فرماید. به عنوان مثال علت انتخاب طالوت به
فرماندهی و رهبری عده از بنی اسرائیل قدرت علمی و جسمی او عنوان
شده. و یا قدرت جسمانی قوم هود به عنوان یک نعمت "ارزشمند" یادآوری
شده. در بعضی از رشته های ورزشی هدفمند روایات خاص وارد شده که در
ذیل تقدیم می گردد:
تیراندازی و سوارکاری
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) آیه شریفه "وَ اعِدُّوا لَهُم مَاستَطَعتُم
مِن قُوَّهٍ…؛ هر چه در توان دارید از نیرو و اسب های آماده بسیج کنید…".
در تفسیر "قُوّه" فرمودند: قوّه یعنی تیراندازی. رسول خدا(صلی الله علیه و آله
و سلم) فرمودند: "محبوب ترین سرگرمی (بندگان) نزد خدای متعال اسب
15
سواری و تیراندازی است" و نیز فرمودند: "کسی که تیراندازی را یاد بگیرد و
سپس از روی بی علاقگی آن را رها کند کفران نعمت کرده است".
و نیز در فرمایش دیگری فرمود: "… بدانید خدای عز وجل به سبب یک تیر صد
نفر را به بهشت می برد: کسی آن را بسازد و کسی که آن را برای مجاهدان
خریداری کند و کسی که آن را در راه خدا پرتاب کند"
. کشتی
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) شبی وارد خانه حضرت فاطمه
زهرا(س) شد و به امام حسن و امام حسین(علیه السلام) فرمودند: برخیزید و
کشتی بگیرید و آن دو برخاستند و کشتی گرفتند.
. برخی آثار و فواید ورزش
1- ورزش یکی از مفیدترین و سالم ترین سرگرمی هایی است که می تواند
اوقات فراغت جوانان و نوجوانان را پر کند.
2- ورزش، کسالت و تنبلی را از انسان زدوده و به وی نشاط و شادابی
بخشیده، او را برای انجام کارها و وظایف فردی و اجتماعی آماده نموده و
اخلاقش را بهبود می بخشد.
3- ورزش، روحیه شجاعت، از خود گذشتگی، مبارزه با ظلم و ظالم و دفاع از
مظلوم را در انسان تقویت نموده، اراده وی را قوی می سازد.
4- ورزش، توان رزمی انسان را افزایش می دهد. بالا بودن توان جسمانی
نیروهای نظامی و رزمی، تنها در زمان های گذشته که جنگ ها با سلاح های
سرد صورت می گرفت، مورد توجه نبوده، بلکه امروزه نیز حائز اهمیت فراوان
16
است و تمرینات بدنی قسمت عمده ای از آموزش های نظامیان و به ویژه
کماندوها و نیروهای ویژه را تشکیل می دهد. همچنین افرادی که از نقطه نظر
بدنی و جسمانی، ضعیف و یا ناقص باشند، در ارتش پذیرفته نشده و گاه از
خدمت سربازی نیز معاف می گردند.
5- اهمیت سلامتی و توانمندی جسمانی بر کسی پوشیده نیست.
پیامبر گرامی اسلام صلی علیه واله در باره حق بدن بر انسان می فرماید: "اِنَّ
لِرَبِّکَ عَلَیکَ حَقّاً، وَ اِنَّ لِجَسَدِکَ عَلَیکَ حَقّاً وَ لاَ هلِکَ عَلَیکَ حَقّاً"؛
پروردگارت بر تو حقی دارد، و بدنت بر تو حقی دارد، و خانواده ات[نیز] بر تو حقی
دارد."
آن چه در این حدیث ارزنده قابل توجه است، این است که پیامبر بزرگوار اسلام،
تا بدان پایه برای جسم و بدن ارزش و اهمیت قابل است که حق بدن را در ردیف
حق پروردگار [آن هم بلافاصله بعد از آن] و در کنار حق خانواده [و حتی قبل از
آن] ذکر می فرماید. زمانی انسان می تواند حق پروردگار و خانواده خویش را به
بهترین نحوی ادا کند، که از بدنی سالم و نیرومند برخوردار باشد.
17
جایگاه اخلاق در ورزش
سلامتی جسم و روح، از اموری است که انسان همیشه در پی آن بوده و هست.
دین اسلام، همواره به عنوان دین کامل و جهان شمول به تمامی زوایای یک زندگی
سالم می اندیشد و همه راه های منتهی به سعادت دنیا و آخرت را برشمرده است،
ارزش تندرستی را بیان می کند؛ حفظ بهداشت را لازم می داند و طبیعتاً ورزش نیز
به عنوان پیشنیاز تندرستی مورد تایید اسلام میباشد.
امروزه ورزش در زندگی مردم دنیا نقش مهمی دارد. میلیون ها نفر به آن اشتغال
دارند و چندین برابر آن نیز تماشاگر و طرفدار برنامه های مختلف ورزشی اند. ورزش
در مواردی نیز استحکام بخش وحدت ملی و اجتماعی جوامع بوده و فضایل و رذایل
رایج در آن منعکس کننده فضایل و رذایل حاکم بر آن جامعه است.
اخلاق ورزشی یکی از موضوعات اخلاق کاربردی است که برای سنجش تصمیمات
عملی اخلاقی و مواجهه با مسائل، رفتارها و سیاست های اخلاقی در حرفه ها،
تکنولوژی، حکومت و غیره کاربرد دارد.
برخی از مهم ترین محورها و موضوعاتی که مجال طرحِ مباحث اخلاق ورزش قرار
می گیرد(اعم از جنبه مثبت و منفی)، عبارت اند از: ارزش ها در ورزش، جوانمردی،
رقابت و همکاری، بازی منصفانه، تقلب، مواد نیروزا، اخلاق هواداری و تماشاچی
گری، روابط اخلاقی میان مربی و ورزشکاران و …
18
افعال اخلاقی ارزشمند، برتر از ارزش های مادی است؛ به گونه ای که هر انسانی
در برابر آن خضوع و احترام می کند، هر چند خود نتوانسته باشد بدانها عمل کند؛
به همین جهت، باید گفت: تمام آن چه در اخلاق عمومی وجود داشته و متناسب
و قابل پیاده شدن در میادین ورزشی بوده، باید مورد عمل قرار گیرد.
به دیگر سخن؛ یک ورزشکار، علاوه بر جسم، به روح نیز باید توجه نماید؛ زیرا میان
تن و روان ارتباط نزدیکی وجود دارد، بدین جهت در اسلام، تنها به تربیت و پرورش
جسم توجه نشده، بلکه به موازات جسم، به روح نیز توجه شده و دستورات فراوانی
در زمینه تربیت و تقویت آن آمده است؛ مانند: روزه، نماز، دعا و … و گرنه پرداختن به
جسم به تنهایی دارای ارزش انسانی نبوده و انسان را از محدوده حیوانیت خارج
نمی کند.
امام خمینی (ره) با تاکید بر این دو اصل اساسی، در دیدار با ورزشکاران می گویند:
"ورزشکاران، به همان صورتی که ورزش جسمی دارند، ورزش روحی هم داشته
باشند. از قدیم ورزشکاران ایران، به یاد خدا و علی (ع) بودهاند و این از
برجستگیهای آنان بوده است".
نکته مهم در این جا، این است که، هرکدام از سازمان ورزشی و ورزشکاران باید به
وظایف اخلاقی خود آشنا بوده و آن را به تناسب در میادین ورزشی به کار ببرند؛ زیرا
اگر سازمان ورزشی دارای قوانین و منشور اخلاقی نباشد، یک ورزش کار هم نمی
تواند به وظایف خود آشنا بوده و خود را در زمینه ورزش متخلّق به اخلاق نماید.
19
در نوشتار حاضر، به برخی از وظایف و فضایل اخلاقی که یک ورزشکار باید آنها را در
میادین ورزشی رعایت کند، اشاره می شود:
یک. جهاد با نفس امّاره: یعنی، مبارزه با هوا و هوسهای شیطانی که آدمی را به
سوی گناه و معصیت فرا می خواند. یک ورزشکار باید – مانند هر انسان دیگری- با
این هوسهای شیطانی مبارزه کرده و بر آنها غلبه کند.
در این باره احادیث زیادی از سوی معصومان (ع) وارد شده است که به برخی از آنها
به عنوان نمونه اشاره می شود:
۱٫ رسول اکرم (ص) فرمود: نیرومند و قهرمان کسى نیست که در کُشتى، رقیب
خود را بر زمین زند، بلکه نیرومند کسى است که در موقع خشم، مالک نفس خود
باشد.
۲٫ رسول اکرم (ص) بر جمعیّتى گذر کرد که بین آنها مرد پر قدرت و نیرومندى بود که
سنگ بزرگى را از زمین بر میداشت و مردم آن را سنگ زورمندان یعنى وزنه
قهرمانان مىنامیدند و همه از عمل آن ورزشکار قوى در شگفت بودند. رسول اکرم
پرسید: این اجتماع براى چیست؟ مردم عمل وزنه بردارى آن قهرمان را به عرض
رساندند. آن حضرت فرمود: آیا به شما بگویم قوی تر از این مرد کیست؟ قوی تر از او
کسى است که به وى دشنام گویند و تحمّل نماید و بر نفس سرکش و انتقامجوى
خود غلبه کند و بر شیطان خویش و شیطان دشنامگو پیروز شود.
20
۳٫ امام علی (ع) می فرماید: هواى نفست دشمنترین دشمنان تو است. کوشش
کن که بر آن غالب و پیروز شوى و گرنه هلاکت خواهد کرد.
۴٫ امام موسی کاظم (ع) فرمود: پیغمبر اکرم (ص) به سربازانى که از جبهه جنگ
برگشته بودند فرمود: در گشایش و رحمت باشند مردمى که جهاد اصغر را انجام
داده و جهاد اکبر به عهده آنان باقى مانده است. عرض شد یا رسول اللَّه جهاد اکبر
کدام است؟ فرمود: جهاد با نفس.
دو. گذشت و بخشش: یک ورزشکار، باید دارای روحیه گذشت و بخشش باشد.
وقتی در اوج قدرت و توانایی بوده و بر رقیب خود برتری و پیروزی یافته، بر او سخت
نگیرد و در صدد انتقام جویی و صدمه زدن به حریف برنیاید. او باید عفو و گذشت را
شکرانه پیروزی خویش قرار دهد.
امام علی (ع) در این زمینه می فرماید:"و خشم خود را فرو بنشان، و هنگام توانایی
[از کیفر] بگذر، و در هنگام تندخویی بردبار باش، و با وجود تسلّط داشتن [از انتقام]
دوری کن، تا برایت پاداش و عاقبت [نیکویی] باشد".
سه. پرهیز از تکبّر: ورزش کار، هر چند نیرومند باشد، نباید به قدرت، توان و مقاماتی
که دارد مغرور شده و بر دیگران تکبّر ورزد. او باید بداند همه نیروها و توان ها، از
ناحیه خداوند قادر متعال است. از این جهت است که در نماز، به هنگام به پاخاستن
می گوییم: "بحول الله و قوّته اقوم و اقعد".
21
امام حسین (ع)، وقتی به لشکر انبوهی از دشمن حمله می برد می فرمود:"لاحول
و لا قوّه الا بالله".
خداوند متعال نیز، همین مطلب را در قرآن مجید تذکر داده و می فرماید:"…اَنَّ الْقُوَّهَ
لِلَّهِ جَمیعاً…"؛ تمامِ قدرت و نیرو،از آنِ خدا است.
پس دلیلی وجود ندارد که افراد نیرومند و ورزشکار به قوّت و توان خود تکبّر ورزیده و
مغرور شده و خدا را از یاد ببرند، و از آن نیرو و توان خدادادی در راه های غیر صحیح
استفاده نمایند.
عاقبت غرور، شکست و سقوط است، شخص مغرور و متکبّر، حریف را دست کم
گرفته، احتیاط را از دست داده و در نتیجه شکست می خورد. همان طور که امام
علی (ع)فرموده :"آفت انسان شجاع، ضایع کردن دوراندیشى است". و نیز: "آفت
صاحب قوت و توانائى، ضعیف شمردن دشمن است".
چهار. رقابت شرافتمندانه و جوانمردانه: یکی از ویژگی ها در برخی از ورزشها
"رقابت" است. در مباحث اخلاقی رقابت فرد به فرد است که اهمیت و محوریت
دارد. در همین رقابت است که مهارت های جسمی و روحی، توانایی ها و هم
آهنگی ها باهم جمع می شوند و موجب رشد جسمی و روحی یک ورزش کار
می شود.
22
شکل ایده آل ورزش، این مسئله را که چه رقابتی می تواند به دوستی و رفاقت
بینجامد، به خوبی به نمایش می گذارد. اگر یک ورزشکار به رقیب خود تنها به
عنوان یک دوست نگاه کند و بداند که قصد تخریب او را ندارد و دشمن خود تلقی
ننماید، بلکه او را مانند خود، فردی دارای توانایی ها و فضایل مشابهی ببیند، این
رقابت به دوستی می انجامد و دیگر "بردن به هر قیمت"، حتی با فریب کاری،
میانشان نخواهد بود.
23
اهمیت اخلاق در ورزش
سالها تلاش، ماه ها دوری از خانواده، روزهایی با ساعت ها تمرین سخت، تحمل
مشقت های جانفرسا، رقابت، چالش مبارزه و امروز سکوی قهرمانی.
پس از سال ها تلاش و تمرین به آرزوهایم رسیده ام. امروز بر سکویی تکیه زده ام
که سال ها آرزویم بود. رویا هایم محقق شده بلهمن قهرمان شده ام. هرچند در
فرایند قهرمانی ، ورزشکار نقش عمده و اصلی را بازی می کند اما می دانیم که این
موفقیت ها بدون حمایت های مادی و معنوی خانواده، دوستان، هم تیمی ها و
جامعه ممکن نبود.
هزینه های میلیاردی، پروژه های عمرانی بزرگ، مسابقه های سطح بالا،
تماشاچیان میلیونی و کلی احترام و افتخار و ارزش برای قهرمانان. این ها همه و
همه نشان از جایگاه بلند ورزش و میزان اهمیت و توجه جامعه به آن است. اما آیا تا
کنون از خود پرسیده اید که این جایگاه و منزلت ورزش ناشی از چیست؟ به عنوان
یک قهرمان از خود پرسیده اید که آیا در بین مردم و جامعه ارزش والایی دارید؟ آیا
تنها نیروی بدنی و پیروزی های شماست که باعث احترام ،محبوبیت و شخصیت
بالای شما در بین مردم است؟ جامعه و مردم در مقابل حمایت هایی که از شما می
کنند چه خواسته و توقعی از شما به عنوان یک قهرمان دارند؟
پرسش: اهمیت ورزش ناشی از چیست؟
هرچند ورزش و فعالیت های بدنی سلامتی و افزایش قوای جسمی ورزشکار را به
دنبال دارد اما باید گفت که کارکرد اصلی ورزش در جامعه بروز می کند و در واقع
ورزش رسالت اجتماعی دارد.ورزش برای جوانان فرصتی است برای حضور در کنار
هم و تمرین مهارت های مهم اجتماعی، در فضای ورزش است که فرد می تواند
24
مهارت هایی چون نقش پذیری، احساس مسئولیت، سازگاری، تقسیم وظایف،
قانون مداری و… را تجربه و تمرین کند.
ما به ورزش به عنوان عاملی برای ایجاد صفات ممتاز، روحیه فداکاری، پشتکار،
مقاومت و خود انضباطی نگاه می کنیم. به باور اندیشمندان حوزه فلسفه ورزش
مهم ترین و اساسی ترین هدف و نتیجه ورزش تهذیب اخلاق و توسعه اخلاقیات در
جامعه است. ورزش فضایی را محیا می کند که اخلاق و منش ورزشی در خلق و
خوی افراد نهادینه شود.
ورزش را غالبا در حوزه "تربیت بدنی" بازشناسی می کنند. تربیت بدنی یعنی
(تربیت از طریق بدن، و نهادینه کردن صفات اخلاقی در شخصیت افراد از طریق
فعالیت های جسمانی). به طور مثال وقتی ورزشکاران در زمین ورزش به هم احترام
می گذارند امید است که این آموخته ها و احساسات از این حوزه به سایر قلمرو ها
منتقل شود. فوتبالیستی که در مقابل دروازه خالی حریف با احترام به سوت داور
بازی را متوقف می کند، مشت زنی که با ضربه خطای حریف در اوج هیجان و تقابل و
برخورد خود را کنترل کرده و از قوانین سرکشی نمی کند، اسکیت بازی که در
مسابقه حذفی در اوج هیجان به رای داوران احترام می گذارد و از پیست خارج می
شود یقینا در ادامه زندگی به یک چراغ قرمز در یک چهار راه خلوت بیشتر احترام
خواهد گذاشت و در واقع این ها اثرات ورزش در اصلاح اخلاق و قانون مداری و احترام
است. روشن است که تمام هزینه ها و توجهات جامعه، خانواده و ارگان ها به ورزش
تنها یک هدف را دنبال می کند و آن چیزی نیست جز (اصلاح رفتار و اشاعه
اخلاقیات)
بی اخلاقی چیست؟
هنگامی که یک حرکت نا مناسب یا غیر اخلاقی از یک ورزشکار سر می زند، غالبا
خود فرد از نادرست و غلط بودن رفتار خود بی اطلاع است و این رفتار غلط ناشی از
نا آگاهی است.25
به طور کلی مشکلات اخلاقی در حوزه ورزش شامل موارد زیر است که آگاهی و
جلوگیری از آن ها لازم و ضروری است: دوپینگ، خشونت، فریب در ورزش، رشوه
خواری، بازی ناجوانمردانه، شکستن قوانین، نژاد پرستی، تبعیض های جنسیتی و
مسایل زیست محیطی….
برخی از این مشکلات از بعد تحلیلی دارای ارتباط مستقیم با مادیات، پول و به طور
کلی بخش تجاری ورزش است که به تجارت گرایی شهرت یافته است. برای
جلوگیری از این موارد شفافیت مالی و تبیین قوانین کارآمد در این حوزه ضروری
است. مشکلات و موارد تخلف در این حوزه بیشتر مربوط به حوزه مدیریت ورزش
است لذا مدیران ورزشی می بایست در خصوص مسائل مالی اخلاقیات و مناسبات
رفتاری را به طور کامل لحاظ کنند.
چه باید کرد؟
هر ورزشکار، قهرمان، مربی و مدیر ورزشی باید آگاه باشد که تمام تلاش ها و
کوشش ها در ورزش اهداف اجتماعی و فرهنگی را دنبال می کند و دلیل و بهانه
تمام این تلاش ها توسعه اخلاق است. قهرمانی، پیروزی و برد تا جایی ارزشمند
است که هدف اصلی ورزش یعنی " اغنای فرهنگی جامعه " را دنبال کند.
بدانید که قهرمان شدن و برسکوهای ورزشی تکیه زدن به تنهایی هدف نیست بلکه
وسیله ایست برای رسیدن به آرمان های اخلاقی اجتماع.حال که ورزش را به عنوان
یکی از کارآمد ترین ابزار های جامعه در اصلاح فرهنگ و رفتار شناختیم باید از جایگاه
و وظایف خود در این بخش به عنوان ورزشکار، مربی، سرپرست و مدیر آگاه باشیم.
در این قسمت از اجتماع که رسالت فرهنگی به دوش دارد شما به عنوان اشخاص
مطرح و صاحب منسب در واقع پرچم داران و طلایه داران فرهنگی و اخلاقی شناخته
می شوید. ورزش عرصه ایست که نگاه ها به آن دوخته شده است و همه رفتار ها
وعملکرد های شما زیر ذره بین نگاه انسان های جامعه است.
26
هرگونه رفتار ناشایست و نابجا اثرات مخربی بر جایگاه شما و حتی فرهنگ جامعه
دارد. ورزشکار بی اخلاق محبوبیت و مقبولیت خود را از دست می دهد و به تدریج
از صحنه ورزش محو می شود.به عنوان یک مربی و یا ورزشکار باید بدانید که هرچه
موفقیت بیشتری کسب می کنید انتظارات و توقعات جامعه و مردم از شما بیشتر
می شود و کودکان و نو جوانان بیشتری از شما الگو می گیرند و می توان گفت:(یک
قهرمان واقعی معلم اخلاق است)
انتظارات اخلاقی از ورزشکاران:
احترام به مربی، هم تیمی، داور، حریف، تماشاچیان و پیشکسوتان، تواضع و
خشوع، انتقال آموزه های اخلاقی به تازه کار ها، رعایت ادب و شئونات فرهنگی و
شرعی، کنترل خشم و پرهیز از خشونت، احترام به قوانین بازی، پوشش مناسب
متناسب با هنجار های اجتماعی، دوری از دوپینگ و بازی ناجوانمردانه، رعایت
مسائل محیط زیست و ….
انتظارات اخلاقی از مربیان :
احترام متقابل به ورزشکاران، آموزش پیگیر و مداوم اخلاق، پایبندی به ارزش ها،
عدالت رفتاری، توجه به جوان تر ها، احترام به شاگردان و تماشاچیان و
پیشکسوتان، عفو و گذشت، مبارزه با دوپینگ، جلوگیری از خشونت، پرهیز از نتیجه
گرایی صرف، رفتار صحیح مالی.
انتظارات از مدیران ورزشی:
خواسته های معقول و اخلاقی، حل بحران های مقطعی، انصاف در رفتار، احترام به
ورزشکاران و مربی، انتقاد پذیری، ایجاد جو خدمت، حمایت های روانی، اعتماد به
جوانان، پیش دستی در امور خیر، تعیین آرمان های اخلاقی در تیم، وضوح و
27
شفافیت مالی ومبارزه با رشوه خواری و تجارت گرایی منفی…
انتظارات اخلاقی از پیشکسوتان :
در مورد پیشکوتان عزیز باید گفت که هر چند که دوره قهرمانی و حرفه ای ایشان به
اتمام رسیده اما همچنان رسالت های اجتماعی و اخلاقی ناشی از ورزش را به
دوش می کشند. مهم ترین وظایف پیش کسوتان در ورزش آموزش جوان تر ها ،
انتقال آموزه های اخلاقی، میانجی گری در مشکلات و بحران ها، حمایت و کمک
های روانی و …است.
وظایف نهاد های ورزشی در حوزه اخلاق :
نهاد های ورزشی همچون تیم ها، هیات ها و فدراسیون ها بار سنگینی را در حوزه
اخلاق به دوش می کشند. مهم ترین وظیفه و مسئولیت ایشان در این حوزه ارائه
آموزش های لازم است. این نهاد ها می بایست با تشکیل کمیته ها و کمیسیون
های اخلاقی به تشویق و پشتیبانی از رواج دادن اخلاق در ورزش و آموزش جوانان از
طریق ورزش که تلاش شود که روح بازی جوانمردانه در ورزش رواج یابد و خشونت
ممنوع شود و با هرگونه استفاده سیاسی و تجاری از ورزش و ورزشکار مقابله کند.
28
. بحث و نتیجه گیری
چون برنامه های تربیت بدنی امکان و شرایطی دارد که شخصیت و ماهیت افراد بروز می کند و آشکار می گردد لذا رفتار و اعمال ناشایسته شناخته می شود و جایگزینی خصایص انسانی و رعایت قوانین صورت می گیرد .بدین گونه هر فرد می تواند از احترام لازم در بین دسته و جامعه خود برخوردار گردد.این ارتباط مطلوب شکل گرفته و به صورت اخلاق در آمده و به قلمرو های خارج نیز انتقال یافته و مشاهده می شود .
هربرت رید اغراق نکرده است آنجا که می گوید : "من کاملاً موافقم که تربیت ورزشی تا حدی به پرورش اراده می انجامد .همچنین از این که در مدارس ما زمانی را به بازیها اختصاص می دهند متاسف نیستم ،بلکه بر عکس ،این زمان تنها زمانیست که به بهترین وجه می گذرد … اخلاق ورزشی روحیه تیمی و گروهی ،به سنتی ،در کنار دیگر سنت های اجتماعی ، تبدیل شده است ." انتقال و کاربرد آموخته های اجتماعی ورزش ها و انعکاس این رفتار های آموخته شده فرد را برای زندگی در گروه آماده تر می سازد .تجربه اجتماعی کسب شده از راه فعالیت های گروهی تربیت بدنی در حل مسائل اجتماعی بسیار مفید می باشد .تصمیم گیری های منطقی ، قضاوت های اخلاقی و تجربه آنها در میادین ورزشی قابل انتقال به زندگی هستند . تقلید از مربیان و رهبران در گفتار و کردار که مورد احترام شرکت کنندگان در فعالیت های ورزشی هستند باعث ایجادصفات برجسته و مطلوب در ورزشکاران و دانش آموزان می گردد .کنترل احساسات ،احترام به قوانین ،رعایت منافع جمعی از جمله عاداتی هستند که در ورزش امکان آموزش آنها موجود است .اغلب ورزشکاران اذعان دارند که فلسفه زندگی مربیان و طرز رفتار آنها در زندگی اجتماعی و اخلاقی این گروه موثر بوده ، زیرا آنان در موقعیت بهتری برای الگو برداری قرار دارند .تربیت اخلاقی ورزشکاران از رفتار مربیان نشات می گیرد پس مربیان با اعتماد به کار و نقش خود لازم است اصول انسانی و اخلاقی را رعایت کنند . از آنجا که انجام مهارت های ورزشی طبق قوانین و مقررات خاص هر رشته اجرا می گردد و رعایت مقررات بازی برای کلیه بازیکنان الزامی می باشد ،در نتیجه ، بازی موقعیتی است برای آموزش رعایت مقررات و قرار داد های اجتماعی ،خصوصاً برای کودکان که درسنین اولیه با مقررات اجتماعی درگیر نیستند اثرات کاربردی را به همراه دارد.
29
. منابع و ماخذ
– جمعی از نویسندگان، کتابشناخت اخلاق اسلامی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، 1385
– مصباح یزدی، محمدتقی، دروس فلسفه اخلاق، تهران، انتشارات اطلاعات، 1373
– انور الخلولی ، امین – ورزش وجامعه ، چاپ دوم – مترجم حمید رضا شیخی ( ۱۳۸۳ )- انتشارات وزارت امور خارجه
– عبدلی ، بهروز ( ۱۳۸۶ ) – مبانی روانی و اجتماعی تربیت بدنی و ورزش ،چاپ دوم -انتشارات بامداد کتاب
– دکتر فرزاد غفوری(1387).المپیک،تجارت گرایی و اخلاق،نشر آکادمی ملی المپیک.
– دبورا وست،چارلز بوچر (1389) مبانی تربیت بدنی و ورزش،نشر قاصدک صبا
– دکتر محمد رضا کردی (1386) خلاقیت در مربیگری. نشر بامداد کتاب.
30