تاریخچه استفاده از حرکات ورزشی برای درمان

 فصــل اوّل
تاریخچه استفاده از حرکات ورزشی برای درمان:
انسانهای اولیه برای به دست آوردن غذا، لباس، مسکن و نیز برای مقابله با دشمن، ناچار به تلاش و کوشش گردیده است. غریزه طبیعی میل به زندگی، بشر را قادر به افزودن توانائیهای خود ساخته است، تا او بتواند رفته رفته به مهارتهائی دست یابد که برای محافظت از خود و مصون ماندن از شر دشمنان و حوادث و خطراتی که همواره زندگی او را تهددی می کردند، به آنها نیاز داشته است.
تنها پرورش قدرت فیزیکی و تواناییهای بدنی بود که می توانست انسانهای اولیه را از نظر امنیت به ادامه زندگی مطمئن سازد و از همین جاست که، افراد قبائل نخستین انسانی وجود کودکان قوی و با بنیه و چابک از موهبت و کودکان ضعیف و ناتوان و دارای ناهنجاریها و ناراحتیهای جسمانی را خطری برایگروه می پنداشتند، با این همه اعتبار و اهمیت بسیاری از انسان های روزگاران کهن برای قوای جسمانی و مهارت های بدنی و چابکی و چالاکی، به منظور مقابله با حیوانات درنده یا جنگ با دشمنان یا شکار و تهیه غذا، قایل بودند، آنان را از توجه به برخی دیگر از نیازهای بشری غافل نکرده بود.
نیازهای اساسی انسانهای اولیه آنها را وادار به تربیت قوای جسمانی و پرداختن به حرکات و فعالیتهای مختلف بدن نموده بود و همین امر سب سلامتی و نیرومندی جسمانی آنها و در نتیجه، بالا رفتن توان آنها در مقابل برخی ناراحتیهای جسمانی می گردید و عملاً آنها را در مقابل بسیاری از ناملایمات جسمی و روانی امروزی مصون می داشت.
سرزمین یونان که مهد و زادگاه اندیشه و علم و معرفت و فلسفه و فرهنگ مغرب زمین به شمار می رود، از نخستین سرزمینهای اروپایی بود که از نعمت تمدن برخوردار گردید. در دوران یونان باستان مردان به منزله سربازانی بودند که باید در برابر دشمنان از میهن و جان و مال اقوام خود پاسداری می کردند و هدف نهایی تربیت بدنی در این دوران نیز، پرورش مردان عمل و جنگ آوران میدان بود و از این رو توانایی بدن برای آنان امری حیاتی و اجتناب ناپذیر بود. ورزشهایی مانند: دو، کشتی، تیراندازی و ژیمناستیک از فعالیتهایی بودند که برای آمادگی رزمی یونانیان از اهمیت خاصی برخوردار بودند. ژیمناستیک، پایه و اساس فعالیتهای ورزشی کودکان نوآموزان بود و اولین فردی که این رشته را مورد توجه قرار داد. و به تعلیم و تعلم آن همت گماشت، هرودوت نام داشت. او یک سری از تمرینات منظم و هماهنگ را با توجه به قوانین و اصول هندسی تدوین کرد و برای رفع بعضی از ناهنجاریها و ضعفهای بدن جوانان و نوجوانان یونانی آن دوران به کاربرد. بعدها شاگردان او دنبال کار استاد خود را گرفته و به راهش ادامه دادند. تا آنجا که یکی از معروفترین شاگردان او به نام سقراط، که لقب پدر علم پزشکی نیز به او اختصاص دادر. در مورد حرکت و فعالیتهای بدنی و آثار مثبت آن در رشد طبیعی بدن و جلوگیری از بیماریها و ناهنجاریهای مختلف جسمانی، مطالب بسیار باارزش و مفیدی را بیان داشته است. او می گوید:"بیشترین خطر برای از بین رفتن قسمتهایی از عضلات بدن زمانی صورت می گیرد که افراد در اثر بیماری و نجوری از آن عضله ها استفاده نمی کنند و در اثر غیرفعال ماندن عضلات، آنها لاغر و کم توان می شوند".
سقراط راه رفتن را بسیار توصیه می کرد و می گفت که، راه رفتن می تواند موجب کاهش چاقی و جلوگیری از اضافه وزن شود. او تاکید می گرد که تمرین های سخت بدنی باید پس از یک دوره طولانی سخت، با احتیاط و به آرامی صورت گیرد.
در قرون وسطی و طی تسلط کلیسا بر زندگی مردم آن زمان، عقاید و اعتقاداتی بر اجتماع آن دوران تحمیل شد که با زندگی مادی مخالفت سرسختی داشت و آن را تقبیح می کرد و به ریاضت و زهد و تزکیه توصیه می نمود. و بدین طریق معتقد بودند که، تعالی روح به ارمغان خواهد آمد. به همین دلیل، پرورش و تربیت و تقویت بدن و جسم امری ناپسند و غیرالهی پنداشته شد و بدین سان، دور نگهداشتن جسم از بیماریها به کمک تمرینات ورزشی و پرداختن به فعالیتهای بدنی به دست فراموشی سپرده شد تا آنجا که ریاضت جسم که لاغری و ضعف را به دنبال داشت، مانند یکی از اصول تقدس فردی گسترش یافت. اعمالی چون: تحمل گرسنگی، سختی کشیدن، انجام کارهای طاقت فرسا، جای فعالیتهای مفید بدنی را که قبلاً توصیه می شد، بخود اختصاص دادند و فعالیتهای مناسب جسمانی که از دوران روم و یونان باستان در میان مردم رایج بود، به فراموشی سپرده شد. از آن پس، این طرز تفکر که انسان برای رنج کشیدن آفریده شده است، 1 حاکم بر جامعه بود و حتی استفاده از دارو برای کاهش درد و تسریع در بهبودی بیماران به میزان بسیار کمی تجویز و توصیه می شد.2
با شروع قرن چهاردهم و همزمان با دوره رنسانس، علاقه و توجه به فرهنگ و تمدن یونان و روم به طور مجدد نمایان شد و مسائل جدیدی که متناسب با آن دوره بود، رایج شد که بخشی از آنها از تمدن مشرق زمین گرفته شده است.
در طول دو قرن بعد از درک اهمیت ورزشهای درمانی، رشد و گسترش چشمگیری در چگونگی انواع مختلف شیوه های ورزش درمانی پدیدار شد. در قرن هفدهم فردریک هافمن3 بیشترین تاثیر را بر کاردرمانی گذاشت. او معتقد بود که حرکت های روزمره زندگی از جمله: بریدن درخت، دوختن لباس و غیره خود نوعی تمرین به حساب می آیند و تا اندازه ای باعث افزایش قدرت و حفظ سلامتی می شوند. در ادامه فعالیتهای هافمن، نیکولاس آندره4 تمرین هایی را برای اصلاح آسیب ها و انحرافات ستون مهره ها که باعث غیرطبیعی شدن آن قسمت از بدن می شوند، پیشنهاد کردکه مورد بررسی قرار گرفت. به دنبال اقدامات و فعالیتهای انجام شده دانشمند دیگری به نام دادلی سار جنت5 در سال 1879 در دانشگاه هاروارد بخشی را به نام تربیت بدنی اصلاحی تاسیس کرد. هدف این بخش اصلاح پاره ای از آسیب دیده گی ها بود.
اندیشه استفاده از تربیت بدنی به صورت حرکات اصلاحی برای از بین بردن عادات غلط طرز قرار گرفتن بدن6 و نیز رشد کلی سلامتی تا زمان جنگ جهانی اول ادامه داشت. سپس به دنبال پیشرفت موفقیت آمیز تکنیک های فیزیوتراپی برای بهبود افراد فلج و سربازان معلول و مجروح در جنگ، استفاده از تمرینات اصلاحی برای دانش آموزان مبتلا به معلولیت های جسمی مطرح شد. به زودی تعدادی از مدرسه های عالی برای دانشجویانی که قادر نبودند از برنامه های عادی تربیت بدنی استفاده کنند، کلاس های اصلاحی تاسیس کردند. بعد از آن استفاده از تربیت بدنی اصلاحی برای بهبود طرز قرار گرفتن بدن اهمیت خود را از دست داد و فقط معدودی از مدارس بر وجود کلاسهای تمرینات اصلاحی در برنامه های خود همچنان تاکید می نمودند. امروزه تربیت بدنی اصلاحی در مورد افرادی به کار می رود که، برای تغییر وضعیت قرار گرفتن بدن و آگاه ازحرکت های بدن به کمک نیاز دارند. و با انجام تمرینات و بکارگیری اصول صحیح و مدرن و پیشرفته ای نسبت به مداوا و درمان ناراحتیها و ناهنجاریهای وضعیتی آنان اقدام می نمایند.
علی رغم پیشرفتهای حاصله در توسعه و گسترش روشهای حرکت درمانی بخصوص حرکات اصلاحی، متاسفانه این روشها جایگاه مناسب و لازم خود را در جوامع امروزی پیدا نکرده و به طور کلی می توان ادعا کرد که هنوز برای بسیاری از اقشار جامعه و عده کثیری از خانواده ها، ناهنجاریهای وضعیتی ناشناخته بوده و از کم و کیف آنها در فرزندانشان مطلع نمی باشند و با نقش حرکات اصلاحی در درمان و پیشگیری بروز آنها نیز هیچگونه آشنایی ندارند. در مواردی هم که بنا به تشخیص متخصین امر ناهنجاری یا ناراحتی در فرزندان و آشنایان چنین افرادی شناخته می شود، بیشتر مداوای این قبیل بیماران از روشهای فیزیوتراپی و امکانات محدود فیزیکی برای درمان استفاده می نمایند که البته در عین حال که مفید می باشد، اما باید اذعان داشت که به میزان تاثیر مثبت حرکات ویژه اصلاحی موثر و مفید نخواهد بود.

وضعیت مطلوب بدن
داشتن وضعیت بدنی طبیعی و مناسب یکی از نیازهای ضروری برای انسان می باشد. قامت صحیح بدنی در هر فرد، در وهله اول نشان دهنده سلامت و تندرستی اوست. چرا که اگر سیستم فیزیولوژیکی و آناتومیکی هر شخصی دارای آمادگی و رشد کامل باشد، مسلماً از نظر وضعیت ظاهری نیز در حالت مطلوبی قرار داشته و کیفیت درونی خود را در ظاهر نیز بروز خواهد داد.
در تعریف و توصی وضعیت مطلوب بدنی اظهارنظرهای متفاوت و مختلفی وجود دارد. که همه آنها سعی در تعیین موازین و چهارچوبهایی را برای یک وضعیت خوب و مناسب بدنی دارند. از آن جمله می توان به وضعیتی اشاره کرد که در آن بدن با مصرف کمترین انرژی و تولید خستگی کمتر به کار و فعالیت روزانه می پردازد. برخی معتقدند که آمادگی بدن برای انجام حرکات مختلف و داشتن آرامش جسمانی و روانی در طول شبانه روز نشانه وضعیت مطلوب بدنی در انسان است.
عده ای دیگر وضعیت مناسب بدنی را در عدم اختلال در عملکرد ارگان های داخلی بدن و هماهنگی آنها با یکدیگر و وجود شکل ظاهری خوب در استخوان بندی فرد می پندارند.
تعدادی نیز وضعیت خوب و ایده آل بدنی را در افراد مختلف و متناسب با ساختار فیزیکی و بیولوژیکی آنان متفاوت و ناهمسان دانسته و معتقدند که اصولاً وضعیت مطلوب بدنی یک صفت اختصاصی است و نمی توان فرم و مشخصات مشترک و معینی را برای همه مردم تعیین نموده و همه را با آن موازین یکسان ارزیابی کرد.
به طور کلی و برای اینکه لااقل بتوان افراد مختلف را در وضعیتهای مختلف بدنی مورد ارزیابی و بررسی اولیه قرار داد، شیوه ها و روشهای مختلفی بیان شده است و ابزار و وسایل متعددی نیز ابداع و تهیه گردیده است. امروزه، کارشناسان و دانشمندان با بهره گیری از اصول مهم بیومکانیکی و قوانین فیزیکی و فیزیولوژیکی و بررسی دقیق آناتومی بدن و مقایسه آن با وضعیتهای صحیح و سالم، می توانند تا حدود زیادی ناهنجاریهای بدن را شناسایی و معرفی نمایند. وجود ضعفها و ناهنجاریهای جسمانی که امروزه به دلیل ماشینی شدن زندگی در رشد و توسعه تمدن و رفاه، رو به افزایش می باشد سبب گردیده است که متخصصین امر نیز به تلاش و فعالیت بیشتری در جهت رشد و شکوفایی تکنیکها و روشهای درمانی مخصوص ناهنجاریهای بدنی بپردازند. وظیفه کارشناسان و صاحنظران حرکات اصلاحی این است که اقدامات و پیشگیری های لازم در این موارد را به عمل آورند، تا از بروز هرگونه ضعف و ناهنجاری در جسم که از یکسو باعث اختلال در رشد کودکان می شود و از طرف دیگر قابلیت های جسمانی را نقصان می بخشد، جلوگیری گردد. تا بدن سیر طبیعی رشد و سلامت خود را بازیابد.
اصولاً نوع هم سازگاری و تطبیق پذیری بین انسانها و محیط زیست آنها وجود دارد. ولی متاسفانه بعلت توسعه تمدن ماشینی اعضای بدن به تدریج دستخوش ضعف ها و اختلالات متعددی می گردد و در نتیجه کارآیی جسمانی، توان خود را از دست می دهد. مثلاً جاده های آسفالت شده و زمین های سفت و سخت شده شهرها، پاها را هنگام پیاده روی خسته و پوشیدن کفشهای نامناسب سبب ضعف عضلات پا می گردد. و یا ستون فقرات و ارگانهای داخلی بعلت کمی جنبش و حرکت در اثر زندگی شهری و اداری از یکسو رشد و تکامل طبیعی عضلات و لیگامنها را مختل کرده و بدن را دچار ضع و سستی می کند و از طرف دیگر ستون مهره ها حالت قائم بودن خود را از دست می دهند.
باید دانست که بین ضعف حالت نگهداری تن و ضعف ارگانهای داخلی، بویژه دستگاه تنفسی و کارآیی قلب وگردش خون رابه و همکاری مستقیمی وجود دارد. افرادی که به ضعف ها و ناهنجاریهای بالاتنه مبتلا هستند، غالباً شانه ها را به جلو آویزان کرده و عضلات پشت آنها کش می آید و برعکس عضلات تنفسی و بین دنده ای آنان کوتاه و حجم قفسه سینه تنگ می شود و این عمل باعث می گردد تا هنگام دم حجم تنفسی با مشکل روبرو شده و هوای کمتری وارد ششها گردد که این نوع افراد نهایتاً مجبور می شوند تا هنگام فعالیتهای بدنی عمل دم را سریع و کوتاه انجام دهند.
منظور از نگهداری تن حالتی است که بدن با انقباضات عضلات خود در نگهداری آن دخیل باشد. و در واقع وضعیت نگهداری بدن موقعی خوب و مناسب است که، تعادل و توازن بین نیروی کشش عضلات و نیروی سنگینی بدن برقرار شده باشد. چنانچه نیروی سنگینی بدن بر نیروی کشش عضلانی مسلط باشد، حالت نگهداری بدن دچار وقفه و سستی شده و به ناهنجاری و ضعفهای مختلف بدن منتهی می گردد و در نتیجه دستگاه حرکتی بدن کارآیی خود را از نظر قدرت و انعطاف پذیری عضلات، رباطها، استخوانها و تاندونها از دست می دهد.7
باید توجه داشت که نگهداری تن و بدن، حالات و جنبه های مختلفی دارد و نگهداری بدن حتی در حالت ثابت و ایستا نیز دارای کار و فعالیت عضلانی ویژه ای است. زیرا در هر مرحله از نگهداری بدن به منظور ایجاد تعادل مناسب، بین نیروی کشش و انقباض عضلانی و فشار سنگینی بدن تعارضی دائمی برقرار است تا بدین طریق سنگینی بدن توسط عضلات رفع و خنثی گردند. حتی هنگامی که بدن انسان در حالت قائم است مفاصل بدن وضعیت نامتعادل و بی ثباتی دارند و هر چند که مرکز ثقل بدن در بالای محور عرضی8 قرار دارد اما با وجود این، وضع بدن طوری است که تمایل دارد با یکایک اعضای خود به طرف زمین سقوط نماید. ولی عضلات بدن به علت انقباض و انبساط دائمی خود 9 مانع از این کار می گردند و سبب می شوند تعادل بدن حفظ گردیده و مرکز ثقل بدن بر روی سطح اتکاء هر دو پا انتقال یابد و بدین طریق تعادل در بدن ایجاد شود.
وضعیت نگهداری بدن به علت یکنواختی در کار عضلات باید گاهگاه تغییر یابد تا عضلات دچار خستگی نشوند. مثلاً چنانچه عضلات راست کننده پشت که سبب قائم نگهداشتن بدن و ستون فقرات می شوند، کار یکنواخت انجام دهندف به علت خستگی، توانایی آنها در نگهداری کاهش می یابد و در نتیجه، بدن به سمت جلو متمایل می گردد. و با ازدیاد انحنای ستون فقرات به جلو مرکز ثقل نیز به جلو تغییر مکان می دهد.
لیگامنتهای بدن نیز که مانند نوار و تسمه مفاصل بدن را محکم نگهداشته و نمی گذارند مفاصل و استخوانها بیش از اندازه جابجا گردند. در اثر فعالیت بدنی مناسب تقویت می شوند اما برعکس در اثر کمبود فعالیت و تحرک ضعیف و ناتوان می شوند. همانطوری که می دانیم، برای نگهداری وضعیت صحیح بدنی عضلات با سیستم عصی همکاری و هم آهنگی کامل داشته و این همکاری گاهی ارادی و زمانی غیرارادی است.

مراحل رشد بدن و ویژگیهای آن
دانشمندان عقیده دارند که رشد به صورت یک رشته اعمال ثابت و مداوم است که مراحل مختلفی را در پی دارد. بدن انسان از دوران جنینی تا بلوغ و بزرگسالی با طی تغییرات متعددی، مراحل مذکور را می پیماید.
از یک نظرگاه مراحل رشد بدن انسان را به طور کلی می توان به شش دوره ذیل تقسیم بندی نمود که در هر بخش جزئیات فیزیولوژیکی و آناتومیکی بدن به طور مختصر بیان شده است.10
1- دوره جنینی که از تشکیل نطفه در رحم اغاز و در هنگام زایمان پایان می پذیرد.
2- دوره شیرخوارگی که از هنگام تولد شروع شده و تا 3 سالگی ادامه می یابد.
3- دوره نورستگی که از سن 3 سالگی تا سن 6 سالگی را شامل می شود.
4- دوره نوباوگی که از سن 6 سالگی آغاز و تا 12 سالگی ادامه دارد.
5- دوره نوجوانی (بلوغ) که از حدود 12 سالگی شروع شده و تا حدود 15 سالگی را شامل می شود.
6- دوره جوانی که از حدود 15 سالگی شروع گردیده و تا حدود 20 سالگی را دربرمی گیرد.
البته باید اذعان داشت که همه انسانها به طور یکسان در این تقسیم بندی قرار نمی گیرند. ممکن است برخی از آنان یک تا سه سال زودتر وارد دوره های مذکور بشوند. اما اکثر کودکانی که دارای امکانات و تواناییهای متوسط می باشند، مشمول خصوصیات این طبقه بندی واقع می شوند. هر دوره ممکن است شامل چند مرحله باشد چنانچه در تعیین حدود مرحله بلوغ و جوانی، تنها محدوده سنین مربوطه مد نظر می باشد و دقتی در کار نیست.
1- دوره جنینی ( از انعقاد نطفه تا تولد) ـ با نفوذ اسپرم در تخمک، جنین شکل گرفته و شروع به رشد و تکامل می کند. طی دو هفته اول دوره جنینی 11 رابط های زاید بین دیواره رحم و تخمک کامل شده و در این مدت با تغذیه از مواد سلول اصلی بطور دائم تقسیم سلولی در جنین صورت می گیرد.

نوع پیکری12
قبل از اشاره به ناهنجاریهای مختلف بدن و علل و ذکر عوامل بروز آنها، مناسبتر است که، یکی دیگر از ویژگیهای ساختمان بدن انسان های مختلف را مورد مطالعه مختصر قرار دهیم.
به طور کلی نوع پیکری با شکل بدن یا طبقه بندی جسمانی بدن انسان سروکار دارد، مانند قد در حالت نشسته به قد در حالت ایستاده و همچنین نسبت قد به وزن هر فرد. بررسی شکل و ساختمان بدن انسان تاریخ نسبتاً طولانی دارد. به منظور توصیف یک فرد بر حسب نوع پیکری، شلدون13 روش ذیل را ارائه کرده است.14
1- تیپ چاق15 ـ شلدون افرادی را در این تقسیم بندی قرار می دهد که هیکل و بدنی چاق و فربه و نسبتاً درست هستند در این تیپ برتری با بافت های نرم (چربی) است. داشتن بدنی چاق وگرد و دارای ارگانهای داخلی بسیار سنگین از مشخصات فرد در این تیپ است.
2- تیپ عضلانی16ـ این تیپ بدنی ویژه افرادی است که دارای هیکل و بدنی عضلانی و تنومند هستند و این افراد معمولاً دارای استخوان بندی بزرگتری نیز می باشند اما به لحاظ رشد مناسب عضلانی با فرم و شکل مناسبی دیده شده و ورزیده و آماده بنظر می رسند.
3- تیپ لاغر17 ـ اشخاصی که دارای بدنی لاغر و ضعیف بوده و عضلاتی کم توان نیز داشته باشند در این تقسیم بندی قرار می گیرند.
اصولاً روش شلدون یک تقسیم بندی است که توسط یک بررسی چشمی و نشانه های شاخص، بدون اندازه گیری دقیق18 است که شکل و ساختمان بدن را به طور تخمینی و ذهنی مشخص می کند. روش شلدون در مقابل روش اندازه گیری ابعاد مختلف بدن19 که یک اندازه گیری واقعی است قرار دارد. در روشن شلدون هر کدام از سه تیپ مذکور توسط کسب امتیازاتی از یک تا 7 ارزیابی می شوند و شخصی که دارای برتری در یکی از این تیپها باشد، امتیاز بیشتر را در آن نوع کسب نموده و تیپ بدنی ساختمان او معین می گردد. در این روش ارزیابی، عدد 1 نماینده کمترین و عدد 7 نماینده بیشترین خصوصیات مربوط به آن تیپ می باشد. بنابراین، هر شخصی از نظر شکل و ساختمان یک نمره سه رقمی دارد که اولین عدد نماینده چاقی و دومین عدد نماینده عضلانی بودن و بالاخره سومین عدد نشانگر لاغری اوست. همچنین نمره 171 نمایانگر فردی کاملاً عضلانی است و فردی که نمره 117 را بدست آورد، فردی کاملاً لاغر است.

حرکات اصلاحی و هدف آن:
حرکات اصلاحی شاخه ای از تربیت بدنی به شمار می رود که درصدد اصلاح و برطرف کردن ضعفها و ناهنجاریهای مختلف عضلانی، ارگانیکی و هماهنگی و تعادل، با استفاده از حرکات و برنامه های دقیق و اصولی ورزشی می باشد، بدین ترتیب، می توان گفت که کلیه حرکات و فعالیتهای بدنی و ورزشهایی که برای درمان و اصلاح ضعفها و ناهنجاریهای بدنی به کار می رود حرکات اصلاحی نامیده می شوند.
حرکات اصلاحی بعد از مطالعه دقیق و شناخت علل و عوامل بروز ناهنجاریهای مختلف بدنی و ارگانیکی و ترجیحاً به وسیله متخصصین و کارشناسان حرکات اصلاحی و حرکت درمانی به افرادی که دچار ضعفهای مختلف وضعیتی هستند، توصیه و تجویز می گردد.
تمرینات و حرکات اصلاحی می تواند قدرت عضلانی، انعطاف پذیری، تسریع و تسهیل جریان گردش خون و تنفس، قدرت تعادل و هماهنگی بدنی را توسعه و افزایش داده و فرد را در حفظ آمادگی و قابلیت جسمانی و رفع و اصلاح ناهنجاریهای وضعیتی یاری نماید.
ضعف های بدنی و ناهنجاریهای وضعیتی به غیر از عوامل ارثی در اثر بیماریهای تمدن از قبیل ماشینی و صنعتی شدن زندگی، عدم تحرک انسانها، داشتن عادات غلط و ناپسند در طول زندگی روزمره و ساعات کار و تلاش در شبانه روز و عدم استراحت مناسب و کافی به وجود می آیند.
طبق تحقیقات به عمل آمده، در کشورهای مترقی بیش از 70 درصد کودکان، نوجوانان و بزرگسالان به ضعف های اندام تحتانی و بیش از 35 درصد به ضعفهای ارگانیکی و ستون فقرات و در حدود 15 درصد به ضعفهای هم آهنگی و درصد کمتری نیز به انواع ضعفهای اندام فوقانی دچار هستند. لازم به ذکر است که علائم ضعفهای مذکور در جوامع شهری بزرگ بیشتر از جوامع شهری کوچک و روستایی به چشم می خورد.
بنابراین، هدف از حرکات اصلاحی و ورزشهای درمانی به طور کلی شناخت دقیق ضعف ها و ناهنجاریهای بدنی و هماهنگی و تعادل بوده و در وهله دوم انتخاب حرکات و تمرینات مناسب و اعمال آنها برای درمان و اصلا ناهنجاریهای موجود می باشد.

علل بروز ناهنجاریها:
همانطوری که قبلاً مطرح گردید علل و عوامل مختلفی بر روی رشد و تکمیل انسان تاثیر داشته و می تواند روند طبیعی آن را تضمین نموده و یا اختلالاتی در آن ایجاد نمایند. به طور مثالف شرایط زندگی و حالات و اقدامات جسمانی و روانی مادران در دوران جنینی نقش موثری در شکل گیری و رشد و نمو جنین داشته و به طور کلی در وضعیتهای جسمانی و روانی نوزاد در آینده بروز خواهد کرد. شرایطی از قبیل: بیماریهای مادر، ناراحتیهای روانی او، مصرف داروها، و موادی مانند سیگار از جانب او همه و همه عواملی هستند که بر روی جنین تاثیرگذار خواهند بود.20
بعد از دوران جنینی و تولد نیز علل و عوامل مختلفی بر سر راه رشد انسان وجود دارد که در اینجا بطور اجمال به رئوس آنها اشاره می شود.
1- وراثت :
برخی از ناهنجاریهای موجود در نوزادان، همانطوری که گفته شد، در اثر اختلالات ژنتیکی و به صورت مادرزادی برای آنان رخ می دهد مثلاً کودکانی هستند که در هنگام تولد دارای ناراحتی و ناهنجاری وضعیتی در اندامهای طرف فوقانی و یا تحتانی و در مواردی نیز در بالاتنه خود هستند، مانند کودکان دارای اسکولیز و انحراف ستون فقرات و یا آنهایی که دارای انحنا و ناهنجاری در مچ پاها بوده و با پاهایی کج به دنیا می آیند. که در اغلب این موارد موضوع درمان در قالب مباحث حرکات اصلاحی قرار نگرفته و می بایست با مشاوره و راهنمایی متخصصین ارتوپدی بررسی و معالجه شود.
2- حوادث و بیماریها:
آسیبها و صدماتی که در اثر بروز حوادث مختلف مانند: تصادفات رانندگی و بیماریهایی از قبیل سل استخوانی، فلج اطفال و … که منجر به ناهنجاری مختلفی در افراد می گردند، از علل دیگر بروز ناهنجاریها می باشند که این افراد عموماً در جهت پیشگیری و تا حدودی درمان محدود ناراحتی های خود می توانند از حرکات اصلاحی و ورزشهای درمانی استفاده نمایند. اما درمان اساسی آنان مسلماً باید به وسیله پزشکان متخصص مورد مطالعه و درمان قرار بگیرد.
3- وزن و فرم بدنی:
داشتن وزن زیاد و یا برخورداری از جثه و هیکل نسبتاً درشت و یا قد بلند از جمله عواملی هستند که زمینه را برای ایجاد ناهنجاریهایی مانند کف پای صاف در افراد چاق و همینطور پشت گرد و افتادن شانه ها به جلو در افراد قد بلند فراهم می سازد.
4- سن :
با افزایش سن بروز برخی از ناهنجاریها زمینه بیشتری پیدا می نمایند، مثلاً در سنین بالا عارضه شصت کج بخصوص در خانمها بیشتر دیده می شود و انگشت شصت این افراد به طرف انگشت دوم پا تمایل پیدا می کند. در همین رابطه، ناراحتیهای ارگانیکی مثل، مشکلات تنفسی و ناهنجاریهای دستگاه گردش خون نیز از ناراحتیهایی است که در سنین بالا گریبانگیر افراد می گردد.
5- عادات نادرست :
در برخی موارد رعایت و اجرای الگوهای غلط و نادرست حرکتی در وضعیتهای مختلف و در طول شبانه روز باعث ایجاد ناراحتیها و ناهنجاریهای متعددی مانند ستون فقرات کج می گردد.
بسیاری از افراد در هنگام نشستن، خوابیدن، ایستادن و کار کردن بدن خود را در وضعیتها و حالات نادرست و نامناسبی قرار می دهند که این امر به مرور زمان باعث کشیده شدن و یا منقبض و جمع شدن عضلات قسمتهایی از بدن شده و در نهایت باعث تغییر وضعیت و ناهنجاری در مفاصل و استخوانهایی می گردد که عضلات مذکور مسئول نگهداری آنها هستند. به طور مثال، اگر کسی بر حسب عادت و به منظور حمل بار و اثاثیه به طور مرتب از یک طرف بدن و یک دست خود استفاده نماید، مسلماً عضلات نگهدارنده ستون فقرات وی به یکطرف متمایل شده و موجب انحنا در مهره های او خواهند شد.
6- پوشاک نامناسب:
استفاده از پوشاک نامناسب که باعث می شوند تا بدن با استفاده از آنها فرم طبیعی و صحیح خود را از دست داده و مشکلاتی را به مرور زمان برای انسان ایجاد کند، مثلاً استفاده از کفشهای تنگ و نوک باریک از عوامل مهم به وجود آمدن شصت کج و انحنای آن می باشد.
7- سوءتغذیه و دیگر عوامل رشد:
داشتن تغذیه خوب و مناسب از عوامل اصلی و اساسی موثر در رشد و تکامل انسان می باشد چرا که در اثر سوءتغذیه، متابولیسم انسان با مشکلاتی روبرو شده و مواد مورد نیاز رشد و ترمیم بافتها و سلولهای بدنی دچار اختلال می شوند. علاوه بر تغذیه موارد دیگری نیز از قبیل: آفتاب، هوای سالم، آب و دیگر عوامل مشابه در رشد طبیعی بدن موثر بوده و منجر به خود می توانند در اثر فقدان در بدن معضلاتی را برای انسان بوجود آورند.
8-حالات روحی و روانی :
افرادی که از نظر حالات روانی دارای نوعی ناراحتی و افسردگی بوده و یا مانند آنهایی که خجالتی باشند سربه زیر و از جمعیت و گروه گریزان هستند، معمولاً تمایل به پایین نگه داشتن سر و نزدیک کردن چانه به سینه خود را دارند که این امر در اثر تکرار باعث برآمدگی در ناحیه مهره های پشتی می گردد.
9- کم تحرکی :
حرکت و فعالیت از مهمترین نیازهای بدن بخصوص عضلات بوده و برای رشد و تقویت آنها لازم می باشد و اصولاً افرادی که دارای حرکت مناسب بدنی و جسمانی نباشند در اثر همین کم تحرکی عضلات بدنشان لاغر و ضعیف شده و قدرت و استقامت لازم را نخواهند داشت و به همین سبب بدن اینگونه افراد در معرض بروز ناهنجاریهای عدیده بدنی و تعادل و هماهنگی قرار خواهد داشت.

فصــل دوم
ناهنجاریهای وضعیتی بدن:
به منظور بحث و بررسی بهتر در مورد ناهنجاریهای بدن، مناسبتر خواهد بود که، ناراحتیهای قسمتهای مختلف بدن انسان به تفکیک مورد بحث قرار گیرد. بدین منظور معرفی ناهنجاریهای بدن در تقسیم بندی ذیل انجام خواهد گرفت:
الف ـ ناهنجاریهای اندام طرفی فوقانی که عبارتند از:
1- انواع دستهای معیوب
2- شانه منجمد که معمولاً در افراد مبتلا به علت عدم تحمل درد، شانه را بی حرکت نگه می دارند و از درد و محدودیت حرکات شانه شکایت دارند.
3- دست چنبری ـ در این ناهنجاری مچ دست به پایین خم و به طرف شست متمایل می گردد.
4- تغییر شکلهای مختلف دست شامل: ضایعات و ناهنجاریهای مختلفی است که در مفاصل انگشتان دست به وجود می آید.
5- ناهنجاریهای مادرزادی است مانند : چسبیدن انگشتان به یکدیگر و یا داشتن انگشت اضافی که نسبتاً شایع نیز هستند.
6- شصت و انگشت چکشی که در هر دو ناهنجاری بیمار دچار افتادگی بند انتهایی شست شده و قادر به راست کردن آن نیست.
7- انگشت جا دگمه ای ناهنجاری را در دست به وجود می آورد که ابتدا به صورت فعال قابل اصلاح می باشد، ولی پس از مدتی نسوج غیرقابل برگشت می شوند.
8- انگشت گردن قو، که در این ناهنجاری بند دوم انگشتان به طرف پایین افتاده و گودی را در پشت دست ایجاد می کنند.
9- انگشت ماشه ای، عارضه ای است که در آن فرد مبتلا گاه قادر به خم کردن انگشت مبتلا نیست و گاه آن را وقتی خم شده باشد نمی تواند راست کند.
10- دو پوئیترون که در اثر لیفی شدن نیام کف دستی و سفت شدن آن، تغییر شکلی در دست ایجاد می گردد.
ب ـ ناهنجاریهای تنه عبارتند از :
1- پشت صاف عارضه ای که در اثر از بین رفتن قوسهای طبیعی و تقریباً صاف شدن ستون مهره های فرد ایجاد می شود.
2- پشت گرد که در اثر افزایش انحنای پشتی و تمایل سر و سینه به جلو به وجود می آید.
3- پشت گود با افزایش فرورفتگی پشت کمر و تمایل شکم به سمت جلو بروز می نماید.
4- پشت گرد و گود که در حالت پیشرفته پشت گود و یا پشت گرد ایجاد شده و گردی و گودی ستون مهره ها به طور همزمان پدید می آید.
5- پشت کج عارضه ای است که در هنگام وجود انحناء در ستون مهره ها به سمت چپ یا راست بدن و یا هر دو طرف بوجود می آید.
6- دیستروفی عضلات به آن دسته از بیماریهایی اطلاق می شود که عضلات به طور ارثی به آنها مبتلا می شوند.
ج ـ ناهنجاریهای اندام طرفی تحتانی عبارتند از :
1- ناهنجاریهای لگن، شامل بیمارها و ناراحتیهایی می گردد که به علل گوناگون در مفصل ران ایجادمی شوند.
2- بداخل گذاشتن پنجه های پا که معمولاً در کودکان مبتلا با گیرکردن پاها به همدیگر و زمین خوردن درموقع راه رفتن همراه است.
3- دررفتگی مادرزادی زانو که به صورت کامل و یا نیمه کامل به وجود می آید.
4- تغییر شکلهای زانو که عبارتند از : زاویه دار شدن زانو به داخل، به خارج، به عقب و جلو.
5- پا چنبری مادرزادی که شایعترین ناهنجاری مادرزادی پا است که تشخیص آن ساده و درمان آن تا اندازه ای مشکل است.
6- کف پای صاف که در اثر کاهش قوس طولی پاها و در موارد شدید از بین رفتن آن ایجاد می شود.
7- کف پای گود که به علت افزایش قوس کف پا ایجاد می گردد.
8- شست کج عارضه ای است که در آن انگشت شست بطرف انگشت دوم انحراف پیدا می کند.
9- انگشت چکشی، عارضه ای که بند دوم انگشتان پا به سمت بالا متمایل و برجسته می شوند.
10- پای پهن که در اثر از بین رفتن قوس عرضی پا بوجود می آید و پای بیمار پهن تر از پای معمولی دیده می شود.
د ـ ناهنجاریهای ارگانیکی عبارتند از :
1- ناهنجاری دستگاه تنفس، شامل اختلالات و ناراحتیهایی است که برای دستگاه تنفس ایجاد می گردد.
2- ناهنجاری دستگاه گردش خون
3- ناهنجاری دستگاه گوارش مانند: نفخ و کم اشتهایی.
هـ ـ ناهنجاریهای هماهنگی و تعادل

وضعیتهای صحیح بدن:
انسان در طول زندگی و در ساعات شبانه روز از نظر وضعیت بدنی در حالات گوناگونی قرار می گیرد که برخی از این حالات با ساختار آناتومیکی و نیز بیولوژیکی بدن او مناسب و سازگار بوده و برخی دیگر نامناسب می باشد و در اثر تکرار در بلند مدت باعث بروز ضایعات و ناهنجاریهایی می گردد.
وضعیتهای مناسب و نامناسب بدن می تواند در تمامی حالات زندگی از قبیل: ایستادن، راه رفتن، نشستن، خوابیدن و کار کردن وجود داشته باشد. در این بخش لازم می داند تا اشاره ای مختصر به وضعیتهای مناسب بدن در موقعیتهای مختلف فوق داشته باشیم.21
الگوی صحیح ایستادن ـ در هنگام ایستادن هر چقدر بدن با انقباض و درگیر ساختن عضلات کمتری بتواند فرم و وضعیت صحیح و قائم خود را نگهدارد به همان میزان وضعیت صحیح تر خواهد بود. مشروط بر اینکه بدن دارای تعادل قویتر و بهتری باشد.
بر طبق تحقیقات بعمل آمده، بدن هنگامی دارای بهترین تعادل است که اگر یک خط عمودی از کنار بدن او عبور نماید، وضعیتهای زیر را در مقایسه با قسمتهای مختلف بدن داشته باشد:
1- مستقیماً از مقابل لاله گوش عبور کند.
2- از وسط شانه ها و از مقابل برجستگی کتف در سرشانه عبور نماید. (زائده استخوان اکرومیون)
3- از مقابل مرکز برآمدگی بزرگ استخوان ران از پهلو بگذرد.
4- تقریباً کمی از پشت کشکک زانو عبور کند.
5- و در پایین بدن نیز از قسمت خارجی قوزک پا رد شود.
البته موارد مذکور شاید از نظر نشان دادن وضعیت قائم و صحیح بدن در حالت ایستاده مناسب و مورد قبول باشند، امّا مسلماً هر انسانی برای اینکه در حالت ایستاده کمترین انرژی را مصرف نموده و بتواند بدون وارد ساختن کمترین فشار بر عضلات و مفاصل، تعادل خود را حفظ نماید می تواند متناسب با شرایط خاص جسمانی خود تغییراتی را در وضعیتهای بدن خود در حالت ایستاده بدهد و به طور کلی دانشمندان و صاحبنظران امر عقیده دارند که در هنگام ایستادن علاوه بر موارد گفته شده به نکات زیر نیز باید توجه داشت:
1- هیچ وقت برای مدت طولانی در یک وضعیت ثابت قرار نگرفت و هرچند دقیقه یکبار باید وزن بدن را از روی یک پا به پای دیگر منتقل کرد. بهتر است وزن بدن بر روی پاشنه ها قرار گیرند نه روی انگشتان پا.
2- در هنگام ایستادن در یک مکان به مدت طولانی مانند: ایستادن در صف، آشپزخانه و محیط کار و غیره باید یک پا را بر روی پله قرار داد.(شکل پایین)
3- در هنگام ایستادن از گذاشتن دستها به کمر و تکیه دادن به عقب خودداری کنید و سعی نمایید تا دستهایتان در جلوی بدن قرارگرفته و تنه مختصری به جلو خم شده باشد.
4- در حال ایستاده پاها را از هم کمی باز نگهدارید.
@
شکل ص 36
الگوی صحیح راه رفتن ـ عمل راه رفتن که با جابجایی مداوم پاها و انتقال وزن بدن از روی یک پا بر روی پای دیگر و همچنین تغییرات متناوب مرکز ثقل بدن انجام می گیرد. دارای ویژگیهای متعددی است که می بایست در هنگام حرکت مورد توجه قرار گیرد. عوامل بسیاری از سیستمهای عضلانی، عصبی، استخوانی و مفاصل و غیره با گرفتن فرمان از بخشهای نیمه ارادی دستگاه عصبی، مناطق زیر قشر مغزی و مخچه با کمک گرفتن از اندام های گلژی و گیرنده های حسی و حرکتی و هماهنگی کامل عضلات موافق، مخالف، ثابت کننده و خنثی و دهها اندام و بافت دیگر در هنگام راه رفتن دست به دست هم داده و عمل ساده راه رفتن را برای انسان میسر می سازند. همانند نشستن در موقع راه رفتن نیز باید به نکاتی توجه داشت:
1- در هنگام راه رفتن دقت شود تا پنجه های پا بطور موازی حرکت کرده و از انحراف پنجه ها به داخل یا خارج جلوگیری شود.
2- در موقع بالا رفتن و پایین آمدن از پله ها خوب نگاه کنید، ارتفاع پله را در نظر بگیرید و سپس حرکت کنید و حتی الامکان در هنگام پایین آمدن از پله ها و سربالای از دویدن و پریدن خودداری کنید.
3- در هنگام راه رفتن، وقتی که می خواهید مسیر خود را تغییر داده به راست و یا چپ حرکت داده و سپس تنه را به آن طرف بچرخانید. نظیر حرکاتی که سربازان انجام می دهند.
4- در موقع عبور از درها، آنها را کاملاً باز کنید تا بدن چرخش دادن غیرعادی به ستون فقرات خود و براحتی از آن عبور کنید.
5- خانمها و آقایان بهتر است برای پیشگیری از پیچ خوردگی ها و وارد آمدن ضربه و صدمات مختلف به مفاصل بخصوص ستون مهره ها از پوشیدن کفشهای پاشنه بلند و یا کفشهایی که کف آنها سفت و صدادار است خودداری نمایند.
الگوی صحیح نشستن ـ همانطوری که در بحث ایستادن توضیح داده شد. بدن در حالاتی مانند نشستن و ایستادن باید در بهترین و راحت ترین وضعیت خود قرار گیرد. خصوصاً اگر این حالت برای ساعتها و مدتهای طولانی ادامه داشته باشد مانند: کار اداری، رانندگی و …
بدین منظور، اصول و مقرراتی برای انواع نشستن های صحیح وجود دارد که به اجمالی از آنها ذیلاً اشاره می گردد.
1- در موقع نشستن، طوری بر روی صندلی قرار بگیرند که زانوهای شما بالاتر از مفاصل ران قرار گیرند.
برای این کار اگر ارتفاع شما زیاد باشد می توانید از زیرپایی کوچکی در زیر پاها استفاده کنید.
2- در هنگام نشستن از صندلی محکم با پشت مستقیم استفاده کنید.
3- از نشستن بر روی صندلیهای دوّار و چرخدار خودداری کنید.
4- هنگامی که می خواهید برای مدت طولانی در یک جا بنشینید، هرگز در یک وضعیت ثابت نمانید و پس از مدتی نشستن بلند شده، قدم بزنید و سپس بنشینید و در حال نشستن نیز هر چندوقت یکبار جابجا شوید.
5- در حالت نشسته بر روی صندلی، اگر یک پا را بر روی پای دیگر بیندازید بهتر خواهد بود.
6- هنگام نشستن بر روی صندلی سعی کنید، پشتتان به پشتی صندلی تکیه داشته باشد.
7- اگر عادت دارید که بر روی زمین بنشینید سعی کنید که پشت سرتان تکیه گاه داشته باشد و وضعیت پاها را در زیر بدن گاه گاهی تغییر دهید.
@
شکل ص 38
8- در هنگام رانندگی صندلی خود را طوری به جلو بکشید که در موقع نشستن زانوها در وضعیتی بالاتر از پا قرار گیرند، این کار باعث کاهش فشار بر روی کمر و شانه ها می گردد.
9- اگر برای مدت طولانی رانندگی می کنید، در هنگام احساس خستگی، چند دقیقه ای اتومبیل را نگه داشته و با تغییر وضعیت مدتی استراحت نمایید.
@
شکل ص 39
الگوی صحیح خوابیدن ـ ناهنجاریها و نارحتیهای متعددی هستند که در اثر عدم رعایت اصول صحیح خوابیدن در بدن انسان ایجاد می گردند. این ناراحتیها صرفاً به دلیل قرار گرفتن عضلات و مفاصل بدن در وضعیتهای ناهنجار و برای مدت طولانی در حال خواب به وجود آمده و دردهای مفصلی و عضلانی را به دنبال می آورند.
به منظور پیشگیری از بروز چنین مواردی، ذیلاً پیشنهادهایی برای موقع خوابیدن و استراحت ارائه می گردد:22
1- در هنگام خوابیدن بهتر است روی تخت چوبی و یا زمین بخوابید و در صورتی که تخت شما فنری می باشد، تخته هایی بین تخت و تشک خود بگذارید تا از ایجاد انحنا و قوس در بدنتان جلوگیری نماید.
2- اگر به پشت می خوابید بهتر است یک بالش در زیر زانوهایتان قرار دهید.
3- از خوابیدن بر روی شکم خودداری نمایید چون در این حالت گودی کمر افزایش یافته و سب درد کمر می شود.
4- در هنگام خوابیدن به پهلو زانوهایتان را کمی خم کنید و پاها را کمی بطرف شکم جمع کنید.
5- در موقع خوابیدن از گذاشتن پاها در سطح بالا و یا گذاشتن زیرپایی در حالی که زانوها در وضعیت کشیده است خودداری کنید.
6- از گذاشتن دستها در بالای سر خودداری نموده و سعی کنید دستهایتان در کنار بدن قرار بگیرند.
7- تشک شما باید صاف و محکم باشد و از تشکهای فنری و شل استفاده نکنید.
8- در انتخاب نوع و ارتفاع بالش و متکا دقت نموده و آن را به نوعی انتخاب کنید که متناسب ارتفاع شانه و سرتان در هنگام خوابیدن به پهلو بوده و آن فاصله را پر نماید.
9- در هنگام بلند شدن از خواب، بهتر است بر روی یک پهلو چرخیده و با کمک دستهایتان بدنتان را بلند کنید.
@
شکل ص 40
وضعیت صحیح بدن در هنگام کارـ رعایت اصول صحیح در هنگام کار کردن امری الزامی است و در پیشگیری از عوارض و ناراحتیهای بدنی بسیار موثر است. چرا که اغلب کمر دردها، گرفتگی های عضلانی، دیسکها و آرتروزها در اثر عدم آشنایی مردم با کار و فعالیت صحیح به وجود آمده و ناهنجاریهایی را در بدن آنها ایجاد می نماید در حالی که بسیاری از افراد جامعه در طول شبانه روز و در محیطهای کاری خود حرکات سریع و زیادی را با روش صحیح آن انجام داده و اشیاء سنگینی را جابجا می نمایند، بدون آنکه دچار کوچکترین ضایعه ای بشوند. در این مجال به تذکراتی در خصوص وضعیتهای صحیح بدنی در هنگام کار و فعالیت می پردازیم:
1- هنگامی که قصد دارید اشیایی را از روی زمین بردارید، هر چقدر هم که سبک باشند، از خم کردن کمر به پایین خودداری نموده و به جای آن سعی کنید زانوهایتان را خم نمایید، تا فشار وارده بر زانوها منتقل شود.
2- در هنگام بلند کردن اشیاء، بعد از نشستن در جلوی آن، سعی کنید آن شیء را نزدیک بدنتان نگه داشته و آهسته بلند کنید و بگذارید از بدنتان فاصله گرفته و در نتیجه به ستون فقرات شما فشار وارد سازد.
3- اشیاء سنگین را از صندق عقب اتومبیل و یا محلهایی که چنین موقعیتی دارند حتماً با استفاده از کمک بردارید.
4- برای باز و بسته کردن پنجره اگر مانعی مثل مبل یا میز بین شما و پنجره است سعی نکنید دست خود را دراز کرده و به پنجره برسانید.
5- در صورت احساس کمر درد پس از انجام کارهای منزل یا اداره، استراحت مختصر، کمک قابل ملاحظه ای به عضلات خسته و کمر درد شما خواهد کرد.
6- بستن کمر به طور موقت با شال و یا وسایل مشابه برای پیشگیری از وارد آمدن فشار زیاد در هنگام کارهای سنگین و یا مسافرتهای طولانی بسیار موثر می باشد.
7- داشتن اضافه وزن و چاقی در ایجاد کمردرد مهم می باشد و بهتر است افراد چاق در صورت علاقمندی به درمان کمر درد خود، سعی نمایند تا از وزن خود کم کنند.
@
شکل ص 42

فصــل ســوم
آناتومی اندامهای طرفی فوقانی:
اندام های طرفی فوقانی شامل 64 قطعه استخوان است که هر دست کام از 32 استخوان تشکیل می گردد. استخوان بندی اندامهای طرفی فوقانی توسط کمربند شانه ای به تنه مربوط می شوند. کمربند شانه ای شامل دو قطعه استخوان کتف23 و چنبر24 در هر طرف بدن است و در پایین آن به ترتیب: استخوان های بازو25، استخوان زند زبرین26 و زند زیرین27 سپس هشت قطعه استخوان مچ دست قرار دارند و سپس پنج استخوان کف دست و چهارده استخوان در بند انگشتان را شامل می گردد.28
@
شکل (5) ص 55
عضلات متعددی نیز کمربند شانه ای و اندامهای طرفی فوقانی را احاطه کرده اند که در ایجاد حرکت و استحکام و شکل هندسی آن نقش مهمی دارند، عضلات عمده در اندام های طرفی فوقانی عبارتند از: عضلات دالی29، زیرکتفی30، فوق خاری31، زیرخاری32، گرد بزرگ33، گرد کوچک34، دوسر بازویی35، غرابی بازویی36، جلویی37، سه سربازویی38، عضلات تاکننده مچ دست، عضلات بازکننده مچ دست، عضلات ویژه حرکات چرخشی مچ دست و عضلات کف دست و انگشتان دست. علاوه بر عضلات و استخوان ها، به نقش رباطهای اندامهای طرفی فوقانی نیز باید اشاره کرد زیرا آنها از نظر استحکام و اتصال استخوان بندی اندامهای طرفی فوقانی نقش بسزایی دارند و در حرکات مختلف بخصوص در مفاصل دست مانند: کتف، آرنج، مچ دست و بند انگشتان در جلوگیری از بروز صدمات و حفظ و نگهداری دامنه حرکتی آنها تاثیر مهمی را ایفا می کنند.

ناهنجاریهای اندامهای طرفی فوقانی:
شانه منجمد39
این بیماری به علت چسبندگی کپسول مفصلی، تورم چسبنده کپسول40 نیز اطلاق می شود. ضرباتی که در اثر کار مکانیکی و ورزش بر شانه وارد می شوند باعث پرخون شدن و ارتشاح لنفوسیتها در کلاهک چرخاننده می شوند و به تدریج موجب کلفتی و چسبندگی آن به سر استخوان بازو میگردند. گاه بیمار به علت درد و بی حرکتی شانه در اثر عوامل دیگر مانند: انفارکتوس میوکارد و یا بعد از برداشتن پستان دچار این عارضه می شود. اغلب افراد که تحملشان در برابر درد کم است و برای مقابله با آن شانه را بی حرکت نگه می دارند، به این عارضه مبتلا می شوند.
در افراد 50 تا 60 ساله ناهنجاری دیده می شود. بیمار بعد از ضربه شانه در ورزش و یا فعالیت روزانه دچار درد می شود که به تدریج شدت یافته و همراه با تشدید درد، حرکات شانه هم محدود می شوند. درد بیشتر به سطح بیرون بازو انتشار می یابد و خوابیدن روی موضع درد مبتلا، ناراحت کننده است. و بعد از چندماه بتدریج از شدت درد کاسته می شود و آهسته آهسته حرکات شانه به حالت عادی برمی گردند و گاهی نیز درد و محدودیت حرکات شانه به کلی از بین می روند.
هنگام بررسی این ناهنجاری در بیماران آتروفی خفیف را در عضلات شانه می توان مشاهده نمود. حساسیت در زیر زائده اخرمی کتف وجود دارد و دامنه حرکات شانه در همه جهات محدود و با احساس همراه است.
برای درمان ناهنجاری شانه منجمد از روشهای گرم نگه داشتن موضع درد، داروهای ضدتورم، تزریق درون مفصلی هیدروکورتیزون توام با داروهای بی حس کننده موضعی و حرکات ملایم فعال41 و غیرفعال42 در مفصل شانه استفاده می شود.

ناهنجاری شانه ای دستی43
ناراحتی دیگر در ناحیه شانه که بسیار دردناک است، ناهنجاری شانه ای دستی نام دارد که با علائم درد، تورم و محدودیت حرکات انگشتان دست همراه است. این نشانگان بازتابی از دیستروفی سمپاتیک44 یا تحلیل رفتگی عصب سمپاتیک است و ممکن است متعاقب بیماریهای دردناک شانه و یا بیماریهای انفارکتوس میوکارد، پارگی دیسک بین مهره ای گردن، استئوآرتریت گردن و سایر ضایعات دردناک داخل قفسه سینه که درد به شانه منتشر می شود به وجود آید.
احساس درد و محدودیت حرکات شانه همراه با ناراحتی، محدودیت حرکات مفصلی انگشتان و تورم که از علائم برجسته این نشانگان بشمار می رود. این علائم ممکن است به طور حاد و یا مزمن خودنمایی کند. علائم بیماری ممکن است در دست و شانه همزمان و یا یکی قبل از دیگری ظاهر شود. علائم این ناهنجاری غالباً پس از 3 تا 6 ماه بتدریج بهبود می یابند. تحلیل رفتگی (آتروفی) دست و محدودیت حرکات مفصلی و تغییر شکل ناشی از آن بتدریج و ظرف 1 تا 2 سال از میان می رود. امکان دارد تغییر شکل مفصلی برای همیشه برجای بماند.
گر چه روند بهبودی تدریجی و طولانی است، پیش آگاهی بیماری خوب است. بیماران عصبی به علت درد، همکاریهای لازم را در حرکات اصلاحی و درمانی را معروف نمی کنند و سرانجام به تغییر شکل مفصل منجر می گردد.
برای درمان ناهنجاری شانه ای دستی از داروهای مسکن و ضدالتهابی غیرکورتیکواستروئیدی و نیز برای اصلاح و درمان عارضه از حرکت درمانی و فیزیوتراپی استفاده می شود. هنگام اجرای حرکات باید دقت لازم به عمل آید و حرکات ملایم و مداوم شانه و انگشتان دست، به صورت فعال و غیرفعال بکار رود. در صورتی که بیمار در ناحیه دردزا که تحت حرکات درمانی و اصلاحی قرار می گیرد، قبل از انجام حرکات و برای تسکین درد از سرما یا گرمای موضعی می توان استفاده نمود.45

آرنج تنیس بازان 46
این ناهنجاری بندرت به صورت حاد و ناگهانی بروز می کند. بلکه اغلب به صورت درد خفیف است که به تدریج شدت می یابد. ناراحتی بیمار معمولاً با انجام بعضی کارهای عادی مثل: سفت کردن شیر آب، چرخانیدن دستگیره در، ریختن چای و غیره تشدید می شود.
علت اصلی این بیماری که شایع ترین ضایعه دردناک آرنج است، بروشنی معلوم نیست. این ناهنجاری به آرنج تنیس بازان معروف است ولی در آنها کمتر دیده می شود.
ضربه های پی در پی و خفیف سبب پارگی جزیی مبدا عضلات راست کنند و برون گرداننده آرنج و ساعد47 می شوند، و پس از التیام پارگی، چسبندگی در آن ناحیه ایجاد می شود. بعضی متخصصین، گیر کردن شاخه کوچکی از عصب زند اعلائی را در چسبندگی التیامی، علت این بیماری می دانند.
در مشاهده بیماران بالینی، ظاهر آرنج طبیعی است. اما در لمس، حساسیت زائده فوق لقمه ای بیرونی بازو به چشم می خورد. دامنه حرکات آرنج و مچ دست نیز طبیعی است.
در حالی که ساعد به درون چرخیده است خمش آرنج از حالت کاملاً باز باعث پیدایش درد در زائده فوق لقمه ای بیرونی بازو می شود، و بالا آوردن مچ دست در برابر مقاومت خارجی، مقاومت48 درد را تشدید می کند.
برای درمان این ناهنجاری، گرم کردن آرنج و داروهای ضد تورم برای تسکین ناراحتی بیمار موثرند.
بی حرکت کردن آرنج با باند سه گوش و یا آتل گچی در کنار اقدامات یاد شده توسط بعضی از متخصصین توصیه شده است.
استفاده از امواج فراصوت (اولتراسوند) روی زائده فوق لقمه ای بیرونی موثر است. ماساژ عمقی در محل ضایعه دردناک است ولی اغلب مفید واقع می شود.
انجام حرکات ملایم ورزشی نیز در مفصل آرنج اثرگذار است مثلاً در حالی که آرنج را مستقیم نگه داشته و مچ دست را در حالت چرخش به داخل با مقاومت خم کنیم این حرکت در تقویت عضلات موضع درد و درمان مفصل مفید خواهد بود.

حرکات اصلاحی برای ناهنجاریهای اندام فوقانی
در این بخش تعدادی از حرکات اصلاحی و درمانی که برای پیشگیری و درمان ناهنجاریهای اندامهای طرفی فوقانی مفید است، ارائه می گردد. بیان این مطلب ضروری است که در مرحله اول و قبل از انجام این تمرینات، می بایست معاینه و بررسیهای لازم توسط پزشکان و متخصصین حرکات اصلاحی و درمانی انجام گرفته و پس از تشخیص دقیق عارضه و ناهنجاری و توصیه حرکات مناسب و ویژه برای درمان، اقدام به اجرای تمرینات و حرکات ورزشی گردد. زیرا که در صورت انتخاب اشتباه حرکات و اجرای مداوم آن، نه تنها ناهنجاری موجود بهبود نمی یابد، بلکه امکان بروز صدمات و ناراحتیهای دیگر نیز بروز می کند. همینطور رعایت توصیه های کارشناسی در مورد کمیت و کیفیت اجرای حرکات، ضروری بوده و برای دستیابی به نتیجه گیری بهتر و کاملتر باید حوصله و پشتکار داشت و در تکرار تمرینات مداومت و پایداری نمود تا نتایج مثبت و مفید حرکات نمایان گردد.
ـ به منظور افزایش دامنه حرکتی مفصل شانه در تمرینات بالا ابتدا حرکت b با دامنه 60 درجه بصورت دور شدن و در ادامه تمرین با دامنه 120 درجه و پس از تمرین و تکرار دو حرکت یاد شده به تعداد کافی و افزون بر زاویه و دامنه حرکتی، تمرین را با دامنه 180 درجه اجرا می کنیم.
@
شکل(9) ص 74
در برخی موارد و اوایل انجام تمرینات احتمالاً نیاز به اجرای تمرین به صورت غیرفعال و استفاده از یاور می باشد تا پس از مدتی امکان اجرای مستقل و حتی با استفاده از وزنه یا فنر نیز میسر خواهد بود.
@
شکل(10) ص 75
– در شکل(10) پس از تکرار حرکت شانه از پهلو به میزان 180 درجه و به دست آوردن قدرت و انعطاف پذیری لازم، می توان همین حرکت را در زوایای دیگری مثلاً از مقابل بدن به طرف بالا حرکت داد و بالعکس به پایین اجراکرد. در این حرکت کف دست به طرف بیرون قرار می گیرد.
@
شکل ص(11) 74
– در شکل (11) پس از تمرین و تکرار حرکت بالا بردن دست در حالت قبل با برگرداندن کف دست به طرف داخل، تمرین بالا بردن دست را در مقابل بدن اجرا می کنیم، سپس اجرای همین حرکت را به سمت عقب و بالا تا حدود 50 درجه از محور عمودی یا صفحه سهمی بدن ادامه می دهیم.
– عبور دست با آرنج باز در مقابل و پشت بدن به روی صفحه طولی، دو حرکت تمرینی دیگرند که برای دفعات مکرر و به تعداد (10 تا 20 تکرار) در هر نوبت انجام می گیرد.
بردن دست با آرنج خمیده به طرف بالا بر روی صفحه سهمی بدن و برگرداندن آن در همین حالت به پشت بدن حرکت دیگری در جهت توسعه انعطاف پذیری عضلات و لیگامنتهای شانه می باشد.(شکل A)
@
شکل ص 76
بلند کردن دست را بالاتر از شانه بردن و به پشت سر و تکرار همین حرکت مانند حالت شانه کردن موها را (شکل b) را انجام دهید.
@
شکل ص 76
دست مورد مداوا را از آرنج تاکرده و با زاویه 90 درجه نسبت به باز و قرار می دهیم. سپس از آرنج تا انگشتان را یکپارچه به طرف داخل 30 درجه و به طرف خارج 80 درجه می چرخانیم، در این وضعیت، بازو کاملاً در کنار بدن قرار دارد. در ادامه این تمرین با باز کردن آن به طرف عقب بدن مانند حالت c تمرینات را تکرار و دنبال می کنیم.(شکل D و C)
@
شکل ص 76
بدیهی است که، در هر کدام از زوایای حرکتی در شکل (E) بخشی از مفصل و عضلات درگیر فعال می شوند.
در تمرین شکل (A) ابتدا دست در کنار بدن و در امتداد آن قرار دارد. سپس دست را صاف و کشیده از پهلو بالا می آوریم. سپس تا زاویه 30 درجه به سمت عقب و بر روی صفحه افقی و بعد از چند تکرار و گرم شدن مفصل، همین حرکت را تا 140 درجه گسترش می دهیم.
همانگونه در شکل C می بینید، جمع و باز کردن آرنجها در مقابل بدن (a) و انجام همین حرکت بر روی یک میز، با اضافه کردن چرخش مچ دست همزمان با باز شدن و تا شدن آرنج(b) نمونه تمرین دیگر است.

فصــل چهارم
آناتومی تنـه
منظور از تنه، بخشی از بدن است که اندامهای طرفی فوقانی، تحتانی و سر و گردن آن را احاطه کرده و به آن اتصال می یابند و ستون مهره ها نیز به عنوان محور آن به شمار می آید. تنه از نظر استخوان بندی از قفسه سینه49 و ستون مهره ها50 تشکیل یافته است.
قفسه سینه محفظه ای مخروطی شکل است که در پایین وسیعتر و در بالا تنگ تر است. استخوان بندی قفسه سینه 12 مهره پشتی در عقب، استخوان جناغ سینه51 جلو، تعداد 12 جفت دنده52 که بطور قوسی از عقب به جلو کشیده اند و بالاخره غضروفهای ارتباطی این دنده ها با استخوان جناغ سینه تشکیل شده است.
هر کدام از دنده ها دارای یک تنه و دو انتهای قدامی و خلفی است. دنده های اول تا ششم به طور مجزا و با غضروفی مستقل به استخوان جناغ متصل می گردند، که آنها را دنده های حقیقی می نامند. دنده های هفتم تا دهم به طور مشترک و به وسیله یک غضروف به جناغ سینه متصل می شوند. و دنده های یازدهم و دوازدهم مواج می باشند و انتهای پیشین آنها آزاد بوده و به جناغ سینه متصل نمی باشد.
ستون مهره ها یا تیره پشت، مجموعه تشریحی قابل انعطافی است که، از بهم پیوستن تعدادی استخوان به نام مهره تشکیل یافته است. در فواصل این مهره ها لایه نازک لیفی، غضروفی وجود دارد که به نام صفحه بین مهره ای53 معروف است. طول ستون مهره ها در شخص بالغ و سالم 55 تا 65 سانتی متر و دارای 33 مهره است که 24 تای آن مهره ها، متحرک و 9 تای دیگر مهره های غیرمتحرک می باشند که بهم چسبیده و دو استخوان خاجی و دنبالچه را می سازند.
مهره های مختلف ستون فقرات را برحسب محل قرار گرفتن آنها به شرح زیر است:
7 مهره گردنی54 که در ناحیه گردن قرار دارند.
12 مهره سینه ای55 که در ناحیه سینه یا پشت و پایین تر از مهره های گردنی قرار گرفته اند.
5 مهره خاجی56 که از اتصال پنج مهره به یکدیگر به وجود آمده است.(شکل 18)
یک مهره دنبالچه57 که از به هم پیوستن چهار مهره آخر ایجاد می شود.
@
شکل(18):مهره های ستون فقرات ص 86
همچنین عضلات، رباطها و تاندونهای متعددی استخوانهای تنه را به یکدیگر متصل و همینطور موجب اتصال اندامهای مختلف بدن به یکدیگر و یا اسکلت بدن می شوند که در اثر تغییرات حاصله در وضعیت عادی هر کدام از عضلات مذکور(کشش یا کوتاه شدن) ناهنجاری و تغییر شکلی در اندامهای متصل به آنها مشاهده می گردد.

ناهنجاریهای تنه :
یکی از شایعترین بیماریهای عضلانی تحلیل رفتگی عضله یا دیستروفی عضلانی58 است که در این بخش به بیان آن می پردازیم.59
دیستروفی عضلانی به یک دسته از بیماریهای عضلانی اطلاق می شود که ، بطور ارثی منتقل می شوند و دارای اشکال گوناگون زیر هستند:
1- هیپرتروفی کاذب دیستروفی عضلانی یا بیماری دوشن60. شایع تر از ناهنجاریهای دیگر است و به صورت ژن مغلوب وابسته به جنس منتقل می شود و فقط پسران را مبتلا می کند. البته دختران به این بیماری مبتلا نمی شوند ولی ناقل ژن معیوب هستند و بیماری را می توانند به نسلهای بعدی خود منتقل سازند.
@
شکل(19): مراحل بلند شدن در هیپرتروفی کاذب ص 88
علائم این بیماری در سنین 5 تا 6 سالگی بروز می کند ولی گاهی علائم آن در اوایل بلوغ دیده می شود. اولین شکایت بیمار از این است که نمی تواند پا به پای همسالان خود بازی کند. بزودی ضعف عضلانی اطراف لگن بخصوص عضلات سرینی بزرگ ظاهر می شوند و کودک بسختی می تواند از پله ها بالا رود. دامنه ضعف عضلانی به تدریج بیشتر می شود و کودک به زحمت قادر است از وضعیت نشسته به ایستاده درآید و برای این کار مجبور است دستهای خود را روی زانو و ران بگذارد و به تدریج بالا ببرد، تا بتواند بایستد. این حالت را نشانه گورز61 (شکل 19) می نامند. با اینکه عضلات فلج هستند، اما ظاهری درشت و حجیم گونه دارند، که حقیقی نیست و آن از جانشین شدن بافت چربی و لیفی به جای بافت ماهیچه ای بوجود آمده است. این پدیده بخصوص در عضلات ساق پا مشهود است. در اثر پیشرفت ناهنجاری به تدریج بی حرکتی در مفاصل بروز می کند و بیماری به سیر بطئی خود ادامه می دهد و سرانجام بیمار را ظرف مدت ده سال از پای درمی آورد.
در مراحل آخر، کودک قادر به راه رفتن و انجام دادن هیچگونه کاری نیست و علت مرگ او ابتلای میوکارد و عضلات تنفسی است.
2- ناهنجاری صورت، شانه و بازویی62
این ناهنجاری در افراد بالغ شایعتر است و آن به شکل بیماری ارثی با ژن غالب انتقال می یابد. این ناهنجاری بیشتر عضلات صورت، شانه و بازو بدان مبتلا می شوند. این ناهنجاری مانند نوع قبلی نبوده و ممکن است روند پیشرفت آن به کلی متوقف شود که در این صورت باعث کوتاهی عمر بیمار نمی شود.
3- بیماری لگنی ـ شانه ای
این ناهنجاری که در سنین بلوغ آغاز می شود، فوق العاده نادر است و به صورت ژن مغلوب انتقال می یابد و بیشتر عضلات ریشه اندامها یعنی عضلات لگن و شانه را مبتلا می سازد. هیپروتروفی کاذب عضلات در آن دیده نمی شود و پیشرفت بیماری چشمگیر است. بطور کلی هر سه نوع بیماری دیستروفی عضلات سیر پیشرونده ای داشته و پس از شروع بیماری در 6 سالگی تا 12 سالگی به صورت ناتوان کننده ای شخص را از پای درمی آورد. مرگ این بیماران بیشتر در اثر نارسایی تنفسی، عفونتهای تنفسی و نارسایی قلب است. سیر بیماری در بعضی از موارد قبل از پیدایش علائم ناتوان کننده متوقف می گردد. این حالت بیشتر در نوع صورتی، شانه ای، بازویی دیده می شود.

روشهای درمان دیستروفی عضلات
درمان قطعی و بالینی موثر برای این ناهنجاریها شناخته نشده است. ولی یکی از روشهای پیشگیری و درمان مناسب، حرکت درمانی و کاردرمانی است که با همکاری متخصصان ارتوپدی و فیزیوتراپی و کار درمانی انجام می گیرد و از زمین گیر شدن بیماران تا حد امکان جلوگیری نموده، یا آن را به تاخیر می اندازند. هدف از درمان، برقراری تعادل و پایداری مفاصل است، به طوری که، بیمار حتی الامکان بدون وسیله کمکی و یا با وسیله کمکی مختصر، برای مدت طولانی تری به زندگی مستقل خود ادامه دهد. در مراحل اولیه حرکات فعال بوسیله بیمار و با نظارت متخصص مربوطه انجام می پذیرد و در مراحل بعدی و در صورت نیاز، از حرکات غیرفعال برای مفاصل و تقویت عضلات و جلوگیری از تغییر شکل آنها استفاده می گردد.
در این بیماران شایع ترین ناهنجاری، افتادگی پا63 می باشد، بنابراین، برای جلوگیری از پیدایش این حالت کشش مرتب و روزانه عضلات با بالا آوردن مچ پا، و تقویت عضلات قسمت قدامی مچ پا و بستن مچ پا استفاده از آتلهای کچی در شب تا اندازه زیادی موثر خواهد بود.

پشــت گرد: 64
یکی از ناهنجاریهای دیگری که برای تنه و در قسمت ستون مهره ها رخ می دهد تمایل قسمت فوقانی ستون مهره ها به سمت جلو و در نتیجه، افزایش برآمدگی و قوس مهره های پشتی(سینه ای) می باشد. ناهنجاری کیفوزیس از شایعترین ضعف هاست که در آن بازوها و شانه ها به وسیله انقباض مداوم عضلات بین دنده ای و سینه ای کوچک و بزرگ، جلو کشیده می شوند. در حالی که عضلات ذوذنقه ای65 ، متوازی الاضلاع66 و گوشه ای برای فراهم کردن حرکت کتف به طرف جلو شل می گردد. این عمل باعث می شود عضلات قدامی تنه کوتاه شده و عضلات خلفی تنه کشیده و دراز شوند.
علت بروز این ناهنجاری اشتغال بیش از حد و مداوم در وضعیت های فیزیکی است که بالا تنه به سمت جلو متمایل بوده و دستها در مقابل بدن قرار دارد، مانند: نوشتن، خیاطی و دوخت و دوز، آرایشگری و دیگر کارهای مشابه که سبب نزدیک شدن چانه به سینه و تمایل کتفها به سمت جلو و در نهایت باعث افزایش برآمدگی قوی مهره های پشتی می گردد.
یک آزمون ساده که برای بررسی این عارضه از آن استفاده می گردد، آزمون خط شاقولی می باشد این خط فرضی در شرایط عادل و هنگامی که فرد از پهلو در مقابل آن قرار می گیرد بترتیب از قسمت خارجی قوزک پا، قسمت کناری و خارجی کشکک زانو، مرکز قسمت کناری و خارجی لگن خاصره، مرکز استخوان شانه و لاله گوش عبور می کند. افرادی که دچار ناهنجاری پشت گرد هستند، لاله گوش و مرکز استخوان شانه کمی جلوتر از خط شاقول واقع شده و در مقابل مرکز قسمت کناری و خارجی لگن خاصره، اندکی عقب تر از خط شاقولی قرار می گیرد.

علائم ناهنجاری پشت گرد
افراد مبتلا به ناهنجاری پشت گرد، معمولاً دارای مشخصات و علائم مشابه ویژه ای هستند که عبارتند از:
1- افزایش قوس سینه ای یا پشتی
2- افتادن شانه ها به جلو و نزدیک شدن جانه به سینه
3- از بین رفتن گودی واقع در گردن و پشت کمر
4- برجسته تر شدن استخوان کتف
5- تمایل شکم به طرف جلو و برآمدگی آن
6- کاهش گنجایش قفسه سینه بعلت جمع شدن عضلات بخش قدامی قفسه سینه
7- کوتاه و منقبض شدن عضلات قسمت خلفی بالاتنه
8- چرخش لگن خاصره به سمت عقب بر روی محور عرضی بدن
9- کوتاه و منقبض شدن عضلات بخش خلفی ران و سرینی
10- شل شدن و کش آمدن عضلات بخش قدامی ران
@
شکل (20): پشت گرد ص 92
روش درمان پشت گرد:
به منظور پیشگیری از پیشرفت این ناهنجاری و درمان و اصلاح آن، باید از حرکات و نرمشهای مناسبی که بتواند ناهنجاری بوجود آمده را در عضلات درگیر برطرف نماید، استفاده کرد. این حرکات شامل تمرینانی است که سبب تقویت عضلات پشت و تنه و شانه ها، مانند: عضله راست کننده ستون فقرات، عضله ذوزنقه ای، عضله متوازی الاضلاع و همچنین باعث تقویت عضلات پیشین ران بشود و جهت رفع انقباض و جمع شدن عضلات دیگر، مانند: عضلات سینه ای و بین دنده ای استفاده کرد. حرکات مذکور سبب تقویت عضلات پشت تنه و شانه ها مانند: راست کننده ستون فقرات، عضله ذوزنقه ای عضله متوازی الاضلاع و همچنین باعث تقویت عضلات جلوی ران می شود. که جهت رفع انقباض و جمع شدن عضلات دیگر، مانند: عضلات سینه ای، بین دنده ای و دندانه ای قدامی و نیز عضلات پشت ران و سرینی ها، بایستی از حرکات کششی که بتواند عضلات منقبض شده را به حالت اولیه و طبیعی خود بازگرداند، استفاده نمود.

پشت گرد حاد:
پشت کاملاً گرد را می توان ناهنجاری تکامل یافته و پیشرفته آن تلقی نمود: زیرا که این عارضه در اثر عدم پیشگیری و انجام اقدامات لازم برای درمان و اصلاح پشت گرد در مراحل اولیه بروز می نماید و با افزایش خمیدگی و قوس ستون مهره ها، ایجاد می گردد.
در این ناهنجاری تقریباً تمامی علائم و مشخصات پشت گرد وجود داشته و بر میزان آنها افزوده می گردد. از بین رفتن گودی پشت کمر در این مرحله به حالت برآمدگی تبدیل شده و در لگن خاصره نیز حالت طبیعی خود را از دست داده و بیشتر به سمت عقب چرخش پیدا می نماید. و به طور کل ستون مهره ها و در حقیقت تمامی بالاتنه به صورت یک قوس و کمان به سمت عقب برجسته شده و استخوانهای کتف همانند دو بال کوچک از پشت بیرون می آیند.
معمولاً این قبیل افراد علاوه بر علائم ناشی از ناهنجاری مذکور، دارای اختلالات دستگاه گوارشی، دستگاه تنفس و دستگاه قلب و گردش خون می باشند و دلیل آن هم کاملاً مشخص و بدیهی می باشد. چون عضلات بخش قدامی قفسه سینه به نهایت درجه کوتاه شدن خود رسیده و تنگی قابل توجهی را در محفظه قفسه سینه ایجاد می نمایند و این تنگ شدن سب کاهش هر چه بیشتر حجم ریه ها و بروز اختلال در کار دستگاه گردش خون می گردد. و شل شدن بیش از حد عضلات شکم نیز بر روی دیافراگم تاثیر گذاشته و آن را دچار کم کاری کرده و در نتیجه اختلالات گوارشی را به ارمغان می آورد.
برای جلوگیری از ناهنجاری پشت کاملاً گرد علاوه بر استفاده از حرکات اصلاحی و درمانی ذکر شده در پشت گرد، فرد بیمار باید از انجام کلیه کارها و فعالیتهایی که به نوعی سبب قرار گرفتن وضعیت بدنی بیمار در حالت نامناسبی می شوند خودداری کرده و از قرار دادن بدن در حالات نامطلوب جداً پرهیز نماید.

پشت گود: 67
این ناهنجاری با افزایش فرورفتگی پشت کمر ایجاد می شود و با انحنای مهره های کمری به سمت جلو و برآمدگی شکم که ناشی از تغییر وضعیت ستون مهره ها در ناحیه کمری است، باعث افتادگی لگن خاصره به سمت جلو می گردد. در برخی از افراد نانهجاری لوردوزیس با گودی پشت نیز همراه است. دلایل و علتهای مختلفی باعث بروز این ناهنجاری می گردند که از آن جمله می توان به: ضعف عضلات شکم، بخصوص در خانمها و بعد از زایمان و دوران بارداری، برداشتن و جابجایی نامناسب اشیاء سنگین، قرار گرفتن بدن در وضعیتهای نامناسب در ساعات کار، استقرار نامطلوب بدن در حالات خوابیدن و نشستن و راه رفتن و استفاده از کفشهای پاشنه بلند اشاره کرد.

علائم ناهنجاری پشت گود
1- افزایش فرورفتگی پشت کمری
2- متمایل شدن بالاتنه به سمت عقب
3- تمایل عضلات شکم به طرف جلو و پایین
4- چرخش لگن خاصره به سمت جلو روی محور عرضی بدن
5- شل شدن عضلات شکم
6- انقباض و کوتاه شدن عضلات پشت کمر
7- کوتاه شدن عضلات مقابل ران و سوئز خاصره ای
8- شل شدن عضلات بخش خلفی ران وسرینی ها
@
شکل (21): پشت گود ص 96
روشهای درمان پشت گود
یکی از ساده ترین روشهایی را که برای ارزیابی بررسی ناهنجاری پشت گود مورد استفاده قرار می گیرد، بدین صورت است که، شخص تنه خود را به جلو خم می کند. در این وضعیت فرد سالم دارای یک قوس طبیعی در کمر می باشد و در حالی که فرد مبتلا به پشت گود هیچگونه انحنا و خمیدگی نداشته و حالتی کاملاً صاف دارد.
@
شکل (22): آزمایش حرکتی پشت گود ص 92
از روشهای موثر و مهم پیشگیری و اصلاح این عارضه می توان به تقویت عضلات شل شده و همینطور کشش عضلات کوتاه شده اشاره نمود، تا بدین وسیله با قرار دادن آنها در وضعیت طبیعی و عادی خود در نگهداری صحیح ستون مهره ها به وظایف خود عمل نموده و ناهنجاری رفع گردد.
در این ناهنجاری عضلات پشت ران، باشن و شکم کش آمده و ضعیف شده اند و متقابلاً عضلات راست کننده ستون مهره ها و عضلات مقابل ران کوتاه و منقبض شده اند که دراعمال حرکات اصلاحی و درمانی باید مورد توجه و دقت قرار بگیرند. حرکات اصلاحی مناسب این ناهنجاری نیز در انتها آمده است.

پشت گود و گرد:
همانگونه که از عنوان این ناهنجاری پیداست، مبتلایان به آن دارای وضعیتی در بدن خود هستند که ستون مهره ها و عضلات درگیر آن در ناحیه مهره های پشتی دارای افایش قوس طبیعی و در مهره های کمر و عضلات وابسته به صورت بیشتر شدن فرورفتگی دیده می شود. در این ناهنجاری کلیه علائم و نشانه های موجود در پشت گرد و پشت گود بطور همزمان وجود دارد.
@
شکل (23):پشت گود و گرد ص 98
از علتهای بروز این عارضه، اهمیت ندادن به ناهنجاریهای ساده و اولیه پشت گرد و یا پشت گود می توان اشاره نمود. اقدامات ناآگاهانه و غیراصولی برای درمان یکی از آنها نیز می تواند در صورت اشتباه در انتخاب نوع حرکات سبب بروز ناهنجاری دیگر نیز بشود. به همین دلیل، در افرادی که به چنین ناهنجاری دچار هستند، نخست باید درصدد رفع و اصلاح پشت گود آنها بود و پس از درمان آن به رفع و اصلاح ناهنجاری پشت گرد اقدام کرد. تا بدین صورت حرکات اعمال شده موجب پیشرفت گودی پشت نگردد. البته علت این امر نیز حساس بودن مهره های کمر و صدمه پذیر بودن آنها می باشد و همچنین دلیل دیگر آن این است که، حرکات اصلاحی و درمانی پشت گود تاثیر چندانی در تشدید گردی پشت ندارد و به علت انعطاف کم مهره های این ناحیه می توان ابتدا تمرینات و حرکات مربوط به پشت گود را به مرحله اجرا درآورد.
لازم به ذکر است که این نانهجاری سبب بروز تمامی علایم و نشانه هایی می گردد که به صورت مستقل در ناهنجاریهای پشت گود و پشت گرد توضیح داده شد.

ناهنجاری پشت کج:68
تمایل و انحنای ستون مهره ها به یکی از طرفین چپ و راست بدن، پشت کج یا اسکولیز نامیده می شود. در این ناهنجاری، عضلات یک سمت بدن کوتاه و منقبض شده و عضلات سمت دیگر بدن شل می شوند و به همین علت ستون مهره ها با تحمل یک انحناء به سوی پهلوی دیگر تغییر شکل پیدا می کند. البته ناهنجاری دیگری نیز شبیه به همین عارضه در اثر انحنای ستون مهره ها به یک سمت بدن همراه با چرخش طولی مهره ها که ناشی از یک نوع تغییر ساختمانی در استخوانهای اندام تنه است، به وجود می آید. در این ناهنجاری ابتدا ستون مهره ها به شکل کمان به یک سمت بدن منحرف می گردد و در صورتی که از حرکات اصلاحی و درمانی مناسب در پیشگیری و درمان آن استفاده نگردد، انحراف و تغییر شکل ستون فقرات پیشرفت کرده و حالت انحنای S گونه پیدا می کند.
پیدایش انحنای پیشرفته در ستون مهره ها صرفاً به دیل ضعف عضلات نگهدارنده آنها نبوده و عوامل دیگری مانند: نرمی استخوان و اختلالات متابولیسم که معمولاً در سنین کودکی اتفاق می افتد سبب بروز این بیماری می شوند.
به طور کلی در ناهنجاری پشت کج اعم از نوع ساده و یا پیشرفته، ستون فقرات توانایی خود را در نگهداری وزن بدن از دست می دهد و وضعیت طبیعی محفظه قفسه سینه و طرز قرار گرفتن ارگانهای داخل آن را مختل و غیرطبیعی می سازد و همین امر سب بروز برخی از ناهنجاریهای ارگانیکی نیز در افراد مبتلا می گردد. در نوع پیشرفته پشت کج، فشار وارد بر اعضایی که از میان مهره ها عبور می کند افزایش می دهد و مشکلات و ناراحتیهای دیگری را به وجود می آورد.
@
شکل (24):ناهنجاریهای ستون مهره ها و لگن ص 92
از شیوه های تشخیص و بررسی پشت کج به دو روش زیر اشاره می کنیم:
1- بیمار بدون لباس و از طرف سینه به دیوار می چسبد، سپس به موازات شانه های او خطوطی را بر روی دیوار رسمی می کنیم. دو خط مذکور را با خط کش به هم وصل می نماییم. اگر خط رسم شده با خط افق (سطح زمین) موازی باشد، نشان دهنده این است که فرد هیچگونه انحرافی در ستون مهره ها ندارد. در غیراین صورت، وجود زاویه بین خط ترسیم شده با افق، احتمال عارضه پشت کج است شدت ناهنجاری به زاویه خط شانه و افقی بستگی دارد.
2- در این آزمایش، چنانچه اشخاص مبتلا به پشت کج روی یک تخت یا میز سفت به پشت بخوابند، کجی موجود در ستون مهره ها به طور موقت از بین خواهد رفت در صورتی که بدن را در حال ایستاده کاملاً شل و آزاد نگهدارد کجی ستون فقرات آنان به راست یا به چپ بخوبی نمایان خواهد شد. در این صورت فرد مبتلا به پشت کج ساده بوده و می تواند با اعمال حرکات اصلاحی نسبتاً درمان گردد.

نشانه های ناهنجاری پشت کج
افراد مبتلا به پشت کج معمولاً دارای مشخصات ویژه ای به شرح زیر هستند:
1- ارتفاع شانه ها نابرابر بوده و یک شانه از شانه دیگر بلندتر است.
2- لگن خاصره به یک طرف بدن متمایل می گردد.
3- فاصله بین دست و بدن در سمتی که شانه پایین تر است از طرف مقابل بیشتر است.
4- عضلات قسمت مقعر ستون مهره ها، کوتاه شده و منقبض می گردند.
5- عضلات قسمت محدب ستون مهره ها، کش یافته و شل می شوند.

روش درمان پشت کج
برای درمان این ناهنجاری ابتدا با انجام حرکات و نرمشهایی که موجب تحرک در ستون مهره ها می شوند، باید نسبت به ایجاد جنبش پذیری بیشتر اقدام کرد و با انجام حرکاتی که بتواند ستون مهره ها را به سمت جلو، عقب، طرفین و چرخش وادار نماید، در جهت افزایش انعطاف پذیری و نرم کردن این مفاصل گام برداشته شود.
عضلات درگیر در پشت کج نیز می بایست مورد مداوا و حرکت درمانی واقع شوند و با کشش عضلات راست کننده ستون مهره ها و عضله مایل شکمی که در اثر انحنای ستون فقرات کوتاه و منقبض شده اند و همچنین تقویت عضلات بخش محدت تنه و عضلات پشت و توسعه قابلیت ارتجاعی آنها در جهت اصلاح انحنای ستون فقرات اقدام گردد.

ناهنجاری پشت صاف:69
کاهش و یا از بین رفتن قوسهای طبیعی ستون مهره ها ناهنجاری دیگری را به نام پشت صاف بوجود می آورد. در این ناهنجاری، شخص مبتلا به طور طبیعی دارای فرورفتگی کمری و قوس پشتی نبوده و در اثر اختلال پیش آمده در وضعیت عادی آنها، ستون مهره های فرد صاف و غیرطبیعی دیده می شود و در اصطلاح عامیانه به این قبیل افراد"عصا قورت داده" می گویند.
از مشخصات ظاهری پشت صاف می توان در یک خط بودن ستون مهره ها، کمبود تحرک و جنبش پذیری مهره ها و ضعف و ناتوانی عضلات مربوط به آن را نام برد.
البته باید ذکر کرد که پشت صاف با انتخاب بعضی از وضعیتهای بدنی مانند: صاف نشستن، ایستادن و راه رفتن کاملاً متمایز بوده و همانگونه که توضیح داده شد، در اثر از بین رفتن قوسهای طبیعی ستون مهره ها ایجاد می گردد.
@
شکل (25): پشت صاف ص 103
افراد مبتلا به پشت صاف برای جبران مشکل خود هنگام راه رفتن پاها را به طرفین منحرف می نمایند تا راحتتر قدم بردارند. در پشت صاف لگن خاصره کمی بر روی محور عرضی بدن به طرف عقب می چرخد و تا حدی لگن با افق کم می شود. زیرا عضلات پشت ران بسیار کوتاه شده و عضلات تاکننده باسن و لیگامنتهای خاصر بسیار کش می یابند. از بین رفتن حالت ارتجاعی در ستون فقرات و کم شدن فاصله مهره ها در این ناهنجاری، سبب می گردد که در اثر بروز صدمه در غضروفها و صفحات دیسک، افراد مبتلا به پشت صاف دائماً از دردهای ناشی از این نقص، بخصوص در نواحی کمر و سینه گله مند باشند.

علل بروز ناهنجاری پشت صاف
ابتلا به بیماری نرمی استخوان70 در سنین کودکی (حدود یکسالگی) در آن هنگامی که کودک بر روی باسن می نشیند، معمولاً اولین مهره کمری یا دوازدهمین مهره پشتی دچار راشیتیسم شده و رفته رفته سفت و محکم می گردد. در این وضعیت، وقتی کودک سعی می کند تا بالاتنه خود را راست نگاه دارد به دلیل وجود ناهنجاری در گودی کمر و قوس پشتی به ناچار حالت تنه او به صورت صاف دیده می شود.
از علل دیگر بروز پشت صاف می توان به موارد زیر اشاه نمود:
1- شل شدن عضلات بخش قدامی ران
2- کوتاه شدن عضلات پشت ران
3- ناهنجاریهای ساختمانی در ستون مهره ها
4- عوامل ارثی و ژنتیک
5- سبک و شیوه غلط زندگی

روش درمان پشت صاف
یکی از آزمونهایی که می توان به وسیله آن ناهنجاری پشت صاف را تشخیص داد بدین صورت است که، شخص موردنظر با تنه ای برهنه شده و از پشت به دیوار تکیه می دهد. در این حالت اگر عارضه پشت صاف وجود داشته باشد، پشت فرد به طور کامل با دیوار تماس حاصل نموده و هیچگونه فاصله ای بین مهره های کمری و گردنی با دیوار وجود نخواهد داشت ولی در افراد سالم معمولاً 2 تا 5/2 سانتی متر فاصله طبیعی بین دیوار و مهره های گردن و همینطور 5/2 تا 3 سانتی متر فاصله بین مهره های کمری تا دیوار می باشد.
به منظور پیشگیری از پیشرفت این ناهنجاری و کاهش عوارض آن ابتدا بایستی نسبت به افزایش جنبش پذیری و حالت انعطاف مفاصل ستون مهره ها و بهبود نیروی ارتجاعی عضلات تنه اقدام نمود تا بدین طریق شرایط مناسب جهت انجام حرکات اصلاحی و درمانی لازم فراهم آید و در ادامه روند درمان عضلات درگیر بالاتنه به طور عمومی باید مورد توجه و تقویت قرار گیرند، تا بدین وسیله نیز هر عضله ای با به دست آوردن توان لازم وظیفه خود را به نحو مطلوبی عمل نموده و در به دست آوردن وضعیت صحیح ستون مهره ها ایفای نقش نماید.

حرکات اصلاحی برای ناهنجاریهای تنه
در این بخش تعدادی از حرکات نمونه ای که برای اصلاح و درمان ناراحتی های وضعیتی و ناهنجاریهای پیش آمده در تنه از آنها استفاده می شود، آورده شده است. حرکات ارائه شده صرفاً نمونه هایی هستند که در صورت اجرا و تکرار مرتب و صحیح آنها برای مدتی مناسب قادر خواهند بود تا حدود زیادی در پیشگیری و اصلاح ناهنجاریها موثر و مفید واقع گردند.
آنچه که در اینجا اهمیت دارد و می بایست ذکر شود، چگونگی اجرای تمرینات و حرکات اصلاحی می باشد که حتماً توصیه می شود، اجرای حرکات با نظارت و زیرنظر یک نفر متخصص و کارشناس فن انجام پذیرد. چرا که در صورت انتخاب و اجرای حرکات ناصحیح، نه تنها احتمال اصلاح ناهنجاری موردنظر با مشکل مواجه می گردد بلکه، احتمال بروز ضایعات و ناهنجاریهای دیگری را در بدن سبب می شود.

حرکات اصلاحی ناهنجاری پشت گرد:
1- در حال ایستاده، کمی پاها را از یکدیگر باز می کنیم و دستهای خود را در بالای سر بلند می کنیم. سپس با خم شدن به چپ و راست، ستون مهره ها را به حرکت درمی آوریم.
@
شکل ص 107
2- در حالت ایستاده و بالا بردن دستها به طرف بالا پرش انجام می دهیم و به طور متناوب به طرف چپ یا راست متمایل می شویم. مانند حرکتی شبیه دفاع والیبال.
@
شکل ص 107
3- با زانو روی زمین نشسته و با دستهایی کشیده سینه خود را به زمین نزدیک کرده و دستها را بر روی زمین قرار می دهیم و مختصراً فشار می دهیم تا عضلات سینه کشیده شوند و سپس با همان حالت نیم خیز از زمین بلند می شویم.
@
شکل ص 107
4- از حالت ایستاده و با بدنی کشیده و دستها بالای سر به طرف بالا پریده و بدنمان را به حالت قوس درمی آوریم.
@
شکل ص 107
5- بر روی زانوها می نشینیم و با قراردادن دستها بر روی زمین و بردن بدن به طرف دستها و زمین و بازگرداند آن به طرف پاها حرکت را انجام می دهیم.
@
شکل ص 108
6- بر روی سینه دراز می کشیم و سپس دستها را در امتداد بدن قرار می دهیم. در این حالت سعی می کنیم تا بالاتنه خود را از زمین بلند کنیم و این حرکت را تکرار نماییم.
@
شکل ص 108
7- با شکم بر روی زمین می خوابیم و به وسیله دسنها، مچ پاهایمان را از عقب می گیریم. سپس با قوس نمودن بدن از پشت، حرکت گهواره را اجرا می کنیم.
@
شکل ص 108
8- بر روی پنجه های پا می نشینیم و با قراردادن دستها بر روی زمین پایین تنه خود را به بالا و عقب پرتاب می کنیم و پس از فرود آمدن پاها بر روی زمین این بار با قرار دادن پاها بر روی زمین و بدنی کشیده از جلو به طرف بالا پرش انجام می دهیم و این حرکت را دوباره تکرار می کنیم.
@
شکل ص 109
9- از روبرو در مقابل دیوار می ایستیم و دستها را در بالای سربلند کرده و به دیوار تکیه می دهیم. در این حالت سعی می کنیم تا با بلند شدن بر روی پنجه های پا دستهایمان را در نقطه بالاتری قرار داده و به این وسیله در عضلات مقابل بدن کشش ایجاد نماییم.
@
شکل ص 109
10- دو به دو پشت سرهم می نشینیم و دستها را در بالای سر به هم می گیریم. سپس حرکت آفتاب مهتاب را به طور متناوب اجرا می کنیم و هر نفری که بالا قرار دارد باید سعی کند بدن خود را صاف و کشیده نگاه دارد.
@
شکل ص 109
11- یک نفر به پشت بر روی زمین می خوابد و نفر دیگر بالای سر او می نشیند. سپس نفر اول با قرار دادن دستها در بالای سر بر روی زمین حرکت پل را انجام می دهد.
@
شکل ص 109
12- بدن را از کمر خم کرده و با قرار دادن دستها بر روی یک سکو سعی می کنیم تا سر و سینه خود را به طرف پایین فشار دهیم.
@
شکل ص 109
حرکات اصلاحی ناهنجاری پشت گود:
1- با چرخش دستها از مفصل کتف و تاب دادن آنها بدن را به طرف پایین و بالا حرکت می دهیم.
@
شکل ص 110
2- کنار دیوار ایستاده و دستها را در مقابل بدن می گیریم. در این حالت سعی می کنیم با فشار بدن را به دیوار چسبانده و بدین وسیله فاصله بین مهره های پشت را با دیوار پر کنیم.
@
شکل ص 110
3- با قرار دادن یک عدد دستمال یا طناب در کف پاها و گرفتن دو سر آن بوسیله دستهایمان، سعی در جمع و باز کردن مفصل زانو می کنیم و با این حرکت موجب کشیده شدن عضلات پشت کمر می شویم.
@
شکل ص 110
4- بر روی باسن می نشینیم و با چسباندن زانوها به سینه مچ پاها را می گیریم. سپس بر روی پشت می خوابیم و حرکت گهواره ای را برای چند مرتبه تکرار می کنیم.
@
شکل ص 110
5- به پشت می خوابیم و با یک دست پنجه پای مخالف را گرفته و به طرف ساق پا می کشیم و با پای دیگر این حرکت را تکرار می کنیم.
@
شکل ص 111
6- به پشت خوابیده و زانوها را جمع می کنیم تا کف پا بر روی زمین قرار گیرد در این حالت چند مرتبه به عضلات شکم فشار وارد می سازیم تا گودی پشت کمر به زمین بچسبد.
@
شکل ص 111
7- با گرفتن دست یک نفر از پشت و زیر پاها و همزمان با خم کردن بدن به سمت پایین، سعی می کنیم با کمک نفری که دستهایمان را از بین پاها به عقب می کشد حرکت خم شدن در دامنه معین به پایین را تکرار کنیم.
@
شکل ص 111
8- با زاونوهایی صاف، بدنمان را به جلو خم می کنیم تا نوک انگشتان به پاها و یا زمین برخورد نماید و این حرکت را تکرار می کنیم.
@
شکل ص 111
9- با گرفتن یک میله یا طناب سعی می کنیم بدنمان را به طرف بالا کشیده و مجدداً به پایین بازگردیم. و این تمرین را تکرار کنیم.
@
شکل ص 111
10- با پاهایی جفت ایستاده و دستهایمان را به کمر تکیه می دهیم. در این حالت بالاتنه را صاف و از ناحیه کمر بطرف جلو خم می کنیم و به حالت اول بازمی گردیم.
@
شکل ص 112
11- به صورت چهار دست و پا قرار می گیریم و ستون مهره ها را به طرف پایین و بالا حرکت می دهیم. در این حالت اگر اندکی آرنجها نیز خم و راست بشوند، بهتر خواهد بود.
@
شکل ص 112
12- به صورت زانو بلند و لی لی کردن حرکت می کنیم و هماهنگ با حرکات پا دستهایمان را نیز به حرکت درمی آوریم.
@
شکل ص 112
حرکت اصلاحی ناهنجاری پشت کج:
1- با نگهداشتن یک تکه پارچه و یا چوب در بین دستها، سعی می کنیم تا بدن را به سمت چپ و راست خم کنیم و پس از هر حرکت به حالت اولیه بازگردیم.
@
شکل ص113
2- بر روی پهلو دراز کشیده و با تکیه دادن دستی که سمت زمین قرار دارد، بالاتنه را به طرف بالا هدایت می کنیم و بدن را در این حالت چند ثانیه نگه می داریم و سپس حرکت را در طرف دیگر بدن اجرا می کنیم.
@
شکل ص113
3- با پاهای باز می ایستیم و دستهایمان را در کنار بدن کشیده نگه می داریم سپس با خم شدن به طرفین سعی می کنیم تا دستهایمان را به مچ پاها برسانیم و بازگردیم.
@
شکل ص113
4- دو به دو روبروی هم می ایستیم و دستهایمان را در بالای سر می گیریم، سپس با چرخش دستها و بدن یک دور کامل بر روی پاها چرخیده و دوباره روبروی هم قرار می گیریم.
@
شکل ص113
5- به پشت خوابیده و با قرار دادن آرنجها بر روی زمین و بلند کردن پاها بطرف بالا، دستهایمان را پشت کمر تکیه می دهیم و بصورت جفت پاها را یکبار به طرف چپ و بار دیگر بطرف راست جمع و باز می کنیم.
@
شکل ص114
6- با قرار دادن دستها در نزدیک گوشها، بر روی زمین زانو می زنیم، در این حالت بالاتنه را به چپ و راست می چرخانیم.
@
شکل ص114
7- از پهلو در کنار یکدیگر می ایستیم و دستها را بالای سر برده و دستهای نفر پهلوی را می گیریم. سپس سعی می کنیم با حرکت به پهلو از همدیگر فاصله گرفته و بدن را به صورت قوص درآوریم.
@
شکل ص114
8- با پاهایی به اندازه عرض شانه از هم ایستاده و دستها را بالای سر می بریم. در این حالت با تاب دادن دستها و خم کردن بدن مانند دایره به چپ و راست می چرخیم.
@
شکل ص114
9- در حالت نشسته پاها را دراز می کنیم و سپس بالاتنه را به چپ و راست چرخانده و در این حالت سعی می کنیم تا آرنج دست راست را به زانوی پای چپ و آرنج دست چپ را به زانوی پای راست بزنیم.
@
شکل ص115
10- با قرار دادن زانوها و کف دستها بر روی زمین سعی در بردن دستها و بالاتنه به چپ و راست و در عین حال حرکت به سمت جلو می کنیم.
@
شکل ص115
11- با پاهای باز می ایستیم و کمر را بسمت جلو خم کرده و دستها را به طرفین باز می کنیم و با کمک یک نفر بدن را به چپ و راست می چرخانیم.
@
شکل ص115
12- زانوها را بر روی زمین قرار می دهیم و یکدست را به روی کمر و دست دیگر را بالای سر می بریم و با انحنای کمر به سمت دستی که به کمر تکیه داده ایم، به ستون مهره ها حرکت می دهیم و همین حرکت را در سمت دیگر بدن تکرار می کنیم.
@
شکل ص115
حرکات اصلاحی ناهنجاری پشت صاف:
1- با قرار دادن زانوها و کف دستها بر روی زمین می نشینیم و سپس با خم کردن آرنجها و نزدیک کردن سینه و چانه به زمین حرکت می کنیم و به مرحله اول باز می گردیم.
@
شکل ص116
2- به پشت بر روی زمین خوابیده و با جمع کردن زانوها کف پاها را بر روی زمین قرار می دهیم. در این حالت به سمت عقب غلت زده و پاها را به طرف بالا می بریم و بازمی گردیم.
@
شکل ص116
3- به صورت خمیده به جلو راه می رویم و هر دو دست را به پنجه پاهایی که هنگام قدم برداشتن به جلو حرکت می کنند، می زنیم.
@
شکل ص116
4- پاها را به اندازه عرض شانه باز می کنیم و می ایستیم، دستها را در طرفین بدن باز می کنیم و با تاب دادن دستها کمر را به سمت چپ و راست حرکت می دهیم.
@
شکل ص116
5- در حالت ایستاده پاها را به اندازه عرض شانه باز می کنیم، و با تاب دادن دستها به سمت بالا و طرفین بدن را حرکت داده می چرخانیم.
@
شکل ص117
6- با قرار دادن زانوها و کف دستها بر روی زمین، کمر خود را به سمت پایین و بالا قوس می کنیم، البته در هر دو حالت سرمان را نیز به طرف پایین و بالا حرکت می دهیم.
@
شکل ص117
7- با پای باز می ایستیم، سپس از مقابل بدن را به طرف جلو خم کرده و دست راست را به پای چپ می زنیم و سپس با خم کردن بدن از پشت، سعی می کنیم تا دست راست را به پشت پای چپ بزنیم.
@
شکل ص117
8- بر روی سینه می خوابیم و دستهایمان را کشیده و همزمان با پای مخالف از روی زمین بلند می کنیم. و با دست و پای دیگر نیز تکرار می کنیم.
@
شکل ص117
9- از حالت نشسته، به پشت غلت می زنیم و پاها را به طرف بالا دراز می کنیم و سپس به حالت اول برمی گردیم.
@
شکل ص118
10- به پشت خوابیده و دستها و پاها را در امتداد بدن کشیده نگه می داریم. در این حالت زانوها را جمع کرده و دستها و سر و سینه را به زمین به طرف پاها جمع می کنیم و سپس به حالت او برمی گردیم.
@
شکل ص118
11- با پاهای باز، دستها را بالای بدن گرفته و به صورت دایره بالاتنه را می چرخانیم.
@
شکل ص118
11- به حالت زانو بلند، لی لی کرده و با حرکت دادن دستها به جلو حرکت می کنیم.
@
شکل ص118

فصــل پنجم
آناتومی اندام تحتانی:
اندام تحتانی که شامل پاها می باشد. از لگن خاصره تا انگشتان پا را شامل می گردد. این اندام ها دارای مفاصل متعددی از قبیل : مفصل لگن(ران)71، مفصل زانو72، مفصل مچ پا73، مفصل بین درشت نی و نازک نی، مفاصل کف پا و مفاصل بند انگشتان پا می باشند. که از جمله مفاصل حساس و پرتحرک بدن هستند.

استخوان بندی اندام تحتانی:
استخوان بندی اندام تحتانی شامل چهار قسمت است که عبارتند از: لگن، ران، ساق و پا.
– استخوان لگن از بخشها و قسمتهای مختلفی مانند خاصره، عانه و مورک تشکیل شده است. که در قسمت تحتانی خاصره و در طرفین لگن قرار دارد و از به هم پیوستن استخوانهای عانه و ورک تشکیل شده است.
– استخوان دیگر اندام تحتانی، استخوان ران نام دارد که استخوان است دراز و دارای یک تنه و دو انتها. در وضعیت ایستاده محور طولی این استخوان به طرف داخل تمایل دارد، که این تمایل در زنان به علت پهن بودن لگن بیشتر است.
– استخوان کشکک یکی دیگر از استخوانهای اندام تحتانی است که در قسمت قدامی زانو قرار دارد و بزرگترین استخوان کنجدی بدن می باشد.
– ساق پا نیز از دو استخوان دراز تشکیل می گردد که یکی از حجیم تر و دیگری باریکتر. استخوانهای مذکور به نامهای درشت نی و نازک نی خوانده می شوند، در دو انتهای فوقانی و تحتانی خود با یکدیگر مفصل تشکیل می دهند.
– استخوان بندی پا از سه دسته استخوان تشکیل شده است که 7 قطعه از آنها در مچ پا بوده و از نوع استخوانهای کوتاه هستند و 5 قطعه دیگر از استخوانهای درازند. در کف پا قرار دارند و بالاخره 14 قطعه استخوان دیگر نیز تشکیل دهنده بندهای انگشتان پا می باشند.

عضلات اندام تحتانی :
عضلات بزرگ و کوچک متعددی در آناتومی اندامهای تحتانی بدن قرار دارند. این عضلات دارای شکل و اندازه های متفاوتی هستند که می توان آنها را به سه گروه عضله که در سرینی و ران، ناحیه ساق و ناحیه پا قرار دارند تقسیم نمود.
از مهمترین عضلات اندام تحتانی که در حرکات مختلف ورزشی و حفظ و نگهداری و وضعیتهای بدنی نقش مهم و بسزایی را دارند. می توان به عضلات زیر اشاره کرد:
1- عضلات قسمت قدامی ران (عضله سوئز و خاصره ای74، خیاطه75، عضله چهارسر رانی76
2- عضلات قسمت خلفی ران( عضله سرینی بزرگ 77 و کوچک78، عضله دوسررانی79، عضله نیم وتری80، عضله نیم غشایی81)
3- عضلات قسمت قدامی ساق پا(عضله درشت نئی قدامی82، باز کننده دراز شست83 ، باز کننده دراز انگشتان84، نازک نئی85)
4- عضلات قسمت خلفی ساق پا (عضله سه سر ساقی86، عضله دوقلو87، عضله نعلی88)
@
شکل ص124
پاهای انسان به دلیل اینکه ساعات قابل توجهی از شبانه روز را در داخل کفش قرار می گیرند و به تناسب نوع کار هر فردی بخش نسبتاً زیادی از طول زندگی را در محیط داخل کفش سپری می کنند، از نظر اسکلتی، تاندونی می توانند تاثیرات مثبت و منفی زیادی را از کفشهای مورد استفاده بپذیرند و در نتیجه، نارسائیها و ناهنجاریهای گوناگون در آنها ایجاد شود.
کفش به عنوان نقطه تماس و واسطه بین انسان و سطح زمین امروزه از اهمیت بسزایی برخوردار است. کاملاً واضح است که شکل پاها به میزان زیادی همانند دیگر اندامهای بدن قابل تغییر می باشد. امروزه پای واقعاً طبیعی راحتی در دوره بلوغ افراد به ندرت می توان یافت، در حالی که اکثر کودکان هنگام تولد پاهایی طبیعی دارند. در پانگار89 طبیعی تنگه پا یعنی باریکترین نقطه آن معین گردیده است که بطور تقریبی یک سوم پهنای پنجه را دارست.
باید به خاطر آورد که، کف پا تنها هنگام قدم زدن در صورتی که در حالت صاف باشد می تواند عمل طبیعی خود را انجام دهد. این موضوع با این حقیقت کاملاً منطبق است که یک نوزاد پایی شبیه پای چماقی90 داشته و نمی تواند راه برود. البته مشخص است که به هر حال پای نوزاد واقعاً یک پای چماقی نیست چرا که به راحتی می تواند به حالت طبیعی تغییر شکل یابد. شکل پا تنها وقتی ثابت می شود که به شکل کف روها91 (قرار گرفتن کاملاً طبیعی پا بر روی زمین) از آن استفاده شود.92

تغییرات در قوسهای کف پا
قدم زدن حرکتی بسیار پیچیده است که در آن استخوانها، رباطها و عضلات کف پا همگی در معرض فشارهای گوناگون قرار می گیرد. این موضوع با ذکر این حقیقت که قوس طولی کف پا ثابت نبوده و در حین قدم زدن تغییراتی در آن دیده می شود، تایید می گردد.
برخی از محققان این مسئله را مورد تحقیق قرار داده اند. از افراد مورد آزمایش که از گروههای سنی متفاوت انتخاب شده بودند با یک دوربین فرکانس بالا93 در حین قدم زدن آنان در مقابل یک تلویزیون تصاویری گرفته شد. تصاویر اشعه ایکس به طور جداگانه مورد ارزیابی قرار گرفت و شکل و ارتفاع طولی کف پا اندازه گیری شد.
@
شکل (26) ص126
هر گام بر پایه چهار مرحله زمانی اختصاصی مورد ارزیابی قرار گرفت، این مراحل عبارتند از:
1- حداکثر فشردگی94 بافتهای نرم که زیر استخوان پاشنه قرار دارد.
2- حداکثر فشردگی بافتهای نرم پنجه پا
3- آغاز کاهش فشار بافتهای نرمی که زیر استخوان پاشنه قرار دارند.
4- از جاکندن پاشنه از زمین
تعداد تصاویر گرفته شده به شکل نموداری بر روی محور طولها نشان داده شده است. در حالی که طول فاصله اندازه گیری شده حرکت بر روی محور عرضها به نمایش درآمده است. این نمودار نشان دهنده تغییرات وابسته به فشار در قوس کف پا در حین یک گام می باشد. بدین وسیله ثابت شد که، تغییرات متعدد و کوتاهی که عملاً قابل برگشت است در میزان ارتفاع قوس کف پا به وجود می آید. در حالی که از طرف دیگر حمایت قوس به میزان بالایی وجود دارد. طی تغییرات آشکار شکل این قوس که مطابق با اثرات نیروی حداکثر، فشار و انقباض عضلات بود شاهد نظمی سه برابر حالت قبلی بودیم که به منظور حمایت قوس مزبور بوجود می آمد. در این حالت چنین تصور می شد که به دنبال فشاری که باعث کشش اولیه عضلات می شود، یک انقباض بازتابی در عضلات به وجود می آید، که خود می تواند باعث تقویت قوس کف پا شود.
به هنگام تهیه کفی برای کفش، بخصوص در کودکان باید تمایلی طبیعی به قرار گرفتن رو به خارج پا95 را به عنوان بخشی از رشد طبیعی پا دانست که می توان آن را با بیشتر ایستادن روی پاشنه ها تصحیح کرد. افرادی که این وضعیت رو به خارج فیزیولوژیک را نشان می دهند نباید به سرعت در مورد دریافت کفی های مخصوص برای کفش خود اقدام کنند. چرا که وضعیت مزبور یک مرحله طبیعی از رشدی است که احتیاج به هیچگونه درمانی ندارد. رواج بیش از حد کفی های نرم چرمی در افراد پا صاف یا کسانی که پای C شکل96 دارند به همراه استفاده زیاد از حفاظ قوس داخلی97 کاملاً غیرضروری است.

ویژگیهای طراحی کفش
قرار گرفتن پا به طور کامل و خوب و راحت در داخل کفش نکته بسیار مهمی است که، در طراحی کفش باید مدنظر قرار گیرد. قوسهای کف پا باید با تخت کفش کاملاً منطبق بوده و برجستگیها و فرورفتگیهای پا در داخل کفش کاملاً جای گرفته و راحت باشد.
در هنگام حرکت و به دلیل زاویه ای که در مرحله اول حرکت قدم برداشتن و با بلند شدن پاشنه از روی زمین بر مفاصل بین بندهای انگشتان و کف پا ایجاد می شود در تهیه نوع کفش و انتخاب رویه آن باید مورد توجه باشد و این موضوع به نحوی باید پیش بینی شود که هیچگونه فشاری را بر روی پنجه پا ایجاد نکند.
کفش های بنددار نیز یکی دیگر از مواردی است که معمولاً برای کودکان ایجاد مشکل می نماید. بستن بند کفش به شکل معمولی مشخصاً برای کودکان نامناسب است و در بزرگسالان نیز نحوه بستن بند کفشها(سفت یا شل) از مواردی است که استفاده مناسب و نامناسب از کفش را می تواند به دنبال داشته باشد. معمولاً ثبات بند کفشها بر اثر تکان خوردن بهم می خورد. بعلاوه، بندهای بلندتر نیز خطرناک است. زیرا که ممکن است بر روی آنها پا گذاشته شده و باعث سقوط افراد بشوند.
استفاده از بندهایی که دارای نوعی خاصیت چسبندگی98 هستند، امروزه به میزان زیادی افزایش یافته است. این نوع بندها به هیچ وجه تکان نمی خورند. برای کفشهای کودکان کم سن و سال استفاده از یک بند چسبنده کافی است. در کودکان بزرگتر، چند تا از این بندها را می توان در یک کفش مورد استفاده قرار داد.
در انتخاب انواع مختلف کفش نباید تحت تاثیر ظواهر و تمایلات غیرمنطقی قرار گرفت و نکات مهم زیر را باید مورد توجه قرار داد:
1- پاها در درون کفش باید به راحتی جا گرفته و اندازه کفش می بایست کاملاً مناسب پا در نظر گرفته شود.
2- انگشتان پا نباید با پنجه ها تماس یابد و باید در تمام حالات با نوک کفش فاصله داشته باشند.
3- کفشها باید دارای پاشنه های محکم در پشت کفش بوده و از ناحیه زردپی آشیل بهتر حمایت کنند.
4- پنجه های کفش باید فضای مناسب و کافی برای قرار گرفتن انگشتان پا را داشته باشند.
5- بندهای کفش طوری باشند که بستن آنها به راحتی انجام پذیرد.
6- لبه های کفش از جنس راحت و نرمی بوده و خیلی سفت نباشد.
7- امکان تهویه پا در درون کفش بخوبی فراهم گردد.
8- در هنگام گام برداشتن، کفشها امکان خم شدن به پنجه پا را به راحتی فراهم سازند.
9- کفی استفاده شده در کفشها از نوع مناسب بوده و از انعکاس ضربات حاصله از برخورد پا بر زمین به مفاصل بدن جلوگیری کند.
10- وزن کفش باید متناسب با جثه و سن استفاده کننده انتخاب گردد.
11- کفشهایی که دارای پاشنه های بلند بوده و در نتیجه امکان تماس صاف، کف پا را با زمین مقدور نمی سازند مناسب نیستند.
12- جنس کفش نیز در فصول مختلف سال از نظر تناسب با دمای محیط و همچنین رطوبت محوطه ها باید مدنظر باشد.
باید اذعان داشت که عدم رعایت این موضوع می تواند زمینه ساز بسیاری از ناراحتی و التهابات مفصلی در انسان بوده و درد مفاصل را به دنبال داشته باشد.
تقریباً در تمامی مراحل التهاب مفصل، کفشهای ضربه گیر به سادگی در کاهش فشارهای حاصل از تماس پا با زمین موثر است. انواع کفشهای تجارتی امروزی اختلافات اختصاصی قابل توجه را نشان می دهند و ممکن است که دارای اجزاء ضربه گیر فقط در ناحیه پاشنه و یا در کل تخت و پاشنه کفش باشند. ناراحتیهای متعددی که در مصرف کنندگان چنین کفشهای دیده می شود سازندگان کفش را تشویق به این کرده است که در تهیه و طراحی کفشهای معمولی و ورزشی به خاصیت ضربه گیری و نقش آن در درمان بیماران مبتلا به التهاب مفاصل و حمایت پا در حین حرکت را مورد توجه قرار دهند.

کفش های ورزشی
برخی از مطالعات ارتوپدیک نشان داده است که بسیاری از مردمی که نواقصی99 در پاهایشان مشاهده می شود احتیاج به درمان داشته و حتی کودکان نیز ممکن است صدماتی را در این زمینه متحمل شوند. در این گروه، نسبتاً عظیم نواقصی اکتسابی بیشتر در نتیجه عدم فعالیت پاها و همچنین فشارهای وارده از جانب کفشهای کوچکتر از اندازه واقعی پا بوجود می آید. در پی استفاده از این کفشهای نامناسب، تحلیل عضلات و زردپی ها به عنوان یک مشکل جدی بروز می نماید.100
باید از یک کفش ورزشی خوب انتظار داشت تا با مشکل و قدرت ارتجاعی پا مطابقت داشته باشد. این موضوع بویژه در مورد تخت داخلی کفش حائز اهمیت است چرا که این تخت باید به عنوان یک تخت پای101 واقعی عمل نموده و در مقابل احتیاجات اختصاصی ورزشکار و فشارهای حاصل از فعالیتهای ورزشی پاسخ مناسبی بدهد. تخت پاهای مرتجع بویژه از آن دسته از ورزشهایی مورد احتیاج است که نیروها و فشارهای زیادی در آنها ایجاد شده و به ناچار باید در برابر آنها از این نوع تخت استفاده نمود.
راه رفتن و دویدن مهمترین فعالیت بدنی است که تمامی انسانها به نوعی ساعاتی از زندگی روزانه خود را بدان می پردازند. در تمامی رشته های ورزشی با راه رفتن و دویدن سروکار داشته و بخشی از تمرینات و فعالیتهای خود را با دویدن انجام می دهد. مسابقات دو به عنوان بخشی از فعالیتهای ورزشی اساس بازیهای المپیک باستان بوده و همچنین موضوع اصلی بحثهای احیای بازیهای المپیک جدید را نیز تشکیل می دهد. در حال حاضر، دویدن در تمامی برنامه های ورزشی که برای آمادگی جسمانی و ورزش همگانی و سلامتی انجام می گیرند در بین ورزشکاران جایگاه مهم و ویژهای دارد.
به موازات افزایش محبوبیت ورزش دو، علم بیومکانیک ورزشی نیز گسترش یافته است. و دانشمندان محققین انجمن بین المللی بیومکانیک از زمان تاسیس آن از سال 1968، توجه خاصی به کفشهای ورزشی داشته اند.
کفش های ورزشی اولیه؛ نسبت به کفش های معمولی، تنها تفاوت اندکی داشتند. اما امروزه قضیه تفاوت بسیاری می کند. امروزه حداقل 200 نوع کفش ورزشی در بازار موجود است که هر یک دربردارنده یک ابداع جدید است. البته همه این ابداعات جنبه علمی ندارد. بسیاری از آنها نتیجه تجربیات مربیان و طراحان کفش است.
وقتی در لحظه تماس پا با زمین، به پای یک دونده دقت می کنیم، گاهی درمی یابیم که، پا نسبت به سطح زمین حرکتی رو به عقب دارد. در حقیقت آزمایشها نشان داده است که این موضوع حقیقت ندارد. همچنان که نشان داده شده است در یک گروه 10 نفره از آزمودنی ها، بردار سرعت متوسط رو به جلو و افقی پاشنه تقریباً یک متر در ثانیه است. هیچکدام از آزمایشها نشان از سرعت رو به جلو صفر یا بردار سرعت رو به عقب نداشتند. خود این موضوع دلیل آن است که، چرا کفشهای ورزشی، تخت در ناحیه ای فرسوده می شوند که اول از همه بر زمین می نشیند. فرسودگی ایجاد شده نتیجه مقادیر عظیم حرکات اصطکاکی بین کفش و زمین است، نه نیروی قائم. روش های مستقیم، مثل اندازه گیری نیرو و فشار نشان می دهد که به طور طبیعی اولین نقطه تماس بین کفش و زمین در لبه خارجی کفش اتفاق می افتد.
@
شکل (27) ص 132
کفش ورزشی باید به عنوان یکی از لوازم ورزشی، بخشی از وظایف ورزشکار را به عهده بگیرد. همچنین باید پا را از ضربات و عوامل خارجی زیان آور محافظت و مراقبت نماید. کفش باید تمام حرکات ورزشکار را بدون اثر منفی بر اعمال طبیعی پا تقویت کند. ورزشکار باید با پوشیدن کفش قادر به دویدن، پریدن، ایستادن، شتاب گرفتن، دور زدن، تغییر دادن سریع جهت حرکت، لیز خوردن، ایجاد نیرو و حفظ تعادل خویش باشد. نیروهای ایجاد شده طی این فرآیندهای حرکتی102 از طریق کفش به سطح زمین انتقال داده می شوند. یک کفش ورزشی قادر نیست که تمامی این نیازها را برآورده نماید. این مسئله به طور کلی برای تمام ورزشکاران و اختصاصاً برای دوندگان مشکلاتی را ایجاد می نماید.
خریداران کفشهایی که قهرمانی روی آنها حک شده است گاهی اوقات دچار این نوهم می شوند که با پوشیدن این کفشها می توانند همانند قهرمانان مزبور حرکات ورزشی را اجرا نمایند. این نوع تبلیغات باعث شده است که حتی تبلیغات فروشندگان در مورد نتایج سودمند و اختصاصی کفشها نیز کمتر دارای تاثیر باشد.
مواد جدید مورد استفاده در ساخت کفشها تنها پس از چند ساعت پوشیدن کفش، با پا تطابق و سازش پیدا می کنند. چنانچه بعد از مدت فوق کفشهایی که باز هم استاندارد نبودند، مشخص می شود که به هیچ وجه مناسب شخص نیست.
دوام طبیعی کفش بایستی ورزشکار را دوباره به خریدن همان نوع کفش ترغیب نماید. چنانچه کفشها کاملاً مناسب نباشند، پای ورزشکار و گاهی نیز تمامی بدن وی، دچار آسیب می شود. همچنین اگر پای ورزشکار بر حسب نیاز شخصی خود قادر باشد شکل و ترکیبی نو را در کفش القاء کند. احتمالاً کفش ها به سرعت پاره می شوند.
@
شکل (28) ص 134
خاصیت ضربه گیری در کفش های ورزشی
بر طبق روشهای متفاوت دویدن، ما قادریم دوندگان پاشنه پا103 را از دوندگان وسط پا104 و دوندگان پنجه پا105 متمایز کنیم. دونده پاشنه پا در حالی که پاشنه اش مقدم بر سایر قسمتهای کف پا با زمین تماس می یابدو در عین حال سطح تماس را به وسیله پیچ دورانی پا کاهش می دهد، زانویش را راست نگه می دارد. دوندگان وسط پا و پنجه پا، زانو و استخوان لگنشان را مختصری در حالت خمیده نگاه داشته و با این ضربه حاصل از تماس پا با زمین، با قابلیت ارتجاعی بیشتری جذب می نمایند. برتری تکنیکی دوندگان میان پا یا پنجه پا این است که، در این دوندگان نسبت به دوندگان پاشنه پا از مقادیر نقاط اوج برتری غیر طبیعی خبری نیست. این موضوع دلیلی است بر این که چرا دوندگان حرفه ای از نظر تکنیکی از تماس پاشنه پا با زمین اجتناب نموده و سینه پایشان را همراه با یک حرکت سریع106 و لغزش رو به جلوی کف پا بر زمین می زنند؟ همچنین به جرات می توان گفت پاشنی پای یک دونده سرعت خوب عملاً مرکز زمین را لمس نمی کند. به هر جهت، سطح تماس پا با زمین بایستی به حداقل برسد. این امر تنها از طریق حرکت چرخشی کف پا به داخل107 امکان پذیر است. در این حالت استخوان پاشنه نسبت به پا به شکل حرف ایکس108 درآمده، استخوان ناوی109 در محلی پایین تر از مکان طبیعی خود جای می گیرد و ساق پا نیز به طرف داخل می چرخد. این چرخش رو به زوال110 بوسیله سفت کردن رباطها و عضلات ویژه درشت نئی قدامی کنترل می شود. میزان چرخش کف پا به داخل بستگی به: وزن ورشکار ، توانایی تکنیکی وی در ورزش و انواع مختلف سطوح زمینهای ورزشی دارد.111 حرکت آزاد انگشتان پا در جهات مختلف در داخل کفش، شرط لازم برای کندن راحت پا از زمین می باشد.
@
شکل (29) ص 137
شست پا در این رابطه بسیار مهم است. کج شدن شست پا با اعمال نیرو بر آن و کاهش ظرفیت تحمل فشار آن به تنهایی می تواند باعث بروز اختلال شود. متعاقب این اختلال، افزایش فشار قابل ملاحظه ای بر روی انگشتان دوم و سوم ایجاد می شود که البته تحمل آن را ندارند. بنابراین، با حضور فضای ایجاد شده در ناحیه پنجه پا، جابجایی در این ناحیه به راحتی صورت گرفته و متعاقب آن نیز احتمال ایجاد ناهنجاری های اسپلی فوت112 ( که نوعی پای پهن و نیمه پهن است) و شست کج و همچنین تغییر شکل ناخنهای پا113 افزایش می یابد. غالباً دلیل این تغییرات عبارت است از، استفاده از قالب های خیلی کوچک در تولید کفشها و همچنین استفاده از نوعی تخت کفش داخلی است که قسمت قدامی آن خیلی گرد باشد.
قرار دادن نادرست کف پا بر روی زمین و در نتیجه عدم توزیع صحیح فشار و عدم ضربه گیری مناسب می تواند منجر به یک سری ناراحتی ها در ناحیه ساق پا، استخوان لگن و ستون فقرات شود. هنگامی که یک دونده از ناراحتیهای غیرمعمول اندام تحتانیش شکایت می کند، معاینه کردن پاها به تنهایی کافی نیست. در این مواقع بایستی کل دستگاه حرکتی بدن ورزشکار مورد معاینه قرار گیرد. غالباً آسیب غضروفی114 و نرم غضروفی115 نیز در دوندگان دیده می شود. همچنین استخوان کشکک طی خمش زانو در رابطه با ساختار تشریحی طبیعی هود به وسیله نیروهای وارده، از محل خود خارج می شود. این حالت به ویژه با حضور ناهنجاریهای رشدی قبلی که در نتیجه عدم تعادل عضلانی به وجود می آید، بیشتر رخ می دهد. در این مورد، دوندگان پاشنه پا بیشتر تحت تاثیر قرار می گیرند، زیرا که عضله چهارسر رانی آنها در لحظه تماس پا با زمین به جای اینکه به سرعت منقبض شود و کشکک را به سمت بیرون بکشد در حال استراحت است. ضمناً ساق پا نیز در حین تماس پا با زمین به منظور ضربه گیری به طرف داخل می چرخد. اما در دوندگانی که کشکک آن ها در سطحی بالاتر از محل طبیعی خود قرار گرفته است116، عوارض بیشتر دیده می شود. در این موارد تمرینات کشش و تقویت عضله درشت نی قدامی و استفاده از کفش مناسب ورزشی که از قابلیت ضربه گیری مناسبی برخوردار باشد، در درمان و کاهش درد افراد موثر و مفید خواهد بود.

آثار فیزیولوژیک کفش ورزشی برپا
کفش ورزشی بر فیزیولوژیک کف پا موثر بوده و بالطبع به طور قابل ملاحظه ای در ایجاد تقریباً تمام بیماریهای مربوطه تاثیرگذار است. هدف از طراحی کفش ورزشی این است که از میزان پیچ خوردگی کف پا به داخل کاسته و نقاط اوج نیروهای قائم را کاهش دهد. اجزایی با سفتی و نرمی مختلف در ساختار پاشنه کفش باید بتوانند قدرت ارتجاعی این بخش از کفش را متناسب با وزن ورزشکار و اختصاصات زمین ورزش او تغییر دهند. برآمدگیهای گُوِه شکل به علت تغییر ساختمانی سبب استهلاک انرژی می شوند. با نثب مواد مصنوعی مرتجع ویژه بر روی کفشها می توان مقادیر نقاط اوج نیرو را به میزان زیادی کاهش داد.
در این مورد استفاده از بالشتکهای هوای متصل به هم نیز حائز اهمیت است. این بالشتکها در محل پاشنه کفش یا در سطح زیرین تمام تخت کفش قرار گرفته و انرژی های اضافه طی تماس اولیه پا با زمین را جذب می کنند.
امروزه سعی بر این است که با تغییر دادن شکل قالب کفش، کف پا را هر چه بیشتر با کف تطابق دهند. استفاده از قالبهای معروف به قالبهای صاف117 به میزان زیادی نسبت به قالبهای منحنی118 که در مورد حرکات چرخشی به کار می روند افزایش یافته است.
برای اجتناب از مشکلات ناشی از فشار شدید مربوط به کف بایستی تمام ورزشکاران در موقع خرید کفش ورزشی به نکات زیر توجه کنند.
1- کفش ورزشی باید طوری باشد که ورزشکار بتواند با کفشی که بندهایش کاملاً بسته شده بایستد و قدم بزند.
2- نوع بستن کفش119 قابل تغییر باشد.
3- انگشتان کوچک و بزرگ آنان نباید تحت فشار باشد. همچنین نباید فشاری روی سطح داخلی ناخن شست پا وارد شود. علاوه بر این، ورزشکار باید بتواند انگشتان پا را به طرف بالا و پایین خم کند.
4- هنگامی که اولین تماس پاشنه با زمین ایجاد شد، نبایستی پا به طرف داخل منحرف شود.
5- هنگام اولین تماس پاشنه پا با زمین نباید فشار یا کشش اضافی روی زردپی آشیل ایجاد شود.

کفش های ورزشی اصلاحی 120
وجود ناهنجاریها و بیماریهای مختلف در کف پای ورزشکاران که در اثر تمرینات و مسابقات مداوم در میادین و سالنهای ورزشی به وجود می آید، متخصصین و دست اندرکاران طراحی کفشهای ورزشی را بر آن داشت که به فکر اجرای تغییرات اصلاحی در کفشهای ورزشی افتاده و کوششهایی را به منظور ایجاد اصلاح در اجرای حرکات ورزشی در کفشهای ورزشی و بیومکانیک حرکات به عمل آورند.
@
شکل (30) ص 140
در حال حاضر حتی ناهنجاریهای شدید کف پا که با مشاهده جای پای شخص نیز قابل تشخیص است، نمی تواند ورزشکاران را از شرکت در مسابقات ورزشی منع نماید. حتی اگر شکل ظاهری این پاها در حالت سکون121 نیز دچار هنجاری های شدید باشد، اما از نظر عملی توانا بوده و توانایی اجرای حرکات ورزشی را دارد. در فعالیتهای تفریحی و ورزشی که در آن توده های مردم شرکت می کنند، وضعیت کاملاً متفاوت است. گسترش ورزش در بین عموم مردم باعث افزایش شناسایی تعدادی افراد شده است که دارای نقص مادرزادی یا اکتسابی در کف پای خویش هستند که به تعدادی از آن ها قبلاً اشاره شد.
در سالهای اخیر، یک بعد جدید به کفش های ورزشی اضافه شده است. کفش ورزشی امروزه تبدیل به یک سمبل وضع اجتماعی گشته است چرا که نه تنها به وسیله ورزشکاران و غیرورزشکاران استفاده می شود، بلکه، همچنین به وسیله مردمی که کمابیش دارای صدمات شدید دستگاه حرکتی هستند و یا معمولاً کفشهای ارتوپدی اصلاحی می پوشند مورد استفاده قرار می گیرد. این گروه همچنین مایلند که این کفشها را به عنوان کفشهای راحتی122 نیز استفاده نمایند.
@
شکل (31) ص 142
مسئله کفش های ورزشی اصلاحی را می توان از جهات متعددی بررسی نمود. یکی از این جوانب، کاهش میزان صدمات ورزشکار می باشد. برای بررسی مفصلتر، عمل اصلاحی در نظر گرفته شده را بایستی از 3 جنبه مورد تحقیق و تفحص قرار دهیم. این سه جنبه عبارتست از :
الف ـ قابلیت ضربه گیری
ب ـ حمایت
ج ـ هدایت
قابلیت ضربه گیری به معنای جذب ضربات می باشد. هر فردی بر روی زمین باعث می شود تا دستگاه حرکتی بدن ورزشکار تحت تاثیر نیروهای حاصل از تماس قرار گیرد. کفشهای اصلاحی ممکن است که نقاط اوج نیروهای حاصل از تماس را کاهش دهند. در حین تماس پا با زمین، کف پا باید در وضعیت نسبتاً محکمی قرار گیرد. ممکن است یک کفش اصلاحی، حساسیتی مضاعف را در این فاز تامین نموده و چرخش کف پا به درون و بیرون123 بیش از حد را کاهش دهد.
عمل حمایتی کفش معمولاً در بیومکانیک به شکل ایجاد تغییری در وضعیت نسبی کف پا و ساق پا تعریف می شود. این تغییر زاویه معمولاً با چرخش مچ پا ارتباط دارد و هدف نهایی از ارزیابی های اصلاحی کفش ورزشی است. حرکات بسیار شدید مچ پا (تا 30 درجه) به میزان زیادی مربوط به کفش می باشد. بهترین راه کاهش شدت این حرکات، کنترل علت و مبدا آنهاست. این مهم را می توان با متناسب نمودن هر چه بیشتر طرف خطرناک پشت کفش (یا بخش خارجی کفش) با شکل ظاهری پا به انجام رساند. این موضوع عمل اهرمی قوی موجود را از بین می برد.
جنبه هدایتی کفش های ورزشی در بیومکانیک به شکل ایجاد یک تغییر نسبی در زوایای مچ پا در نظر گرفته می شود. مطالعات تجربی نشان داده است که رابطه بین پاشنه و ساق پا را می توان به وسیله کفش تحت تاثیر قرار داد. این رابطه را می توان با قرار دادن گوه هایی در ناحیه پنجه کفش نیز تغییر داد. همچنین مشخص شده است که قرار دادن محافظه های داخلی در زیر قوس کف پا باعث افزایش چرخش در مچ پا طی مراحل ابتدایی حرکت می شود و بنابراین در ایجاد صدمات موثر می باشد.

پای ضربدری124
در عارضه پای ضربدری فضای موجود بین مچ پاها از حالت طبیعی بیشتر است و دو زانو کاملاً به هم می چسبند به طوری که شکل پاها به صورت ضربدری درمی آید.
در این ناهنجاری زانوها به سمت خارج زاویه دار شده و استخوان درشت نی از امتداد استخوان ران خارج می گردد.

علل بروز ناهنجاری پای ضربدری:
این تغییر شکل در کودکانی که زودتر از معمول براه می افتند، شایعتر است. در کودکان بیش از 2 سال اغلب با کف پای صاف همراه بوده و می توان آن را با کفش طبی اصلاح کرد، تغییر شکل اکثر قریب به اتفاق این بیماران تا 6 سالگی اصلاح می شود.
@
شکل (36) ص 160
پای ضربدری در سنین بالاتر بعضی مواقع در دختران چاق دیده می شود، که خود عامل مساعد کننده ای برای دررفتگی مکرر کشکک است.
یکنواخت نبودن صفحات رشد انتهای تحتانی استخوان ران و انتهای فوقانی استخوانهای درشت نی و نازک نی نیز، یکی دیگر از علل اصلی بروز این ناهنجاری است که می تواند به یکی از دلایل زیر باشد:
الف ـ ضربه های مختلف که باعث از بین رفتن صفحه رشد و بسته شدن آن می گردد.
ب ـ عفونتها
ج ـ بیماریهای متابولیکی و تغذیه ای مانند راشیتیسم که شایعترین علت تغییر شکل زانوها در کشورهای عقب افتاده است.
د ـ تغییر شکل ناشی از علل استاتیک و وضعیتی بدن مثل عدم تعادل عضلانی و یا وجود یک باند فیبری که باعث کاهش رشد در یک طرف و ادامه طبیعی آن در طرف دیگر می گردد.
تغییر شکل های زانو ممکن است علل استخوانی نداشته و در اثر ضایعات رباطهای مفصلی بوجود آید و همچنین بد جوش خوردن شکستگیهای حوالی زانو نیز می تواند از علل و عوامل بروز این ناهنجاری باشد.

روش تشخیص پای ضربدری:
به صورت راحت و معمولی بایستد به طوری که خط شاقولی از بین دو قوزک شما عبور نماید. در این حالت، فاصله بین دو قوزک خود را اندازه بگیرید. اگر این فاصله حداکثر 2 سانتی متر باشد، نشانگر طبیعی بودن پای شماست ولی چنانچه این فاصله از اندازه فوق بیشتر باشد نشاندهنده وجود عارضه پای ضربدری است که باید به متخصص مراجعه نمایید.
همچنین برای اندازه گیری زاویه ضربدری زانوها از روی فیلم رادیوگرافی خطی در امتداد محور ران و درشت نی رسم نموده و زاویه بوجود آمده را محاسبه می کنیم. زانوی طبیعی باید حدود 7 درجه انحنا داشته باشد و داشتن زاویه بیشتر نشانگر پای ضربدری است.

درمـان :
اگر برای بروز این ناهنجاری یکی از دلایل ذکر شده، شناسایی و مشخص و تشخیص داده شود، درمان بیماری اصلی که باعث تغییر شکل زانو شده است، ضروری می باشد.
پس از اقدام در مورد برطرف نمودن علت اصلی ناهنجاری، می توان با استفاده از کفشهای طبی و مناسب و بلند کردن قسمت داخلی پاشنه برای اصلاح زاویه دار شدن پا به خارج اقدام کرد. و به منظور رفع اشکالات موجود در عضلات و رباطها نیز از حرکات اصلاحی و ورزشی استفاده نمود. که بدین منظور، با توجه به کوتاه شدن عضلات جانب خارجی پا و شل شدن عضلات و لیگامنتهای جانب داخلی پا، از حرکات ورزشی مناسب برای جبران وضعیت ناصحیح پیش آمده می پردازیم. و این تمرینات را که نمونه هایی از آنها در پایان ارائه شده است، به طور مرتب ، زیر نظر متخصصین امر ادامه می دهیم.

پای پرانتزی: 125
در نانجاری پای پرانتزی، پاها شکل کمان و هلالی به خود می گیرند به طوری که، فضای موجود بین دو زانو بیشتر از حالت طبیعی آن می شود. این عارضه را زاویه دار شدن زانوها به داخل نیز می نامند که در آن قوزکها به هم چسبیده و کناره داخلی زانوها از هم فاصله داشته و زانوها شبیه پرانتز هستند.

علل بروز پای پرانتزی:
پرانتزی شدن زانوها در اطفال تازه به راه افتاده، اغلب فیزولوژیک بوده و خودبخود اصلاح می شود. تمامی علل ذکر شده، در پای ضربدری در به وجود آمدن این نانهجاری نیز موثر هستند و باید برای درمان آن درصدد رفع و اصلاح علل اصلی بروز عارضه برآمد. این عارضه را نیز می توان از طریق مشاهده و یا رادیوگرافی از پهلو و روبرو در حالت ایستادن و یا مقایسه آنها به وسیله خط شاقولی ارزیابی و تشخیص داد. که در حالت طبیعی باید فاصله بین زانوها 4 سانتی متر باشد و بیشتر شدن این فاصله نشانه پای پرانتزی است.
@
شکل (37) ص 164

درمـان :
همانند ناهنجاری پای ضربدری، در این عارضه در صورتی که تغییر شکل خفیف باشد، زاویه دار شدن زانو را می توان با کفش طبی درمان کرد. برای اصلاح زاویه دار شدن پا به داخل با بلند کردن قسمت خارجی پاشنه می توان تا حدودی وضعیت قرار گرفتن پا و در نتیجه حالت انقباض عضلات درگیر را تغییر داد.
در این کودکان در صورتی که تغییر شکل شدیدتر باشد علاوه بر تجویز کفش طبی باید از برس متناسب که در شبها و روزهای متمادی پوشیده می شود، استفاده کرد. اجرای حرکات ورزشی نیز در اصلاح ناهنجاریهای عضلانی و لیگامنتها بسیار موثر و مفید خواهد بود.

ناهنجاری کف پای صاف: 126
کف پای صاف از بیماریهای شایع در بین کودکان و نوجوانان می باشد. در این عارضه قوس طولی پا کاهش یافته و در موارد شدید از بین رفته و کناره داخلی پا برجسته شده و با زمین تماس پیدا می کند.

ناهنجاری کف پای گود
در این ناهنجاری بر خلاف مورد قبلی، معمولاً قوس طبیعی پا افزایش می یابد و در نتیجه اثر کف پا بر روی زمین فقط در ناحیه پنجه و پاشنه باقی می ماند و هیچگونه اثری از کف پا در زمین مشهود نیست.

ناهنجاری پای پهن:
این نقص در اثر از بین رفتن قوص عرضی پا بوجود می آید. در پای پهن فاصله بین انگشتان پا از یکدیگر بیشتر می شود و پایین افتادن استخوانهای دوم تا پنجم کف پا کاملاً مشهود است.

علل بروز ناهنجاریهای کف پا:
1- در بیشتر موارد، عارضه ها مادرزادی بوده و گاه ارثی است. بطوری که، پدر یا مادر و افراد دیگر فامیل ممکن است مبتلا باشند.
2- چرخش اندام تحتانی به خارج به هر علتی موجب فشار بر روی قسمت داخلی پا در موقع راه رفتن و کف پای صاف میگردد.
3- پای ضربدر و پارانتزی و ناهنجاری های زانوها نیز باعث وارد شدن فشار زیادتر روی قسمت های مختلف کف پا می گردد و نهایتاً بروز عارضه های مختلف کف پا را سبب می شود.
4- بیماری های عصبی و عضلانی نیز به علت بروز ضعف و یا فلج عضلات نگهدارنده قوسهای کف پا می تواند از علتهای این نارسائیها باشد.
5- افزایش وزن، ایستادن های طولانی، بستری شدنهای طولانی و استفاده از کفشهای غیراستاندارد و نامناسب نیز در پیدایش این ناهنجاریها موثر می باشد.

ارزیابی و روشهای تشخیص:
بهترین آزمون تشخیص این ضعفها بدین صورت است که، کف پا را در پودر گچ سفید یا رنگی گذاشته و سپس آن را روی زمین و یا مقوای سیاه رنگ به طور طبیعی قرار دهند و اثر کف پای باقیمانده بر روی زمین یا مقوا، وضعیت ضعف پاها را نشان می دهد.
@
شکل (40) ص 173
پیشگیری و درمان:
1- ایجاد تحرک و جنبش پذیری در مفاصل پا
2- کشش عضلات کوتاه شده در پا
3- تقویت عضلات ساق پا و کف پا (بخصوص عضلاتی که قوسهای پا را نگهداری می کنند)
4- استفاده از کفشهای متناسب و اندازه پا
5- استفاده از کفش های طبی
@
شکل (41) ص 174
حرکات اصلاحی برای ناهنجاریهای اندام تحتانی
همانند دیگر بخشهای بدن، برای پیشگیری و اصلاح و درمان ناهنجاریها و بیماریهای اندامهای تحتانی بدن نیز روشهای مناسبی وجود دارد که در آن روشها، با استفاده ازحرکات و تمرینات ویژه ای نسبت به رفع و بهبود ناهنجاریهای تشخیص داده شده، اقدام می گردد.
تمرینات مذکور در هر بخشی از اندامهای تحتانی متناسب با نوع ضایعه و ناهنجاری ایجاد شده و پس از تشخیص علل بروز آنها، به کار گرفته می شوند و با اصلاح وضعیتهای ناصحیح بوجود آمده در عضلات و مفاصل مختلف آن اندامها(مانند کشش عضلات کوتاه شده و تقویت عضلات شل شده و همچنین ایجاد جنبش پذیری در مفاصل درگیر و ناهنجار) سعی در اصلاح و درمان عارضه می نمایند.

حرکات اصلاحی جهت عارضه زانوی پرانتزی
ارائه هرگونه حرکات و فعالیّت ها باید در جهت عکس مکانیزم های مذکور صورت گیرد. تجویز حرکات تقویتی و افزایش استقامت عضلات جانب خارجی و تجویز حرکات کششی ساده و توسعه یافته برای عضلات و عناصر لیگامنتی پیوندی جانب داخلی اصول کلّی است که در انتخاب حرکات لازم است بدن توجّه شود.
الف ) حرکات انعطافی و تحرّک بخشی مفاصل
1) در وضعیت ایستاده با پاهای مستقیم به ترتیب هر یک از پاها را از هم دور نماید.
2) در وضعیت ایستاده در کنار چوب موازنه یا میز از پهلو قرار گرفته و به ترتیب یک پا را به طور مستقیم بالای آن می گذرد. سپس پای اتّکاء دیگر را دورتر و سپس تنه را به طرف پایی که روی میز قرار دارد، خم می کند.
3) در وضعیت ایستاده پاها از یکدیگر فاصله گرفته و از ناحیه جانب داخلی مچ پا به زمین فشار می آورد. می توان برای کمک به کش آوردن ناحیه کشاله و داخلی ساق ، دست موافق پای تحت کشش بر روی ناحیه خارجی ران در بالای مفصل زانو قرار داده و ران را به طرف داخل و پایین فشار داد.
4) در وضعیّت نشسته به حالت قیچی، یکی از پاها کاملاً کشیده و دیگری خم، به گونه ای که پای خم شده از زانو یک زاویه قائمه را با پای دیگر تشکیل دهد. سپس با کمک دو دست در طرفین، اندکی بلند شده تا کشش ناحیه داخلی ران صورت گیرد.
5) در وضعیّت نشسته، با پاهای کاملاً کشیده، دو نفر مقابل یکدیگر قرار می گیرند به نحوی که هر دو پای فرد در داخل پاهای دیگری باشد، سپس به صورت کنترل شده با فشار پاها فرد سعی در دور کردن ران و سپس ساق پای نفر دیگر دارد. این فرد مقاومتی نمی کند.
6) در وضعیّت نشسته، به حالت قبل با زانوی خم در حالی که ناحیه داخلی ساق بر روی زمین قرار دارد (وضعیّت قورباعه ای) فرد با فشار پا ران های یار مقابل را از هم دور می نماید.
7) در وضعیّت نشسته با گرفتن مچ پا آن را به حالت چرخش و خارج (اورشن) می برد.
8) در وضعیّت نشسته به حالت قورباغه ای با کمک دستها، تنه را از زمین جدا کرده و با فشار کنترل شده جانب داخلی ساق بر روی زمین به کشش عناصر استاتیک جانب داخلی زانو می پردازد.
ب ) حرکاتی تقویتی
9) در وضعیّت ایستاده پاها را به ترتیب از یکدیگر دور می کند. دست موافق پایی که درو می کند با جلوگیری از دور شدن پا می تواند اعمال مقاومت نماید.
10) در وضعیّت ایستاده کنار دیوار با جانب خارجی ساق به دیوار فشار وارد کرده و سعی در دور کردن دیوار نماید.
11) در وضعیّت ایستاده دو نفر پهلو به پهلو یکدیگر ران ها از ناحیه جانب خارجی به یکدیگر چسبیده، با استفاده از پاها یکدیگر را دور کنند.
12) در وضعیّت ایستاده یک توپ طبّی یا وزنه متناسب را با کنار خارجی پا پرتاب نماید.
ج) پیشنهادات و ملاحظات کلّی
الف) از پوشیدن کفش هایی که در جانب خارجی پاشنه به دلیل سائیدگی کوتاهتر از جانب داخلی پرهیز بشود. در صورت امکان لبه خارجی پاشنه اندکی بلندتر از لبه داخلی باشد. گذاردن یک لبه یا بالشتک در ناحیه خارجی از داخل کفش بر روی پاشنه در مراحل پیشرفته عارضه مناسب می باشد.
ب) از انداختن وزن بر روی جانب خارجی یا خودداری شود و اگر وضعیّت پرانتزی به دلیل عادت خاص در راه رفتن ها و ایستادنها است، این عادت کاهش و ترک شود.
ج ) به نظر می رسد ورزش شنا و به ویژه شنای قورباغه به دلیل تکنیک متناسب پا زدن آن با مکانیزم حرکات درمانی مذکور از تناسب درمانی زیادتری برخوردار باشد.
د ) به نظر می رسد نشستن های مستمر به صورت چهار زانو(قیچی وار) به دلیل کشیدگی عناصر خارجی ساق و کوتاهی عناصر داخلی، تناسب چندانی با این افراد نداشته و نشستن ها نوع قورباغه ای که چندان مرسوم نیست از تناسب درمانی بیشتری برخوردار است.
هـ) به نظر می رسد در کنار حرکات اصلاحی عنوان شده برخی از بازی ها از جمله تقلید راه رفتن حیوانات به ویژه در سنین پایین تر موثّرتر و مطلوب تر باشد.

حرکات اصلاحی جهت پای ضربدری:
الف) حرکات تقویتی
1) در حالت نشسته با پاهای کشیده و کاملاً باز، همراه با یک چرخش خارجی به ران، عضلات چهار سر را به طریق ایزومتریکی منقض نمایید. فشار فضای رکبی ناحیه پشت زانو به زمین راهنمای خوبی برای این حرکت است.
2) در حالت نشسته، کف پاها را به یکدیگر چسبانیده، زانوها را هم باز کنید سپس دستها را بر روی زانو گذاشته و مقاومتی را اعمال نمایید آنگاه سعی کنید ران ها را به هم نزدیک کنید.
3) در وضعیّت نشسته با پاهای کاملاً باز و درو زا یکدیگر همراه با اعمال مقاومت دستها در ناحیه جانب داخلی سعی شود ران ها به یکدیگر نزدیک شود این عمل می تواند همراه با چرخش خارجی ران صورت گیرد.
4) در وضعیّت نشسته زانوها خم و کف پا بر روی زمین، توپ یا شیئی قابل انعطاف را میان دو زانو گرفته و با فشار به آن سعی در نزدیک کردن زانوها به هم نمایید.
5) در وضعیّت ایستاده، پاها در حالت دور از یکدیگر قرار گرفته، آنگاه همراه با اعمال مقاومت دست، پا را به طرف خط وسط بدن نزدیک می کنیم.
ب ) حرکات انعطافی و تحرّک بخشی مفاصل
1) در وضعیّت نشسته به حالت چهارزانو با کمک دست ها، یک ران را بالا آورده و زانو را به سینه نزدیک می کند تنه حالت قائم دارد.
2) در وضعیّت نشسته با پاهای کاملاً باز و دور از هم، یکی از پاها را از زمین اندکی بلند کرده و سپس آن را از خط وسط عبور داده و سعی کند آن را به پای دیگر نزدیک نماید.
3) در وضعیّت نشسته به حالت تمرین شماره 2 سعی کند هر دو پا را بالا آورده و سپس به صورت قیچی آنها را تا حدّ ممکن از روی هم عبور کند.
4) در وضعیّت خوابیده، دستها به صورت باز و دور از بدن و پاها کاملاً کشیده آنگاه سعی می شود با بلند کردن یک پا و عبور آن از روی بدن، آن را به پنجه های دست مخالف نزدیک نماید.
5) در وضعیّت خوابیده به پهلو پاها کاملاً کشیده لبه خارجی پا بر روی زمین آنگاه با کمک دست موافق جانب خوابیده و انقباض عضلات داخلی ساق و ران، تنه را به حدّی از زمین بلند کرده که کشش ناحیه خارجی در سراسر سر ران و ساق احساس شود.
6) در وضعیّت ایستاده در کنار میز با ارتفاع مناسب قرار گرفته ناحیه خارجی و خلفی ـ خارجی ساق و سپس ران را بر روی میز قرار داده و فشار کنترل شده به کشش ناحیه خارجی عضلات کشنده پهن نیام، دو سر رانی و خیاطه بپردازید.
7) تمامی تمرینات انعطاف و تحرّک بخش مفاصل که درباره مفصل مچ در عارضه کف پای صاف، خواهد آمد در اینجا نیز کاربرد دارد.
ج) پیشنهادات و ملاحظات کلّی
الف) کاهش وزن، پوشیدن کفش های مناسب به گونه ای که لب داخلی آن بلندتر باشد و امکان چرخش به خارج پاشنه وجود نداشته باشد.
ب) آموزش ایستادن صحیح به گونه ای که وزن بر روی لبه خارجی یا منتقل شود.
ج) به هنگام فرود آمدن از یک پرش، رعایت اصول مکانیکی لازم است باید محور عرضی زانوها بر محور عرضی مچ منطبق باشد.
د) پرهیز از نشستن به شکل قورباغه ای یا پرداختن به شنای قورباغه، ضربه زدن به توپ مدیسین بال یا فوتبال با جانب داخل پا بدون چرخش داخلی ران.
هـ) به نظر می رسد پرداختن به ورزش هایی چون دوچرخه سواری و وزنه برداری که موجب تقویت عضلات چهار سرران و خم کننده های مچ و انگشتان می شود می تواند مفید و موثر باشد.

فصــل ششـم
آناتومی ستون قفرات
ستون فقرات از طرحی نخاع شوکی را محافظت نموده و از رفی دیگر وزن سر و گردن و تنه را تحمل نموده و اجازه حرکت به سر و گردن، تنه و لگن می دهد.
ستون فقرات همان طور که قبلاً نیز گفته شد از روی هم قرار گرفتن 26 مهره بوجود آمده است.
هفت مهره گردنی، دوازده مهره پشتی، پنج مهره کمری، پنج مهره خاجی و چهار مهره دنبالچه ای. مهره های خاجی و دنبالچه ای غالباً به یکدیگر جوش خورده و دو استخوان واحد را به وجود آورده اند.
هر واحد از ستون فقرات یک مهره است. هر یک از مهره ها با مهره بالا و پایین خود به وسیله مفاصل و رباطهایی متصل می گردند. گر چه پایداری ستون فقرات به وسیله این مفاصل و رباطها تامین می گردد، ولی باید گفت عامل دیگری که در پایداری ستون فقرات نقش مهمی دارد، عضلات اطراف ستون فقرات در عقب و عضلات جدار شکم در جلو می باشد. دیسک بین مهره ای که به صورت کمک فنری ضربه های وارده به ستون فقرات را خنثی می کند به صورت صفحه ای مابین دو جسم مهره قرار گرفته است. این عضو که بزرگترین عضو بدون عروق در بدن است از دو قسمت محیطی و مرکزی به وجود آمده است که حلقه لیفی نامیده می شود قسمت مرکزی دیسک را مایع نیمه جامد ژلاتین مانندی تشکیل داده که 90-80 درصد از آن را آب و بقیه را مواد کلاژن127 و گلیکوپروتئین128 تشکی لمی دهد. خاصیت ارتجاعی دیسک بین مهره ای بستگی به کافی بودن آب موجود در هسته مرکزی و سالم بودن حلقه لیفی آن دارد.
مفاصل بین مهره ای که در هر مهره 4 عدد بوده و با مفاصل بالا و پایین خود متصل می گردند. از مفاصل نیمه متحرک و غضروفی است و از سطوح مفصلی که از غضروف پوشیده شده، رباطهای مفصلی و زایده های استخوانی تشکیل گردیده است. این مفاصل نظیر سایر مفاصل غضروفی بدن ممکن است دچار بیماریهای گوناگون نظیر بیماریهای التهابی، سائیدگی ها و غیره گردد.
این مفاصل همراه با دیسک بین مهره ای با هماهنگی خاصی حرکات ستون فقرات را تامین می نماید. هرگونه اشکال در حرکات این مفاصل به طور ثانوی باعث وارد آمدن فشار زیادتری روی دیسک بین مهر ای می گردد. به همین ترتیب پیدایش هر نوع ضایعه در دیسک بین مهره ای به طور ثانوی باعث پیدایش تغییراتی در این مفاصل می گردد.
علاوه بر عناصر فوق رباطهای طولی قدامی129 و خلفی130، رباطهای فوق خاری و بین خاری هم به ثبات و پایداری ستون فقرات کمک می کنند. نخاع شوکی در مقابل اولین مهره کمری خاتمه می یابد و مجرای نخاعی در پایین این قسمت به وسیله ریشه های اعصاب کمری و خاجی پر شده است که ریشه های دم اسب نامیده می شود.
پرده های مغزی که اطراف نخاع را می پوشاند تا اولین و یا دومین مهره خاجی ادامه می یابد. ریشه های اعصاب د. اسب به تدریج از مجاری بین مهره ای خارج می گردد. از هر یک از این ریشه های عصبی دو شاخه مجزا می گردد که حس مهره ها و عناصر مجاور آن را تامین می نماید.

کمردرد و علل آن
شرایط زندگی ماشینی سبب گردیده است که بعد از بیماری سرما خوردگی، کمر دردها از شایع ترین بیماریهای امروزی در انسان بشمار بیایند.
آمار نشان می دهد که 80% از افراد در دوران زندگی خود حداقل یک مرتبه به علت کمر درد به پزشک مراجعه کرده اند. آمار منتشره در انگلستان نشان می دهد که سالیانه حدود دو میلیون نفر از افراد بیش از 15 سال به علت کمردرد به پزشک مراجعه می کنند. 5% از این افراد پس از یک مرتبه مراجعه بهبود نیافته و برای دفعات بعد مراجعه می کنند، 10% از بیماران بستری شده احتیاج به درمان جراحی دارند.
در آمریکا در بین بیماریهایی که باعث ناتوانی از کار، و مرخصی ناشی از آن در افراد کمتر از 45 سال می گردد، کمر درد در درجه اول قرار دارد. در افراد بین 45 تا 46 سال بعد از بیماریهای قلبی و آرتریت روماتوئید کمردرد در درجه سوم قرار دارد.
@
شکل (41): ستون فقرات ص236
با شیوع فراوان بیماری و علل متعددی که برای آن بیان می شود کمردرد هنوز یکی از معماهای پزشکی است. شاید بتوان گفت که هنوز علت بیشتر کمر دردهای مزمن(بیش از سه ماه از آن گذشته باشد) مشخص نشده است.
تعدادی از این بیماران علی رغم نوع درمانی که برای آنها انجام می گیرد کمردردشان بهبود می یابد در حالی کع تعدادی از آنها هرگز بهبود نمی یابند.
ضایعات در مهره آخر کمری و نسوج نرم اطراف آن منشاء قسمت اعظم دردهای کمر است.
کمردرد علل مختلف دارد که شایع ترین آنها بیماریهای ارتوپدی هستند. البته بیماریهای دیگری مانند: بیماریهای ادراری، تناسلی زنان، آبستنی و بیماریهای وابسته به آن، بیماریهای عفونی مثل حصبه، بیماریهای داخلی و متابولیک و بالاخره ناراحتیهای عصبی و روانی نیز باعث کمردرد می شوند، که بحث درباره آنها در ادامه به طور مختصر آورده شده است.
شایع ترین بیماریهای ارتوپدی که باعث کمردرد می شوند عبارتنداز: ناهنجاریهای مادرزادی، وارد شدن فشار بیش از حد تحمل به ستون فقرات، پارگی دیسک بین مهره ای، استئو آرتریتهای کمری، آرتریت روماتوئید، اسکولیوز، کیفوز، تومورهای استخوانی و عصبی و بالاخره یکسان نبودن طول اندامهای تحتانی.

علل مختلف کمردردها:
1-ضربه ها ـ وارد شدن ضربات مختلف به ستون فقرات سبب بروز موارد ذیل می گردد:
الف ـ رگ به رگ شدن حاد یا مزمن مهره ها
ب ـ لغزش پیدا کردن مهره
ج ـ پاره شدن دیسک بین مهره ای
د ـ شکستگی بدنه مهره ها و زوائد عرضی و مفصلی آنها
هـ ـ دررفتگی ناقس سطوح مفصلی
2- تومورها ـ بوجود آمدن انواع مختلف تومورها می توانند موارد ذیل را سبب می شود:
الف ـ تومور ریشه های اعصاب و پرده های نخاع
ب ـ تومور مهره ها
ج ـ تومور اولیه استخوانی
د ـ تومور اولیه عصبی
هـ ـ تومورهای ثانویه (پروستات ـ ریه ها ـ کلیه ها و تیروئید)
3- بیماریهای مادرزادی: از عللی که در هنگام تولد در انسان وجود دارند و سبب کمر درد می شوند:
الف ـ عدم تقارن مفاصل بین مهره ای
ب ـ لغزش مهره ها
ج ـ خاجی شدن پنجمین مهره کمری و کمری شدن اولیه مهره خاجی.
@
شکل (42): ریشه های عصبی ستون فقرات ص238
4- مسمومیت :
الف ـ مسمومیت با فلزات سنگین مانند رادیوم
5- بیماریهای التهابی:
الف ـ آرتریت روماتوئید
ب ـ بیماری ماری اشترومپل
6- بیماریهای دژنراتیو:
الف ـ استئو آرتیت
ب ـ فتق دیسک
7- بیماریهای متابولیک:
الف ـ استئوپروز
ب ـ استئو مالاسی
8- عفونتها:
الف ـ عفونت حاد دیسکهای بین مهر ه ای
ب ـ استئو میولیت حاد
ج ـ استئو میولیت مزمن
9- بیماریهای ناشی از اختلالات جریان خودن که سبب تنگی آئورت و نارسائیهای سیاهرگی می شوند.
10- عوامل مکانیکی :
عوامل داخلی مانند کم بودن قدرت عضلات، فشارهای وارده که در اثر بد قرار گرفتن وضع بدن در حالت نشسته و ایستاده به ستون فقرات وارد می شود، دردهای مربوط به عضلات و نیامها و ناپایداری ستون مهره ای که از علل دیگر دردهای کمری هستند.
علل و عوامل دیگری مانند تومورها و عفونتهای درون لگن، بیماریهای مفصل ران، بیماریهای پروستات، بیماریهای مفصل خاجی و خاصره ای و بالاخره اسکولیوز ستون مهره ای نیز از عوامل خارجی دردهای کمری به شمار می آیند.
11-عوامل عصبی و روانی : بیماریهایی مانند هیستری و تمارض از دیگر عوامل تاثیرگذار بر دردهای ستون فقرات می باشند.
12- دردهای انتشاری:
درد در مسیر عصب سیاتیک ممکن است منشاء عصب سیاتیک نداشته و از نقاط دیگر بدن به مسیر این عصب انتشار یابد. به عنوان نمونه می توان به دردهایی که در اثر آسیب دیدگی مفاصل بین مهره ای، رباطها و مهره های کمری و عضلات اطراف آنها در ستون فقرات احساس می شوند، اشاره کرد. در این بیماران فشار به نواحی ذکر شده باعث به وجود آمدن و یا تشدید درد سیاتیک می گردد.
برای معالجه بیماران مبتلا به کمر دردهای ناشی از عوامل مکانیکی، علاوه بر درمانهای علامتی، دستورات لازم برای جلوگیری از وارد شدن فشار زیاد روی مهره ها و رباطهای مربوطه به بیمار داده شده و حرکات ورزشی مناسب برای تقویت عضلات نگهدارنده ستون فقرات به آنها آموخته می شود.
در معاینه ستون فقرات در حالت ایستاده از نیمرخ، ابتدا انحنای ستون مهره ها را ارزیابی می کنیم. در حال عادی در ناحیه گردن و کمر تقعر و در ناحیه پشت تحرب وجود دارد. ممکن است گودی طبیعی در ناحیه گردن و کمر کاهش یابد و یا حتی از بین برود، همچنین تحدب طبیعی پشت نیز احتمال کاهش یا افزایش وجود دارد که عواملی مانند قوی و ضعیف شدن عضلات تنه و افزایش چاقی و شل بودن عضلات جدار شکم می توانند از علتهای تاثیرگذار بر این بیماریها باشند.
اگر انحنای طبیعی ستون مهره ها کاهش یا افزایش یابد، معمولاً مهره های بالا و پایین آن قسمت برای جبران این تغییر شکل دچار انحنای برعکس می شوند. سپس از بیمار می خواهیم به جلو خم شود و وضعیت ستون مهره ای را در آن حالت مشاهده می کنیم. در این ارزیابی اگر انحنای ستون مهره ها به صورت جانبی باشد با خم شدن به جلو از بین می رود.
در ارزیابی بیمار در حال خوابیده بر روی شکم، ابتدا زایده های شوکی را که از بالا تا پایین شکم لمس می کنیم و وجود درد و یا فرورفتگی را یادداشت می کنیم. همچنین ستون مهره ای را از بالا تا پایین با ضربه نوک انگشتان آزمایش می کنیم تا در صورت وجود حساسیت موضعی آگاه شویم. در حالت دیگر ارزیابی در وضعیت ایستاده از بیمار می خواهیم که به جلو خم شود و فاصله بین نوک انگشتان او را از زمین اندازه می گیریم. در خم شدن به پهلو، فاصله بین انگشتان دست تا زانو را اندازه می گیریم. خم شدن به جلو، به پهلو و طرفین مربوط به مهره های کمری است و اگر با درد همراه باشد باید یادداشت شود. برای بررسی حرکات مهره های پشتی، ستون مهره ای را در حالت ایستاده به راست و چپ می چرخانیم دامنه حرکات آن را یادداشت می کنیم.
امروزه در کشورهای پیشرفته جهان برای درمان بیماران مبتلا به کمردرد کلاسهای مخصوص ترتیب داده اند که در این کلاسها برای بیماران توسط پزشک و متخصصین فیزیوتراپی و روانپزشکی، وضع تشریحی، فیزیولوژیکی و بیومکانیک ستون فقرات شرح داده شده و دستورات لازم برای جلوگیری از وارد شدن فشار به ستون فقرات به آنها داده می شود. سپس به وسیله متخصصین و کارشناسان ورزشی، حرکات و تمرینات ورزشی لازم برای تقویت عضلات نگهدارنده آنها به بیماران آموخته می شود.

روشهای ارزیابی کمری درد:
به منظور ارزیابی و معاینه دردهای کمری و ناراحتیهای ستون فقرات باید بیماران را بدون لباس و درحالت مختلف مانند: خوابیده، نشسته و ایستاده معاینه و ارزیابی کرد.
وضعیت ظاهری بدن آنها از نظر زخم، ناراحتیهای جلدی و گره های پوستی را بررسی نمود. سپس قوسهای ستون مهره ها را مورد مطالعه قرار داده و با استفاده از وسایل مختلفی مانند: خط کش صلیبی، خط شاقولی، جدول شطرنجی و دیگر ابزار آنتروپومتری که در فصل دوم به آنها اشاره شدهوضعیتهای غیرطبیعی و ناهنجاریهای ستون فقرات را نسبت به وضعیت طبیعی بررسی و مشخص گردد.
به عنوان نمونه اگر خط شاتولی از ناحیه برجستگی استخوان پس سری به طرف پایین رها شود. نوک آن از شکاف بین دو کفل عبور می کند. به هم خوردن تعادل و سایر تغییرات باید یادداشت شود. زایده های شوکی باید در امتداد هم روی یک خط مستقیم قرار گیرند. هرگونه انحراف جانبی ستون مهره ای باید مدنظر قرار گیرد. چین پهلوها در دو طرف قرینه و فاصله آرنجها از پهلوها یکسان باشد. افزایش یا کاهش این فواصل و پینها از اهمیت خاصی برخوردار است. در حال ایستاده ارتفاع تاجهای خاصره باید در یک ارتفاع و امتداد هم باشد و در صورت تغیر نشانه ناهنجاری خواهد بود.
@
شکل ص242
مسیر حرکت عصب سیاتیک در هر دو طرف باید لمس شود و وجود ناراحتی بررسی گردد. یکی دیگر از روشهای ارزیابی دردهای کمر آزمایش لازک131 می باشد و بدین صورت انجام می گیرد که از بیمار می خواهیم به پشت بخوابد و پای خود را به صورت کشیده و صاف بالا آورد. در بیمارانی که به ناراحتیهای ستون فقرات از قبیل پارگی دیسک بین مهره ای درکمر مبتلا هستند بالا آوردن اندام تحتانی به طور مستقیم محدود و دردناک است.
@
شکل (43): آزمایش لازک ص243
در همین وضعیت اگر مچ پا به بالا کشیده شود، درد بیمار شدت می یابد.
در حالت دیگری که برای آزمایش دردهای کمری مورد استفاده قرار می گیرد از بیمار می خواهیم که در کنار تخت نشسته و پاهای خود را آویزان کند. سپس بدن خود را به طرف جلو خم کند و معاینه کننده در حالی که یک دستش را روی زانو و دست دیگر را زیر پاشنه بیمار می گذارد. پای بیمار را بالا می آورد و احساس درد در این حالت نشان از ناهنجاری کمری دارد.

حرکات اصلاحی برای کمر درد:
1- به پشت بر روی زمین می خوابیم و دستها را بر روی سینه قرار می دهیم. در اینجا حالت زانوها را نیز خم کرده و کف پاها را بر روی زمین می گذاریم.
@
شکل ص 244
سپس تک تک زانوها را به طرف سینه جمع کرده و با دستها به مدت حدود 10 تا 15 ثانیه نگه می داریم و تمرین را ادامه می دهیم.
2- تمرین شماره یک را این بار با جمع کردن هر دو زانو به طرف سینه انجام می دهیم.
@
شکل ص 244
لازم به ذکر است که در تمرینات 1 و 2 نباید دستها را از زمین جدا شوند.
3- از حالت خوابیده به پشت بر روی زمین، هر کدام از پاها را تک تک از زانوها به طرف سینه جمع کرده و سپس به کنار پای دیگر برمی گردانیم و همین تمرین را با پای دیگر انجام می دهیم.
@
شکل ص 244
4- در حالت دراز کش به پشت، یکی از زانوها را بغل کرده و با دستها می گیریم و پای دیگر را از ران به طور مستقیم به آهستگی بالا و پایین می بریم و این عمل را با پای دیگر نیز انجام می دهیم.
@
شکل ص 245
5- به پشت دراز می کشیم، دستها را زیر سر می گذاریم و سر و سینه را در یک سطح نگاه می داریم. سپس بدون خم کردن زانو، پاها را به نوبت از زمین بلند می کنیم.
@
شکل ص 245
6- مطابق شکل مقابل، بر روی سینه می خوابیم و یک عدد بالش در زیر شکم خود قرار می دهیم در این حالت عضلات باسن را منقبض و منبسط می کنیم.
@
شکل ص 245
7- به پشت می خوابیم و زانوها را جمع کرده و کف پاها را بر روی زمین قرار می دهیم در این حالت ضمن بالا بردن سینه نفس عمیق می کشیم و سپس با به داخل کشیدن شکم هوا را خارج می کنیم و این تمرین را تکرار می کنیم.
@
شکل ص 245
8- به حالت تمرین شماره 7 بر روی زمین قرار می گیریم و با انقباض عضلات پایین شکم و باسن سعی می کنیم پشت خود را به زمین بچسبانیم و گودی پشت کمر را صاف کنیم. و این تمرین را تکرار نماییم.
@
شکل ص 245
9- به پشت می خوابیم و در حالی که زانوها جمع هستند کف پاها را بر روی زمین قرار می دهیم. در این حالت عضلات تحتانی شکم را به طور متوالی منقبض و شل می کنیم و این تمرین را تکرار می نماییم.
@
شکل ص 246
10- انجام تمرینات پا زدن در حال خوابیده به پشت و شکم در داخل آب (پای کرال سینه و پشت) در پیشگیری و درمان دردهای کمری مفید می باشد. لازم به ذکر است که حرکات دست در شناهای مذکور توصیه نمی شود.
@
شکل ص 246
تذکر: تمرینات زیر برای افرادی که دارای کمر درد هستند تجویز نمی شود و صرفاً برای تقویت عضلات تنه و جلوگیری از بروز کمردردها باید اجرا شوند.
11- بر روی سینه و شکم می خوابیم و پاها را صاف و کشیده بالا می آوریم. این تمرین را با تک تک پاه به صورت متناوب تکرار می کنیم.
@
شکل ص 246
12- مطابق تمرین شماره 10 بر روی سینه می خوابیم و این بار هر دو پا را با هم از زمین جدا می کنیم و این تمرین را تکرار می نماییم.
@
شکل ص 246
13- از حالت درازکش بر روی سینه سعی می کنیم تا سروسینه را از زمین بلند کنیم. البته در این تمرین باید دقت شود تا به مهره های کمر فشار زیادی وارد نشود.
@
شکل ص 247
14- مطابق تمرین شماره 11 بر روی زمین می خوابیم و سپس به طور همزمان سر و سینه و پاها را از زمین بلند می کنیم و حدود 10 ثانیه نگه می داریم.
@
شکل ص 247
15- به پشت می خوابیم و زانوها را خم می کنیم و کف پاها را روی زمین قرار می دهیم. از حالتی که دستها پشت گردن قرار دارند، بالاتنه را از زمین بلند کرده و حرکت شکم را اجرا می کنیم.
@
شکل ص 247

فصــل هفتم
آناتومی گردن:132
گردن شاهراه عبور نخاع از مغز به طرف تنه و اندامهای بدن می باشد و به همین دلیل از اهمیت بسزایی برخوردار است. این قسمت از بدن دارای هفت مهره می باشد که خصوصیات عمومی آنها به شرح زیر است:
جسم مهره ها پهن و در جلو ضخیم تر است. به سطوح طرفی جسم، پایه و ریشه قدامی زائده عرضی می چسبند. پایه ها به قسمت خلفی طرفی جسم و نزدیک سطوح فوقانی می چسبند. بین دو پایه از دو مهره مجاور هم، سوراخ بین مهره ای ایجاد می گردد.
زوائد مفصلی به شکل ستون استخوانی روی هم قرار گرفته و توسط پایه به جسم می چسبند. زواید عرضی دو ریشه دارند و بین این دو ریشه سوراخ عرضی قرار دارد. ارتفاع لامیناها از عرضشان کمتر است. زوائد خاری کوتاه افقی و دو شاخه بوده، به جز مهره های دوم و هفتم که بلندتر هستند.
اطلس133 اولین مهره گردن است که جسم نداشته و توده طرفی دارد. توده های طرفی توسط دو قوی یکی در جلو و دیگری در عقب به هم متصل می گردند. در عقب قوس قدامی یک سطح مفصلی برای زائده دندانی اکسیس134 (دومین مهره گردنی) وجود دارد. این مهره در سطح فوقانی جسمش برآمدگی استوانه ای شکل بنام زائده دندانی135 دارد.

* آرتریت دژانراتیو مهره های گردن136
آرتریت دژانراتیو مهره های گردن عارضه ای منتشر و پیشرفته است که جسم مهره ها صفحه بین مهره ای، رباطها و مفصلهای بین مهره ای137، تشکیل استئوفیت در کنار مهره ها و بالاخره نیمه دررفتگی مفصل بین مهره ای می شود. استئوفیت های تشکیل شده در کناره های مهره ها در جلو فراوانتر و بزرگتر از عقب اند. هرگاه استئوفیت در عقب و طرفین مهره ایجاد شود روی نخاع و ریشه های اعصاب فشار می آورد.
علت بیماری به خوبی معلوم نیست. علاوه بر افزایش سن، ضربه در پیدایش این بیماری نقش مهمی دارد.
این بیماری که یکی از شایعترین علل دردهای گردن است در افراد بیش از 45 سال بیشتر دیده می شود و شکایت عمده آنان درد، سفتی و محدودیت حرکات گردن است. درد بیشتر بعد از مدتی بی حرکتی به وجود می آید (مثلاً ثابت نگه داشتن سر در وضعیت به خصوصی به مدت طولانی در موقع مطالعه) و معمولاً از پشت گردن شروع می شود و به میان شانه ها و گاه شانه ها انتشار می یابد. انتشار درد به اندامها هنگامی وجود دارد که استئوفیت های تشکیل شده روی ریشه های اعصاب و یا پرده های نخاع فشار بیاورند.

*کشیدگی گردن:138
صدمه به عضلات یا زردپی هایی که به ستون مهره های گردنی، جمجمه و شانه اتصال دارند را کشیدگی می نامند.
عضلات، زردپی ها و استخوان ها شامل واحدهایی می باشند که این واحدها سر و گردن را مستحکم کرده و به آنها اجازه حرکت می دهند. کشیدگی عضلانی در ضعیف ترین قسمت یک واحد اتفاق می افتد. کشیدگی عضلانی 3 نوع می باشد:139
الف) خفیف (درجه 1) که در آن عضله اندکی کشیده می شود بدون این که تارهای عضله زردپی یا محل اتصال به استخوان پاره شوند و قدرت عضله کاهش نمی یابد.
ب ) متوسط (درجه 2) پارگی تارهای عضله، زردپی یا محل اتصال به استخوان که موجب کاهش قدرت عضله می شود.
ج) شدید (درجه 3) پارگی اتصالات عضله، زردپی و استخوان با جدایی تارها که نیاز به جراحی دارند.
هر سه نوع کشیدگی فوق در هنگام حرکت دارای درد و تورم درناحیه گردن می باشند. کاهش قدرت و انقباض متشنج عضلات گردن و صدای خش خش یا احساس ترق و تروق، هنگام لمس ناحیه مصدوم با انگشت از علائم دیگر این ناهنجاری می باشند.
از علل بوجود آوردنده این ناهنجاریها عبارتند از: سوءتغذیه، چاقی، کشیدگی قبلی عضلات گردن، ضعف عضلانی، ورزشهای پربرخورد مخصوصاً کشتی و فوتبال، استفاده بیش از حد از واحد عضلانی ـ تاندونی و هر مشکل قلبی و عروقی که منجر به کاهش جریان گردش خون می شود.

درمان:
به منظور پیشگیری از بروز چنین ناراحتیهایی، توصیه می شود تا قبل از تمرین یا مسابقه حرکات گرم کردن انجام پذیرد و همچنین با شرکت در برنامه های بدنسازی متناسب با رشته ورزشی و تقویت عضلات درگیر در مهره های گردن، زمینه بروز این قبیل ناهنجاریها از بین می رود.
در صورت بروز این ناراحتی، اقداماتی مانند: استراحت، استفاده از گردنبندهای طبی و فیزیوتراپی در بهبود وضعیت بیمار موثر و مفید می باشند.

حرکات اصلاحی و درمانی برای ناهنجاریهای سروگردن:
انجام حرکات اصلاحی در ناهنجاریهای سر وگردن از حساسیت و اهمیت زیادی برخوردار می باشد. به دلیل اینکه مهره ها و دیگر اندامهای موجود در این ناحیه از بدن بسیار ظریف و حساس و آسیب پذیر بوده و می بایست اصول درمانی کاملاً با هماهنگی پزشکان متخصص و با رعایت کامل اصول فنی و عملی ارائه و پیاده شوند.
در برخی از ناهنجاریها و بیماریهای سروگردن، بیمار ضعیف شده و قادر به اجرای برخی از حرکات پیشرفته و سریع نمی باشد و باید به محض اینکه حال عمومی بیمار مختصری بهبود پیدا کرد، فوراً شروع شود. ماساژ و حرکات غیرفعال140 اندامهای مبتلا باعث به جریان انداختن خون در عضو شده از آتروفی عضلات و پیدایش آنکلیوز جلوگیری می نماید. حرکات غیرفعال و فعال141 باید چندین مرتبه در روز و هر دفعه تا پانزده دقیقه ادامه یابد. پس از چند روزی که بهبودی بیشتر حاصل شد، بیمار را تشویق نمایید که روزانه چندین نوبت بر روی صندلی بنشیند و به تدریج شروع به راه رفتن بنماید. در ابتدا لازم است که واکرهای چهار پایه دار را مورد استفاده قرار داده و در صورتی که بیمار قادر به نگهداری تعادل خود بوده و بتواند روی پای خود بایستد، از عصا استفاده نماید. در مبتلایان به اشکال مختلف آفازی، تکلم درمانی نیز به بهبود وضع تکلمی آنها کمک شایانی می کند.
در شرایطی که بیمار مراحل اولیه بهبودی را پشت سر گذاشته و یا به دلیل میزان صدمات وارده و آثار سوء ناهنجاری قادر به اجرای تمرینات و حرکات ورزشی سبک و سنگین باشد، می توان حرکاتی را بشرح زیر و متناسب با نوع بیماری و ضایعات پیش آمده برای آنان ارائه داد:
@
شکل ص 278
تمرینات سبک:
1- وضعیت ایستاده صحیح اختیار کنید و جسم سبکی را روی سر بگذارید. تعادل وزنه را روی سر حفظ کنید و با آن راه بروید. در این حال چانه در حد امکان به داخل نگهداشته می شود.
2- در حالی که چانه را به داخل نگهداشته اید سر را بچرخانید. حرکت جلو نسبتاً حالت انفعالی دارد و حرکت عقب با شدت بیشتری همراه است.
3- روی یک زیر انداز حالت طاقباز اختیار کنید. در حالی که چانه داخل است سر را به پایین بفشارید.
به انحنای کمر نباید افزوده شود.
4- ایستاده و از پشت به دیوار تکیه دهید، پاشنه های پا را به فاصله 5 یا 8 سانتیمتر از دیوار فاصله دهید، چانه را پایین نگهدارید و پشت سر را به دیوار بفشارید. به انحنای کمر نباید افزوده شود.

تمرینات نیمه سبک:
1- انگشتان دست را در پشت سر قلاب کنید. با نیروی باز و سر را به جلو بکشید، در حالی که سر مقاومت می کند و به عقب فشار می آورد.
2- در حالی که چانه با قفسه سینه تماس دارد، عضلات پشت گردن را سفت کنید.
3- به صورت دمر دراز بکشید، دستها را از پشت به یکدیگر و در حالی که چانه را به طرف قفسه سینه می کشید، سر را در حد امکان از زمین بلند کنید.(این تمرین برای مبتلایان به لوردوز توصیه نمی شود).

تمرینات سنگین:
1- به پشت بخوابید و در حالی که سر و پاها روی زمین است بدن را از روی زمین بلند کنید پاها و سر وزن بدن را تحمل می کند (برای مبتلایان به لوردوز کمر توصیه نمی شود).
2- یک نفر کمک جلو می ایستد و دستهایش را به دور سر شخص بیمار قفل می کند. کمک سعی می کند سر شخص را بجلو بشکد، اما بیمار با فشار سر به عقب مقاومت می کند.
3- با یک دست سر بند مخصوص وزنه را به کمک راست کردن سر از روی زمین بلند کنید.
4- بر روی چهار پایه یا لبه تختخواب بنشینید و سر را بصورت عمودی و مستقیم قرار داده و 10 تا 15 ثانیه نگهدارید و پس از کمی استراحت تکرار کنید.
@
شکل ص 280
5- بر روی چهارپایه یا لبه تختخواب بنشینید و سر را به آرامی به طرف چپ و راست بچرخانید و این حرکات را تا حد ممکن کامل انجام دهید.
تذکرک در صورتی که موقع فشار احساس درد نمودید از میزان فشار کم کنید تا این عمل بدن درد انجام گیرد.
این ورزشها را از 3 حرکت از هر کدام شروع یک روز در میان یک حرکت اضافه کنید تا به 20 حرکت برسد.

حرکات ویژه برای ناهنجاری کج گردنی:
1- در وضعیت ایستاده سعی کنید سر را به سمت محور بدن و در راستای ستون فقرات نگاه دارید. در این حالت عضله کوتاه شده را کشش دهید در آستانه درد به مدت 60 ثانیه وضعیت خود را حفظ کنید.
2- چنانچه گردن به سمت چپ کج شده است، دست چپ را در بالای گوش و در پهلوی سرقرار دهید و آن را به سمت مخالف فشار دهید. تنها مقاومت موجود عضله کوتاه شده می باشد.
3- ایستاده و در حالی که به روبرو نگاه می کنید به آرامی سر را به عقب خم نمایید و به آسمان (یا سقف) نگاه کنید به وضعیت شروع بازگشته و حرکت را تکرار نمایید.
4- با حرکت دادن سر یک دایره فرضی را در فضا ترسیم نمایید. شعاع دایره هر چه بزرگتر باشد بهتر است. جهت چرخش را به تناوب تغییر دهید.

حرکات تقویتی:
1- با پهلوهای سر به توپ معلق ضربه بزنید این حرکت به ویژه در سمت عضله کش آمده باید تکرار شود.
2- دست موافق در طرفی که عضله کش آمده است به پهلوی سر می گذارید تا از این طریق مقاومتی را ایجاد نمایید. اکنون با فشار به دست تلاش می کنید تا سر را به شانه نزدیک نمایید.
3- در وضعیت خوابیده به پهلو قرار بگیرید(موافق سمتی که عضله کوتاه شده) در حالی که سر هیچگونه اتکایی ندارد. تلاش کنید بر خلاف جاذبه زمین سر را از پهلو به شانه نزدیک نمایید.
4- تمرین فوق را با اعمال مقاومت توسط دست یا وزنه انجام دهید.

1- خلق الانسان فی کبد …
2- کاشف، میرمحمد، تاریخ تربیت بدنی، انتشارات دانشگاه پیام نور ـ 1376، ص 27
3 – Friedrich Hofman
4 – Nicolas Andere
5 – Dudly sergeant
6 – Vad Postural Hobits
1- دانشمندی، حسن؛ قراخانلو، رضا؛ علیزاده، حسین؛ حرکات اصلاحی و درمانی، انتشارات جهاد دانشگاهی گیلان ، 1370 ص 10.
8 – Trancversal
9 – Tonisiteh
1- پارسا، محمد، روانشناسی رشد کودک، چاپ اول، دیماه سال 1350 ص 67.
11 – Germinal Period
12 – Somatotype
13 – Sheldon
2- اصلاتحانی، محمدعلی، رشد و تکمل حرکتی، انتشارات دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی ـ 1362 ص 46
15 – Endomorph
16 – Mesomorph
17 – Ectomorph
18 – Anthroposcopic
19 – Anthropometric
1- گائینی، عباس؛ حرکات اصلاحی، انتشارات وزارت آموزش و پرورش ، 1366 ص 27.
1- بنابی، مهدی؛ دردهای کمر و پشت، انتشارات دانشگاه مشهد، 1370 ص 149.
1- اعلمی هرندی، بهادر، اصول ارتوپدی و شکسته بندی ، انتشارات فروغ اندیشه، 1370 ص 47.
23 – Scapula
24 – Clavicle
25 – Humerus
26 – Radial
27 – Ulna
6- معینی شبستری، علی اکبر، کالبد شناسی، انتشارات چاپ و نشر ایران، 1368 ص 74.
29 – Deltoid
30 – Subscapularis
31 – supraspinatus
32 – infraspinatus
33 – Teresmajor
34 – Teresminor
35 – Biceps Brachii
36 – coracobrachialis
37 – Brachialis
38 – Triceps Brachii
39 – Shaulder Girdle
40 – Adhesive capsulitis
41 – Active
42 – Passive
43 – Hand shoulder syndrome
44 – Reflex sympathetic dystrophy
1- اعلمی هرندی، بهادر، همان صفحه 286.
46 – Tennis Elbow
47 – Extensor supination group
48 – Resisted dorsiflexion
49 – Tharax
50 – Vertebral column
51 – Sternm
52 – Rib
53 – Intervertebral Disc
54 – Cervical vertebrae
55 – Thoracic verterbrae
56 – Lumbar ver.
57 – Sacrum
58 – Musculr distrophy
2- اعلمی هرندی، بهادر، همان، ص 73.
60 – Duchenne type
61 – Gower'a sign
62 – Fascio-scupula humeral
63 – Equinus
64 – Kyphosis
65 – Trapezius
66 – Rhomnboideus
67 – Lordosis
68 – Scolios
69 – Flatback
70 – Rickets
71 – Hip Joint
72 – Kne Joint
73 – Ankle Joint
74 – Iliacus
75 – Sartorius
76 – Quadriceps femoris
77 – Gluteus maximus
78 – Gluteus
79 – Biceps Fimoris
80 – Semitendinosus
81 – Semimembranosus
82 – Tibialis Anterior
83 – Extensor Hallusis Longus
84 – Extensor Digitorum Longus
85 – Perneus Tertius
86 – Tibialis posterior
87 – Gastrocnemius
88 – Soleus
89 – Foot print
90 – Club Foot
91 – Plantigrade
4- فرج زاده، شهرام، کفش های ورزشی، انتشارات سازمان تربیت بدنی، ص 285 ، سال 1377.
93 – High Frequency Camera
94 – Maximal compression
95 – Physiologic position
96 – C-Foot
97 – Medial arch support
98 -velcro closure
99 – Deformity
2- فرج زاده ، شهرام، همان، ص 273.
101 – Footbed
102 – Locomotor process
103 – Hindfoot Runner
104 – Midfoot Runner
105 – Forefoor Runner
106 – Siapping Motion
107 – pronation
108 – Moderate X Position
109 – Navicular bode
110 – Damping rotatory motion
111 – فرج زاده، شهرام، همان ص 34.
112 – Splay foot
113 – toenail distortion
114 – chondropaty
115 – chondromalacia
116 – patella alta
117 – straight last
118 – curved last
119 – Lacing
120 – corrective athletic shoes
121 – static
122 – Gyin shoe generation
123 – pronation
124 – Valgus
125 – Varus
126 – Flat foot
127 – Glagen
128 – Glicoprotein
129 – Anterior Ligaments
130 – Posterior Ligaments
131 – Straight rasing Laseque
132 – Cervical vertebrae
133 – atlas
134 – axis
135 – densaxis
136 – Degerative arthritis of the cervical spine
137 – Apophyseal joints
138 – Neck strain
2- پیری، مقصود، راهنمای کامل آسیبهای ورزشی، انتشارات علم و حرکت سال 1374 ص 364.
140 – passive
141 – Active
—————

————————————————————

—————

————————————————————