تاثیر تربیت بدنی بر سلامت جسم و روح و روند یادگیری


عنوان مقاله:

تاثیر تربیت بدنی بر سلامت جسم و روح و روند یادگیری

مهوش قادری

دانشجوی دانشگاه پیام نور
زمستان 92
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 1
مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 2
تاثیر ورزش بر متغیرهای روان شناختی………………………………………………………………………………………………………….. 3
انرژی برای یادگیری………………………………………………………………………………………………………………………………………… 4
اهمیت و نقش ورزش در تسریع روند یادگیری……………………………………………………………………………………………… 5
فعالیت های جسمانی و افزایش عملکرد تحصیلی…………………………………………………………………………………………… 7
جایگاه تربیت بدنی دوره ابتدایی در جهان معاصر………………………………………………………………………………………….. 7
اهداف درس تربیت بدنی…………………………………………………………………………………………………………………………………. 8
چرا باید در مدرسه ورزش کرد؟………………………………………………………………………………………………………………………. 8
اهمیت تربیت بدنی در تعلیم و تربیت کودکان………………………………………………………………………………………………. 9
ارتباط آموزش حرکات بدنی با برنامه های تربیت بدنی مدارس…………………………………………………………………….. 10
ورزش و نقش آن در سلامت روان…………………………………………………………………………………………………………………… 11
تنظیم ساعت زنگ ورزش با نیازهای دانش آموزان………………………………………………………………………………………….. 11
زنگ ورزش، زنگ سلامت………………………………………………………………………………………………………………………………….. 12
بحث و نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 15
فهرست منابع…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 16

چکیده
آمادگی جسمانی دانش آموزان یک امر بنیادی و اساسی است که سلامت و قدرت افراد و اجتماع را تضمین می کند. دانش آموزی که قدرت و کارآیی لازم بدنی را دارد، قادر است وظایف و کارهای روزانه خود را بدون احساس خستگی انجام دهد و توانایی لازم را برای گذراندن اوقات فراغت یا مقابله با پیشامدهای ناگهانی به دست آورد. چنین فردی از بیماری و نارسایی ها و نواقص جسمی به دور خواهد ماند و استقامت، چابکی، انعطاف پذیری و سرعت از ویژگی های چنین دانش آموزی است.
دانش آموزان باید هر روز به فعالیت های منظم ورزشی براساس قدرت بدنی شان بپردازند تا قدم های صحیح به سوی آمادگی و کارآیی بدنی برداشته شود زیرا توجه به کارآیی بدن موجب می شود استخوان ها، مفاصل و عضله های بدن برای انجام حرکات و فعالیت ها نیرومند شوند. دستگاه های تنفس و جریان خون نیز تا حد بسیاری از اجرای برنامه ها و حرکت های صحیح ورزشی سود می برد.
هرچه برنامه های مناسب ورزشی، زودتر و در سنین کمتری اجرا شود، ابتلا به امراض قلبی و دیگر نارسایی ها کمتر خواهد بود. ارتباط بین آمادگی بدن و سرعت انتقال، یادگیری، انظباط، سازگاری با محیط، ایجاد صفات اجتماعی و تعاون با دیگران غیرقابل تردید است و مربیان باید به آن توجه کنند. مهارت های بدنی زاییدن قدرت استقامت و چابکی بدن است و با اجرای برنامه های صحیح ورزشی به دست می آید.

مقدمه
مطالعات جدید در مورد مغز و شیوه یادگیری مغز برای معلمان و والدین، دیدگاه های جدیدی درباره تدریس و یادگیری ایجاد کرده است پژوهش های جدید نه فقط یافته های نوینی را عرضه کرده است، بلکه به نوسازی برداشت های قدیمی درباره یادگیری هم کمک کرده است.
پژوهش های مغز محور، جدا از جنبش آموزش و پرورش نیستند، بلکه آنها رویکردهایی هستند که آموزش و پرورش را مرتفع می سازند. (کانی 1990). با آن که برخی پیشنهادهای پژوهشی مغز محور، دیر به بار می نشینند، ولی بینش ها و چشم اندازهای عملیاتی هم عرضه می کنند حتی برای ساختمان سازی و آماده سازی فضای بازی در مدارس.
اریک جنسن (1995) در کتاب جدید خود تحت عنوان تدریس مبتنی بر مغز اظهار می کند که همگی درصدد هستیم تا راه حل هایی برای مسائل و چالش های آموزش و پرورش بیابیم و باید در کاربرد یافته های جدید تا حدودی احتیاط کنیم. آن گاه که فردی رویکرد خاص سازگار با مغز برای ارتقای یادگیری معرفی می کند، به واقع، آن نمی تواند گام نهایی درباره یادگیری و تدریس باشد.
حال آن قدری که معلمان ورزش می توانند در میدان ورزش بچه ها را تربیت کنند، در کلاس واقعاً نمی شود آن ها را تربیت کرد، برای این که در کلاس، بچه ها خودشان را جمع وجور می کنند و آدم نمی فهمد که ذات آنها چیست. (شهید بزرگوار رجایی)
یادگیری و عملکرد مهارت های حرکتی همواره مورد توجه بوده است زیرا مهارت های بنیادی و ابتدایی از همان اوایل کودکی کسب می شوند و به تدریج به کنترل قامتی دست می یابند و برای رسیدن به این مرحله کودک باید مراحل رشدی خود را به طور متوالی طی نماید و این مهم در بدو تولد نوزاد با انجام حرکات غیرارادی در دستان نوزاد شروع و به تدریج به کنترل گردن و در سنین بالاتر به کسب مهارت های پیشرفته مثل مهارت های دست کاری (دریافت، پرتاب و …) و مهارت های جابجایی می شود.
کودک همچنان، روابط اجتماعی و مهارت های مرتبط به آن را کسب می نماید عملکرد مهارت های حرکتی نیز سازگارتر و متعادل تر می گردد. حرکت جزء اساسی ترین عوامل زندگی انسان است و نقش مهمی در رشد عمومی و به خصوص رشد ذهنی دارد. (حرکت یعنی زنده بودن و زندگی کردن).
تاثیر ورزش بر متغیرهای روان شناختی
تحقیقات بسیاری نشان داده است که ورزش علاوه بر اینکه ابزار ارزشمندی برای حفظ سلامت جسمانی است رابطه نزدیکی با سلامت روانی و به ویژه پیشگیری از بروز ناهنجاری های روانی دارد. ورزش از اضطراب و افسردگی می کاهد، اعتماد به نفس را افزایش می دهد و خودپنداره را تقویت می کند. ورزش به ویژه در سنین کودکی و نوجوانی مفر سالمی برای آزاد کردن انرژی های اندوخته شده است و این خود بسیار لذت بخش و آرامش دهنده است.
شرکت در فعالیت های ورزشی به اجتماعی شدن و کسب مهارت و کفایت و همچنین دوست یابی و ارتباط سالم با همسالان کمک می کند. در جریان یکی از پژوهش های اخیر در ایالات متحده 65 درصد از جوانان ابراز کردند که ورزش آنها را از اعتیاد به الکل و مواد مخدر بازداشته است. (سیمون 1999).
در جریان فعالیت های ورزشی شدید میزان ترشح اندورفین ها افزایش می یابد و به همین دلیل ورزشکاران پس از انجام تمرینات احساس لذت و آرامش خاصی می کنند که به آن اصلاحاً joggrs high گفته می شود. با توجه به شباهت بین اندورفین ها و ترکیبات افیونی، ورزش کردن می تواند جایگزین سوءمصرف مواد مخدر در معتادان شود.
در نتیجه تمرینات ورزشی مدام میزان جریان خون در مغز افزایش می یابد. افزایش جریان موجب اکسیژن رسانی و تغذیه بهتر نرون های مغز شده و از تنگ شدن عروق مغز جلوگیری می کند. این تاثیرات خود موجب پیشگیری از فراموشی و زوال توانمندی های ذهنی در سالمندان می شود. تمرینات ورزشی همچنین موجب آزادسازی نوعی فاکتور رشد به نام B.D.N.F می شود که می تواند نرون ها را در مقابل آسیب و صدمه مقاوم نموده و از بروز بیماری های آلزایمر و پارکینسون تا حدود زیادی جلوگیری کند.
بر طبق نتایج آزمایش هایی که اخیراً در رابطه با تاثیر ورزش بر حافظه انجام شده، افزایش میزان تولید BDNF می تواند بر یادگیری و حافظه تاثیر مثبت داشته باشد. بنابراین در نتیجه تمرینات ورزشی، میزان جریان خود در مغز، تعداد سلول های مغز در ناحیه هیپوکامپ و ترشح مولکول های حفاظتی مانند BDNF افزایش می یابد. مجموعه این فرآیندها می تواند موجب بهبود حافظه و به تعویق انداختن بیماری آلزایمر شوند (برکتولد).
انجام تمرینات ورزشی می تواند کاهش توانمندی های شناختی را که در اثر سالمندی حادث می شود به تاخیر اندازد. تمرینات ورزشی رشد سلول های عصبی و گسترده شدن ارتباطات بین سلولی که برای یادگیری و حافظه ضرورت دارد می تواند مغز را جوان و فعال نگهدارند. (کریستیت یافه).
دکتر یافه تاثیرات تمرین بر سلول های عصبی ناشی از افزایش جریان خون در مغز است که منجربه آزاد شدن فاکتورهای رشد می شود و می تواند از سکته مغزی پیشگیری نماید. از سوی دیگر تمرینات ورزشی می تواند مانند برخی ترکیبات دارویی، موجب آزادسازی سروتونین، نوراپی نفرین و دوپامین شود.

انرژی برای یادگیری
اگر چه مغز انسان بالغ فقط دو درصد از وزن بدن او را تشکیل می دهد، ولی به تنهایی بیست درصد از انرژی جسمانی را مصرف می کند. انرژی مصرفی مغز از طریق خون پراکسیژن تدارک می شود، اکسیژن مصرفی مورد نیاز از طریق شش ها تامین می گردد. مغز انسان در هر ساعت به گردش 8 گالن خون یا در هر روز تقریباً 200 گالن (800 تا 600 لیتر) خون نیاز دارد. توازن الکترونیکی مناسب برای کارکرد مغز از طریق آب بدن به دست می آید. برای حصول این توازن، هر فرد بالغ باید 6 تا 12 لیوان آب بنوشد. از دست دادن آب بدن در طول ساعات حضور دانش آموزان در کلاس درس عاملی برای آسیب های یادگیری، تنبلی و بی حالی است. (هانافورد 1995).
عامل حیاتی دیگر برای کارکرد مطلوب مغز، اکسیژن است. بدون هوای تازه، نمی توان انتظار داشت که مغز کارکرد بهینه ای داشته باشد. از این رو، طراحی ساختمان مدارس و در پیش بینی تسهیلات و تجهیزات مدارس، نباید تامین هوای تازه کلاس های درس مورد غفلت قرار گیرد. هنگام یادگیری، سلول های مغز- نرون ها- اطلاعات را تقریباً با سرعتی بیش از 300 کیلومتر در ساعت انتقال داده یا مورد تبادل قرار می دهند. هر نرون می تواند هزاران سیگنال یا علامت را از سایر منابع نرونی، بدون آن که با آنها ارتباط داشته باشد، دریافت کند. نرون ها، پیام ها را بیشتر به صورت شیمیایی تبادل می کنند (جنسن 1998).
انرژی لازم برای فعالیت نرونی، انرژی الکتریکی و شیمیایی است. ماهیت عمل نرون ها، مغز را به یک پردازشگر الکترو- شیمیایی تبدیل کرده است. الگوی یادگیری مغز از زمان تولد و بنا به دیدگاهی عمر از دوره جنینی آغاز می شود. شیوه پاسخ وی و سازگاری فرد با محیط، نحوه زیست و یادگیری مغز را تعیین می کند. الگوی یادگیری پایه گذاری شده را فرو بریزد. مدارس، یکی از مراکز عمده برای ایجاد تغییر در الگوهای یادگیری دانش آموزان هستند.
بازی، ورزش، تجربیات عملی و انواع فعالیت های چالش برانگیز منبع اصلی یادگیری هستند. با این همه ، هنوز مدارس برخلاف الگوهای یادگیری دانش آموزان طراحی می شوند. برای نمونه، استخر شنا از محیط های محرک و چالش برانگیز برای کودکان ابتدایی و راهنمایی اند، ولی مدارس به ندرت به آن دسترسی دارند.

اهمیت و نقش ورزش در تسریع روند یادگیری
هر دانش آموزی بارها و بارها در سالن های ورزشی دیوار حیاط و راهروی مدارس، انواع رسانه های گروهی، کتاب ها و نشریات با عباراتی "عقل سالم در بدن سالم است" مواجه می شود. با این حال عده کمی از نوجوانان و جوانان حقیقت و معنای اصلی این جمله را عملاً در زندگی خود به کار می گیرند و اغلب آنها در برنامه های روزانه درس و ورزش را همراه هم تنظیم نمی کنند.
خانم صابره شوکتی، مربی ورزش یکی از دبیرستان های تهران در این زمینه می گوید: متاسفانه در کشور ما درس و ورزش به ندرت با یکدیگر توام می شوند. اغلب آنها که به پرورش نیروی بدنی خود همت گماشته اند از پرداختن به قدرت فکری خویش غافلند و بیشتر دانش آموزان مستعد و پرتلاش نیز که مدام به مطالعه و کار فکری مشغولند از نظر بدنی در حد بسیار ضعیفی قرار دارند که این خود نیمی از تلاش شبانه روزی آنها را هدر می دهد.
سلول های مغزی برای فعالیت خود به 25 درصد از کل انرژی مورد استفاده بدن نیاز دارند. آیا این انرژی تنها به وسیله تغذیه و استراحت- به صورتی که در بین دانش آموزان رایج است- تامین می شود؟
خانم نرگس سماوات، کارشناس در زمینه زیست شناسی و تغذیه در توضیح این مطلب می گوید: غذا خوردن با عجله شایع بین دانش آموزان بدون تحرک جسمی لازم، حتی اگر با استراحت کافی هم همراه باشد نمی تواند تاثیر کاملی در رساندن ماده و انرژی مورد نیاز بدن داشته باشد. در صورت نبودن برنامه ریزی صحیح برای انجام حرکات ورزشی روزانه، مغز انرژی کافی در اختیار ندارد زیرا تلاشی برای به جریان انداختن و تنظیم و گستردن انرژی به تناسب نیاز هر قسمت از بدن- خصوصاً مغز- صورت نگرفته است.
علاوه بر این کم تحرکی و رخوت جسمی از آن، تاثیر مستقیم بر روی روح و روان و اعصاب دارد و ذهن را نیز به سمت خستگی و ناتوانی هدایت می کند که نتیجه همه اینها بالقوه ماندن بسیاری از قابلیت های ذهنی و استعدادهای محصلان در یادگیری است.
اغلب اوقات دانش آموزان خمود و بی حوصله و با اکراه به سوی انبوه کتاب هایشان می روند و سعی می کنند خلل همیشگی ناشی از عدم تحرک بدنی را با فشار آوردن بی مورد به ذهن و انواع و اقسام روش های یادگیری جبران کنند در حالی که راه بسیار ساده تر و سالم تری مانند ورزش می توانند علاوه بر سلامت، نشاط و افزایش فعالیت ذهنی، شور و اشتیاق آنان را نسبت به درس خواندن تضمین کند. برای اینکه مغز به خوبی از عهده یادگیری و حفظ مطالب درسی برآید، علاوه بر رساندن مواد غذایی و انرژی کافی باید از خونی پاک و غنی از اکسیژن تغذیه شود.
بدین منظور باید شش ها کاملاً از هوا پر و خالی شوند بنابراین دانش آموزان باید ریه های خود را نیز نیرومند کنند و این کار نیز به وسیله ورزش میسر است. هر حرکت ورزشی خواص و نتایج خاص خود را دارد و این گونه نیست که ورزش فقط ماهیچه ها را قوی کند. معلمین ورزش در مدارس باید خواص هر حرکت را نیز به محصلین خود آموزش دهند تا آنها با آگاهی کامل از نتایج سودمند ورزش بهره مند شوند. در ضمن برای رساندن اکسیژن کافی به سلول های مغزی دانش آموزان باید یاد بگیرند که صحیح و اصولی تنفس کنند و با عادت دادن شش ها به نحوه مطلوب بازده تنفسی خود را افزایش دهند.
ورزش نخستین پرونده احساسات و ادراکات آدمی است. دانش و زیبایی در تندرستی است و تندرستی حقیقی به وسیله ورزش و گردش و غذای سالم، مقوی و منظم حاصل می شود. ورزش خون را به نسبت به تمام اعضای بدن به عضلات دست و پا و گردن و کمر به خصوص اعصاب می رساند و در تمام بدن خون را به جریان درمی آورد.
برخی از دانش آموزان ممکن است دیرتر یا زودتر از دو ماه به ورزش صبحگاهی عادت نمایند و بالاخره این اقدام مفید عادت و طبیعت ثانوی آنان خواهد شد. ورزشی که دختران می نمایند نباید ورزش های سنگین قهرمانی باشد بلکه آنان باید در مدرسه بیشتر تنیس روی میز و بازی های توپ دار مثل والیبال و بسکتبال و ورزش های سبک دیگر نمایند و با اسباب های ورزشی سنگین مانند هالتر و دمبل کار نداشته باشند.
بنابراین بهتر آن است که محصلان خود به فکر تنظیم فعالیت های ذهنی و جسمی خویش باشند و با تصمیم گیری و به کار بستن اراده، روی آوردن به ورزش و توام کردن آن با تحصیل از سنگینی بار مشکلاتی که بر روح و ذهنشان انباشته اند بکاهند و به تجربه عینی دریابند که در صورت هماهنگ کردن این دو با صرف همان وقت و همان کار ذهنی در عرصه یادگیری به نتایجی چند برابر مطلوب تر از قبل دست خواهند یافت و در نهایت با ذهنی بازتر و بسیار راحت تر از استعدادهای خود بهره برداری خواهند کرد.

فعالیت های جسمانی و افزایش عملکرد تحصیلی
برای رشد کارکرد های مغزی، فعالیت جسمانی بسیار حائز اهمیت است. فعالیت هایی چون دویدن، پریدن، جهیدن، شنا کردن سبب تقویت عقده های پایه، مخچه و جسم پینه ای می شود. ورزش و تمرین بدنی، اکسیژن زیادی را به مغز می رساند و بر میزان ارتباط بین نرونی می افزاید. یادگیری از طریق پیاده روی، حرکات کششی و سایر فعالیت های جسمانی ارتقاء یافته و تقویت می گردد. (جنسن 1998)
یافته های یک پژوهش علوم تربیتی حاکی از آن است که ورزش عملکرد تحصیلی دانش آموزان را افزایش می دهد. با توجه دقیق تر به نتایج تحقیق می توان نتیجه گرفت که صرف وقت بیشتر برای ورزش نه تنها هیچ گونه اثر سویی بر عملکرد تحصیلی و هوش نداشته است، بلکه در بیشتر موارد باعث عملکرد تحصیلی بهتر دانش آموزان نیز شده است.

جایگاه تربیت بدنی دوره ابتدایی در جهان معاصر
باید دانست که تربیت بدنی در مدارس ابتدایی مفهوم بازی به شکل آزاد یا حکم ساعت تنفس بین دو کلاس را ندارد. کلاس درس تربیت بدنی، حکم آزمایشگاهی را دارد که در طی آن، کودک با وظیفه مهم فراگیری حرکت و یادگیری از طریق حرکت درگیر می شود. شادی، تنوع و سرگرمی محصول فرعی یک درس تربیت بدنی خوب است. معنای واژه تعلیم و تربیت هدایت به جلو است. تربیت بدنی آن جز از فرآیند تعلیم و تربیت است که در آن هم تربیت بدن و هم تربیت از طریق بدن، مطرح است.

اهداف درس تربیت بدنی
در برنامه ی درسی تربیت بدنی، جهت گیری اساسی یاددهی- یادگیری، کسب و حفظ سلامتی برای دانش آموزان است. برنامه درسی تربیت بدنی به دانش آموزان آگاهی های لازم را جهت حفظ سلامت خود در آینده، بدون کمک دیگران، بدهد. از جمله این آگاهی ها انجام صحیح حرکات پایه- یعنی راه رفتن، دویدن، پریدن، با پرش رفتن، با جهش رفتن، … منتقل شود. از جمله اهداف دیگر تربیت بدنی آمادگی جسمانی دانش آموزان همچون استقامت عمومی انعطاف پذیری و قدرت می باشد که در سلامت جسمی و حرکتی فرد عامل تعیین می باشد. هدف سوم تربیت بدنی ارتباط تنگاتنگ بین ورزش و تغذیه می شود. دانش آموزان با زمان دقیق صرف غذا، نقش آب و مایعات آشنا خواهند شد. در کنار این اهداف، هدف های اجتماعی، شناختی و عاطفی و روانی به آسانی در درس تربیت بدنی به دست می آیند.

چرا باید در مدرسه ورزش کرد؟
از جمله دلایل مهم می توان به ایجاد موارد زیر اشاره کرد:
1- سلامت جسمانی و روانی دانش آموزان
2- رشد تکامل و یادگیری حرکتی مناسب با سن
3- تربیت فردی و گروهی
4- پشتوانه قوی برای ورزش قهرمانی
5- عادت به ورزش کردن
6- پیشگیری از آلودگی دانش آموزان به عادت ناپسند و مضر در محیط زندگی
7- پر کردن اوقات فراغت و لذت بردن
8- پی بردن به اهمیت نظم و سازمان دهی در کلاس
9- داشتن نقش توانبخشی

اهمیت تربیت بدنی در تعلیم و تربیت کودکان
فعالیت های بدنی و ورزش علاوه بر تقویت قوای جسمانی که یک اصل مهم در ارتقای بهداشت همگانی است بر رشد قوای ذهنی و روانی دانش آموزان نیز تاثیر قابل ملاحظه ای دارد. تدوین یک برنامه ورزشی مناسب در مدارس بسیار ضروری است. باید به هدف تربیت بدنی ارج نهیم و مسائل کاربردی این علم را در مدارس به اجرا درآوریم، تربیت بدنی و ورزش می تواند به موارد زیر که اکثر دانش آموزان به آن مبتلا هستند بپردازد و آن را تا حدی رفع نماید، حتی پزشکان برای درمان بسیاری از ناراحتی های جسمانی به بیماران خود توجه می کنند که ورزش و کارهای اصلاحی جسمی که جزء علوم تربیت بدنی و ورزشی انجام دهند.
این موارد عبارتند از:
1- برطرف نمودن ضعف عضلانی
2- تقویت انعطاف پذیری عضلات
3- دادن نشاط روحی
4- اجتماعی نمودن
5- تقویت سیستم قلب و عروق
6- تقویت حواس و ذهن
7- تقویت عضلات جهت جلوگیری از انحراف ستون فقرات

ارتباط آموزش حرکات بدنی با برنامه های تربیت بدنی مدارس
در آموزش حرکات تربیت بدنی کودکان با چگونگی و چرایی حرکات بدن خود آشنا می شوند. از جمله اهداف اساسی آموزش حرکات، کمک به کودکان است تا از طریق الگوهای حرکتی فعال، به توانایی های بدنی خود پی می برند.
مهم ترین کمک مربی در برنامه ریزی حرکات بدنی کودکان، آن است که کودک اصول و مبنای حرکات را یاد بگیرد و در زمان های مختلف و در شکل های متفاوت آنها را اجرا کند و یا مسائل رقابتی را برای کودکان ترتیب دهد و با ارائه تمرین های متناسب با قابلیت ها و سطح توانایی های هر کودک خاص آنها را در حل مسائل، کمک کنند:
در واقع آموزش حرکات بدنی در برنامه های تربیت بدنی نقش جایگزینی ندارد، بلکه می تواند کامل کننده آن باشد. برای مثال اگر کودکی در فعالیت هایی که نیاز به شروع و توقف کردن، چرخیدن و حرکت به طریقی خاص دارد، مشکل داشته باشد، فعالیت های حرکتی می تواند توانایی در این جهت بالا ببرد.برنامه ریزی در جهت شکل دهی برنامه های ورزشی- حرکتی آموزش حرکات بدنی و مورد علاقه کودکان نه تنها برای رشد همه جانبه بلکه برای کاهش رفتارهای تخریبی کودکان در مدرسه و محیط های دیگر نیز موثر است.
مهم ترین کمک مربی در برنامه های حرکات بدنی کودکان ایجاد جوی است که در آن کودک اصول حرکات را یاد بگیرد و فرصت های متنوع برای کاوش در شکل های مختلف حرکات را پیدا کند. در موارد ایجاد زمین های ورزشی در فضای باز، اولاً باید حداقل مساحت را نسبت به تعداد دانش آموزان در نظر گرفت. ثانیاً دقت شود که سطح زمین صاف و بدون پستی و بلندی باشد.

ورزش و نقش آن در سلامت روان
ناراحتی های جسمانی، اختلالات روانی را به همراه داشته و برعکس. نکته برجسته در تقویت قوای جسمانی، حفظ روان سالم می باشد. پسرانی که از نظر قوای جسمانی ضعیف می باشند علاوه بر ضعف جسمانی دارای مشکلات روانی مانند احساس حقارت و عدم توانایی تطبیق خود با دیگران می باشند. دانش آموزان ورزشکار دارای صفات ممتاز رفتاری چون رهبری، تحرک های اجتماعی حس ارزش های فردی و اجتماعی، عدم شک و تردید در خود عدم بهانه جویی و نتیجتاً رشد اجتماعی بیشتر می باشد.
تحقیقات بسیاری نشان داده است که ورزش علاوه بر اینکه ابزار ارزشمندی برای حفظ سلامت جسمانی است رابطه نزدیکی با سلامت روانی و به ویژه پیشگیری از بروز ناهنجاری های روانی دارد. ورزش از اضطراب و افسردگی می کاهد و اعتماد به نفس را افزایش می دهد. ورزش به ویژه در سنین کودکی و نوجوانی مفر سالمی برای آزاد کردن انرژی های اندوخته شده است و این خود بسیار لذت بخش و آرامش دهنده است.
به گفته جامعه شناسی Thomas Jeffrey که مطالعاتی پیرامون تاثیر شرکت جستن در فعالیت های ورزشی بر دانش آموزان مقاطع ابتدایی و راهنمایی انجام داده است، جوانان، صرف نظر از نژاد و جنسیت آنها، از شرکت در برنامه های ورزشی مناسب بهره ی زیادی می برند.
ارتباط هایی نیز میان شرکت دختران در تیم های ورزشی در مقاطع راهنمایی و دبیرستان و موفقیت آنها در زندگی حرفه ای کشف کرده که به ارزش های کار تیمی، تعیین هدف و پاداش برتر بودن باز می گردد. در تارنمای بنیاد ورزش زنان آمده، "تصادفی نیست که 80 درصد از مدیران زن 500 شرکتی که در فورچون آمده اند، خود را به این دلیل که در نوجوانی در دنیای ورزش بوده اند، دخترانی شیطان و شلوغ معرفی کرده اند".

تنظیم ساعت زنگ ورزش با نیازهای دانش آموزان
زنگ ورزش، زمان بروز خلاقیت کودکان است. کودک با حضور در ساعت ورزش علاوه بر تقویت بعد جسمانی به بازی، تفریح، پرورش روحیه تعاون و همکاری می پردازد ولی ساعت زنگ ورزش در مدارس ایران با اولویت های اصلی نیازهای دانش آموزان تنظیم نشده است. در تحقیق زیر به مقایسه اولویت های نیازهای جسمانی، مهارتی، شناختی و عاطفی دانش آموزان در درس تربیت بدنی و ورزش مدارس پرداخته شده است. (رحیم رمضانی نژاد، حمید محبی، مهرعلی همتی نژاد).
در این تحقیق آمده است توجه به نیازهای چندگانه دانش آموزان و پرهیز از پرورش تک بعدی با توجه به یک هدف با یک نیاز اهمیت بسیاری دارد، به ویژه اینکه برخی محققان معتقدند نقش معلمان تربیت بدنی در برآوردن برخی از نیازهای اجتماعی حتی بیشتر از والدین است.
بررسی محتوای درس تربیت بدنی در کشورهای مختلف نشان می دهد که بسیاری از نیازهای آموزشی دانش آموزان مورد توجه قرار گرفته است. همچنین در بسیاری از اهداف و استانداردهای درس تربیت بدنی بر نیازهای مختلف دانش آموزان مانند آموزش انواع حرکات و مهارت، بهداشت جسمانی و روانی توسعه مفاهیم شناختی، توسعه مهارت های ارتباطی، فعالیت های جسمانی خارج از مدرسه، لذت، حرکت، سلامتی و رشد اجتماعی، رفتار احترام آمیز و آمادگی جسمانی تاکید شده است.
تدوین اهداف کلی درس تربیت بدنی در حیطه های مختلف تربیتی گسترش زیادی پیدا کرده است که در بسیاری از آنها فعالیت های مناسب با نیازهای لذت، تعامل اجتماعی، مهارت های ورزشی و تفریحی، توسعه حرکتی- ادراکی، الگوهای حرکتی بنیادی، سلامتی و آمادگی جسمانی، مهارت های حرکتی ورزش برای دانش آموزان دوره های مختلف تحصیلی در نظر گرفته شده است.

زنگ ورزش، زنگ سلامت
سلامت هر فردی تحت تاثیر عوامل گوناگونی چون ژنتیک، محیط زیست، خدمات پزشکی، سبک زندگی و … است و در این میان تمرینات بدنی ورزش جایگاه مهمی دارند تا جایی که کاهش فعالیت بدنی می تواند سلامت فرد را تحت تاثیر قرار دهد. ورزش و فعالیت جسمانی نه تنها در ایجاد و حفظ تناسب اندام اثرات سودمندی دارد بلکه در پیشگیری از بیماری ها به خصوص بیماری های قلبی عروقی، فشار خون، دیابت و چاقی و … هم نقش مهمی را ایفا می کند. در این میان ورزش برای کودکان، نوجوانان و جوانان از اهمیت بیشتری برخوردار است تا جایی که در سال های اخیر سعی شده به برنامه های ورزشی در محیط های آموزشی نگاه ویژه ای شود زیرا ورزش نه تنها فواید جسمانی با خود به همراه می آورد بلکه می تواند فواید روان شناختی بسیاری برای دانش آموزان داشته باشد. کاهش افسردگی، کاهش اضطراب، فراهم آوردن سپری برای مقابله با استرس و بالا بردن عزت نفس و آسایش فکری از جمله فواید مهم ورزش است.
برنامه تربیت بدنی باید به گونه ای طرح ریزی شود که دانش آموزان تسلط کامل بر بدن خود را به دست آورند و بتوانند مهارت های لازم بدنی را کسب کنند. حرکت های ورزشی باید متضمن کارایی، چابکی و نیرومندی بدن باشد و مربیان ورزشی باید چنین مهارت های لازم را جزء برنامه های تربیت بدنی منظور کنند. یکی از اقدامات برای موفقیت مربیان ورزشی ایجاد ارتباط با والدین دانش آموزان است. مربیان با دعوت از اولیاء برای تماشای مسابقه ها و فعالیت های ورزشی فرزندانشان، می توانند آنها را به امر ورزش و سلامت علاقه مند سازند.
برنامه تربیت بدنی مدارس به تنهایی نمی تواند به تمام فعالیت های ورزشی که عامل سلامت جسمانی است جواب دهد بنابراین وظیفه مهم دیگر هر مدرسه از نظر تربیت بدنی ایجاد محرک های لازم در نوجوانان است تا با اجرای فعالیت های ورزشی خارج از مدرسه به تقویت بیشتر بدنشان و تامین آمادگی جسمانی آن بپردازند.
لزوم و اهمیت، برای هر دو جنس در سنین مختلف مورد تایید محققین است. به طور کلی ورزش و تحرک بر رشد عمومی بدن تاثیر می گذارد. ورزش امروزی تنها یک فعالیت ساده نیست بلکه قابلیت های پیچیده مغز را در امور مختلف از جمله آموختن مطالب، هماهنگی، چالاکی، درست عمل کردن، درست تصمیم گرفتن و … را تقویت می کند و در کلیه اجزای جسم و روح و ذهن تاثیر مثبت می گذارد.
دانش آموزان روزانه چند ساعت در کلاس درس روی نیمکت می نشینند حتی اگر نوع نشستن مناسب باشد و نیمکت نیز استاندارد باشد باز هم در آنها خستگی فیزیکی ایجاد می شود دانش آموزان پسر غالباً این شکل را با بازی کردن در خیابان ها و ورزشگاه ها (غالباً فوتبال) حل می کنند ولی برای دختران به علت اعتقادات و فرهنگ جامعه امکانات کمتری وجود دارد بنابراین لازم است در مدارس دخترانه ساعت های بیشتری برای تمرینات بدنی منظور گردد.
یک دانش آموز در مسیر پیشرفت تحصیلی خود به موانع بسیاری برمی خورد. افسردگی، بی حوصلگی، احساس خستگی، احساس ضعف، تفکرات بی پایه و اساس، مشغول بودن ذهن، عدم توانایی در یادگیری مطالب و بسیاری عوامل دیگر می تواند مانع از به سرانجام رسیدن هدف تحصیلی یک دانش آموز باشد. اما ورزش همان طور که سد محکمی در برابر فساد و تباهی و اعتیاد جوانان و نوجوانان است می تواند عاملی تاثیرگذار در رفع موانع تحصیلی باشد.
فعالیت بدنی یا ورزش باعث تحریک عضلات شده و فعالیت دستگاه های بدن (قلب و عروق) را بیشتر می کند مغز و ذهن انسان نیز از این امر مستثنی نیست. با فعالیت مغز در هنگام ورزش در ساعاتی در روز تمام تخیلات، احساسات خستگی و بی حوصلگی و ضعف به اندازه قابل توجهی رفع می شود و به همین امر می تواند به درک بهتر مطالب برای دانش آموزان کمک کند. فعالیت ورزشی منظم در صورت تداوم می تواند باعث آسودگی ذهن شود و این آسودگی باعث بهتر آموختن، اشتیاق بیشتر به کار و درس، بالا رفتن شخصیت انسانی و عدم فرار مطالب از ذهن شود بنابراین هر کدام از این عوامل باعث می شود یک دانش آموز به پیشرفتی بیشتر دست یابد.

بحث و نتیجه گیری
ورزش می تواند تاثیر بسزایی در شادابی و نشاط دانش آموزان دختر و پسر داشته باشد. دانش آموزانی که از لحاظ روحی و روانی در شرایط مطلوب تر قرار داشته باشند بدون شک می توانند بهتر، سریع تر و با آرامش بیشتر مطالب را فرا بگیرند این دانش آموزان با روحیه در مراحل دیگر زندگی نیز موفق ترند. دانش آموز ورزشکار از میادین ورزشی از مربیان خود و از روح و خصلت هایی فرا می گیرد که شاید در رفتار و کردار دیگر همکلاسی هایش کمتر مشاهده شود جوانمردی، گذشت، وقت شناسی، ادب، احساس مسئولیت و احترام بیشتر به بزرگتران به خصوص پدر و مادر، اساتید و معلمان.
این قبیل جوانان و نوجوانان علاوه بر محیط مدرسه که قوانین و مقررات خاص خود را دارد در محیط های دیگر از جمله ورزشگاه ها حضور می یابند و با شرایط مکان های دیگر به غیر از مدرسه و با روحیات مختلف آشنا می شوند. اگر از قابلیت های فنی رشته های روزشی و نیز شرایط بدنی خوبی برخوردار باشند می توانند علاوه بر مراحل تحصیلی در مراحل و میادین بالای ورزشی نیز حضور پیدا کنند. این میادین باعث بالا رفتن شخصیت دانش آموزان شده و علاوه بر امتیازاتی که دولت برایشان قائل شده از نظر مالی و توانایی گوی سبقت را از دیگر دوستانشان بربایند.
تمامی این پیشرفت ها در صورتی می تواند به سرانجام مقصود برسد که منظم و براساس برنامه ریزی صحیح باشد از طرفی نباید فراموش کرد که ورزش بی رویه و بدون مربی و سازمان نیافته بیش از آن که مفید و موثر باشد می تواند مخرب و زیان آور باشد چه برای بدن انسان چه برای تحصیل دانش آموزان.
جذابی دنیای پرشور و شگفت آور ورزش و محیط پرهیاهوی آن تنها میدان بزرگ رقابت و مبارزه نیست بلکه تجلی گاه ارزش های والای بزرگ انسانی است که در آن صحنه های کوشش، گذشت، همکاری، صداقت، بردباری و تهور رخ می دهد و شاگردان این کلاس درس تلاش، فداکاری، تعاون، مردانگی، استقامت و شجاعت را می آموزند.
به طور کلی می توان گفت ورزش نقشی انکارناپذیر در تمامی مراحل زندگی دارد که دانش آموز دختر و پسر از این امر مستثنی نیستند در نتیجه ساعت ورزش دانش آموزان نباید در اختیار دروس باشد بلکه ورزش را یک علم دانسته و به آن اهمیت بیشتری داده شود. (حسین سلیم)

فهرست منابع
– رحیمی ارسنجانی، اسکندر (1380)، تربیت بدنی در مدارس، دانشگاه شیراز
– واعظ موسوی، محمدکاظم (1379)، روان شناسی ورزشی، بنیاد دانش نامه بزرگ فارسی
– مشرف جوادی، بتول (1367)، تربیت بدنی و ورزش در مدارس، نشر دانشگاهی
– نبوی، مصطفی (1357)، اصول آموزش و پرورش برای مدارس ابتدایی و راهنمایی، دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی
– ذکائی، محمود (1371)، کلیات تربیت بدنی در مدارس، سمت
– امیرتاش، علی محمد (1370)، روش های تربیت بدنی برای داخل کلاس ویژه دانش آموزان مدارس ابتدایی، وزارت آموزش و پرورش اداره کل تربیت بدنی
– مجله حقوقی و قضایی دادگستری 24/8/77
– مت جارویس (1966)، روان شناسی ورزشی، ترجمه نورعلی خواجوند، تهران 1380
– ادوارد فاکس (1981)، فیزیولوژی ورزش، ترجمه اصضر خالدان، دانشگاه تهران 1369
– www. Fekreno. Org
– www. Profs. Basu. ac.ir
– www. Sportjaber. Blogfa
3