فهرست مطالب
عنوان مطلب شماره صفحه
مقدمه 1
کم توانی ذهنی چیست؟ 1
حوزه های کارکردهای انطباقی 1
علل کم توانی ذهنی 2
آیا کم توانی ذهنی قابل پیشگیری است؟ 3
کم توانی ذهنی خفیف 4
کم توانی ذهنی متوسط 4
کم توانی ذهنی شدید 5
کم توانی ذهنی عمیق 5
درمان 7
ویژگی های کودکان کم توان ذهنی 8
شکل ظاهری 8
قد و وزن 9
مهارت های حرکتی درشت و ظریف 9
کم مهارتی یا تنبلی حرکت 9
بینایی و شنوایی 10
لامسه، بویایی و چشایی 10
آسیب پذیری جسمانی 10
دستگاه گویایی و تکلم 11
محدودیت در خزانه لغات و واژگان 11
توجه و پردازش اطلاعات 11
حافظه 12
محدودیت در تفکر انتزاعی (تفکر، استدلال و رشد مفاهیم) 12
مفهوم 13
انتقال یادگیری 13
نگرش 14
انگیزش 14
اعتماد به نفس 15
احساس خود ارزشمندی 16
خود مدیریتی 16
مهارت های اجتماعی 16
منابع 17
مقدمه
در طول تاریخ بشری معلولان ذهنی همواره به عنوان مهجورترین اقشار جامعه پنداشته شده اند. برچسب هایی هم چون بیمار ناقص الخلقه و دیوانه القابی بوده است که در طول زمان در جوامع مختلف رواج داشته است. ولی در سال های اخیر عقب ماندگی ذهنی به عنوان یک بیماری مانند سایر بیماری ها قلمداد مبی شود.
کم توانی حالتی است که در آن کارکرد عمومی هوش فرد به میزان چشمگیری زیرحد متوسط است و با تخریب همزمان رفتار انطباقی همراه است و در حین دوره رشد و پیش از 18 سالگی بروز می کند.
مفهوم کم توانی ذهنی، شامل نقایصی در توانایی شناختی و رفتارهای لازم برای عملکردهای شخصی و اجتماعی ( کارکرد انطباقی ) است. همه افرادی که در یک سطح هوشی قرار دارند، از لحاظ کارکرد انطباقی در یک سطح قرار ندارند.
کم توانی ذهنی چیست؟
کم توانی ذهنی سطحی از عملکرد های هوش عمومی است که میزان آن به مقدار زیاد از حد متوسط کمتر بوده، به طوری که منجر به نقائص در رفتار و سازش فرد گردیده و در جریان رشد خود را نشان می دهد.
حوزه های کارکردهای انطباقی عبارتند از :
• برقراری ارتباط
• مراقبت از خود
• زندگی خانوادگی
• مهارت های اجتماعی/ فردی
• استفاده از منابع اجتماع
• مهارت های تحصیلی
• کار
• تفریح
• بهداشت و ایمنی
اصطلاح "به میزان چشمگیری زیر حد متوسط " طبق تعریف عبارت است از: IQ یا بهره هوشی معادل 70 یا کمتر.
بر حسب میزان تخریب هوشی چهارنوع کم توانی ذهنی را می توان تعریف کرد:
1. کم توانی ذهنی خفیف
2. کم توانی ذهنی متوسط
3. کم توانی ذهنی شدید
4. کم توانی ذهنی عمیق
علل کم توانی ذهنی :
در مورد کم توانی ذهنی، تقسیم بندی های مختلفی وجود دارد که طبقه بندی ذیل کما بیش سایر نظرات را نیز دربر می گیرد.
الف – عوامل ارثی : مثل اختلالات کروموزومی و ژنتیک و اختلالات مربوط به سوخت و ساز.
ب – عوامل مربوط به دوران بارداری : مثل بیماریهای مادر، مصرف مواد شیمیایی. داروها و مواد مخدر، شرایط روحی و عاطفی، Rh خون، اشعه x.
ج – عوامل مربوط به زایمان و بعد از زایمان : مثل تولد زودرس، هیپوکسی، زایمان های غیر طبیعی، تشنج، عفونت های مغزی و بیماریهای کودک بعد از تولد.
د – عوامل محیطی، فرهنگی – اجتماعی: فقدان محرکهای محیطی بخصوص خانواده، فرصتهای آموزشی و …
هـ – عوامل ناشناخته
آیا کم توانی ذهنی قابل پیشگیری است؟
برخی از عوامل که موجب بروز کم توانی ذهنی می شود با مداخلات اولیه به موقع قابل پیشگیری است که جهت آگاهی بیشتر به آن می پردازیم.
1- بیماریهای مادر در اوایل بارداری : تغذیه مناسب مادر، جلوگیری از خستگی های جسمی و روانی، قرار نگرفتن در معرض اشعه X، استفاده نکردن از داورها و الکل و مواد مخدر، جلوگیری از حاملگی های متعدد و پشت سر هم از مواردی است که قابل پیشگیری است.
2- شناسایی به موقع (روزهای اول زندگی) بیماریهای متابولیک با استفاده از رژیم غذایی مناسب و استفاده از داروهای مناسب از بروز کم توانی ذهنی جلوگیری شود.
3- زردی کودک : در صورتی که بصورت طولانی مدت طول بکشد و هیچ درمانی نشود باعث فلج مغزی، کم توانی ذهنی یا کاهش شنوایی می شود
والدینی که خود از نظر هوشی سالم هستند، کم توانی ذهنی کودک خود را به عنوان یک شوک وارده بر خود تصور می کنند. بسیاری از والدین اندوه را تجربه کرده و در جریان این اندوه برای مدت زمانی از دیگران فاصله می گیرند و یا در پی یافتن علت مشکل بر می ایند تا شاید با یافتن آن، بتوانند آن را درمان کنند. این در حالی است که اگر همین فرصت ها را صرف توانبخشی کودک خود کنند، بسیار موثر خواهد بود.
برای کودک با مشکلات ذهنی اقدامات سریع درمانی و توانبخشی، از پیشرفت مشکل کودک جلوگیری می کند. این اقدامات شامل بهره مند شدن ازسرویس های گفتاردرمانی، کاردرمانی و فیزیوتراپی است. درمانگران با تشکیل تیم های درمانی که توسط پزشک متخصص رهبری می شود، مشکلات کودک را شناسایی کرده و هر کدام وظیفه خود را برای حل مشکل تعریف می کنند. سپس براساس نوع ضایعه ای که ایجاد شده است، اهدف ویژه ای تعریف می شود و روند درمانی آغاز می شود.
این درمان ممکن است مدت دار باشد. لذا صبر و بردباری خانواده و همکاری آنها در این دوره بسیار حائز اهمیت است.
این کودکان باید در سطحی برابر با دیگر کودکان از امکانات خانواده و جامعه بهره مند شوند و زندگی آنها نباید چیزی متفاوت از بقیه کودکان باشد.
اگر چه وقتی بیماری عارض شد، باید به درمان آن همت گماشت، اما به هر حال شفا به دست خداست و کوشش انسان در درمان بیماری با اراده او ثمربخش خواهد بود
کم توانی ذهنی خفیف (IQ بین 70 – 50 ):
85 درصد موارد کم توانی ذهنی را تشکیل می دهند. این افراد تا بعد از کلاس های اول یا دوم که نیازهای تحصیلی افزایش می یابند، شناسایی می شوند. اغلب تا اواخر نوجوانی و تا کلاس اول راهنمایی پیش می روند. علت کم توانی آن ها اغلب شناسایی نمی شود. بسیاری از بزرگسالان دارای کم توانی ذهنی خفیف با حمایت مناسب می توانند زندگی مستقلی داشته باشند و خانواده خود را اداره کنند. این افراد می توانند در صورت وجود حیطی حمایت کننده به درجاتی از موفقیت شغلی و اجتماعی دست یابند.
کم توانی ذهنی متوسط (IQ بین 50 – 35 ):
10 درصد موارد کم توانی ذهنی را تشکیل می دهند. اکثر مبتلایان زبان را می آموزند و می توانند در اوایل کودکی به میزان کافی ارتباط برقرار کنند. این افراد از لحاظ تحصیلی دچار مشکل می شوند و اغلب نمی توانند بیش از کلاس دوم یا سوم دبستان پیش روند. در دوران نوجوانی به علت پذیرفته نشدن توسط جامعه ، اغلب منزوی می شوند. این افراد به حمایت های فراوان اجتماعی و حرفه ای نیاز دارند. این افراد در دوران بزرگسالی ممکن است تحت نظارت مناسب بتوانند کارهای نیمه ماهرانه را انجام دهند.
کم توانی ذهنی شدید (IQ بین 35 – 20 ):
4 درصد موارد کم توانی ذهنی را تشکیل می دهند. در اغلب مبتلایان، علت کم توانی، قابل شناسایی است. این افراد ممکن است مهارت های ارتباطی را فراگیرند و بتوانند کلماتی را که برای آن ها اهمیت حیاتی دارند بشناسند و در دوره بزرگسالی با شرایط زندگی تحت حمایت ، انطباق پیدا کرده و بتوانند کاری را تحت نظارت انجام دهند.
کم توانی ذهنی عمیق (IQ کمتر از 20 ):
2- 1 درصد موارد کم توانی ذهنی را تشکیل می دهند. این کودکان تحت آموزش های مناسب ممکن است بیاموزند که نیازهای خود را بیان کنند. هم چنین ممکن است تا سن بزرگسالی ، مهارت های ساده مراقبت از خود را فرا گیرند.
لازم به ذکر است گرچه افرادی که ضریب هوشی 84 – 71 دارند، افراد با عملکرد هوشی مرزی نامیده شده ولی جزو گروه ناتوانی های ذهنی قرار نمی گیرند. شیوع کم توانی ذهنی، 3- 1 درصد کل جمعیت است. بالاترین میزان بروز در کودکان سنین مدرسه بین 14 – 10 سال است. در مردان حدود 5/1 برابر شایع تر است.
حدود دوسوم کودکان و بزرگسالان مبتلا به کم توانی ذهنی ، به سایر اختلال های روان پزشکی مبتلا می شوند. به عنوان مثال: 50 درصد کودکان و بالغان مبتلا به کم توانی ذهنی دچار اختلال های خلقی هستند. در افراد کم توان ذهنی که اختلال عصبی مثل صرع دارند، احتمال اختلال های روان پزشکی بیشتر است.
عواملی که در اینجا کم توانی ذهنی موثرند عبارتند از :
علل ژنتیکی، رشدی، اکتسابی یا ترکیبی از این عوامل از جمله اختلال های ژنتیکی می توان سندرم داون را نام برد.
عوامل اکتسابی و مربوط به رشد را می توان در چند دسته توضیح داد:
1. پیش از تولد شامل : بیماری ها مزمن مادر و اختلال هایی که بر رشد طبیعی دستگاه عصبی جنین اثر می گذارند مثلا بیماری قند یا دیابت کنترل نشده ، کم خونی، فشار خون بالا، مصرف الکل و مواد مخدر. عفونت های های دوران بارداری مادر نظیر سرخجه، توکسوپلاسموز ( بیماریی که از گربه به انسان منتقل می شوند )، تبخال ساده و ایدز .بعضی عوامل حین زایمان هم موثرند شامل خونریزی داخل جمجمه، زایمان دشوار و….
2. پس از تولد: ضربه به سر، عفونت های مغزی مثل مننژیت، یرقان نوزادی که درست درمان نشده باشد، کم کاری تیروئید که تشخیص داده نشده و یا به درستی درمان نشود.عوامل محیطی، اجتماعی و فرهنگی موثر عبارتند از : فقر، تغذیه نامناسب و ناکافی، بی ثباتی خانواده، مراقبان متعدد و بی کفایت کودک.
تشخیص کم توانی ذهنی با شرح حال گرفتن و ارزیابی هوش است. در بعضی موارد مانند: مبتلایان به سندرم داون حالت چهره به تشخیص کمک می کند، البته باید دقت کرد که تنها حالت چهره ، معیار کم توانی ذهنی نیست.
درمان
درمان مطلوب اختلال هایی که ممکن است موجب کم توانی ذهنی شوند پیشگیری در سطوح اول، دوم و سوم است. در پیشگیری اولیه اقدام هایی انجام می دهیم تا اختلال های منجر به کم توانی ذهنی را کاهش داده یا حذف کنیم. چنین اقدام هایی عبارتند از:
1. افزایش آگاهی و اطلاعات عمومی مردم در مورد کم توانی ذهنی
2. تلاش مستمر و روز افزون دست اندرکاران سیستم بهداشتی برای بهبود و تامین بهداشت عمومی
3. تامین مراقبت مطلوب از مادر و کودک
4. تلاش برای ریشه کنی اختلال هایی که با آسیب دستگاه عصب همراهند.
مشاوره خانواده و ژنتیک در خانواده هایی که سابقه کم توانی ذهنی در آن ها وجود دارد مفید است. در کودکان و مادرانی که در طبقات پایین جامعه زندگی می کنند، مراقبت های قبل و بعد از تولد لازم است.
پیشگیری سطح دوم و سوم: وقتی اختلال مرتبط با کم توانی ذهنی شناسایی شد، باید برای کوتاه کردن دوره بیماری ( پیشگیری سطح دوم) و به حداقل رساندن آثار و معلولیت های ناشی از آن ( پیشگیری سطح سوم) اقدام شود.
به طور کلی می توان گفت که کم توانی ذهنی ( عقب ماندگی ذهنی ) درمان ندارد و بهترین راه کنترل آن، جلوگیری از بروز آن است. داروی خاصی هم در کنترل پیشرفت اختلال موثر نیست. ولی این هرگز بدان معنا نیست که کودک مبتلا به کم توانی ذهنی را به حال خود رها کنیم، چراکه درصد عمده ای از مبتلایان چنانچه مورد توجه قرار گیرند، آموزش های لازم به آن ها داده شود و حمایت کافی از آن ها به عمل آید می توانند به درجاتی از موفقیت اجتماعی و شغلی دست یابند. در این میان هر کدام از ما که به نحوی هر چند کوچک نقشی در سلامت جامعه به عهده داریم، موظفیم که نگذاریم این افراد مورد غفلت قرار گیرند.
آموزش کودک و خانواده، آموزش مهارت های ارتباطی و کلامی، مهارت های اجتماعی، آموزش مهارت های جسمی، همگی می توانند در سازگاری و رشد بهتر این افراد و توانبخشی آنان کمک موثری باشند. این مداخله ها در مورد افرادی که هوش مرزی هم دارند کمک کننده هستند.
احساس انزوای اجتماعی از شایع ترین مشکلات این افراد است. تدارک گردهمایی هایی برای این افراد یا ترتیب دادن مسابقاتی که با توانایی های آن ها تناسب داشته باشد در کاهش این احساس انزوا کمک می کند.
ویژگی های کودکان کم توان ذهنی
شکل ظاهری:
اغلب دانش آموزان کم توان ذهنی (بیش از 90 درصد) از نظر نمای ظاهری تفاوت محسوسی با دیگر همسالان خود ندارند و تشخیص و تمییز آنها با یک نگاه سطحی امکان پذیر نیست.
حدود 10 درصد از کم توانان ذهنی دارای علائم بالینی هستند مثل سندرم داون، ماکروسفال ها، میکروسفال ها، کودکان مبتلا به کریتینیسم ، هیدروسفالی، فنیل کتونوریا
قد و وزن:
اغلب کودکان و نوجوانان کم توان ذهنی از نظر قد و وزن تفاوت محسوسی با دیگر همسالان خود ندارند. البته شایان ذکر است که معمولاً وزن تولد کم توانان ذهنی هنگام تولد پایین تر از وزن بهنجار است.
وزن متوسط برای نوزادان در لحظه تولد،3/2 کیلوگرم می باشد. اما نوزادانی که با وزنی مابین 2/5 و 4/5 کیلوگرم به دنیا می آیند نیز طبیعی محسوب می شوند. قد نوزادان دختر و پسر در لحظه تولد حدود 50 سانتی متر است.
مهارت های حرکتی درشت و ظریف:
کودکان کم توان ذهنی معمولاً از نظر مهارت های حرکتی درشت، مثل ایستادن، نشستن، راه رفتن، خم شدن، دراز کشیدن، غلتیدن و چرخیدن تفاوت معنی داری با همسالان عادی خود ندارند. اما از نظر مهارت های ظریف حرکتی مثل هماهنگی چشم و دست، دویدن موزون ، لی لی رفتن، تسبیح نخ کردن، خط کشی روی خطوط ترسیم شده، استفاده از قیچی برای جدا کردن عکس از صفحه مجله، بالا رفتن از نردبان، دوچرخه سواری و راه رفتن روی تخته باریک کندی محسوسی دارند. بدیهی است در آن دسته از مهارت های ظریف حرکتی که متضمن بعد قابل توجه شناختی است، مثل درست کردن پل با مکعب های چوبی، تفکیک سریع پیچ و مهره ها بر اساس رنگ و اندازه و شکل، مشکل بیشتری از خود نشان می دهند.
کم مهارتی یا تنبلی حرکتی :
کودکان کم توان ذهنی معمولاً دچار یک نوع کم مهارتی(دست و پاچلفتگی) و کندی حرکتی اند. برای مثال در پوشیدن لباس و کفش و آماده کردن وسایل و لوازم مدرسه، نوشتن دیکته، غذا خوردن، مهیا شدن برای رفتن به میهمانی، خروج سریع از کلاس برای استفاده از زنگ تفریح و غیره با کندی و کم مهارتی محسوس روبرو هستند.
بینایی و شنوایی:
کودکان کم توان ذهنی معمولاً از نظر بینایی و شنوایی دچار نارسایی های محسوس و نامحسوس هستند و درصد کودکان کم توان ذهنی که نیاز به عینک و سمعک دارند به طور چشمگیری بیشتر از کودکان عادی همسال شان است.
لامسه، بویایی و چشایی:
کودکان کم توان ذهنی عموماً به دلیل ضعف کلی در کنش های مغزی و نظام عصبی در تشخیص لمسی، بویایی و چشایی نیز به طور محسوسی نسبت به همسالان خود کند بوده، از مهارت های لازم برخوردار نیستند.
این کودکان اغلب قادر نیستند تفاوت های ظریف سطوح اشیای مختلف را با لمس کردن تشخیص دهند یا با چشمان بسته و صرفاً با بو کردن ، اسامی گل ها و خوراکی های مختلف را بازگو نمایند. این کودکان همچنین در تشخیص و تمییز سریع خوراکی ها و مزه های گوناگون با مشکلی محسوس مواجهند.
آسیب پذیری جسمانی:
کودکان کم توان ذهنی از نظر آسیب پذیری جسمانی و ابتلا به بیماری ها به ویژه بیماری های عفونی، مستعدتر از همسالان عادی خود هستند و خستگی بدنی، خواب آلودگی و بی حوصلگی بیشتری نسبت به دیگران نشان می دهند. این کودکان در بهداشت و نظافت بدن و مراقبت های لازم از دهان و دندان نیازمند راهنمایی و مساعدت بیشتری هستند.
دستگاه گویایی و تکلم:
اغلب کودکان کم توان ذهنی تاخیر جدی در رشد کلامی داشته، از نظر گویایی و تکلم از روانی و سلاست لازم برخوردار نیستند. با اینکه اختلال گویایی کودکان کم توان ذهنی عمدتاً به دلیل ضعف عمومی در کنش ذهنی آنها است اما چگونگی سلامت دستگاه گویایی آنها نیز تاثیر قابل توجهی در تکلم و شمرده صحبت کردن آنها دارد. برای تکلم صحیح علاوه بر قابلیت ذهنی، سلامت دستگاه گویایی( لب ها، زبان کوچک، سقف دهان، لب ها و دندان ها) نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است.
محدودیت در خزانه لغات و واژگان:
کودکان کم توان ذهنی به دلیل ضعف در یادگیری و کم توانی در درک مفاهیم و معانی کلمات و اصطلاحات غیرکاربردی و واژه های انتزاعی، مجموعاً از خزانه لغات بسیار محدودی برخوردارند.
توجه و پردازش اطلاعات:
یکی از ویژگی های برجسته دانش آموزان کم توانی ذهنی سطح تمرکز ضعیف شان در موقعیت یادگیری رسمی است. آنها به ویژه در توجه انتخابی، حفظ توجه، تقسیم توجه بین ابعاد مختلف تکلیف و توالی پردازش اطلاعات بیشترین مشکل را دارند.
توجه ضعیف، توانایی دریافت اطلاعات و یادگیری از طریق مشاهده و تقلید را به طور قابل ملاحظه ای کاهش می دهد
تا حدودی به خاطر توجه ضعیف (البته در مواردی نیز به دلایلی دیگر) دانش آموزان کم توان ذهنی، پردازش اطلاعات و پاسخ دهی شان زمان زیادی طول می کشد.
حافظه:
دانش آموزان کم توان ذهنی از نظر حفظ و به خاطر سپردن اطلاعات سمعی و بصری، با محدودیت فوق العاده ای مواجهند.
این دانش آموزان راهبرد موثری نیز برای به خاطر سپردن اطلاعات مهم یا تشخیص اینکه چه زمانی اطلاعات باید به خاطر سپرده شوند، ندارند
استرنبرگ (2003) معتقد است که نقایص حافظه افراد کم توانی ذهنی ناشی از عدم رشد فرایندهای فراشناختی مهمی است که به پیوند بین اطلاعات جدید با اطلاعات قبلاً آموخته شده آنها کمک می کند.
بسیاری از دانش آموزان کم توان ذهنی در ذخیره سازی اطلاعات در حافظه بلندمدت مشکلات زیادی دارند .
صرف نظر از علت اصلی مشکل، تاثیر محدودیت در حافظه این است که ذخیره سازی اطلاعات زمان زیادی طول می کشد و نیازمند تکرار بسیار زیاد است.
محدودیت در تفکر انتزاعی
(تفکر، استدلال و رشد مفاهیم):
تفکر و استدلال فرایندهای شناختی پیچیده ای هستند که مواردی از قبیل: استفاده مناسب از اطلاعات ذخیره شده و مفاهیم قبلاً کسب شده، توانایی برقراری ارتباط بین اطلاعات جدید با اطلاعات قبلاً آموخته شده، سوال کردن، تشخیص رابطه علت و معلولی، نظارت و بازخورد، فرضیه سازی و آزمون فرضیه ها، استنتاج و رشد عقاید و دیدگاه ها را شامل می شوند. افراد کم توان ذهنی آشکارا در زمینه تفکر و استدلال ضعف عمده دارند و همین امر حل مساله و برنامه ریزی پیشرفته را برای آنها بسیار دشوار می سازد.
مفهوم:
مفهوم را می توان به عنوان تصویر ذهنی تعریف کرد که همه ویژگی های ضروری یک شیء، موقعیت یا یک ایده را دربردارد
فرایند مفهوم سازی شامل طبقه بندی و پیوند ماده های اطلاعاتی با یکدیگر براساس خصوصیات مشترک بین آنها است. برای مثال مفهوم خانه، دانش تصویری ما از ظاهر بیرونی و مدل های مختلف خانه، آگاهی از چیدمان درونی اتاق ها و کارکردشان و نوع کاربری هرخانه را در برمی گیرد. همچنین ما این مفهوم را در درون مفهوم بزرگتری به نام "ساختمان" جای می دهیم. دانش مفهومی را می توان به عنوان شبکه اطلاعات به هم پیوسته در نظر گرفت که تفکر را تسهیل می سازد.
دانش آموزان کم توان ذهنی نسبت به دانش آموزان عادی در ایجاد ارتباط بین اطلاعات و یکپارچه سازی ماده های اطلاعاتی جدا از هم، مهارت بسیار کمتری دارند. در نتیجه رشد مفهوم در آنها بسیار کندتر است و همین محدودیت مفاهیم، توانایی تفکر و استدلال آنها را محدود می سازند.
انتقال یادگیری:
رفتار هوشمندانه با توانایی کاربرد آموخته ها در موقعیت های جدید مرتبط هستند. در بافت یادگیری تحصیلی، تعمیم دهی وانتقال زمانی اتفاق می افتد که چیزی که در یک زمان و در یک مکان خاصی آموخته شده است، در بافت دیگری مورد استفاده قرار گیرد
غالباً برای دانش آموزان کم توان ذهنی تعمیم دهی یک مانع جدی است. زیرا یادگیری شان فوق العاده وابسته به موقعیت بوده و به ندرت خودبخود آنچه را که در یک مکان یاد گرفته اند را به بافت های جدید انتقال می دهند
این دانش آموزان فقط در صورتی که در محیط های طبیعی آموزش ببینند، تعمیم داده و می توانند دانش و مهارت های آموخته شده را در بافت های جدید مورد استفاده قرار دهند.
نگرش:
زمانیکه کودکان و نوجوانان از نگرشی مثبت ، پویا و خوشایند نسبت به مدرسه و درس و معلم برخوردارند، بیشترین تلاش را برای کسب تجارب موفقیت آمیز نشان می دهند. متاسفانه درصد زیادی از کودکان و نوجوانان کم توان ذهنی به دلایل عدیده، از جمله انتظارات فوق العاده والدین و اطرافیان ، ناتوانی در رقابت با همسالان، فراوانی تجارب ناموفق در حسن انجام امور شخصی و پاسخ به محرک های محیطی،تهدیدها و تحقیرهای مستقیم و غیرمستقیم دیگران،آزردگی های عاطفی وتنبیه های احتمالی جسمی و روانی و ناکامی های مکرر در فعالیت های درسی و رقابت های تحصیلی ، نگرشی مثبت و خوشایند به مدرسه و فعالیت های ذهنی، یادگیری های کلامی و آزمون های آموزشگاهی ندارند.
انگیزش:
معمولاً در سال های اولیه، دانش آموزان کم توان ذهنی ذهنی خفیف یا متوسط برای یادگیری از انگیزش بهنجار برخوردارند. با این حال از آنجایی که در مدرسه مشکلات و شکست های زیادی را تجربه می کنند، اثرات ناشی از انباشتگی این شکست ها و مشکلات، بسیار سریع اعتماد به نفس آنها را از بین برده و تلاش و کوشش لازم در آنها کمتر و کمتر می شود. آنها ممکن است منفعل و وابسته شده و در انجام کارها منتظر کمک دیگران (معلم، دستیار معلم و یا همسالان) شوند یا ممکن است آنها در کلاس سرکش شوند تا بدین وسیله با احساس قدرت کمبود خود در زمینه های دیگر را جبران نمایند. همچنین برخی از آنها ممکن است دچار درماندگی آموخته شده شوند. یعنی ممکن است این انتظار در آنها شکل بگیرد که هرچیزی که معلم از آنها می خواهد تا انجام دهند، بسیار مشکل بوده و منجر به شکست خواهد شد.
برخورداری از نگرش مثبت در مور حیات فردی و اجتماهی ، مقدمه ضرووری برای رویش جوانه های تلاش و به فعلیت رسانیدن ظربیت های ذهنی و قابلیت های شخصی است . فراهم شدن فضای مطلوب خانوادگی ، غنی بودن محرک های محیطی ، اتخاذ مناسب ترین و موثرترین شیوه های تربیتی، ایجاد آمادگی های ذهنی و انجام تغییرات مثبت شناختی ، تقویت رفتارهای سازش یافته و ارائه پاسخ های قابل قبول ، اجتناب از تهدید، تحقیر و تنبیه، تاکید برتایید و تشویق مستمر تلاش های کودکان و نوجوانان، از کارامدترین عوامل ایجاد تحول و تقویت انگیزه است .
از آنجا که کودکان و نوجوانان کم توان ذهنی عمدتاً بنابه دلایلی که به برخی از آنها اشاره شد، دچار ضعف قابل توجه انگیزشی اند، در تعلیم و تربیت و توانبخشی این کودکان باید پیش از هر چیز دیگر به این مسئله مهم توجه شود، چرا که ظرفیت واقعی ذهنی و رفتار هوشمندان، قابل انتظار از ایشان ، فقط زمانی می تواند متبلور گردد که این کودکان از بیشترین آمادگی روانی و بالاترین انگیزه برخوردار باشند . بدیهی است که کانون شاد خانواده ، کلاس درس پر نشاط ، بهره گیری از وسایل سمعی و بصری ، رایانه های آموزشی ، هنر های نمایشی ، بازی و حرکات ورزشی منظم و گروهی ، از عوامل مهم در برانگیختی روانی است .
اعتماد به نفس:
قوت اعتماد به نفس کودکان و نوجوانان در گرو فراوانی تجارب موفقیت آمیز آنها در خانه و مدرسه، معاشرت ثمر بخش با همسالان ، واکنش های تشویق آمیز اطرافیان ، تایید و تکریم مستمر شخصیت ایشان توسط الگوهای مطلوب بزرگسال، همانند اولیا و مربیان است . بدون شک ناکامی های مکرر کودکان و نوجوانان کم توان ذهنی در موقعیت های گوناگون ، عدم توفیق لازم در برخورداری از روابط متقابل و سودبخش اجتماعی، محرومیت از دریافت تشویق ها و تاییدهای الگوهای بزرگسال، تنبیه های احتمالی و ده ها عامل باز دارنده دیگر ، مانع قوت اعتماد به نفس و جرات ابتکار عمل در این قبیل کودکان می شود .
احساس خود ارزشمندی:
فقدان نگرش های مثبت ،مولد و خوشایند نسبت به پدیده های گوناگون، عدم تعامل بین فردی ، فقدان مشارکت های گروهی و مسئولیت پذیریهای اجتماعی و عدم برخورداری از اعتماد به نفس مطلوب ، مانع رشد و شکوفایی احساس خود ارزشمندی و حرمت نفس مناسب و در خور در کودکان و نوجوانان کم توان ذهنی می شود .
خودمدیریتی:
خودمدیریتی (یا خودتنظیمی) برای کارکرد مستقل در زندگی مهم است. این اصطلاح نه تنها به کنترل رفتار و تکانه های فرد توسط خودش اشاره دارد، بلکه روشی که فرد تکالیف روزمره را (با انتخاب هدف های مربوط، مدیریت مواد و وسایل، برآورده کردن انتظارات و استفاده مفید از زمان) به طور کارآمد انجام می دهد، را نیز دربر می گیرد.
دانش آموزان کم توان ذهنی مهارت های خودمدیریتی را بدون راهنمایی معلمان، والدین و همسالان بروز نمی دهند. به ویژه کودکانی که در محیط خانواده بیش از حد مورد حمایت قرار می گیرند، در این زمینه ضعف بیشتری نشان می دهند.
مهارت های اجتماعی:
دانش آموزان کم توان ذهنی به راحتی در گروه همسالان شان پذیرفته نمی شوند (و بعضی از آنها آشکارا طرد می شوند)، زیرا فاقد مهارت های اجتماعی پایه هستند که آنها را قادر سازد تا با دانش آموزان دیگر به راحتی ارتباط برقرار نموده و دوست شوند. البته زمانی که این دانش آموزان مشکلات زبان و گفتار و اختلالات رفتاری نیز دارند، شرایط بدتر هم می شود.
منابع
tavana22.blogfa.com/post-40.aspx
andishe.khschool.ir/articles/viewArticle.asp?ID=8958
www.ihoosh.ir/Articles/Article.aspx?id=61496
27