بررسی حسابداری شهرداری ها

 فصـل اول
خصوصیات حسابداری شهـرداری ها
حسـابداری شهـرداریها در مقام مقایسـه با حسـابداری بازرگانی جزئی از حسابداری دولتی میبـاشد وکلـیه خصوصیـات قائل شده در کتـب و منابـع مخـتلف حسـابـداری دولتی در مورد حسابداری شهـرداریها نیز صـادق است ولی حسـابداری شهرداریهـا در مقایسـه با حسـابداری دولتـی دارای ویژگی خاص میباشد . دستگاه های اجرائی دولتی که اعتبار بودجه برنامه ای آنان از محـل اعتبار کل کشور تامین و پرداخت میگردد ایجاد کننده تعهدات و پرداخت کننده هزینـه های انجـام شـده خـواهنـد بود و هزینـه های انجـام شده را در دفاتر خود ثبت مینماید و درآمد دولت در دستـگاه دیگـری متمـرکـز میگـردد. در صورتیکـه در شهـرداریها حسابداری درآمـد و هزینـه در یک واحد مالـی مجتـمع و در دفـاتر منعـکس خواهـد شد و میتـوان حسـاب های درآمد شهـرداری را توام یـا غیـرمتمـرکز و به طور جداگانه عمل نمـود.

1- روش حسـابداری
از نقطه نظـر مبانی ثبت فعالیت های مالی روش حسـابداری در شهرداریها روش نقدی خواهد بود" بدین معنی که درآمـد از جمع اقـلام وصـول شده تا پایان سـال مالـی و نیز هزینـه از جمع اقلام پرداخـت شده تا پایان دوره عمـل بودجه که 15 اردیبهشـت سـال بعـد میباشد تشکیل میشـود"
در مـورد درآمد هائیکه عملاًبرگ تشخیص و یا پیش آگهی صادر میشود و یا دین مـودی نسبت به آنها تحقـق پیدا میکنـد حسابهای انتظامی تشکیل و در آنها ثبـت میگـرددتا اقـلامی از درآمـد های مـذکور که در طول سال مالی به حیطه وصول درنیامده اســت عند اللزوم در پیش بینی درآمدهای بودجـه سال بعـد منظـور شود.
در مورد هـزینـه های آن قسـمت که در طول سال مالی تحقق یافته ولی پرداخت آن تا پایـان دوره عمـل بودجـه صـورت نگـرفته اسـت در حساب دیـوان شهرداری منظـور میگردد تا از محل اعتباراتی که در بودجـه بعنـوان پرداخـت دیوان پایـدارو به تصـویب میرسـد و پرداخـت شـود.
جمـع اقـلام درآمدهای وصـول نشده تا پایان سـال مالـی نسـبت به هر یک از منـابع درآمـد و هـزینـه هـای تحقــق یافته پرداخت نشده تا پایان دوره عمل بودجه باید در گزارش وضـع مالی سـالانه که همـراه با تفـریغ بودجه جهت رسدگی و تصویب انجمـن تسلیم میگردد درج و صورت های ریز اقـلام مذکور زمینه گـزارش فوق الذکـر شـود.
1- روش نگهـداری حسـاب
روش نگهــداری حساب های شهرداری طبق ماده 43 آئین نامه شهرداری باید مترادف یا دوبل باشـد. برای اینکـه روش حسـابداری شهرداریهای کشـور متحد الشکل باشد تا تنظیـم آمارهای سالانه از درآمد و هزینه ها و دارایی و بدهی شهرداریها و تجزیه تحلیـل آنها را توسط وزارت کشور امکان پذیر سازد. کلیه شهرداریها باید سرفصـل حساب هـای درآمـد و هزینـه و سایر حسابهای مربوط را بر اسـاس مقـررات این دستورالعمل و سایر
دستورالعمل های مالی شهرداریها که توسط وزارت کشور ابلاغ شده یا میشود تنظیم و از فرم های مقـرر در این دستورالعمل استفاده نمایند.

2- حسـاب اختصـاصـی
برای فعالیت هائیـکه جنبه اختصـاصی دارد" یعنـی تمـام یاقسـمتی از هزینه های آن از محـل درآمـدهای حاصل از همـان فعالیت یا برنامه و وظیفه تامین و پرداخت میشود یا درآمد خــاص برای آن اختصـاص داده میشـود بایـد در هـر مورد حسـاب های جداگانه تنظـیم گــردد". مـلاک تشـخیص فعـالیت هـای اختصـاصی در هر شهـرداری بودجـه
شهرداری خواهد بود که برای هر یک از فعالیت های اختصاصی طبـق دستورالعمـل مربوط یک بودجه اختصـاصی تنظـیم و به تصویب میرسد. در مواردیکه شهـرداری دارای فعالیت اختصاصی و حساب اختصاصی بـرای هر فعالیـت باشد در استقـراض از یک حسـاب برای استفاده در حساب دیگــر باید مقررات ماده 39 آئین شهرداریها رعایـت شــود.
بـودجـه
" بودجه کل کشور برنامه مالی دولت است که برای یکسال مالی تهیه و حاوی پیش بینی درآمدها و سـایر منابع تامین اعتبار و برآورد هزینـه ها برای انجام عملـیاتی که منجر به وصول هدف مالی دولـت میشــود"
بودجـه از زمان شـروع تا خاتمه دارای چـهار مرحلـه به شـرح زیر است :
ـ مرحله تهیه و تنظیم بودجه
ـ مرحلـه تصـویب بودجه
ـ مرحلـه تفریغ بودجه
ـ مرحله اجرای بودجه

تهیـه و تنظیـم بودجه
شهردای مکلف است منتهـی تا روز آخردیماه بودجه سالیـانه خود را به انجمن پیشنهاد نماید. همچنین شهردار موظف است به محض پیشنهاد بودجه به انجمن شهر با استفاده از اختیاری که بر طبـق ماده 38 قانـون شهرداری به اوتفـویض شده موضوع را تا حصـول نتیجه پیگیری نمـوده و حداقل هفته ای سه روز تقاضای تشکیل جلسه انجمن را بنماید و شخصـاً نیز در جلسـات حضـور یافته و توضیـحات لازم را در باره اقـلام منـدرج در بودجـه بدهـد.

تصویب بودجه
بودجه پیشنهادی شهرداری زمانی قابل اجرا میباشد که از تصویب انجمن شهر بگذرد و در این رابطـه انجمن نیـز باید قبل از اسفند ماه آنرا رسیدگی و تصویب نماید، بنابراین موعد تصویب نهائی بودجه سالیـانه به وسـیله انجمن شهر و ابلاغ آن به شهرداری طبـق ماده 67 قانون حـداکثـر تا اول اسفند ماه سال قبل میبـاشد و در صورتـیکه انجمـن در راس موعـد مذکـور به وظیفه قانونـی خـود در این مورد عمل نکند شهردار موظف است مراتب را به استاندار یا فرماندار کل و در شهرداری تهران به وزارت کشور اطلاع دهد تا بر طبق ماده 41 اصـلاحی قانون شهرداری اقدام لازم معمـول گـردد. بودجه پیشنهادی پس از تصـویب جهت اجرا به شهـرداری ابلاغ خواهد شد ، شهردار مکلف اسـت نسخه ای از بودجه را حداکثر تا 15 روز بعد از تصویب بوسیله فرمـانداری به وزارت کشور ارسال دارد.

اجـرای بودجـه
همانطورکه اشـاره شد بودجه پس از تهیه و تنظیم و تصویب جهـت اجرا به شهرداری، ابلاغ میگـردد، در این مرحله است که بودجه بعنـوان یک برنامه از قوه به فعل درآمده و طی آن عایدات برابر قانون وصول و مخـارج در پس اجـرای فعـالیت و برنامه ها با رعایت کامل مقررات تعهد و پرداخـت میگــردد.
پیش بینی درآمـد یا سـایر منابـع تامیـن اعتبـار در بودجـه مجـوزی بـرای وصـول از اشخاص تلقـی نمیگـردد، و در هر مورد احتیـاج به مجـوز قانونی دارد، همچنیـن وجود اعتبار در بودجه مصوبه بخودی خود برای اشخاص اعم از حقیقی یا حقوقی ایجاد حق نمیکند و استفاده از اعتبارات باید با رعـایت مقـررات مربوط به خـود به عمـل آید.
اجـرای بودجه از لحاظ انجـام هزینه خود به دو مرحله تقسیم میگردد:
الف ) مرحله اداری و حقوقی شامل: تشخیص ـ تامین اعتبار ـ تعهد ـ تسجیل ـ حواله درخواست وجه ـ پرداخت که به موجب قانون لازم الاجرا میباشد.
ب ) مرحـله مالی و حسابداری شامل : ثبت عملیات و فعالیتهای مالی شهرداری در دفتر روزنامه و نقل آن به دفـاتر کل و معین ، تهیه تراز عملیات ماهیانه (تراز آزمایشی) انجام اصلاحات در پایان دوره و انعکاس آنادائمی و موقت در پایان دوره مالی و نقل حسابهـای دائمی از طریق تراز اختتامیه و تراز افتتاحیه به سال مالی بعـد و بالاخره تهیـه و تنظیـم گزارشهـای مالی و صورتحسابهای نهائی در پایان سال مالی همراه با ضمائم مربوطه به آن ، اجرای این مرحله با برقراری یک سیتم صحیـح حسـابداری که در فاصله زمانی مناسب نظارت مستمر بر امور مالی را ایجاد نماید امکان پذیر است .

تفــریغ‎ بودجـه
در پایان سـال مالـی و در پایان دوره عمل بودجه ، امورمالی نسبت به بستن حسابهای موقت و دائمی شهرداری و نقل مانده از طریق تراز افتتاحیه اقدام و صورتحسابهای مالـی را ، تهیه و مراتب را جهت تصـویب تفریغ بودجه تـا آخر اردیبهشت ماه سال به انجمـن شهر گزارش خواهد نمود ، انجمن شهر نیز باید تا آخر خـرداد مـاه آنرا رسیـدگی نمـاید
همچنیـن شهـرداری مکلف است نسخه ای از تفـریغ بودجه را حداکثر تا 15 روز بعـد از تصویب به وسیله فرمانداری به وزارت کشور ارسال دارد به مـوجب ماده 44 و آئیـن نامه شهرداریها مصـوب تیرماه 1346 رسیدگی و ممیزی حساب شهرداریها در سه مرحلـه به شرح زیر انجام خواهد گردید:
الف) حسابرسی به وسیله شهرداری قبل و بعد از خـرج بوسیله کارکنان ثابـت شهرداری که اطلاعات کافی درامور مالی و حسابداری داشته باشند .
ب) حسـابرسی به وسیـله حسابداران قسم خـورده یا متخصص که از طرف انجمن شـهر انتخـاب خواهند شـد، در موقع تفـریغ بودجه شهـرداری مکلـف است نتیـجه گـزارش حسابرسـان مذکـور را هماره تفریغ بودجه در اجرای مفاد ماده 67 و تبصره آن به انجمن شهر و وزارت کشور ارسال دارد.
ج) رسیدگـی نهائی به وسیـله انجمن شهـر از طـریق بـررسی گزارشهای مالی و گزارش حسـابرسـان مـذکور در بند ‹ ب › ماده فوق . بدیـن ترتیـب انجـام مرحـله اول یعنـی تهیه و تنظیـم بودجه از اختیارات شهـرداری و مرحلـه دوم تصـویب بودجه از اختیارات انجمن شهر مرحله سوم یعنی اجرای بودجه بوسیله شهرداری و مـرحله چهارم که نظارت بر بودجه است ، در آغاز توسط شـهرداری و سپس مستقیم و غیر مستقیم بوسیله انجمن انجام میگیـرد.

طبقـه بندی بودجـه
بودجه در شـکل نوین خود به شرح زیر طبقه بندی گردیده است :
ـ طبقه بنـدی عملیـات
ـ طبقه بندی درآمدها و سایر منابع تامین اعتبار
ـ طبقه بندی هزینـه ها
ـ طبقه بندی واحد سازمانی
ـ طبقه بندی اقتصـادین در سرفصل های مربوط در دفتر کل از طریق دفتــر روزنامه، بستن حسابهای

فصـل دوم
تعــاریف
سال مالی شهرداری : عبارت از یک سال کامل شمسی که از اول فروردین ماه شـروع و به روز آخر اسفند ماه ختم میگــردد.
1- دوره عمل بودجه : طبق ماده 24 آئین نامه های شهرداری ها دوره عمل بودجه هر سال تا 15 اردیبهشت ماه سال بعد میباشد و تعهدات تحقق یافته در طـول سال مالی تا آخـر دوره عمل بودجه از محل اعتبار بورجه مربوط قابل پرداخت است .
2-اعتـبار: عبارت است از مبلغی که برای مصرف یا مصـارف معیـن در بودجـه شهـرداری منظور و به تصویب رسیده است .
3-تعهـد : عبارت است الزاماتی که بر ذمه شهـرداری بطـرق زیر ناشی میشود :
الف) تحویل کالا یا انجام دادن خدمت
ب) اجرای قراردهایی که با رعایت قوانین و مقرارت منعقد میشود
ج) احکام صادر شده از مراجع قانونی و ذیصلاحیت
4- تسجیل: عبارت است ازتعیین میزان بدهی قابل پرداخت به موجب اسناد مثبته
5- حواله : سندی است که ازطرف ذیحساب شهرداری در وجه ذینفع صادر میشود
6- کد: عبارت است از شماره قراردادی که برای سهولت و نظم در ثبت فعالیت های مالــی و طبقـه بنـدی وظایف و برنامه ها و فعالیت ها یا درآمدها و هزینه هـا
و اموال و غیره طبق فهرست های ضمیمه دستور العمل های مالی در نظر گرفته شده اسـت .

حسابهای عمومی ( با مانده بدهکــار)
بانک ـ پس از تهیـه صـورت مغایرات بانکـی در پایان هر ماه این حسـاب به مبلغ جمع دریافتـی ها بدهکار و به میزان چکهای صادره و هزینـه های بانکی بستانکـار میشـود و در صورتیکه حسابهای متعدد از طرف شهرداری در بانک افتتـاح شده باشد برای هر یک از آنهـا یک حساب جداگانه در دفتر کل به منظور و بترتیب فوق عمل خواهد شـد .
تنخواه گردان ـ مطالبات تحقق یافته شهرداری از اشخـاص و موسسات اعم از موسسـات دولتـی و غیردولتـی در بدهـکار این حسـاب منظور میشود( طرف این حسـاب از لحاظ عوارض در حسابهای با مانده بستانکار ذخیره مطالبات قابل وصول است )
مطالبـات از حسـاب مخصـوص ـ در صورتیـکه برای فعالیتهـای اختصاصـی یک گـروه جداگانه ایجـاد گردد بدهی آن گروه حسابها بگروه حساب های عمومی ، در این حسـاب ثبت میگـردد.
درآمـدهای پیش بینی شـده ـ این حسـاب در ابتـدای سال نسبت به جمع کلّ درآمدهای مصـوب در بودجه بدهکار و حساب مازادبودجه به همان میزان بستانکار میشود. در پایان هر ماه معادل جمـع درآمدهای وصولی که در دفتر معین درآمد ثبت گردیده این حساب بستانکار و طرف آن ( حساب مازاد بودجه) بدهکار میشود.
پیش پرداختهـا ـ برای ثبـت پیش پرداخـت به فروشنـدگان یا پیمـانکاران بر اســاس قـراردادهای منعقده یا سفارشهای که داده میشود بمبلغ پرداختی حساب پیش پرداخت بدهکار و به بستـانکار حساب بانک منظور میگـردد.

اسناد دریافتی
حسابهای عمومی ( با مانده بستانکار)
مازادبودجه ـ طرف این حساب درآمدهای پیش بینی شده است .
ذخیره مطالبات قابل وصـول ـ طـرف این حسـاب در گـروه حسابهـای با مانده بدهکار حسـاب بدهکـارن میباشـد .
درآمدها ـ با وصول درآمدها که قاعدتاً از طرف بانک صورت میگیرد این حساب بستانکار میشود.
پیش دریافتها ـ تین حساب در مقابل دریافتها زودتر از موعد بستانکار میشود.

بستانکارن
اسناد پرداختی
ذخیره مطالبات مشـکوک الوصـول ـ آن قسمت از درآمدهای قابل وصول را که مشکوک قلمداد میگردد میتوان از حساب ذخیره مطالبـات قابل وصول خارج ساخته و دراین حساب منظور نمود.
( در صورتیکه به طرق بازرگانی اداره گــردد)
حسابهای انتظامی دارایی های ثابت
ـ زمیـن
ـ ماشین آلات و وسایل نقلیه
ـ اثـاثـه
ـ کار در جریان ساخت
ـ سرمایه گذاری برای دارایی ثابت
بانک
اصطـلاح بانک یا موجـودی بانکی معـمولاً به آن قسمـتی از نقدینگـی موسسـه اطـلاق میگردد که در حسابهای مربوطـه در بانک تحت عنـاوین مختلفی از قبیل حساب جاری ، حساب پـس انـداز و حساب سپرده نگهـداری میشود.
در موسسات دولتـی و شهرداریها دریافت و پرداخـت ها به استثناء پرداختهای جزئی که از محل تنخواه گردان قابل پرداخت است کلاً میبایست از طریق بانک مرکزی یا بانک ملی به نمایندگی از طرف بانک مرکزی انجام پذیرد.

وجه نقد و موجودی نزد بانک ***
دریافتنی ***
بابت دریافتی از بدهکاران

هزینه ماده . . . . ***
وجه نقد موجودی نزد بانک ***
بابت هزینه ها

صنـدوق
اصطـلاح صندوق معمولاً به وجوهی اطلاق میگردد که در داخل موسسه نگهداری میشود.
نگهداری هر گونه نقدینگی اعم از اسکناس و مسکوک، چک ، حواله بانکی و اوراق بهادار همـواره با خطراتی از قبیل : سـرقت ، حـریق و اخـتلاس میباشد که مـیبایست به هـر نحـو ممکن از وقـوع احتمالی آن جلوگـیری شود .
دقت در انتصاب فرد یا افرادی واجد شرایط بعنوان صندوقدار یا متصدی امور صندوق، ایجاد یک سیستم کنترل داخلـی، برقـراری مقـررات مالـی خود میتواند تا حـدودی سازمان را به این مقصود نزدیک سـازد.
موسسات دولـتی و شهرداریهـا به موجب قانون موظف اند کلیه دریافتها و پرداخـتهای خود را از طریق بانک انجام دهند مگر موارد بسیار جزئی ، لذا در مورد دریافتهائی جزئی که ارزش آنرا ندارد مـودی، برای پرداخت آن به بانک هـدایت شود در اینـگونه مـوارد درآمدهائی جـزئی میبــایست مستقیماً توسط تحصیلدار یا صندوقدار وصول و روزانه بحساب جاری بانک واریـز گردد، در هــر حال از جمعداران که مسئولیت تحویل و تحول و نگهـداری وجوه و نقدینه ها و سپـرده ها و اوراق بهـادار شهرداری بعهـده آنان واگذار شده است میبـایست طبق مقررات مورد عمل در موسسات دولتی تضمین کافی دریافـت گــردد.
ماده 75 قانون شهـرداری مصوب 1334 در این مورد چنین مقرر میدارد" عوارض درآمـد شهرداری بوسیله مامورین مخصوص که از طرف شهرداری بنام مامور وصول تعین میشود دریافـت خواهـد شد و مامـورین وصـول باید بر طبـق مقــررات امـور مالـی تضمیـن کافـی بسپـارنـد.
برای ثبـت عملیـات مربوط به وجوه نقـدی از "حساب صندوق" استفـاده میشود و کلیه دریافتها بر اساس مدارک مربوطـه بحـساب صندوق صندوق بستانکار خواهـد شـد. مـا به التفاوت جمع گردش بدهکار و بستانکار حساب صندوق مانده و یا موجودی صنـدوق را نشان میـدهد که برابر موجودی شمارش شده صندوق خواهـد بـود.
پیش پرداخت و علی الحسـاب :
بموجـب ماده 34 آئیـن نامـه مالی شهرداریهـا مصـوب تیرماه 46 ،" کلـیه پرداختهای شهـرداری، باید با توجـه به ماده 79 قانون شهرداری با اسنـاد مثبته انجـام گـردد و در مورد هزینه هائیکه تنظیم اسناد مثبته آن قبل از پرداخت میسر نباشد ممکن است بطور علی الحسـاب پرداخـت و اسنـاد هزینه آن د راسـرع وقـت تکمیل و بحسـاب قطعـی منـظور گردد، نوع هزینه هائیکه بطور علی الحساب قابل پرداخت است و طرز استفاده از تنخواه گردان بموجـب دستوالعملی که وزارت کشور ابلاغ خواهد نمود تعیین خواهد شد
هر چند در آئین نامه مالی شهرداریها اصطلاح پیش پرداخت و علی الحساب به یک معنا توصیف شده است با این همه دستـور الـعمل صادره از طرف وزارت کشور علی الحساب را به شـرح زیر تعریف مینماید:
" علی الحساب عبـارت اسـت از پـرداختـی کـه بمنظـور ادای قسمتـی از تعهـدصورت میگــردد."
و بلا فاصله اضافه مینماید: در مورد پرداخت پیش پرداختها و مبالغ علی الحساب رعایت نکات زیر لازم اســت :
1. تایید قبلی شهرداری یا کسی که از طرف شهردار به او تفویض اختیارشده است .
2. مقررات شهرداری یا قرارداد اجازه چنین پرداختی را داده باشد.
3. تضمین کافی برای استرداد یا احتساب آن اخذ شده باشد.
بدین ترتیب میتوان گفت(( پیش پرداخت عبارت از پرداختی است که از محل اعتبـارات مصـوب طبـق مقررات مربوطه و احکـام و قراردها پیش از انجام تعهد صورت میگـیرد و علی الحساب عبارت است از پرداختی که به منظور ادای قسمتی از تعهد صورت میگیرد))
در هر حال پیش پرداخت و علی الحساب در حدود اعتبارات مصوب از محل تنخواه گردان حسابداری پرداخت خواهد شد و ثبت عملیات آن به ترتیب زیر است :

حساب پیش پرداخت آقای . . . **
بحساب بانک ـ جاری هزینه **
بابت پیش پرداخت ماموریت

حساب علی الحساب ـ شرکت پیمانکار **
بحساب بانک ـ جاری هزینه **
بابت پرداخت علی الحساب صورت وضعیت شماره 1

در صـورتیکه اسنـاد پیـش پرداخـت یا علـی الحسـاب در همـان سال مالی تکمیل و بحساب قطعی منظور گردد حساب پیش پرداخت یا علی الحساب به همان مبلغ بستانکار و تسویه خواهد شد و معـادل مبلـغ پرداختی و منظور شده بحساب قطعـی ، درخواست وجه میگــردد.
تعریف تنخواه گــردان
تنخواه گردان عبارتست از وجوهی که از محل اعتبارات مصوب برای پرداخت هزینه های جـاری از طـرف ذیحسـاب در اختیـار مامورین یا واحدهای ذیربـط قـرار میگـیرد تا به تدریـج که هزینـه های مربوطه انجـام میشـود اسناد هزینه تحویل، مجدداً معادل همان اسنـاد دریافـت دارنــد .

انواع تنخواه گــردان
با توجه به مـوارد اشـاره شـده در تعـریف فوق که عینـاً از دستـورالعمل صادره از طرف وزارت کشـور اسـتخراج گردیده اسـت لـزوم دو نوع تنخواه گردان در شهــرداریها به شرح زیر ضروری به نظر میـرسـد :
1. تنخواه گردان حسابداری
2. تنخواه گردان پرداخت

تنخواه گـردان حسابداری
تنخـواه گـردان حسابداری مبلغـی است که بنا به درخواست رئیس حسابداری و یا مدیر امور مالی و بموجـب موافقـت شهـردار( ذیحسـاب ) برقـرار و از محـل کلیه اعتـبارات بودجه مصـوبه بمنظـور پرداخت هزینه های جاری و تعهدات سالهای قبل در اختیار واحد حسابداری قرار داده میشود.
میزان و مبلغ تنخواه گردان حسابداری معمولاً معـادل میزان و مبلغ پرداختی سـه ماه با توجه به پرداختـی سال قبل که از سه دوازدهـم اعتبارت مصوب تجاوز نکند خواهد بود، یا به عبارت دیگر میزان تنخواه گردان حسابداری میبایست حداقل پرداخت های سه ماه شهرداری را کفایت نماید.

واگذاری تنخواه گردان حسابداری
ثبت عملیات مربوط به واگـذاری تنخـواه گردان حسـابداری در دفاتر مالـی شهـرداری به ترتیبـی خواهـد بود که ابتـدا حسـاب بانکـی درآمد بابت پرداخـت تنخواه گــردان حسابداری بستانکار و حساب اعتبارات تخصیصی به همان مبلغ بدهکار میگردد سپس بر اسـاس اعلامیـه بانکـی مبـنی بر انتقــال مبلغ فوق بحساب جاری هزینه حساب بانکی هزینه بدهکار و حساب تـنخواه گردان حسـابداری بستانکار خـواهد شـد، ثبت عملیات فوق الذکر به ترتیب زیر است :

حساب اعتبار تخصیصی ***
بحساب بانکها ـ جاری درآمد ***
پرداختی بابت واگذاری تنخواه حسابداری

حساب بانکها ـ جاری هزینه ***
بحساب تنخواه گردان حسابداری ***
دریافتی بابت واگذاری تنخواه حسابداری

پرداخت هزینه هااز محل تنخواه گردان حسابداری
بعد از انتقال مبلـغ تنـخواه گردان حسـابداری از حسـاب بانکی درآمد بحسـاب جاری هزینه و ثبت عملیات مربوطه دردفاتر مالی، واحد حسابداری با رعایت کامل مقررات و بر اساس نسخ اول حواله های واصله مبادرت به پرداخت هزینه ها و تعهـدات خواهد نمـود ثبت عملیات مربوط به پرداخـت هزینه هـای جـاری از محل تنخواه گردان حسابداری به ترتیـب زیر اسـت :
حساب هزینه برنامه … ماده . . . ***
بحساب بانکی ـ جاری هزینه ***
بابت پرداخت هزینه های انجام شده
پرداخت حقوق و دستمزد کارمندان شهرداری
متصـدی پرداخت حقوق و دستمزد لیـست حقوقی کارکنـان شهرداری را برای هر برنامه بطـور جداگانه و براساس آخرین حکم کارگزینـی بموقـع تهیـه و پس از کسـور قانونـی مبلغ خالص آنرا با صدور چک از محل موجودی حســاب جاری هزینه برداشت و بحساب جاری مخصــوص که برای پرداخت حقوق کارمندان و کارگــران در بانک افتتاـح شـده اسـت (حساب موقت بانـکی) واریز مینماید تا طبق لیست پیوست چک ارسالی بحسـاب ذینفع منظـور گــردد.
لیست حقوق کارکنان به دو قسمت تقسیم میشود در قسمت اول عــلاوه بر حقوق ثابت، مزایـای کارکنـان شامل مزایای شغـل ، فوق العاده بدی آب و هوا، فوق العاده تسهیـلات زندگی و سایر مزایا نیز درج و یکجا در ستـون حقـوق و مـزایا منعکـس خواهد شد. ودر قسمت دوم کسور قانونی شامل کسـور بازنشستگـی ، مالیـات، بیمـه ، بدهـی به سـایر موسسات درج و جمع آنها در ستـون مربوطــه منعکس خواهد شد تا بدین ترتیب مبلغ پرداخت به تفکیک برای انتقال بحساب جاری یا پس انداز کارکنان مشخص گردد.
لیسـت پیوسـتی که به ضمیـمه چک حقوق و دستمزد جهت واریز بحسـاب کارمندان و کارگـران به بانک ارائه میگردد بشکل فوق کامل نبوده بلـکه فقط به ذکر اسامی کارکنان و شمـاره حسـابجـاری قابل پرداخـت به آن محـدود میگــردد، علاوه بر لیست حقوق صورتحسابی نیز میبایست برای کارکنان تهیه و به آنان تحویل شود تا از کم و کیف حقوق دریافتی آگاهی حاصل نماید، یک نمونه از لیست کارکنان در صفحه ملاحظه میگردد. بموجب قانون محاسبات عمومی گواهی بانک دائر به انتقال وجه بحساب ذینفـع پرداخت محسوب میشود .
لذا مادام که گواهی بانک مبنـی بر انتقال وجه پرداختی بحسـاب کارکنان به شهـرداری واصل نشده باشد، اینگونه پرداختها در حکم پیش پرداخت بوده و نمیــتوان آنرا بحساب هزینه قطعی منظور نمودثبت عملیات مربوط به پرداخت هزینه حقوق و دستمز کارگران و کارمندان شهرداری به شرح زیر است :
حساب موقت بانکی(پیش پرداختها) ***
بحساب بانکها ـ جاری هزینه ***
بابت تودیع خالص حقوق کارکنان بحساب موقت بانکی
پس از گواهی بانک مبنی بر انتقال وجه حساب جاری یا پس انداز کارکنان خواهیم داشت:
حساب هزینه برنامه . . . . ماده یک ***
حساب هزینه برنامه . . . .ماده دو ***
بحساب بستانکاران ـ مالیات پرداختنی ***
بحساب بستانکاران ـ کسور بازنشستگی ***
بحساب موقت بانکی
شرح : بابت منظور نمودن حقوق کارکنان باستناد گواهی بانک مبنی بر انتقال بحساب ذینفع

در صورتیکـه بوسیـله شهــرداری حسـاب جاری مخصوص(حساب موقت بانکی) بـرای پرداخت حقوق کارکنـان و کارگــران در بانک افتتاح نشود، در موقع ارسال چک حقوق به بانک حسـاب"پیش پرداخت حقوق" به جای حساب "موقت بانکی" بدهکار میگردد و مادامیکه گواهی بانک مبنی بر انتقال وجه بحساب جاری کارکنان واصل گـردد، در مقابل بدهکارکردن حساب هزینه قطعی"پیش پرداخت حقوق" بستانکار خواهد شد.

حساب موقت بانکی(پیش پرداخت حقوق) ***
بحساب بانک ـ جاری هزینه ***
بابت واریز خالص حقوق به حساب جاری کارکنان

حساب هزینه برنامه . . . . ماده یک حقوق ***
حساب هزینه برنامه . . . . ماده دو مزایـا ***

به حساب بستانکاران ـ مالیات پرداختنی ***
به حساب بستانکاران ـ بازنشستگی ***
به حساب موقت بانکی(پیش پرداخت حقوق) ***

پرداخت سایر هزینه ها
اسناد هزینه هالی انجام شده بر اساس مدارک مثبته تنظیم و پس از رسیدگی باصدور چک در وجه دائن یا دائین پرداخت و بحساب هزینه قطعی منظور میگــردد.
کاهش یا افزایش تنخواه گردان
واریز تنخواه گردان
تنخواه گردان پرداخت
تامین اعتبار
حساب هزینه برنامه **
ماده . . . . **
ماده . . . . **
بانک ـ جاری هزینه ها **

کاهش یا افزایش تنخواه گردان حسابداری
به ترتیبی که ملاحظه میگردد روش تنخواه گردان در حسـابداری شهـرداری روش ثابت است بدین معنی که مانده حساب تنخواه گردان از اول دوره مالی تا پایان سال مالی ثابت خواهد ماند مگر در اثر افزایش تنخواه گردان و یا کاهش آن، کاهش تنخـواه در دو حالت امکان پذیر است یکی در اثر بازپرداخـت قسمتی از تنخـواه واگذار شـده بحساب جاری درآمـد که آنرا کاهش نقـدی یا مستقیـم میگوینـد، و دیگـری منظور نمودن حواله های پرداختی بحسـاب تنخـواه گـردان حسـابداری که به کاهش غیر نقدی و یا غیر مستقیم موسوم میباشد ثبت عملیات مربوط به افزایـش یا کاهش تنخواه گردان بشرح زیر است :
حساب تنخواه گردان حسابداری ***
حساب بانکها – جاری هزینه ***
پرداختی بابت کاهش تنخواه
حساب تنخواه گردان حسابداری ***
حساب اعتبار نامه. . . ماده . . ***
منظور نموده 24 فقره حواله پرداختی بابت کاهش تنخواه

واریز تنخواه گردان حسابداری
بمنظور واریز تنخواه گردان حسابداری ابتدا کلیه هـزینه های تعهد شده و پرداخت نشده و بحساب هزینه قطعی منظور میگردد و آنگاه حواله هـای پرداخت شده بحساب تنخـواه گردان حسابداری بدهکار و در مقابل حساب اعتبـار برنـامه های مربوطه بستانکار خواهد شد، سپس معادل مانده بستانکار حساب تنخـواه گـردان حسابداری که برابر مـوجـودی حساب جاری هزینه میباشد برداشت و بحساب جاری درآمد منتقل و بدین تریتب تنخواه
واگذار شود تسویه میگردد، ثبت عملیات مربوط به واریز تنخواه گردان حسابداری بشرح زیر است :
حساب هزینه برنامه . . . ماده . . . . ***
بحساب بانکها – جاری هزینه ***
بابت پرداخت تعهدات انجام شده

حساب تنخواه گردان حسابداری ***
بحساب اعتبار برنامه . . ماده . ***
بابت منظور نمودن حواله های پرداخت شده و در خواست نشده
حساب بانکها جاری درآمد ***
بحساب اعتبار تخصیصی ***
بابت واریز تنخواه گردان حسابداری
حساب تنخواه گردان حسابداری ***
بحساب بانکها ـ جاری هزینه ***
بابت واریز تنخواه گردان حسابداری
تنخواه گردان پرداخت
تنخواه گردان پرداخت عبارت است از وجهی که از محل تنخواه گردان حسابداری از طرف ذیحساب با تایید وزیر یا رئیس موسسـه و یا مقامات مجاز آنها برای انجام برخی از هزینه های در اختیار واحدها و یا مامورینـی که به موجب این قانـون و آئین نامه های اجرائی ان مجاز به دریافت تنخواه گردان هستنـد قرار میگیرد تا بتـدریج که هزینـه های مربوطـه انجام میشود اسناد هزینه تحو یل و مجـدداً وجه پرداخـت دارند، از تعریف فوق چنیـن مستفاد میگردد که اولاً تنخواه گردان ازمحل تنخواه گردان حسابداری تامین خواهد شد در ثانی تنخواه گردان پرداخت برای انجـام پاره ای هزینـه های جزئی میباشد در اختیار جمعدار که ممکن است مامور خرید یا واحد تدارکات و یا کارپرداز نامیده شود قرار ، مبلغ تنخواه گردان پرداخت با تنظیـم سنـد و صدور چک از محــل حساب جاری هزینه بابت خریدهای جزئی و متوسط در حدود پرداخت های یکماه در اختیار واحد تدارکات یا مامور خرید قرار داده میشـود و معمولاً در قبال این پرداخت از متصدی تنخـواه گردان تضمین کافی گرفته میشـود.
ثبت عملیات مربوط به واگذاری تنخواه گردان پرداخت
حساب تنخواه گردان پرداخت ـ آقای . . **
حساب تنخواه گردان پرداخت ـ کارپردازی **
حساب تنخواه گردان پرداخت ـ تدارکات **
حساب تنخواه گردان پرداخت اداره **
حساب بانک ها ـ جاری هزینه **

تامین اعتبار
تامین اعتبار تخصیـص تمام یا قسمتـی از اعتبـار موجود میباشد که برای هزینه معینـی ذخیره میگردد و تا زمانیکه هزینه مورد نظر قطعـی نشده باشد و یا موضوع هزینه منتفی نگردد، اعتبار تامینشده همچنان پایدار و به قوت خود باقی خواهد ماند و نباید به مصرف هزینـه دیگـری برسـد.
تامین اعتبار یا به اصطلاح حسابداران دولتی"تعهدات" میباید بر اساس اصول حسابداری بودجه در دفاتر مالی ثبت گردد تا ضمن مشخص شدن میـزان بدهی احتمالی ذخـیره ای برای اعتبار تعهد شده و پرداخت نشده شهرداری منظور گــردد.
طریقه ثبت عملیات در رابطه با تامیـن اعتبار در دفاتر مالـی به ترتیبی خواهـد بود کـه معادل قیمت برآوردی "حساب تعهـدات" بدهکار و معادل همین مبلغ"حسـاب ذخیــره تعهدات" بستانکار میگردد و در صـورت انجام و یا منتفی شدن هزینه های تعهـد شـده عملیات فوق معکوس میگــردد.

بدهکار بستانکار
حساب تعهـدات ***
بحساب ذخیره تعهدات ارزی ***
بابت تامین ملزومات اداری

هرگاه قیمت واقعی ملزومـات درخواستی در بازار 000/10 ریال بیشتر از مبلغ برآورد شده باشد مامور خرید میباید قبل از انجام معامله به حسابداری مراجعه و نسبت به بقیه اعتبار مورد نیاز اقدام نماید در آنصورت تعدیلات مربوطه به شرح زیر است :
بدهکار بستانکار
حساب تعهدات ***
بحساب ذخیره تعهدات ***
بابت افزایش اعتبار

بدهکار بستانکار
حساب هزینه برنامه … ماده 7 .. ***
بحساب بانکها- جاری…. ***
بابت خرید ملزومات اداری

حساب ذخیره تعهدات ***
بحساب تعهدات ***
بابت برگشت اعتبار تامین شده

فصـل سـوم

طبقه بندی عملیات
عناوین طبقـه بنـدی عملیـات یا طبقـه بندی وظایف ـ برنامه هـا و فعالیتـهای هـر شهـرداری بشرح زیر میباشــد :
100- امور عمومی شهرداری ( شامل 7 برنامه و 28 فعالیت )
200- طراحی شهـر و خـدمات مهندسی و نظارت ساختمـانی و شهرسـازی(شامل 6 برنامه و 12 فعالیت )
300- خیابان سازی و اسفالت (شامل 5 برنامه و 10 فعالیت )
400- خدمات بهداشتی شهری ( شامل 4 برنامه و 10 فعالیت )
500- پارک سازی و درختکاری و زیبائی شهر(شامل 3 برنامه و 10 فعالیت )
600- حفاظت شهـر (شامل 6 برنامه و 5 فعالیت )
700- آب ـ فاضلاب ـ برق و گاز (شامل 5 برنامه و 12 فعالیت )
800-خدمات اجتماعی (شامل 6 برنامه و 19 فعالیت )
900- خدمات تعاونی و خیریه (شامل 4 برنامه و 10 فعالیت )
توضیحاًاضافه میشود:
1- کلیه اقدامـات و عملیات هر شهـرداری به شرح جدول فوق به 9 وظیفـه تقسیم گـردیـده است.
2- در شماره های قراردادی سه رقمی این جدول رقم سمت چپ نشان دهنده شماره وظیفه ، رقم دوم نشان دهنده شماره برنامه های داخل در هر وظیـفه و رقم سوم نشان دهنــده شماره فعالیتهای داخل در هر برنامه میباشــد .
3- در صورتیکـه یک برنامه مرکـب از چنـد طـرح باشـد طرحهـای وابسته به آن با شماره سه رقمی مربوط به آن فعالیت و با درج شماره مسلسل طرح در سمت راست بعد از یک ممیز مشخـص میباشـد.

طبقه بندی درآمدها و سایر منابع تامین اعتبار
درآمدها و منابع مالی شهرداریهای کشور به طبقه به این شرح تقسیم گردیه است که
هر طبقه شامل چند منبع میباشـد ، شماره های قراردادی درآمدها دو رقمـی است که رقم اول(سمت چپ) نشان دهنده شماره طبقه ، و رقم دوم(سمت راست) شماره منبــع داخل در هر طبقه را مشخـص میسازد . عناوین طبقه بندی درآمد شهرداریها و شماره قرارداد آنهـا بشرح زیر میباشد :

10- سهمیه شهرداری از پرداخت وزارت کشور
20- عوارض توام با مالیات وصولی در محل
30- عوارض بر ساختمانها و اراضی
40- عوارض بر ارتباطات و حمل ونقل
50- عوارض بر پروانه ها ، کسب و فروش و تفریحات
60- درآمدهای حاصل از فروش و درآمدهای وصولی در مقابل خدمات
70- درآمد تاسیسات شهرداری و جرائم و تخلفات
80- درآمد حاصل از وجوه و اموال شهرداری
90- کمک بلاعوض و هدایا و وامها و استفاده از موجودیهای نقدی و دوره های قبل
توضی‍ح : در صورتیکه شهرداری درآمدها دیگری بر حسب مقتضیات محلی وصول بنماید که در این جدول نام آن ذکر نکرده است . شهــرداری باید با رعایت طبقات 9 گانه ردیف مناسبی در جـدول مذکور برای آن درآمد اختصاص دهد .

طبقه بندی هزینه هــا
هزینه های شهرداریهای کشور به چهار فصل و 20 ماده به شرح جدول زیر تقسیم گردیده اسـت که هر فصل شامل چند ماده مشتمل بر چند جزء میباشد ، شماره های قراردادی هزینه ها چهار رقمی است که رقم اول سمت چپ نشان دهنده شماره فصل و رقم دوم و سوم نشان دهنده شماره ماده و رقم چهارم (اولین رقم سمت راست ) شماره جزء از ماده و فصل مربوطه را مشخص میسازد .
پرداخت هزینه ها از محل بانک صـورت میگیرد که به این علت بانک بستانکار شده و هزینه مربوطه بدهکار میکردد.
1000- فصل اول – هزینه پرسنلی
1010- ماده 1- حقوق و دستمزدها
1020- ماده2- مزایا و کمک ها

2000- فصل دوم – هزینه های اداری
2030- هزینه سفر ـ ماموریت ـ حمل و نقل و ارتباطات
2040- ماده 4- اجاره و کرایه
2050- ماده 5- خدمات قراردادی اداری و جاری
2060- ماده 6- سوخت ، برق، آب
2070- ماده 7- مواد و لوازم مصرف شدنی
2080- ماده 8- هزینه های پیش بینی نشده

3000- فصل سوم ـ هزینه های سرمایه ای
3090-ماده 9- مطالعه برای ایجاد ساختمان و تاسیسات
3100-ماده 10- خرید ساختمان ، زمین حقوق انتفاعی
3110- ماده 11- ساختمان
3120-ماده 12- ماشین آلات و تجهیزات عمده
3135- ماده 13- سایر کالاهای مصرف نشدنی
3130- ماده 14- خرید مصالح و لوازم ساختمان و تاسیساتی
3150- ماده 15- وام یا مشارکت در سرمایه ، بخش خصوصی و عمومی
4000- فصل چهارم- پرداخت های انتقالی
4160- ماده 16- کمک و اعانه و پرداختهای دیگر، بخش عمومی
4170- ماده 17- کمک و اعانه بخش خصوصی
4180- ماده 18- باز پرداخت وام و پرداخت بهره وامها
4190- ماده 19- پرداختهای انتقالی به کارکنان
41200- ماده 20- دیــون

انــواع درآمد
درآمدها در شهرداری را میتوان به درآمد عمومی و خصوصی مستمر و غیر مسـتمر و درآمد برنامه های عمرانی تقسیم نمود ،
دستورالعمل وزارت کشور درآمد شهرداریها را از لحاظ تشابه منابع به 9 طبقه شرح زیر طبقه بندی نموده است که هر طبقه شامل چند منبع میباشد، شماره های قراردادی درآمدها دو رقمی است که رقم اول ( سمت چپ)نشان دهنده شماره طبقه و رقم دوم (سمت راست) شماره منبع داخل در هـر طبقه را مشخص میسازد .
10- سهمیه شهرداری از پرداخت وزارت کشور (قدر السهم وزارت کشور)
20- عوارض توام با مالیات وصولی در محل( توام با مالیات )
30- عوارض بر ساختمانها و اراضی (ساختمان و اراضی)
40- عوارض بر ارتباطات و حمل و نقل (ارتباطات)
50- عوارض بر پروانه ها ، کسب و فروش و تفریحات (پروانه کسب و تفریحات)
60- درآمدهای حاصله از فروش و درآمدهای وصولی در قابل خدمات (فروش و خدمات)
70- درآمد تاسیسات شهرداری وجرائم و تخلفات (تخلفات و تاسیات)
80- درآمد حاصله از وجوه و اموال شهرداری (وجوه و اموال)
90- کمک بلاعوض و هدایا و وامهـا و استـفاده از موجـودی های نقـدی دوره های قبل (کمک ها و وامها) . در صورتیکه شهرداری درآمدهای دیگر برحسب مقتضیات محـلی وصول بنماید که در این جدول نام آن ذکر نگردیده است ، شهرداری باید با رعایت طبقـات 9 گانه ردیف مناسبی در جدول برای آن درآمد اختصاص دهد .

طریقه ثبت عملیات مالی درآمدها در دفاتر
بمنظورثبت عملیات مالی درآمدها در دفاتر حسابداری – ابتدا در قالب هر طبقه از درآمد شهرداری حداقل یک حسـاب جاری بانکی غـیر قابل برداشت (بدون دستـه چک) در بانک افتتاح میگردد و کلیه درآمدهای وصـولی در این حساب واریز خواهد شد .
در آنصورت حساب بانک مذکور بدهکار و حساب درآمد مربوطه بستـانکار میگردد، سـپس بـرای هزینه های مورد لزوم طبق دستور شهردار از حسابهای مربوطه برداشت و بحساب جاری درآمــد عمومی یا اختصاصی بر حسب مورد منتقل خواهد شد .
بانک **
درآمد **
هریک از طبقات 9 گانه درآمد- یک حساب اصلی در دفتر کل شهرداری را تشکیل میدهد و منابع درآمد در قالب حساب های فرعی یا حسابهای دفتر معین درآمد خواهد بود.

وام دریافتی و سایر منابع اعتبــار
گاهاً شهرداریهـا برای تامین اعتـبار لازم و بمنـظور انجام پروژه هـای عمــرانی و شهر سازی و تاسیسات شهر و یا سرمایه گذاری های بلند مدت اقدام به استقراض از بانکـها و سایر موسسـات اعتباری مینمایند.
هر چند در شهرداریهای ایران اینگونه هزینه ها معمولاً از طریق وام و کمک بلاعوض دولت تامیــن میگردد و استقراض از موسسات اعتبار چندان موردی ندارد معهذا در صورت لزوم نحوه استفاده از این قبیل وجوه با رعایت کامل مقررات و قوانین خاص امکان پذیر است ، بموجب بند 19 از ماده 45 قانون شهرداریها مصوب تیرماه 1334- تصویب وامهای پیشنهادی شهرداری پس از بررسی دقیق نسبت به مبلغ و مدت و میزان کارمزد و ترتیب استهلاک و مصرف وام از وظایف انجمن شهــری میباشد .

طریقه ثبت عملیات وام های پرداختنی در دفتر حسابداری
پس از طی مراحل قـانونی و اداری مبلــغ وام دریافت شـده مـیبایست بر حسـب مـورد بحساب های بانکی جداگانه ایکه به همین منظور در بانک افتتاح شده است واریز گردد. در آنصـورت حسـاب بانک مذکور بدهکار و در مقابل حسـاب "وامهای داخلی " که در ردیف درآمـدهای بودجـه مصـوبه قـرار دارد بستانکار خواهد شد. از طرفی بمنظور رعایت اصل " فشـاء حقـایق در گزارش و صـورتحسـابهای مالی" لازم اسـت مبلـغ وام و مانـده وام مستهلک نشده در صورتحسابهای مربوطه منعـکس گردد ، بدین لحاظ همزمان با بدهکـار کردن حساب جاری بانک و بستانکار کــردن ، حساب "وامهـای داخـلی" حساب "مـازاد تخصیص نیافته" نیز بدهکار و به همان مبلغ حساب وام پرداختنی بسـتانکار میشـود و در موقع بازپرداخت اقساط استهلاکی وام دریافت شده حساب هزینه ها برنامه … ماده 18 به میزان هر قسـط بدهکـار و حسـاب بانک بستانکار و به همان مبلغ حساب وام پرداختنی بدهکار و حســاب"مازاد تخصیص نیافته" بستانکار میگردد.
حساب وام پرداختنی و حساب "مازاد" از جمله حسابهـا دائمی میباشند که مانده آنها به سال بعد منتقل خواهند شد .
مثال : شهرداری نظرآباد وامی به مبلغ 000/000/100 ریال بمنظور توسعه و تکمیل پروژه کشتارگاه از بانک توسعه صنعتی دریافت و اولیت قسط آنرا به مبلغ 000/500 ریال طی چک شماره 6524 مورخه28/12/65 پرداخت مینماید، مطلوبست ثبت عملیات مربوط به دریافت وام و پرداخت اولین قســط آن در دفتر روزنامه .

حساب بانکها – جاری وام 000/000/100
بحساب درآمد"وام داخلی" 000/000/100
بابت دریافت وام بمنظور توسعه و تکمیل کشتارگاه
حساب مازاد – تخصیص نیافته 000/000/100
بحساب وام پرداختنی 00/000/100
بابت دریافت وام از بانک توسعه صنعتی
حساب هزینه برنامه کشتارگاه ماده-18 000/500
بحساب بانکها – جاری درآمد 000/500
بابت استهلاک اقساط وام دریافت شده
حساب اعتبار تخصیصی 000/500
بحساب بانکها – جاری درآمد 000/500
بابت درخواست وجه بمنظور پرداخت قسط وام
حساب بانکها – جاری هزینه 000/500
بحساب اعتبار برنامه کشتارگاه ماده 18 000/500
بابت تامین اعتبار – اقساط وام دریافتی
حساب وام پرداختنی 000/500
بحساب مازاد- تخصیص نیافته 000/500
بابت استهلاک اقساط وام دریافتی

استقراض از یک حساب برای استفاده در حساب دیگر
در مواردی که شهرداری برای فعالیتهای مختلف عمومی و اختصاصی حسـابهای مجزا داشته باشد از یک حساب برای استفاده در حساب دیگر منوط به موافقت انجمن شده است و در موافقت نامـه مذکور مدت استقراض باید معلوم گردد و به محض پیدایش موجودی در حساب بدهکار به مـیزانی که پرداخت مبلغ استقراض را تکافو کند فرضــاً که مدت مقرر نیز مقتـضی نگردیده باشـد بایـد بحساب بستانکار برگشت داده شود.
فرض شود مبلغ 000/000/200 ریال جهت انجام هــزینه های برنامـه اداری و مالی بموجب موافقت انجمن شهر از حساب بانکی درآمد اختصاصی نوسـازی بردات و بحساب بانکی درآمدهای عمومی انتقال داده شود درآنصورت ثبت عملیات حسابداری مورد نظر بشرح زیر است :
حساب بانکها – جاری درآمد عمومی 000/000/200
بحساب مطالبات از سایر حسابهای مخصوص 000/000/200
بابت استقراض از حساب بانکی درآمد نوسازی
حساب بدهی به سایر حسابهای مخصوص 000/000/200
حساب بانکها – جاری درآمد اختصاصی 000/000/200
بابت استقراض بحساب بانکی درآمد عمومی
بموجب قانون بمحض پیدایش موجودی در حساب بانکی بدهکار مبـلغ استقراضی میبایســت بحساب بانکی بستانکار انتقال داده شود لذا:
حساب بانکها – جاری درآمد اختصاصی 000/000/200
بحساب بدهی به سایر حسابهای مخصوص 000/000/200
بابت تسویه حساب با حساب و درآمد عمومی
حساب مطالبات از سایر حسابهای مخصوص 000/000/200
بحساب بانکها – جاری درآمد عمومی 000/000/200
بابت باز پرداخت بدهی بحساب درآمد اختصاصی نوسازی
سپرده ها و وجوه امانی
سپرده از نظر ماده 30 قانون محاسبات عمومی مصوب سال 1379 عبارت است از :
الف) وجوهی که طبق قوانیــن و مقررات به منظور تامیـن و یا جلو گیــری از تضییع حقـوق دولت دریافت میگردد و اســترداد و ضبط آن تابع شرایـط مقــرر در قوانین و قراردادهای مربوطه است .
ب) وجوهی که بموجب قرارها و یا احکـام صادره از طرف مــراجع قضائی از اشخاص حقیقی و یا حقوقی دریافت میگــردد و به موجب قرارها و احکام مراجع مذکور کلاً یا بعضاً قابل استرداد است.
ج) وجوهی که براساس مقررات قانونی توسط اشخاص نزد دستگاههای دولتی به نفع اشخاص ثالث تودیع میگردد تا با رعایت مقررات مربوطه به ذینفع پرداخت شود.
بموجب تبصره ذیل ماده مـذکـور- وجـوهی که توسـط دستگاههای دولتی بموجب مقررات تحت عنوان ودیعه یا حق اشتراک آب و برق ، تلفن ، تلکـس، گاز و نظائر آنها از اشخاص دریافت میشود از نظر قانون محاسبات عمومی سپرده تلقی نمیگــردد و از هر نظر مشمول مقررات مربوط به خود میباشد.
به موجب تبصـره 2 ماده 79 قانون شهـرداریها مصوب 1334 وجوهـی که بنام سپرده یا امانت به شهرداری داده میشود باید در حساب مخصوص نگهداری شود و شـهرداری به هیـچ عنـوان حق ندارد در وجوه سپرده و یا امانات دخل و تصرفی نمایدولی پس از ده سال از تاریخ استحقاق مطالبه در صورت عدم مطالبه ذینفع شهرداری میتواند وجوه مطالبه نشده را به درآمد عمومی خود منظور نمــاید .
شهـرداری باید هر سال اعتبـار مناسبی در بودجه خود برای پرداخت این قبیل سپرده ها منظـور نماید تا در صورت مراجعه ذینفع یا قائم مقام قانونی و احراز استحقاق ، از اعتبارت مزبور پرداخت شود، هرگاه این اعتبار کافی نباشد شهرداری مکلف است این قبیل وجوه را از درآمد جاری خـود بـپــردازد.
بنابراین در مورد سپرده از اشخاص شهرداری در حکم وکیل یا امین است و سپرده ها را که بعنوان امـانت دریافت میدارد بر اساس شرایط و ضوابطـی که قانون تعیین نموده است بحساب مخصوص میبایست نگهداری نماید . همچنین امکان استفاده یا عدم استفاده و مدت و چگونگی استرداد آن به شخص مودع را قانون تعیین مینماید، بدین ترتیـب وجـوهی را که شهرداری بصورت مختلف از قبیل وجه الضمان و وثیقه و سپرده از اشخاص اعم از حقیقــی و یا حقوقی به منظـور شرکـت در مناقصه یا مزایده و سپرده حسـن انجام کار و غیره دریافـت میـدارد میبـایست بحسـاب بانکـی جداگانه ای که برای همیـن منظـور مفتـوح میگــردد واریز نماید و رد این وجوه طبق مقررات مربـوطه
قابل بازپرداخت است و شهرداری تا تعیین تکلیف امین محسوب میشود طرز نگهــداری، حساب سپرده ها در دفاتر شهرداری بطریقی خواهد بود که ابتدا حساب بانکی سپرده به مبــلغ دریافت شده بابت سپرده بدهکار و حساب سپرده اشخاص در قالب حساب اصلی در دفتر کل بستـانکار و درحساب شخص پرداخت کننده سپرده در دفتر معین منعکس میگردد، در صورت استرداد سپرده به صاحب آن معکوس ثبت فوق در دفاتر عمل میشود بدین معنی که حساب بانک سپرده بستانکار و حساب سپرده اشخاص در دفتر کل و همچنین دفتر معین بدهکار خواهد شد.
جزء بدهکار بستانکار
حساب بانکها – جاری سپرده ***
آقای ………. * * * ***
آقای ………. * * *
آقای ………. * * *
آقای ………. * **
بابت دریافت سپرده و شرکت در مناقصه
در صورت استرداد سپرده های افراد و صاحبان آن کافی است معکوس عملیات مالی فوق در دفاتر حسابداری ثبت و عمل شود :
جزء بدهکار بستانکار
حساب سپرده اشخاص: ***
آقای ………. * * *
آقای ………. * * *
آقای ………. * * *
آقای ………. ** *
بحساب بانکها – جاری سپرده ***
بابت رد سپرده شرکت کنندگان در مناقصه

چنانچه پس از ده سال از تاریخ استحقاق مطالبه در صورت عدم مطالبه ذینفع شهـرداری میتواند وجوه مطالبه نشده را به درآمد عمومی خود منظور نماید.
در اینصورت سپرده مزبور باید بحساب درآمد متفرقه منظور گردد. لذا خواهیم داشت :
حساب سپرده اشخاص – آقای …. ***
بحساب بانکها- جاری سپرده ***
بابت انتقال سپرده بحساب درآمد متفرقه
ولی شهرداری میباید از این بابت هر سال اعتبار مناسبی در بودجه برای پرداخت این قبیل سپرده ها منظـور نماید تا در صـورت مراجعه ذینفـع یا قائم مقـام قانونی و احـراز
استحقـاق ، از اعتبار مربوطه پرداخـت شود، در مثال بالا چنانچه سپـرده آقای . . . . که به ترتیب فوق بحساب درآمد متفرقه منظـور شده است به عللـی مورد استرداد پیدا کند شهرداری باید پس از احراز استحقاق ذینفع اقدام به بازپرداخت سپرده منظور شده درآمد متفـرقه را نمـاید که به موجب این مبــلغ میبایست از محل اعتبارات بودجه شهرداری تامین و پرداخت شود.
حساب اعتبار تخصیصی ***
بحساب بانکها – جاری درآمد ***
بابت تامین اعتبار سپرده استردادی
حساب بانکها – جاری هزینه ***
بحساب اعتبار برنامه …. ماده ….. ***
بابت تامین اعتبار سپرده اشخاص
حساب هزینه برنامه …. ماده … ***
بحساب سپرده اشخاص -آقای… ***
بابت این حساب سپرده
حساب سپرده اشخاص – آقای … ***
بحساب بانکها – جاری هزینه ***
بابت استرداد سپرده استحقاقی

فصل چهارم
دارائیهای جاری
دارائـی های جاری اقلامی از دارائی شهرداری ها را تشکیـل میدهد که یا نقد باشد و یا درجریـان عادی فعالیت های مالی شهــرداری در حداقـل زمان ممکـن که معمـولاً از یک دوره مالـی تجاوز نخواهـد نمود قابل تبـدیل به وجه نقد باشد انواع مهم دارائیهای جاری در شهرداریها عبارت انـد از :
صندوق ـ بانک ـ بدهکاران ـ اسناد دریافتنی ـ وام کوتاه مدت دریافتنی ـ پیش پرداخت – ها و تعهدات دریافتنی .
تعهدات دریافتنی به مطالبـاتی اطلاق میشود که شـهرداری از مودیان بابت درآمدهـای تحقق یافته طلبکار است هر چند در هنگام محاسبـه و ثبت اینگونه مطالبات دقت کافی معمول گـردد معذالـک ممکن است به عللی از قبیـل اشتبـاه در محـاسبه و یا مـوارد
قانونی برخی از اقــلام آن به مرحله وصول در نیاید. لذا در پایان دوره عملکرد این قبیل مطالبات که بنظر اشتباه و لاوصول میباشد از حساب "تعهدات دریافتنی" کسر و بحساب مازاد تخصیص نیافته بطریق زیر برگشت داده شود .
حساب مازاد تخصیص نیافته بدهکار ***
بحساب تعهدات دریافتنی ***
بابت اشتباه محاسبه در تعرفه عوارض تحقق یافته
هر گاه از محل پیش پرداخت ها که در سالهای قبـل پرداخـت شده باشد هزینه مربوطه تعهــد و ایجاد گردد در سال جـاری حساب هزینـه انجام شده در قالب برنامه مربوطه بدهکار و حساب پیـش پرداخت بستـانکار میگـردد و به همیـن مبلـغ حساب اعتبــار برنامه مربوطه را بستانکـار و حساب اعتبار تخصیصـی را بدهکـار خواهیـم نمود تا بدین ترتیـب هم اعتـبار لازم تامیـن شده باشد و هم نیازی بدرخواست وجه از حساب تمرکز درآمدها نباشـد .

حساب هزینه برنامه ….. ماده…. ***
بحساب پیش پرداختها ***
بابت پرداخت هزینه انجام شده از محل
حساب اعتبار تخصیصی ***
بحساب اعتبار برنالمه … ماده… ***
بابت تامین اعتبار هزینه انجام شده از محل پیش پرداخت قبلی

دارائی های ثابت
دارائی های ثابت به اقلامـی از صورتحساب ترازنامه اطـلاق میگــردد که برای رسیدن به اهــداف شهرداری نگهـداری میشود و مورد خرید و فـروش قـرار نمی گیـرند و عمـر مفید آنها بیش از یک دوره مالـی میاشنـد ماننـد زمیـن و ساختمـان ، ماشـین آلات و تاسیسـات ، وسائط نقلـیه ، وسایل فنی و مهندسی ، اثاثیه شامل میز و صندلی ماشـین تحریر و ماشین های حساب و نقشه و نظیر آنها .
دستورالعمل مربوط به اموال شهرداریها که در اجرای ماده 48 آئیـن نامه ملی شهـرداری بوسیله وزارت کشـور تهیه و به کلیه شهرداریها نیز ابلاغ شـده است ، اموال شهرداری را اعم از منـقول و غیر منقول به دو دسـته : اختصاصی شهـرداری و عمومی شهری تقسیم نموده است .

اموال اختصاصی شهرداری
اموال اختصاصی شهرداری یا (دارائی ثابت) اموالی است که شهرداری حق تصرف مالکانه نسبت به آنرا دارد از قبیل زمین و ساختمان ـ وسائط نقلیه ـ وسایل فنی و مهندسی ـ اثاثیه و ماشین آلات و تجهیزات و غیره .

اموال عمـومی شهری
اموال عمومی شهری اموالـی است که متعلق به شهر بوده و برای استفاده عموم اختصاص یافته مانند مجـاری آب و فاضلاب و متعلقــات آنها شامل انهار عمومی، اشجـار، چمـن کاری ها، گل کاریها در معابر عمومی پارکهـا .
امـوال اختصاصی شهرداری باید همه ساله صـورت بردای و کنترل گردد، بر اساس قیمت تمام شده در دفتر کل و دفاتر معین شهرداری ثبت و نتـایج حسـاب سالانه شـهرداری منعکس گردد.
این اموال به نوبه خود به دو دسته منقول و غیـر منقول تقسیم میشود .
ملاک اصلی تشخیص اموال غیر منقول
ملاک اصلی تشخیـص اموال غیر منقول در شهـرداریها تعریفـی است که از اموال غیر منقـول در قانون مدنی بعمل آمده است ولی بموجب دستور العمل وزارت کشور اموال منقول در صورتی جـزو دارائیها ی ثابت تلقی میگردند که دارای مشخصات زیر باشند .
ـ مصرف شدنی نباشد . یعنی با استفاده ای که از آن بعمل میآید غیر قابل استفاده برای دفعات بعد نگردد .
ـ در اثر استفاده با سرعت فرسوده نشود .
ـ در معرض نابودی غیر قابل اجتناب نباشد .
ـ قیمت آن بلافاصله با هر دفعه استفاده کم نشود .
ـ مستقلاً یک مـال محسـوب شود نه اینکه جزئی از یک مالی دیگر باشد مانند قطعـات مختلـف یک ماشین .
ـ قیمت آن از 500 ریال کمتر نباشد .
ـ برای اثاثیه و لـوازمی که مجمـوعاً یک مال محسـوب گـردد یا قطعات مختلف آنهـا انفراداً قیمتی کمتر از 500 ریال داشته باشد ولی مجموع آنها 500 یا بیشتر قیمت داشته باشد صورت جداگانه در محل وقوع آنها تنظیم و عنـد اللزوم بطور یک قلم و یکجـا در صورت اموال ثبـت گردد.

ثبت عملیات مربوط به دارائی های ثابت در شهرداری
موسسات بازرگانی و انتفاعی دارائی های ثابت خود رااز محل سرمایه موسسه خریداری و بحساب تحت عنوان هزینه های سـرمایه ای منظـور و در مـدتی مناسب یا عمر مفیـد دارائیها مستهلک و هزینه استهلاک در پایان دوره مالی محاسبه و بتدریج بحساب هزینه های جاری منظور میگردد تا بدین ترتیب از استهلاک سرمایه پرداخت شده جلو گیـری بعمل آید .
در صورتیکه درموسسات دولتی و شهرداریها اعتباراین قبیل هزینه ها قبلاً در بودجه یا دارائیهای خریداری شده پس از تامین اعتبار لازم دفعتاً واحده بحساب هزینه های قطعی تحت عنوان هزینه های سرمایه ای منظور میگردد. بدین معنی که بابت انجـام هزینه های سرمایه ای حساب مواد 9 و 10 و 11 و 12 و 13 و 14 و 15 از فصل سه هزینه ها در قالــب برنامه مربوطه بدهکار و حساب بانک پرداخت کننده بستانکار میگــردد .
فرمول فوق در مورد هزینـه های سرمایه عمرانی که به مصــرف اموال عمومـی شهری رسیده است قابل قبول میـباشد ولی در مورد آن قسمت از هزینه های ســرمایه ای که بمصرف اموال اختصاص شهرداری رسیده است و به عبارتی دارائی های ثابت شهرداری را تشکیـل میدهـد مصداق نخواهد داشت بلکه اینگونه فعالیتهای مالی باعث کســر مازاد تخصیـص نیافته و افزایـش مازاد تخصیـص یافته میگـردد و یا به عبـارت دیگـر انجـام هزینه های سرمایه ای عمـرانی از جمله اهـداف شـهرداری میباشد ولی خرید دارائیهای ثابت از محل اعتبارات هزینه های سرمایه ای اولیه است برای رسیده به این اهداف و نمیباست جزو هزینه های قطعی منظور گـــردد.

حساب اعتبار تخصیصی ***
بحساب بانک ها ـ جاری درآمد ***
بابت تخصیص اعتبار برای دارای ثابت
حساب بانک ها ـ جاری هزینه ***
بحساب اعتبار برنامه اداری و مالی ماده 12 ***
بابت تامین اعتبار خرید دارائی ثابت
حساب هزینه برنامه مالی و اداری ماده 12 ***
بحساب بانک ها ـ جاری هزینه ***
بابت خرید دارائی ثابت
دارائی ثابت(وسائط نقلیه) ***
بحساب مازاد تخصیص یافته ***
بابت خرید یک دارایی ثابت
در پایان دوره حســاب هزینه های ماده . .. . برنامه . . . . به مبلغ مذبور بحساب "درآمد هزینه" بسته میشود و بالاخـره در حساب مازاد تخصیص نیافته منعکس میگــردد لذا ملاحظه خواهـد شـد که در اثر خرید یک دارائـی ثابت مبلـغ مذبور را از حسـاب مازاد تخصیص نیافته کسـر و بحساب مازاد تخصیص یافته به منظور خرید دارایی ثابت افزایش داده میشود.

عملیات حسابداری مربوط به خرید دارای ثابت
" بصورت نقد و نسیه"
گاهی ممکن است شهرداری با کسب مجوز قانونی اقدام به خرید دارائی بصـورت نقـد و نسیه نماید و مقرر گردد تعهدات خود را از این بابت در سالهای آتی پرداخت نمـاید بدین معنی که مبلغی از آنرا در سال خرید پرداخت و بقیه را تعهد نمـاید از محـل اعتبـارت سالهای آتی که در بودجه مصـوبه تامین خواهد شد پرداخـت گردد.
در آنصـورت حساب دارائی های ثابت بقیمـت تمام شده دارائی خریـداری شده بدهکار و حساب مـازاد تخصیص یافتـه معادل مبلغی که بحساب هزینه منظـور میشود بستانکار و حساب بستانکـارن نیز بمیزان باقیمانده قابل پرداخت بستانکار خواهند شد بدیهی است در سال بعد یـا سـاله بدهـی شهـرداری از این بابت پرداخـت خواهد شد حسـاب مازاد تخصیـص نیافته به مبلـغ پرداخـت شده بستانکار و حساب بستانکاران بدهکار و بدین ترتیب با دائن تسویه حساب میگردد.
مثال ـ شهرداری نظـرآباد در اسفند ماه سال 65 اقـدام به خرید یک دستـگاه کامیـون با ارزش 000/500 ریال از شرکت خاور نمود و قرارشد یک دهم مبلغ وجه المعامله طــی چک از حساب بانک پرداخت و در ازاء یک پنجم قیمت آن 5 عدد سفته بسر رسید 3 ماه آتی پرداخت شود و بقیه وجه المعامله در عرض سال آینده پرداخت گــردد.
مطلوبست ثبت عملیات فوق در دفتر روزنامه سال 65 و 66
ثبت عملیات در دفتر روزنامه 65
حساب وسائط 000/500
حساب مازاد تخصیص نیافته 000/450
بحساب مازادتخصیص یافته 000/500
بحساب اسناد پرداختنی 000/100
بحساب بستانکاران 000/350
بابت خرید یک دستگاه کامیون
حساب هزینه برنامه اداری و مالی ـ ماده 12 000/50
بحساب بانک ها ـ جاری هزینه 000/50
پرداختی بات قسمتی از ارزش کامیون خریداری شده
ثبت عملیات در دفتر روز نامه 66
حساب هزینه های برنامه اداری و مالی ـ ماده 20 000/350
بحساب بانک ها ـ جاری هزینه 000/350
بابت پرداخت دیون سال قبل
حساب بستانکاران 000/350
بحساب مازاد تخصیص نیافته 000/350
بابت پرداختی بدهی به شرکت خاور
حساب هزینه برنامه اداری و مالی ـ ماده 20 000/100
بحساب بانک ها ـ جاری هزینه 000/100
بابت پرداختی بدهی کامیون به شرکت خاور
حساب اسناد پرداختنی 000/100
بحساب مازاد تخصیص نیافته 000/100
بابت منظور نمودن بحساب کامیون
حساب اعتبار تخصیصی 000/450
بحساب بانک ها ـ جاری درآمد 000/450
بابت تخصیص اعتبار بدهی کامیون

حساب بانک ها ـ جاری هزینه 000/450
بحساب اعتبار برنامه اداری و مالی ـ ماده 12 000/450
بابت تامین اعتبار بدهی کامیون

فروش ، زائل کردن و حذف دارائی ثابت
در بسیاری از موارد به علل مختلـف ممکن است اموال اختصاصی شهرداری که بعنوان دارائی های ثابت در دفاتر مالی ثبت شده است بفروش رسیده و یا زایل گردیده و در نتیجه از دفاتر حذف شود در اینصورت حساب دارائی مربوطه بستانکار و حساب مازاد تخصیص یافته بدهکار خواهد شد .
" چنانچه در اثر این فعالیت مالی درآمدی نیز آید گردد. بحساب درآمد منظور خواهد شد"
حساب مازاد تخصیص یافته ***
بحساب اثاثیه اداری ***
بابت حذف دارائی ثابت از دفتر مالی
حساب بانک ـ درآمدغیر قابل برداشت ***
بحساب درآمد ـ حاصله از فروش ***
بات درآمد حاصله از فروش دارایی ثابت
مشارکت یا سرمایه گذاری در بخش خصوصی و عمومی
شهرداری ها در جهت کمبود و کنترل مایحتاج عمومی و ایجــاد یک روش مناسب بمنظور تامین عدالت در توزیع خدمات عمومی شـهری اقدام به تاسیس موسسـات عام المنفعه از قبیل شرکـت اتوبوسرانی و یا موسسات برق و آب مینمایند بموجب بند 13 از ماده 45 قانون شهرداریها مصـوب تیرماه 1334 بررسی و موافقت با تهیـه وسائل اتوبوســرانی و برق و سایر نیازمندیهای عمومی از طریق تاسیس شرکتها و موسسات با رعایت قوانین کشور از وظایف انجمن شهر میباشد .
این موسسات که گاهاً بمنظور ایجاد درآمد بیشتر در جهـت خودکفائی مالی شهرداری نیز تاسیس میگـردد خود دارای شخصیـت حقوقی و استقـلال مالی بوده و طبـق قانون تجارت و اساسـنامه مربوطه و مقررات شرکتهای دولتی اداره میشوند سرمایه اینگونه شرکتها بدواً در قالب برنامه خاص برآورد خواهد شد تا پس از تصویب بودجه شهرداری از محل اعتبارات مربوطه تامیـن و پرداخـت گردد. لذا پس از تامین اعتبار لازم و درخواسـت وجه بر اسـاس حواله صـادره مبلغ تصویب شده بعنوان سرمایه در اختیار شرکت جدید التاسیس قرار داده میشو تا نسبـت به راه اندازی شرکـت جدید التاسیس اقدام لازم معمول دارد .
در این رابطه حساب هزینه ماده 15 از فصل سوم مربوط به هزینه های سرمایه ای در قالب برنامه خود بدهکار و حساب بانک پرداخت کننده بستانکار میگــردد.
پس از بدهکار کردن حساب در قالب برنامه مورد نظر و بستانکار کردن بانک پرداخت کننده معادل همین مبلغ حساب "سرمایه گــذاری در سایرموسسات" بدهکــار و حساب مازاد تخصیص یافته بستانکار خواهد شـد .
در صورتیکه بنا به دلایل خاص موسسـه وابسته به شهــرداری منحل و یا سایر دریافتی مستـرد گرددمبلغ مسترد شده باید از حساب سرمایه گذاری در سایر موسسات و حساب مازاد تخصیـص یافته برگشت داده میشود .
مثال ـ شهرداری نظـرآباد در سال 65 اقدام به تاسیس شرکت واحد اتوبوسرانی مینماید و از این بابت مبلغ 000/000/22ریال از محل اعتبارات ماده 15 برنامه حمل و نقل شهــری بحساب شرکت مذکور واریز میگردد.
مطلوبست ثبت عملیات فوق در دفتر روز نامه شهرداری مذکور
حساب هزینه برنامه حمل و نقل ـ ماده 15 000/000/22
بحساب بانکها ـ جاری هزینه 000/000/22
پرداختی بابت سرمایه گذاری در شرکت واحد اتوبوسرانی
حساب سرمایه گذاری در سایر موسسات 000/000/22
بحساب مازاد تخصیص یافته 000/000/22
بابت منظور نمودن سرمایه گذاری شرکت واحد
حساب اعتبار تخصیصی 000/000/22
بحساب بانک ها ـ جاری درآمد 000/000/22
بابت تخصیص اعتبار جهت سرمایه گذاری
حساب بانک ها ـ جاری هزینه 000/000/22
بحساب اعتبار برنامه حمل ونقل 000/000/22
بابت تامین اعتبار سرمایه گذاری

بدهی های جــاری
بدهی های جاری اقلامی از تراز نامه شهــرداری را تشکیل میدهد که مدت باز پرداخت آن معمولاً کمتر از یکسـال مالـی باشـد انواع مهـم بدهـی های جـاری عبارتســت از بستانکاران اسناد پرداختنـی سپرده های اشخـاص.
بدهی های طویل المــدت:
بدهی های طویل المـدت بآن دسـته از بدهـی شهــرداری اطلاق میگــردد که مـدت بازپرداخـت آن معمـولاً بیشتـر از یکسـال باشـد ماننـد وام دریافتنی طویل المـدت از سایر موسسـات انتفـاعی ، همانگونه که در فصول گذشته به تفصـیل بیـان گـردید یکی از منابع تامین اعتبار که در بودجـه شهرداریها در ردیف درآمدها منظور میگردد استفاده از وام دریافتی از موسسات اعتباری داخلی و یاخارجی میباشد . بموجـب بند 19 از مـاده 45 قانون شهـرداریهـا مصـوب 1346 تصویب وام های پیشنهادی شهــرداری پـس از بررسی دقیـق نسبت به مبلـغ و مدت و میـزان کارمـزد و ترتیب استهلاک و مصرف وام از وظایف انجمـن شهــر میباشد و بر اسـاس ماده 40 آئیــن نامه مالـی شهـرداریهــا
استقراض شهرداری با توجه به بند 19 از ماده 45 قانون شهرداریها باید به اجازه و تصویب انجمـن شهر صورت گیـرد و در موقع استقراض مورد مصرف وجوه تعییــن و کیفــیت استرداد آن که از محـل درآمــدهای عمومی یا اختصاصی خواهد بود و کارمـزد و مدت وام، و طرز استهـلاک مشخـص و بر طبق آن عمل شــود.
به هنگـام دریافت وام که در اجـرای مقـررات فوق اخـذ میگـردد حساب بانک بدهکار و حساب درآمد(وام داخلی ـ یا خارجی) بستانکار خواهد شد و بلافاصله حســاب وام پرداختنی به همان میزان بستانکار و حساب تخصیص نیافته بدهکار تا بدین ترتیــب وام دریافت شـده بعنوان یک قلم بدهی طویل المدت شهــرداری جهت آگاهی عمــوم در ترازنامه منعکس گردد. اقسـاط پرداختـی باـبت استهلاک وام دریافتـی که از محــل اعتبـار ماده 18 در قالب برنامه مربوطه پرداخت میگردد نیز به حساب هزینه بدهـکار و بحساب بانک پرداخت کننده خواهد شد و همزمان حساب وام پرداختنـی نیز بدهکار و حساب مازاد تخصیص نیافته بستانکار میگردد تا از این طریق مبلـغ وام مستهـلک نشده همواره در دفاتر و صورتهای مالی شهرداری درج و مشخص باشد .

ثبت عملیات : مربوط به بدهی طویل المدت
حساب بانک ها ـ جاری غیر قابل برداشت ***
بحساب درآمد ـ وام داخلـی ***
دریافتی از بانک بابت سرمایه گذاری در . . . . .
بانک ها ـ جاری درآمـد ***
بحساب بانک ها ـ جاری غیر قابل برداشت ***
بابت انتقال از حساب غیر قابل برداشت به حساب بانکی درآمد
حساب اعتبار تخصیصـی ***
بحساب بانک ها ـ جاری درآمد ***
بابت اختصاص دادن اعتبار جهت سرمایه گذاری
حساب بانک ها ـ جاری هزینه ***
بحساب اعتبار برنامه …. ماده …. ***
بات تامین اعتبار سرمایه گذاری
حساب هزینه …. ماده …. ***
بحساب بانک ها ـ جاری هزینه ***
پرداخت به ….. بابت سرمایه
حساب سرمایه گذاری در سایر موسسات ***
بحساب مازاد تخصیص یافته ***
بابت سرمایه گذاری در شرکت . . . .
حساب هزینه برنامه … ماده … ***
بحساب بانک ها ـ جاری هزینه ***
بابت پرداخت اولین قسط وام دریافتی
حساب وام پرداختنی ***
بحساب مازاد تخصیص نیافته ***
بابت استهلاک اولین قسط وام دریافتنی
حساب تنخواه گردان حسابداری ***
بحساب اعتبار برنامه … ماده … ***
بابت تخصیص اعتبار اولین قسط وام پرداختنی

فصل پنجم

عملیات مربوط به بستن حسابها در شهرداری
عملیات مربوط به بستن حسابها در شهرداری و تهیه و تنظیم صورتحساب های مالی به ترتیب زیر میباشــد.
1. بستن حسابهای تنخواه گردان پرداخت
2. بستن حساب تنخواه گردان حسابداری
3. تعدیلات یا اصلاحات پایان دوره
4. بستن حسابهای اعتبار(بودجه ای)
5. بستن حسابهای موقت
6. بستن حسابهای دائمی
7. تهیه و تنظیـم گزارشهـا یا صورتحسابهای مالـی شامل صـورتحساب درآمـد و هزینـه صورتحساب مازاد ـ صورتحساب ترازنامه ـ صورتحساب تفـریغ بودجه ـ یادداشتـهای پیوست صورتحسابهای مالی
1- بستن حساب تنخواه گردان پرداخت
قبل از تهیه و تنظیـم تراز عمـلیات اسفنـد ماه مقدمتاً از طـرف امـور مالـی شهـرداری به اداره کارپردازی و یا تدارکات و یا هر فرددیگـری که به نحـوی از انحـاء تنخـواه گردان"پرداخـت " در اختیار دارد طی دستورالعملی ابلاغ میگردد تا نسبت به واریز تنخواه خـود حداکثر تا پایان وقـت اداری و آخرین روز از اسفند ماه اقدام نماید .
در اجرای این دستورالعمل متصدی و یا متصدیان تنخواه گردان اسناد هزینه های انجام شده را در وقت مقرر تحویل و باقیمانده وجه تنخواه گردان را نیز بحساب بانکی واریز مینمایند . امور مـالـی وفق مقررات اسناد تحویلی را مورد رسیدگی قـرار داده و بر اسـاس اعلامیه بانکی مبنی بر واریـز وجه باقیمانده بحساب بانک و بر مبناء اسناد ارائه شده در قالب برنامه های مربوطه حساب هزینـه ها را بدهکار و معادل آن تنخواه گردان"پرداخت" را بستانکار خواهد نمود. لازم به یادآوریست که در پایان دوره مالی نیازی به درخواست وجه در مقابل حواله های پرداخت شده ، نخواهد بود بنا بر این در اینگونه موارد، بر اسـاس حواله های پرداختـی حسـاب اعتبـار برنامه مربوطه بستانکار و حساب تنخواه گردان حسابداری بدهکار میگــردد.
مثال ـ در پایان سال مالی منتهی به 29/12/66 در شهرداری نظــرآباد تصمیم به بستن حسـاب تنخواه گردان پرداخت میگردد. تنخواه گردان آقای هادیزاده بالغ بر 000/1500 ریال است .
در این تاریخ اسناد هزینه های انجام شده از محل برنامه اداری و مالی شهـرداری بملـبغ 000/148 ریال و اعلامـیه بانکی مبنی بر واریز 2000 ریال بابت باقیمـانده وجـه تنخـواه گردان بوسیــله آقای هادیزاده بحسـاب جاری هزیـنه های عمومـی شهــرداری بشرح زیر به حسابداری تحویل گردید.
برنامه مالی و اداری
ماده 6 ـ سوخت و روشنائی 000/51 ریال
ماده 7 ـ مواد و لوازم مصرف شدنی 00/120 ریال
ماده 5 ـ خرید خدمات 000/13 ریال
اعلامیه بستانکار بانک 000/2 ریال
مبنی بر واریز به حسابهای هزینها ـــــ
00/150 ریال

بر اساس مدارک فوق ثبت عملیات مربوط به بستن حساب تنخواه گردان آقای هادیزاده باین شرح است .
حساب هزینه ـ برنامه اداری و مالی 000/148
ماده 6 ـ سوخت و روشنائی 000/15
ماده 7 ـ مواد و لوازم مصرفی 000/120
ماده 5 ـ خرید خدمات 000/13

بحساب اعتبار ـ برنامه اداری و مالی 000/148
ماده 6 ـ سوخت و روشنائی 000/15
ماده 7 ـ مواد و لوازم مصرفی 000/120
ماده 5 ـ خرید خدمات 000/13
بابت برگشت از اعتبار مربوطه

حساب بانک ها ـ جاری هزینه 000/150
بحساب تنخواه گردان پرداخت 000/150
بابت تسویه حساب با آقای هادیزاده

حساب تنخواه گردان حسابداری 000/148
بحساب اعتبار ـ برنامه اداری و مالی 000/148
ماده 6 ـ سوخت و روشنائی 000/15
ماده 7 ـ مواد و لوازم مصرفی 000/120
ماده 5 ـ خرید خدمات 000/13
بابت برگشت از اعتبار مربوطه

2- بستن حساب تنخواه گردان حسابداری
یکی دیگر از اقداماتی که در پایان سال مالـی و قبـل از تهـیه و تنظیـم تراز عملـیات میبــایست در شهرداری صورت پذیرد بستن حساب تنخواه گــردان حسابداری خواهد بود . برای این منظــور مقدمتاً صورت مغایرت بانکهای پرداخت تهیه و مـوجودی هـای نقـدی اعم از موجـودی بانکی یـا صندوق بانکـی یا صندوق دقیقـاً مورد رسیدگـی قرار خواهد گـرفت و نسـبت به رفع مغایرت های کشـف شده و اقلام باز اقدام باعمال حساب میگــردد.
پس از تهیـه و تنظیم صورت مغایرت بانکـی و رفع مغــایرت ها و اختـلاف مربوطــه موجودی بانـک بحساب تمرکز درآمد عمومی انتقال داده خواهد شـد .
منظور از انتقال موجودی حسابهای بانکی بحساب تمرکز درآمد ، انتقال موجـودی حساب بانـک هزینه های عمـومی و اختصـاصی میاشد که با ایـن اقلام ، حسـاب بانک هزینـه بستانکار و حساب تنخواه گردان حسابداری بدهکار و بر اساس اعلامیه بانکی حسـاب تمرکز درآمد بدهکار و حسـاب اعتبار تخصیصی بستانکار میگــردد.
چنانچه کلیه هزینه ها پرداختنی به حسابهای فوق منظور شده باشد و هیچگونه وجهی بابت پیش پرداخت یا علی الحساب از محل موجودی تنخواه گردان حسابداری پرداخـت نشده باشـد علـی الاصول میبایست حساب تنخواه گردان حسابداری صفـر گردد .

حساب تنخواه گردان حسابداری ***
بحساب بانک ها ـ جاری هزینه ***
بحساب اعتبارات برنامه مالی و اداری ***
ماده . . . . ***
ماده . . . . ** *
بابت واریز موجودی حساب بانک بحساب درآمد عمومی و منظور نمودن حواله های پرداختنی بحساب تنخواه حسابداری
حساب بانک ها ـ جاری درآمد عمومی ***
بحساب اعتبارات تخصیصی ***
بابت برگشتی تنخواه گردان واگذار اول دوره
حساب تنخواه گردان حسابداری ***
بحساب اعتبار تخصیصی ***
بابت اعتبار تحقق نیافته پیش پرداخت شده

3- تعدیلات یا اصــلاحات
بخش مهمـی از مبـاحث حسابداری به تعدیلات یا اصلاحات اختصاص دارد که مبانی این بحث بر اساس یکی از اصول متداول حسابداری بنام " اصل وضع هزینه یک دوره از محل درآمد همان دوره" استوار گردیده است .
بموجب این اصل حساب هزینه های تعهـد شده و پرداخت نشده ، درآمدهای تحقق یافته و وصول نشده – پیش پرداخت هزینه ها پیش دریافـت درآمدها – استهلاک دارائی های ثابت – ذخیـره مطالبـات مشکوک الوصـول و همچنین موجـودی کالا در پـایان دوره در حسابهای مربوطه اصلاح میگردد بنحویکه بتوان در پایان دوره عملکـرد صورتحسابهـائی ارائه داد که حتی المقدور بیانگر وضعیت واقعی موسسه باشد .
در موسسات دولتی و شهـرداریها که حسابداری آنان بر مبناء حسابداری نقدی نگهداری میشود چندان نیازی به انجـام تعدیلات پایان دوره نخواهد بود ولی در موسسات بازرگانی تعدیلات پایان دوره تمام و کمال بموقع اجرا گذاشته میشود و بالاخره در برخی موسسات روش حسابداری نیمه تعهـدی است بدین معنـی که برخـی از معاملات مانند هزینه ها به صورت تعهدی و پاره ای مانند درآمدها را بصورت نقدی در دفاتر ثبت می نمایند.
به موجب دستورالعمل وزارت کشور که در اجراز ماده 43 آئین نامه مالی شهرداری مصوب 12 تیرماه 1346 مشتمل بر 8 فصل و 55 بند تهیه و بکلیه شـهرداریهای کشور ابلاغ شده است از نقطه نظـر مبانی ثبت فعالیتـهای مالی و روش حسـابداری در شهرداریهـا روش نقدی خـواهد بود" بدین معنی که درآمد در جمع اقلام وصـول شده تا پایان سـال مالی و نیـز هزینه از جمع اقلام پرداخت شده تا پایان دوره عمـل بودجه که 15 اردیبهشـت ماه سال بعد میباشد تشکیل میشود".
در مورد درآمدهائیکه عملاً برگ تشخیص یا پیش آگهی صـادر میشـود و یا دین ، مودی نسبت به آنها تحقق پیدا میکنـد حسابهای انتظامی تشکیـل و در آنها ثبت میگــردد تا اقلامی از درآمدها مذکور که در طول سال مالی بحیطه وصول در نیامده است عنداللـزوم در پیش بینی درآمدهای بورجه سال بعد منظور شود .
در مورد هزینه ها آن قسمت که در طول سال مالی تحقق یافتـه ولی پرداخت آن تا پایان دوره عمل بودجه صورت نگرفته است در حساب دیون شهـرداری منظـور میگـردد تا از محل اعتباراتی که در بوجه بعنوان پرداخت دیون پادار و بتصویب میرسد پرداخت شود.
جمع اقلام درآمدهای وصـول نشده تا پایان سال مالـی نسبت به هر یک از منابع درآمـد و هزینه های تحقق یافته و پرداخت نشده تا پایان دوره عمل بودجه باید در گزارش وضع مالی سالانه که همراه با تفریغ بودجه جهت رسیدگی و تصویب میرسد پرداخت شود.
جمع اقلام درآمدهای وصول نشده تا پایان سال مالی نسبت به هر یک از منابع درآمـد و هزینه های تحقق یافته و پرداخت نشده تا پایان دوره عمل بودجه باید در گزارش وضـع مالی سـالانه که همـراه با تفریغ بودجه جهت رسیدگی و تصویب انجمن تسلیم میگردد درج و در صورتهای ریز اقلام مذکور ضمیمه گزارش فوق الذکر شود.
بطوریکه ملاحظه میشود دستور العمل وزارت کشور نیز از اصـل وضـع هزینه یک دوره از محل درآمد همان دوره تا حدودی پیروی نموده و میتوان روش حسـابداری شهرداریها را نیمه تعهدی توصیف نمود.
لذا در پایان دوره مالی پس از بستن حساب "تنخـواه گردان پرداخت" و " حسابداری" و نقل موجودی حسابهای بانکی هزینه های اختصاصـی و عمومی بحساب تمرکز درآمدهای مربوطه ، هزینه های تحقق یافته و پرداخت نشده بحسـاب هزینه های هر برنامه منظور و بحساب تعهدات پرداختنی بستانکار میگردد.
نحوه ثبت تعدیلات در پایان دوره به شرحی خواهد بود که ذیلاً نشان داده شده است :

حساب هزینه برنامه . . . .ماده . . . ***
بحساب تعهدات پرداختنی ***
بابت انجام تعهدات هزینه در پایان دوره
حساب هزینه تخصیصی ***
بحساب اعتبار برنامه . . . ***
بابت تعدیلات مربوط به اعتبار پایان دوره
حساب تعهدات دریافتنی ***
بحساب درآمد . . . ***
بابت درآمدهای تحقق یافته و دریافت نشده

باید توجه داشت که حساب تعهـدات پرداختنی از جملـه حسابهای دائمی میباشد که بـا سایر حسابهای دائمی از طریق تراط اختتامیه و تراط افتتاحیه به سال بعد نقـل و بمـوقع تادیه گردد.
در صـورتیکه تا پایان دوره عمـل بودجه مبـالغی از هزینه های تعهد شده که برای آن در حساب تعهدات پرداختنی ذخیره در نظر گرفته شده باشد الغاء گردد مانده حساب مذکور میبایست بحساب مازاد تخصیص نیافته منتقل گردد.

4- بستن حسابهای اعتباری (بودجه ای)
همانطوریکه در مثال فوق ملاحظه میگردد پس از بستن حسابهای تنخواه گردان‹پرداخت›
و ‹حسابداری› و نقل مانده های حسابهای بانکی "پرداخت" بحساب تمرکز درآمدها و ثبت تعدیلات لازم در مورد هزینه ها رابطه زیر همواره بین حسابهای بودجه برقرار می شود.
مانده اعتبارت مصوبه = مانده اعتبارات تخصیصی + مانده حساب اعتبارات برنامه ها

لذا با بستـانکار کردن حسـابهای اعتبار تخصیصی و اعتبـارات برنامه ها و بدهکار کردن حساب اعتبارت مصـوب معـادل مجمـع مانده های در حساب فوق حسـاب های بودجـه خواهد شد. همانطوریکه میدانیم حسابهای بودجه ای از جمله حساب انتظامی است که به منظور کنترل تخصیص سریع بجای اعتبارات در اول دوره مالی در دفاتر افتتاح و در پایان دوره بطریقی که گفته شد بسته میشود.
حسابهای بودجه ای در جلو گیری از پرداخت هزینه های غیرقانونی نقش موثری خواهـد داشت و باعث میگردد اعتباات مصوبه بیشتر از اعتبار تعیین شده خرج نشده و با اعتبـار پیش بینی شده و به غیر از آنچه در بودجه پیش بینی شده است انجام نگردد.
بموجب ماده 93 قانون محاسبات عمومی مصوب 1365 در صورتیکه بر اسـاس گـواهـی خلاف واقع ذیحسـاب نسبت به تامین اعتبـار و یا بر اثر اقدام و یا دستـور وزیر یا رئیس موسسه ای یا مقامات مجازا از طرف آنها زائد بر اعتبـار و یا بر خـلاف قانون دینی برذمه دولت ایجاد شود و هریک از این عملیات در حکم تصرف غیرقانونی در وجوه اموال دولتی محسوب خواهد شد.
5- بستن حساب های موقت در پایان دوره
حسابهای موقت یا حسابهای اسمـی به سر فصلهـای از دفتـر کل اطلاق میگردد که در اول دوره ایجاد و در پایان همان دوره بسته میشود.
مانند حسـاب درآمد وصـول شده و هزینـه انجـام شده یا به عبـارت دیگر حسابهـای موقـت در موسسات بازرگانی و انتفاعی در پایان دوره بحسـاب عملکـرد و سود و زیـان بستـه میشـود تــا بدینوسیله سود یا زیان ویژه که تاثیر مستقیم در سرمایه موسسـه خواهد داشت تعیین گردد ولـی در موسسات غیر انتفاعی و فاقد سرمایه مانند موسسات دولتی و شهرداریها مانده اینگونه حسـابها در پایان دوره بجـای حسـاب سـود و زیـان بحسـاب خلاصـه "درآمد و هزینه" بسته میشـود تا بدینوسیله کسری یا مازاد( افزوده) حاصله که تاثیری مستقیم در حساب "مازاد تخصیصی نیافته" دارد مشخص گرددحساب مازاد تخصیـص نیافتـه را به سـرمایه و حسـاب های "مازاد تخصیص یافته" و "درآمـدو هزینه" را میتـوان به ترتیـب به حساب اندوخته سرمایه ای و خلاصه سود زیان تعبیــر
نمود و عبارت سود یا زیان ویژه در موسسات انتفاعی مترادف با عبـارت کسری یا مازاد ویــژه در موسسه غیر انتفاعی میباشد .
ثبت عملیات مربوط به بستن حسابهای موقت در دفتر روزنامه بمنظور نقل آن بحسابهای دفتر کل بطریقی است که ذیلاً ملاحظه میگــردد.

حساب درآمد ***
بحساب "درآمد و هزینه" ***
بابت بستن حسابهای موقت در پایان دوره
حساب خلاصه "درآمد و هزینه" ***
بحساب هزینه برنامه …. ***
بابت بستن حسابهای موقت در پایان دوره
حساب خلاصه"درآمد هزینه" ***
بحساب مازاد تخصیص نیافته ***
بابت بستن حساب"درآمد و هزینه"
بدیهی است در حالتـی که حسـاب "درآمد و هزینه" مانده بدهکار دارد و یا بعبارت دیگر حساب"درآمد و هزینه" کسری نشان میدهد عکس ثبت فوق عمل میشود یعنی حساب مازاد تخصیـص نیافته بدهکارو حساب"درآمد و هزینه" بستانکار خواهد شــد.

بدهکار حساب اسناد دریافتی بستانکار
بحساب تراز افتتاحیه 000/224

بدهکار حساب افتتاحیه بستانکار
بحسابهای متفرقه 000/124/1 از حسابهای متفرقه 000/124/1
بستن حسابهای دائمی
درپایان هر سال حسابهای دائمی به تراز افتتاحیه بسته میشود. اقدامیکه در تراز نامه آورده میشود به این حساب بسته میشوند.
گزارشها و یا صورتحساب های مالی
عمده گزارشهاوصورتحسابهای مالی که در پایان دوره مالی از طـرف شهرداریها میبایست تهیه و تسلیم مدیران و مقامات قانونی گردد به دو بخش تقسیم میگــردند .
الف) گزارشهای اصلی شامل :
ـ صورت "درآمد و هزینه"
ـ صورت "مـازاد"
ـ صورت "ترازنامه"
ب) گزارشهای فرعی شامل :
ـ صورت وضعیت صندوق
ـ صورتهای مقایسه فعالیتهای مالی
ج)یادداشتهای پیوست صورتحسابهای مالی
صورت درآمد هزینه صورتی است که بوسیله آن بتوان مازاد یا درآمـد بر هزینه یا مازاد هزینـه بر درآمد کسر ویژه مربوط به یک دوره مالی را مخص نمود. صورت درآمد و هزینه در موسسات غیـر انتفاعی و شهرداریها مترادف صورتحساب سود و زیان در موسسات انتفاعی و بازرگانی میباشــد.
مـازاد و کسـری ویژه
ما به التفاوت جمع گردش بدهکار هزینه ها و بستانکار درآمدها در صورت حساب درآمد و هزینـه را مازاد یا کسری ویژه میگویند در صورتیکه جمع گردش هزینه ها بیشتر باشد کسری و چنانچـه جمع گردش درآمدها بیشتر باشد مازاد ویژه (یا افزوده) حاصل خواهد
شد مازاد یا کسری ویژه در موسسات غیر انتفاعی و شهرداریها مترادف سود یا زیان در موسسات انتفاعی و بازرگانی میباشد.
شکل و اجـزاء صورتحساب درآمد و هزینههمانطوریکه در صفحه بعد ملاحظه میگردد صورتحساب درآمد و هزینه از سه قسمت تشکیل شده است . قسمت اول اختصاص بعنوان حساب دارد که در سطـح اول آن نام شهـرداری و در سطــح بعدی عنوان صورتحساب و در قسمت آخر تاریخ صورتحساب قید شده است .
قسمت دوم و سوم صورتحساب اقلام درآمدها و هزینه هـا درج میگـردد تا با کسـر از جمع کـل هزینه ها و درآمدها کسری و یا مازاد برای یک دوره مالی مشخص میـگردد.
در اصـطلاح حسابداری جمع کل هزینه ها را گـردش هزینـه ها و جمع کل درآمـدها را گــردش درآمدها گویند . لذا همانطوریکه گفتـه شد در صورتیکه جمع گردش درآمدها بیشـتر از جمــع گردش هزینه ها باشد مبلـغ حاصله را مازاد و چنـانچه جمع گـردش هزینه ها بیشتر از جمع گردش درآمدها گردد مبلغ حاصله را کسری مینــماند که اقلام حاصله در نهایت بحساب مازاد تخصـیص نیافته بر حـسب مورد بدهـکار و یا بسـتانکار خواهد شــد
شهرداری …….صورت درآمد و هزینه برای
دوره مالی منتهی به 29/12/66
درآمد ها 29/12/ 29/12/66 افزایش/کاهش
درآمد ….. *** *** ***
درآمد ….. *** *** ***
درآمد ….. *** *** ***
درآمد ….. *** *** ***
کسر میشود:
هزینه ها
هزینه برنامه … *** *** (***)
هزینه برنامه … *** *** ***
هزینه برنامه … *** *** (***)
هزینه برنامه … *** *** ***
کسری مازاد ویژه ×××

مدیر امور مالی شهردار انجمن شهر
شهرداری . . . .
صورتحساب مازاد
برای سال منتهی به 29/12/ **
مازاد
مازاد تخصیص یافته بمنظور :
ـ هزینه های سرمایه اداری *
ـ سرمایه گذاری در سایر موسسات × ××

مازاد تخصیص نیافته :
ـ مانده اول دوره *
+) مازاد درآمد بر هزینه های دوره * × ×
+) تعهدات انجام شده *
-) تعهدات ایجاد شده (*)
مازاد در پایان دوره **

صورتحساب مازاد
مابه التفاوت دارائی و بدهی در سازمانهای غیر انتفاعی از جمله شهرداریها را "مازاد" میگوینــد.
هر گاه تمام یا قسمتی از این مازاد به امر خاصی از قبیل سـرمایه گـذاری در سایر موسسـات و یا بمنظور انجام هزینه های سرمایه ای اداری اختصاص داده شود این مبلغ درا مازاد تخصیص یافته و ما باقی را مازاد تخصیص نیافته میگویند و تحت همین نام نیز در دفاتر مالی ثبت میگــردد.
بنابراین حساب مازاد در دفتر کل شهرداریها یک حساب اصلی و حساب مازاد تخصیص نیافته و حساب مازاد تخصیص یافته حسابهای فرعی این حساب اصلی میباشند.
از طــرف دریگر همانطوریکه قبلاً نیر به آن اشاره شد است در پایان دوره مالی کلیه حساب های موقت بحساب درآمد و هزینه بسته میشود و مانده بدهکار یا بستانکار این حساب که در اصطلاح حسابـداری مازاد یا کسـری ویژه (خالص) نامیده میشـود بر حسب مورد بحساب مازاد تخصیص نیافته منتقل میگردد.
بنابر این حساب مازاد که متـرادف حساب سـرمایه در موسسات انتفاعی میباشد بر خلاف حساب سرمایه در موسسات انتفاعی و شرکتهای بازرگانی تغییرپذیر بوده و لازم است این تعدیلات که در طول دوره مالی اتفاق می افتد طی گزارشی تحت عنـوان صورت مازاد ضمن سایر صورتحسابها به اطلاع مدیران و اشخاص ذینفع برسـد.
صورتحساب مازاد ممکن است طبق نمونه صفحه بعد بطـور جداگانه تهیه و به تراز نامه پیـوست شود و یا در سمت چپ ترازنامه تحت عنوان محاسبه و درج گــردد.
سایردارایی ها + سرمایه گـذاری در سایر موسسات + دارائی های ثابت = مازاد تخصیص یافته
(بدهی های بلند مدت + بدهی های جاری) ـ دارائی های جـاری = مازاد تخصیص نیافته

صورتحساب ترازنامه
صورتحساب ترازنامه یا بیــلان گزارشی است که بموجب ان وضعیت مالی شهرداری در یک تاریخ معین مشخص میگردد. تهیه و تنظیم و تسلیـم این صورتحساب در پایان سال مالی قانوناً الزامـی است ولی بمنظور کنترل و آگاهی بیشتر از وضع یک مالی شهرداری مکن است در پایان هر سه ماه نیز اقدام به تنظیم بیلان ادواری شود برای تهیه و تنظیم صورت ترازنامه ادواری و سایر گزارشهای
مالی و ضمائم مربوطه نیازی به بستن حسابهای دفتر کل در پایان دوره شـش ماهه و یا سه ماهـه نمیباشد و برای این منظور از فرمی بنام کار برگ ده ستونی که بر اساس تراز آزمایـش پایان دوره تهیه شده است استفاده خواهد شد . دارائی ها و بدهی ها و مازاد ارکان اصلی ترازنامه را تشکیل میدهد که رابطه زیرهمواره بین آنان میبایست برقرار باشد.

مازاد + بدهی = دارائی

شهــرداری . . . .
ترازنامه منتهی به 29/12/000
دارائی ها بدهیها ی و مازاد

دارائی های جاری بدهی های جاری
صندوق *** بستانکاران
بانک *** اسناد پرداختنی ***
بدهکاران *** سپرده اشخاص ***
اسناد دریافتنی *** تعهدات جاری ***
پیش پرداخت ها *** بدهی هی طویل المدت
وام پرداختنی ***
مازاد
سایر دارئیها مازاد تخصیص یافته بمنظور سرمایه گذاری در سایر موسسات ***
دارائی ثابت
زمین و ساختمان ***
ماشین آلات و تاسیسات *** مازاد تخصیص نیافته ××
وسایل فنی و مهندسی *** مانده حساب در اول دوره ***
اثاثیه اداری *** اضافه میشود :
وسائط نقلیه *** مازاد طی دوره …… ……. ……..
دارائی ثابت ***
– سایر دارائیها ***
*** ***

بطوریکه ملاحظه میشود عنوان ترازنامه از سه سطر تشکیل گردیده است . سطر اول نام شهرداری سطر دوم نام صورتحساب و سطر سوم اختـصاص به تاریخ دارد. در طرف چـپ ترازنامه بدهی ها و مازاد ثبت شده است که دارائیها خود به دارائی جاری و ثابت تقسیم گردیده است و بدهـی ها نیز به دو طبقه که عبارتند از بدهیهای جاری و بدهی طویل المدت قابل تقسیم است .
صورتحسابهای فرعی یا جنبی
به منظور راهنمائی وکمـک به دستگاه مدیریت علاوه بر صورتحسـابها ئیکه معمولاً در پایان دوره مالی تهیه و ارائه میگـردد در طـی دوره مالی و با فاصلـه کوتاه نیز گزارش و صورت حســابها ئی جداگانه تهیه میگردد که اهم آن بقرار زیر است .
ـ درآمدهای وصولی و هزینه های انجام شده یک دوره و مقایسه آن با درآمدهای وصولی و هزینه های انجام شده دوره قبل
ـ نمودار فعالیت های مالی یکساله و مقایسه ان با برآوردهای بودجه و یا فعالیت های سـال قبــل
ـ صورت وضعیت صندوق شامل :
ـ صورت وضعیت صندوق شامل :
الف) صورت دریافتی و پرداختی صندوق و بانک
ب) صورت پیش بینی وضعیت صندوق
در صورت"دریافتی و پرداختی" موجودی نقد اول دوره با کلیه دریافت های طی دوره جمع خواهد شد سپـس وجـوه پرداختـی در طی دوره از آن کسـر میگــردد تا بدین ترتیب موجودی نقـدی شهرداری در پایان دوره مشخص میگردد . صورت "دریافتی و پرداختی" صندوق و بانک ممکــن است روزانه یا ماهیانه و یا در پایان هر سه ماه تهیه و تنظیم گردد.

نمــونه :
شهرداری …..
صورت خلاصه وجوه دریافتی و پرداختی ارقام
1-موجودی در آغاز دوره
بانک *
صندوق * *
2- دریافتیها
درآمد….. * *
درآمد…..
جمع دریافتی * *

3- پرداختیهـا
هزینه برنامه ….. *
هزینه برنامه …… * *
مانده قابل مصرف برای پرداختی های شهرداری **

و اما صـورت پیش بینی وضعیـت صندوق و بانک مفهومی مخالف صورت "دریافتی و پرداختی" را خواهد داشت . بدین معنی که صـورت "دریافتی و پرداختی" صنـدوق و بانک موجـودی واقعــی موسسه را مشخص میکند در صورتیکـه پیش بینی وضـعیت صندوق و بانک پیش بینی موجودی نقد در آینده را تعیین خواهـد نمـود . اطلاعات لازم جهت تهیه این گزارش مالی از منابع مختلفی کسب میگردد و پیش بینی اقلام وصولی در طی دوره آینده بر اساس اقلام وصولی دوره مشابه قبل تعیین خواهدشد و پیش بینی اقلام پرداختی طی دوره آتی از منابع متعـددی منجمله هزینه های انجام شده اقتباس میشود .

شهـرداری ……
صورت پیش بینی وضعیت صندوق و بانک

1-موجودی در آغاز دوره ارقـام
بانک *
صندوق *
2- پیش بینی اقلام وصولی طی دوره
درآمد….
*درآمد… * *
جمع موجودی واقعی و قابل پیش بینی *
3- پیش بینی اقلام قابل پرداخت طی دوره
هزینه برنامه *
هزینه برنامه *
هزینه برنامه * *
برآورد موجودی (یا کمبود) صندوق و بانک در پایان دوره (**)

منابع و ماخذ :
حسابداری شهرداری – علی تاجیک – انتشارات ونوس – پاییز 1380
حسابداری مالی – مهدی جبلی – انتشارات رها – 1382
حسابهای شهرداریها – دکتر حمید رضا حیدریان – انتشارات منیر – 1381
دفاتر مالی شهرداری کرج

فهرست مطالب
فصل اول صفحه
خصوصیات حسابداری شهرداری …………………………………………………………………. 1
روش حسابداری ……………………………………………………………………………………….. 1
روش نگهداری حسابها……………………………………………………………………………….. 2
بودجه ……………………………………………………………………………………………………… 3
تهیه وتنظیم بودجه ……………………………………………………………………………………… 3
فصل دوم
تعاریف ……………………………………………………………………………………………………. 7
حسابهای عمومی (بامانده بدهکار)…………………………………………………………………. 8
حسابهای عمومی (بامانده بستانکار)………………………………………………………………… 8
بستانکاران ………………………………………………………………………………………………… 9
بانک /صندوق ………………………………………………………………………………………….. 9
پیش پرداخت وعلی الحساب ………………………………………………………………………. 11
تنخواه گردان …………………………………………………………………………………………… 13
تامین اعتبار……………………………………………………………………………………………….. 21
فصل سوم
طبقه بندی عملیات …………………………………………………………………………………….. 24
طبقه بندی هزینه ها…………………………………………………………………………………….. 26
انواع درآمد……………………………………………………………………………………………… 28
وام دریافتی وسایرمنایع اعتبار………………………………………………………………………. 29
استقراض ازیک حساب برای استفاده درحساب دیگر……………………………………… 31
سپرده هاووجوه امانی ……………………………………………………………………………….. 33
فصل چهارم
دارائیهای جاری ……………………………………………………………………………………… 37
دارائیهای ثابت …………………………………………………………………………………….. 38
عملیات مربوط به خرید دارائی ثابت ……………………………………………………….. 42
فروش .زائل کردن .حذف دارائی ثابت ……………………………………………………. 44
مشارکت یاسرمایه گذاری دربخش خصوصی وعمومی ………………………………. 45
بدهی های جاری ………………………………………………………………………………….. 46
فصل پنجم
عملیات مربوط به بستن حسابها درشهرداریها………………………………………………. 50
بستن حساب تنخواه گردان پرداخت ………………………………………………………… 50
بستن حساب تنخواه گردان حسابداری …………………………………………………….. 53
تعدیلات یا اصلاحات …………………………………………………………………………… 55
بستن حسابهای اعتباری (بودجه ای )…………………………………………………………. 57
بستن حسابهای موقت ……………………………………………………………………………. 58
گزارشهاوصورتحسابهای مالی ………………………………………………………………… 60
صورتحساب مازاد…………………………………………………………………………………. 64
ترازنامه ………………………………………………………………………………………………. 65
صورت پیش بینی وضعیت صندوق وبانک ………………………………………………… 70

96

64