باززنده سازی بخش تاریخی شهر تجربه مجموعه صاحب الامرتبریز
استاد راهنما :
l
تهیه کنندگان :
o
1
خرداد 87
خرداد 87
مقدمه
درکالبد شکافی بسترتاریخی شهرها ومجتمع های مسکونی، بازار همواره از پایه های اصلی کالبدی و فضایی شهرها به شمار می آید.درگذُشته بازار علاوه بر اینکه محل داد وستد کالادرشهر بوده، مکان تعاملات اجتماعی، یادگیری فرهنگی، محل تجمع گروه ها و قشر های گوناگون مردم نیز بوده است.در مورد فضای بازار و چگونگی خصوصیات کالبدی و کارکردی آن در تاریخ گدشته شهرهای ایران اطلاعات گوناگونی در دست است؟ ولی آنچه که می توان پایه ای برای تحلیل علمی خصوصیات بازاردر شهر باشد ، نقش تجاری شهر و تبلور آن در بازار است.
2
خرداد 87
این سازمان فضایی که کانون ثروت وقدرت اقتصادی،سیاسی، مذهبی، فرهنگی شهر بوده بعد از انقلاب صنعتی به دلایل گوناگون با تحولات بنیادی روبه روگشته است ، به خصوص آنکه با ورود اتومبیل به زندگی اجتماعی نقش بازارهای سرپوشیده در ناحیه قدیم شهر از حیث اقتصادی، اجتماعی کمرنگ شده و از حیث کارکردی نابسامان گشته است. بدین ترتیب احیا، به مفهوم بازگرداندن زندگی اجتماعی و تحول اقتصادی و فرهنگی در این فضاها ضروری به نظر می رسد .
3
خرداد 87
منظر نامناسب و ترافیک در بافت تاریخی و محدوده صاحب الامر
4
خرداد 87
این بررسی در پی تحلیل تحولات کالبدی،اقتصادی،اجتماعی و فضایی بازار تبریز به عنوان یکی از قدیمی ترین و بزرگ ترین بازارهای ایران و جهان به منظور بررسی چگونگی اقدام، برای احیا ومرمت آن است.این محدوده بخشی ازهسته اولیه شهر تبریز درنخستین دوره های تکوین آن بوده است واکنون طرح بهسازی و نوسازی مجموعه در پی آن است که فضاهای شهری بی جان و نیمه جان اطراف بازار را که خاطره جمعی شهروندان را در خود حمل می کند زنده سازد . همچنین بر آن است تا اجزای قدیمی و جدید مجموعه را مکمل یکدیگر کند وازفضاها وامکانات شهری محیط به درستی بهره گیرد.
5
خرداد 87
بازار تبریز،موقعیت و پیشینه مجموعه صاحب الامر
بازار تبریز در مرکز تاریخی شهر در امتداد بازار شتربان تا مجموعه صاحب الامر در شمال رودخانه مهران رود کشیده شده است . این بازار عناصر مهمی چون مراکز مدهبی، مدرسه ها و بخش های تجاری همچون حجره ها، دکان ها ، انبار کالاها و کار وانسراها و همچنین پل _ بازارها شکل می دهند. بیشتر این عناصر به دلیل ویرانی های ناشی از عوامل طبیعی و انسانی بازسازی های چندین باره را از سرگدرانده اند. اما در حدود سال 1335 ، بی اعتنا به اهمیت و مقام تاریخی مجموعه، بخشی از آن تخریب شد و خیابان دارا یی از میان این فضای تاریخی پر اهمیت گذشت .
6
خرداد 87
به این ترتیب انسجام فضایی این ناحیه شهری که کانون هویت شهری و شهرنشینی بود، ناآگاهانه ازهم پاشیده شد .تا پیش از دوره قاجاریه، مجموعه صاحب الامر را میدان صاحب آباد می گفتند که در شمال رودخانه مهران رود عمود بر راسته اصلی بازار و حاشیه غربی بافت مسکونی پیرامون بازار قرار داشت. این محل اقامت و مقر حکومت بسیاری ازامیران و حاکمان بوده است . از دوران قاجاریه شهر تبریز و بازار آن توسعه محدود یافته است .در این مدت ارگ حکومتی دار السلطنه درمحدوده ای وسیع ودر تقابل با بازار در ضلع جنوب شرقی آن شکل کرفت . با ساخت مدرسه اکبریه، صحن صاحب الامر، میدان اصلی، بازارچه مسگرها ، بازارچه شتربان و جز اینها، مجموعه صاحب الامر به مجموعه شهری کامل و ارزشمندی تبدیل شد که از فعالیت های فرهنگی، مدهبی و تجاری تلفیق یافته بود . در این دوره بازار اصلی ترین عنصر شهری در مرکز تبریز بود و همه مسیرهای حرکتی به آن منتهی می شد.
7
خرداد 87
سازمان فضایی شهر از نظا م محله ای پیروی می کرد که نواحی نیز خود به زیر محله های کوچک و بزرگی تقسیم می گردیدند .مراکزاصلی محله ها ازطریق گدر اصلی محله به مرکز شهر و بازار وصل می شدند . با آغاز شدن رشد صنعت در ایران در زمان پهلوی (1300 تا1357 )تبریز به عنوان یکی ازقطب های صنعتی ایران معرفی شد . با توجه به این تحولات و انقلاب صنعتی، سازمان فضایی قدیم شهر و بافت تاریخی با احداث خیابان های جدید، تعریض گدرهای قدیمی و ایجاد و اضافه کردن عناصر شهری جدید به شهر، تحولات عمیقی را از سرگدراند .این تحولات باعث کمرنگ شدن اهمیت اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی بافت تاریخی و محله های قدیمی و به خصوص بازار شد .
8
خرداد 87
. این امر پوسته قدیم شهر را در بخش های جنوبی گسست و بدون پیروی از برنامه و طرح و بدون محد ودیت های طبیعی گسترش یافت. در نتیجه این تحولات، شهر قدیم که در نظا م ارگا نیک در تعاملی با بازار، مسجد،ارگ و دیگر عناصر فضایی به صورت پیوسته و یکپارچه به سر می برد،به صورت تدریجی فرسوده وکم ارزش و نابسامان شد. این تحولات موجب جد ایی گزینی فضایی_اجتماعی در محله های شهری تبریز گشت، به طوری که این مجموعه که زمانی کانون قدرت اقتصادی_اجتماعی ایران و شهر تبریز بود،امروز به فضایی برای زندگی مهاجران روستایی و اقشار با درآمد پایین جامعه بدل شده است.
9
خرداد 87
این موقعیت برجسته به لحاظ شهری در زمان حاضر با کیفیت مطلوب محیطی همراه نیست. از رونق افتادن بخشی های شمالی رودخانه مهران رود،دخل و تصرف های نابسامان و بی برنامه و بدون توجه به فضا،جابه جاپی وجدایی گزینی فضایی _اجتماعی، قطع امتداد های بازار به قسمت شمالی اش به دلیل تخریب پل بازارهای قدیمی، فرسوده و مخروبه شدن بافت ها و نابسامانی وضعیت مهران رود از عوامل افت منزلت محیطی این محدوده به شمار می روند . با توجه به این چالش ها،سازمان عمران و بهسازی شهری اقدام به اجرای طرح احیا، مرمت، باززند ه سازی و تخریب اقتصادی _اجتماعی در این ناحیه شهری کرد ه است .
10
خرداد 87
به طور کلی می توان گفت که در احیا و مرمت و اززنده سازی این مجموعه ترمیم پیوند قطع شد. بازار در جنوب و شمال مهران رود و ایجاد فضاهای شهری خوشایند برای گردشگری و بازگرداندن زندگی اجتماعی به این ناحیه شهری و ساکنان آن مورد نظر بود ه است .
محد ود ه بازار و اطراف آن و شمال رودخانه مهران رود و سطوح مسکونی پیرا مونش و مجموعه صاحب الامر، گونه ای از بافت شهری محسوب میشوند که شکل اندامواری(ارگانیک)دارند و با معابر باریک و پیچ در پیچ تاریخی و ساختمان های قدیمی و فرسودهای که در دو طرف رودخانه واقع اند مشخص می شود .
11
خرداد 87
بخش تجاری به ویژه در شمال رودخانه انواع مختلفی از واحدهای عمد ه فروشی و خرده فروشی را در بر می گیرد که مغاز ههای بازار شتربان اکثراً خرده فروشی است ودر آن کالاهای مصرفی روستائیان عرضه می شود. برای ساماندهی فضای تاریخی و به خصوص بازار تبریز،سازمان عمران و بهسازی شهری به کمک شهرداری و سازمان میراث فرهنگی به باززند ه سازی این ناحیه پرداخته است. مرحله اولیه طرح بهسازی، مجموعه مسجد و میدان صاحب الامر و سطوح پیوسته به آن رادر بر می گرفت اما در جریان مطالعه اهمیت غرب بازار و نقش آن دربهسازی مدنظر قرار گرفته و این قسمت از بافت تاریخی به مطا لعه وطراحی افزوده شده است.
12
خرداد 87
نوسازی در بافت قدیمی تاریخی منطقه صاحب الامر
13
خرداد 87
سایت کلی طرح را می توان به 3 قطعه شمالی،جنوبی و پل بازارها تقسیم کرد . به این ترتیب قطعه شمالی مهران رود حدود یک هکتار،قطعه جنوبی حدود 135 1 هکتارو پل بازارها حدود125 هکتار مساحت دارند. بنابراین می توان گفت که سآیت طرح درواقع حاشیه های دو سوی مهران رود را در بخش مرکز شهر و شمال بازار تبریز تشکیل می دهد. اهداف طرح عبارتند از: باززند ه سازی بافت تاریخی، احیای زندگی اجتماعی و اقتصادی، ساماندهی فضایی_کالبدی، حفظ بناهای با ارزش کهن، اتصال دوبار ه بازار شمالی و جنوبی مهران رود به وسیله پل بازارها، رونق اقتصادی بازار جنوبی، و شکل گیری سازمان فضایی ارگا نیک و پاسخگو به زندگی امروز.
14
خرداد 87
برای رسیدن به این اهداف آنچه به نظر می رسد که نیاز به برنامه ریزی و مدیریت بیشتردارد ، روان سازی ترافیک در این ناحیه است.به دلیل کم بودن عرض خیابان ها و نیاز به دسترسی زیاد ، با توجه به فضای محدود ناحیه درکل ساعات روز این ناحیه دارای مشکل ترا فیکی است. برای گریز از این مشکل شهری شهرداری تبریز به پیشنهاد شرکت مهندسان مشاور باوند ، دست به احداث زیرگذرهایی در شمال و جنوب مهران رود زده است. این اقدام به دو صورت در بازگرداندن زندگی اجتماعی _ اقتصادی به این فضا کمک کرده است: اول آنکه با روان شدن ترافیک میزان دسترسی به بازار آسان ترشده و این امر در رونق اقتصادی بازار شمال موثر افتاده است و دوم آنکه با احداث زیر گدرها تغییر در کاربری زمین برای بهسازی فضای تجاری یا ارزش افزوده همراه بوده است .
15
خرداد 87
نابسامانی در بافت تاریخی،تداخل انسان ، ماشین وکالبد
16
خرداد 87
تا قبل از احداث این زیر گذرها فضای بافت تاریخی چندان ارزش افزوزده نداشت و بازار زمین آن در ارزان ترین قسمت تجاری شهر تبریز بود.
کالبد منطقه تاریخی و کاربری زمین
آثار و بناهای ارزشمند این منطقه باعث شد ه است تا در طرح جامع توصیه شود که طرح جداگانه ای برای آن تهیه گردد. این طرح با عنوان (محورتاریخی_فرهنگی) تدوین شده است . این محدوده هسته مرکزی بافت تاریخی تبریز را شکل می دهد و قرار گیری بازار در آن، تردد و سفرهای بسیار و فعالیت های تجاری و اداری تراکمی را در دل شهر موجب شده است. علاو ه بر این، کیفیت ابنیه این محدوده به گونه ای است که تقریبا نیمی از مساحت آن را بناهای مناسب ومطلوب ، کمتراز یک سوم را ساختمان های نوساز و بقیه را بناها و ساختمان های رو به تخریب یا تخریب شده تشکیل می دهد.
17
خرداد 87
بیشتر ساختمان های محدوده صاحب الامر یک طبقه اند و به طور کلی حد ارتفاع ساختمانی در این بخش از شهر کوتا ه است. ساختمان های مسکونی که بیش از 30 سال قدمت دارند ، بین 30 تا 35 درصد کل ساختمان ها را در بر می گیرند . به طور کلی ، سرانه کاربری های مسکونی، آموزشی، تجاری و اداری در این محدوده نزدیک به میانگین شهر تبریزاست اما سرانه کاربری های خدماتی همانند کاربری های بهداشتی،درمانی، تفریحی، ورزشی یا اصلاً در برخی نواحی منطقه وجود ندارد ، یا بسیار ناچیز است. به خصوص فضای سبزدر بخشی هایی اصلاً وجود ندارد ودر بخشی های دیگر بسیار اندک است . چنین وضعیتی خود ناشی از فرسودگی بافت و به عبارت دیگر متحول نشدن آن همپای تحول عملکردهای شهری امروزی است .
18
خرداد 87
برای جبران کمبود کاربری های خدماتی و رونق دادن به بازار تبریز می توان زمین های بایر و ساختمان های تخریب شده یا متروک را مورد بهر ه برداری قرارداد . نزدیک به 10 درصد محدوده ، که وسعتی برابر 3133 هکتار دارد ، از همین زمین های بایر ( 23385 متر مربع) و واحدهای متروک و ویران ( 9513 متر مربع) تشکیل شده است. رونق دادن به فضاهای سبز، خدماتی، تفریحی و بهداشتی _ درمانی، به خصوص در محدوده صاحب الامر که از زمین های بایر 10982 متر مربع را به خود اختصاص داده است، بسیار ضروری به نظر می رسد .
سرانه مسکونی در محدوده صاحب الامر 23132 متر مربع است ودرمقایسه با میانگین شهر تبریز( 33 مترمربع)بسیارپایین است.
19
خرداد 87
کاربری فرهنگی و مذهبی در محدوده طرح به دلیل وجود10 واحد از جمله مسجد صاحب الامر و مسجد جامع ، این منطقه را به یکی ازقطب های مذهبی شهر تبریز تبدیل کرده است .از 10 واحد یادشده 3 واحد در صاحب الامر و 7 واحد در غرب بازار مستقر است. کاربری حمل ونقل که در سراسر محدوده صاحب الامر به چشم می خورد، مساحتی برابر 5884 متر مربع با سرانه 74/1متر مربع دارد . این در حالی است که در راسته کوچه کاربری حمل ونقل وجود ندارد . به همین دلیل وضعیت خدمات رسانی حمل ونقل به بازار با تنگنا های بسیاری مواجه است . کاربری های ورزشی، تفریحی و فضای سبز در این محدوده بسیار ناچیزند . با وجود انکه این منطقه خصوصیتی تجاری و فرهنگی دارد و بیشتر ایر انگردان و جهانگرد انی که به تبریزمی روند ابتدا به محدوده بازار مراجعه می کنند، اما هیچ گونه امکانات تفریحی و استراحتی برای آنان پیش بینی نشده است.
20
خرداد 87
21
خرداد 87
توان سنجی حرکتی در بافت تاریخی و بازار تبریز
مبرم ترین مشکل حرکتی در محدوده طرح صاحب الامر، همانند دیگر بخشی های شهری ، تفکیک نشدن مسیرهای حرکت پیاده از سواره و نقصان طرح هندسی معابر و تقاطع هاست، که اصلاح آن رفت وآمد را بسیار تسهیل خواهد کرد . تصمیم گیری های کلان ترا فیکی همچون یکطرفه کردن ترافیک در یک خیابان امکان بهبود وضع ترافیک را فراهم می سازد اما احتمال بروز اختلال در دیگر معابر هم وجود خواهد داشت. از اطراف محدوده بافت تاریخی چند خیابان می گذردکه مشخصات هرکدام عبارتند از:
22
خرداد 87
خیابان دارایی، به مثابه مسیری شریانی در ضلع شرقی بازار تبریز،محل اصلی بارگیری بازار،توقف و تردد گاری ها وچرخ های دستی است و به این دلیل پیچیدگی ترافیکی زیادی دارد. در سال های گدشته امتداد دادن این خیابان به صورت بی برنامه باعث تخریب مسجد و میدان صاحب الامرشده است. خیابان راسته کوچه، که باز هم شریانی اصلی است، امکانات بسیاری را برای کاهش بار ترا فیکی منطقه تاریخی و باراندازی بازار و دسترسی جدید به آن فراهم می آورد.در خیابان های ساحل شمالی و جنوبی مهران رود وبازار صاحب الامرزیرگذرهایی پیش بینی شده است که ظاهراً بهترین شیوه برای کاهش بارترا فیکی منطقه تاریخی ورونق اقتصادی _ به خصوص در شمال رودخانه و بازار صاحب الامر است. این زیر گذرها از زیر دو پل بازار که امتداد بازار جنوبی را به شمالی وصل می کنند می گذرند.
23
خرداد 87
هر چند این زیر گدرها از بار ترا فیکی منطقه تاریخی کاسته اند ولی مطالعات سنجش ترافیک در محدوده طرح به وسیله شرکت مهندسان مشاور باوند نشان می دهد که در هر ساعت 73979 خودروی سواری در این ناحیه تردد می کنند ودر افق 1385 پیش بینی می شود که رقم اوج تردد به 6 10598اتومبیل برسد.ازاطلاعات پیش گفته می توان به این نتیجه رسید که عرض کنونی معابر باید به نسبت 43/1 برابر وضعیت کنونی افزایش یابد.درزمان حاضر نیزخیابان های اطراف بازار در ساعت اوج تردد کاملا اشباع اند و بنابراین باید به گزینه های دیگر ترا فیکی برای اصلاح این وضع و انطباق با نیازهای آینده توجه کرد.
24
خرداد 87
علاوه بر این، فقدان پارکینگ در بافت تاریخی مشکلات دسترسی به بازار و مجموعه صاحب الامر را تشدید کرده است . سهولت تردد در اطراف مجموعه صاحب الامر تبریز وابسته به کیفیت دسترسی های حاشیه مهران رود است. در طرح در نظر گرفته شده برای سال 1389 سه خط رفت و برگشت پیش بینی شده است ولی برای انطباق این طرح برفضا ضرورت دارد که عرض مسیل مهران رود در بافت تاریخی، برای جلو گیری از آسیب رساندن به بازار ،کاهش یابد .
به طور کلی نتیجه می شود که یکی از دلایل کاهش ارزش فضایی بازار تبریزدر شرایط کنونی مشکل دسترسی سواره به آن است. چون این بافت فشرده و فرسوده است و براساس نیازهای سواره طراحی نشده است در وضعیت کنونی دارای مسائل ترا فیکی شدید است. برای کاهش این معضل و افزایش ارزش فضای تاریخی مجموعه صاحب الامر اصلاح هندسی خیابان ها ، احداث زیرگدرها،احداث پارکینگ در زمین های خالی و جز اینها ضروری به نظر می رسد.
25
خرداد 87
تحولات جمعینی در بافت تاربخی مجموعه صاحب الامر و بازار
در مجموعه صاحب الامر که در شمال و غرب هسته مرکزی بازار تبریز قرار دارد ، در سرشماری 1365 مشخص گرد ید که 3779 نفر جمعیت و در سال 1370 با سیری کاهنده 3388 نفر جمعیت ساکن بوده اند . به این ترتیب جمعیت این منطقه بر خلاف روند افزایش جمعیت شهر در دوره ای پنج ساله با کاهش روبرو بوده است .این رقم در محدوده صاحب الامر 3/17 _ درصد و در محدود ه غرب بازار 92/0درصد است . مهم ترین عامل کاهش جمعیت در بخش مسکونی محدود ه صاحب الامر تغییر کاربری مسکونی به کاربری تجاری بود ه است . علاو ه بر این، به دلیل کاهش سطح اقتصادی، فرسودگی فضای کالبدی، تغییر فضای اجتماعی ناحیه جابه جایی جمعیت صورت گرفته است .
26
خرداد 87
احیاو باززنده سازی مجموعه صاحب الامر و پل بازارها
در مطالعات و اجرای احیا و باززنده سازی گستره تاریخی شهر تبریز، سطوح واجد ارزش تاریخی همچون مجموعه صاحب الامر به دلیل ارزش تاریخی در مداخله به عنوان گستره های خاص مشخص شده اند.طرح های ویژه با هدف فعال کردن این سطوح در زندگی شهری و احیای کار کرد آنها در ناحیه، منطقه و شهر وارد مرحله اجرا شده اند . یکی از مهم ترین این فضاها مجموعه صاحب الامر است . وجود بناهای ارزشمند تاریخی دردوسوی مهران رود،همچون بازار و مسجد جامع در جنوب و مسجد و میدان صاحب الامر و مدرسه اکبریه در شمال ، در طراحی این مجموعه امکان توجه و تاکید به فضای گردشگری را داده است .
27
خرداد 87
این امر در بهسازی این فضا طراحان را به توجه هرچه بیشتر به این مجموعه واداشته است . دو پارک خطی بدون مزاحمت حرکت سواره و بادید به سمت رودخانه از ویژگی های این طرح است . در این مجموعه آنچه که برای زندگی اجتماعی در بافت تاریخی شهر و بازار تبریز اهمیتدارد، بهسازی دو پل بازار بر روی رودخانه مهران رود است.این دو پل بازار دهانه های بازارهای شمالی و جنوبی تبریز را به هم وصل می کنند و به صورت سرپوشیده خود دارای دکان ها و فضاهایی برای رونق کالا هستند .این دو پل بازار از زمان شکل گیری بازار تبریزوجود داشته اند ولی درچند دهه اخیرکاملا از بین رفته بودند.
28
خرداد 87
و به این دلیل ارتباط دو دهانه بازارهای جنوبی به ورودی دو بازار شمالی قطع شده بود .اکنون یکی از این دو پل بازارکا ملا بهسازی و اجرا شده و دومین در دست احداث است. کار آمدی احیای بافت تاریخی صاحب الامر مستلزم حرکت روان پیاده ها و جریان حرکتی کالا و انسان است؟ به این معنی که نباید در هیچ قسمت از بازار موانعی برای عبور و مرور در گستره بازار وجود داشته باشد . به عبارتی دیگر، احداث پل بازارها این هدف را در بازار تبریز برآورده کرده اند.علاوه براین ، درقسمت شمالی پل بازارها پاساژ های چند طبقه ای در حال ساخت است که درحدود 80 درصد کار آنها انجام شده است. آنچه در این آرایش فضایی جدید مهم به نظر می رسد، هماهنگی در ارائه نوع کالاهایی است که با ناحیه تاریخی سنخیت داشته باشد .
29
خرداد 87
30
خرداد 87
بنابراین در بهسازی این فضا و دیگر فضاهای بافت تاریخی باید توجه کرد که بناهای جدید در تعارض با بافت تاریخی قرار نگیرند .این بدان معنا نیست که در بافت فرسوده نباید به هیچ وجه دخالت کرد بلکه هدف انتخاب و توزیع فعالیت هایی در این فضاهای جدید است که به نیازهای شهر و منطقه تاریخی پاسخ دهد و از حسزکالبدی به صورت منزوی از بقیه فضاهای تاریخی و کالبدی کهن شهر قرار نگیرد . همچنین می بایست معماری آن زنده کننده خاطره ها والزامات محیط شهری و تاریخ کهن آن باشد. در این فضاها بهتر است غلبه حرکت با پیاده ها باشد .به طور کلی، در طراحی صاحب الامر باید کوشش شود تا نیازها و ضروریات زندگی امروز با کمترین حد مداخله و هماهنگ با ضوابط ومقررات زندگی اجتماعی سا کنان تاریخی این محله برآورده گردد .افزون بر این، زوائد و ساخت و سازهای نامتناسب با ارزش های تاریخی و معیطی زدوده گردد و در طرح مسیر تاریخی با روی قدیم حفظ شود .
31
خرداد 87
در وضعیت کنونی میدان، اجرای طرح عمران، بهسازی و احیای بافت تاریخی و بازار تبریز با احداث پاساژ های چند طبقه در شمال رودخانه مهران رود از یک طرف موجب رونق اقتصادی، احیای زندگی اجتماعی و تحول کالبدی شده اند و از طرف دیگر بر تمداد فضاهای ناهمخوان و نامتقارن با بافت تاریخی افزوده اند . این امر هویت و ارزش بافت تاریخی را به خصوص در میدان صاحب الامر و بازار سرپوشیده مخدوش کرده است.علاوه بر این، وضعیت بسیار نابسامان مهران رود که تبدیل به فاضلاب و فضایی برای زباله های شهری شده ، چشم انداز ناحیه تاریخی را به خصوص درمحدوده صاحب الامر نامطلوب و نابسامان کرده است .
32
خرداد 87
پل بازار رابط دو بازار جنوبی وتماس و سامان ندادن به عرصه رودخانه مهران رود
33
خرداد 87
احداث زیر گذرها در بافت تاریخی
برای روانی حرکت سواره و
جلوگیری از ترافیک
34
خرداد 87
یکی از عوامل نابسامانی محدوده تاریخی تبریز در محدوده صاحب الامر بی برنامگی شهرداری در مورد مهران رود است. این مسئله باعث شده است که کیفیت فضای شهری در این منطقه بسیار پایین بیاید . این در حالی است که مهران رود می تواند پتانسیل ارتقای کیفیت فضای شهری در ناحیه تاریخی و محدوده بازار و به خصوص در محوطه صاحب الامر باشد . بهبود کیفیت فضای شهری در این بخش می تواند به صورت گسترش فضای سبز و رواناب همیشگی در بستر خشک مهران رود، تجلی یابد.در این حالت می توان احیای پل بازارها را مهم ترین شیوه باززنده سازی دو طرف بازار دانست و این ناحیه شهری را که زمانی کانون قدرت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و کالبدی بود ، در جهت جذب گردشگر و بازگرداندن زندگی اجتماعی به کالبد فضای تاریخی آماده کرد .
35
خرداد 87
تحقق پذیری تجربه طرح باززنده سازی مجموعه صاحب الامر و بازار تبریز
نوسازی و بهسازی محدوده بازار تبریز و پیرامون آن به دلیل ترکیب فعالیت ها و کاربری ها ، الگوهای اجتماعی و کالبدی دوره های مختلف تاریخی و فرسایش بافت اطراف کاری دشوار و پیچیده می نماید . اما ارزش مکانی و تاریخی محدوده ، اتخاذ تدابیر و طرح های اجرایی فوری را در آن ضروری ساخته است. موفقیت عملی طرح در گرو تامین تمام پیش زمینه هایی است که تاکنون قسمتی از آنها به اجرا درآمده و قسمت دیگر به فراموشی سپرده شده است . در طرح حاضر،انزوای ساختمانی به دلیل پیوند با بازار و محیط پیرامون و ایجاد فضاهای شهری (مسیرها ، میدان ها ، دروازه ها ) موضوعیت ندارد و معماری آن زنده کننده خاطره ها و الزا مات محیط شهری است . در وضعیت کنونی روان بخش حرکت های پیاده و سواره و
36
خرداد 87
استفاده از خریداران عبوری به بازار مورد توجه قرار گرفته است و توزیع فعالیت ها به صورت صنفی و بورسی سازمان داده شده که به دلیل گستردگی پروژه کاملا می تواند نیازهای کل یک صنف را پاسخگو باشد . برای تحقق پذیری این طرح از یک سو پیشرفت کالبدی طرح و از سوی دیگر سازمان دادن مشارکت ها به انحای گوناگون ضروری به نظر می رسد . در این میان آگاهی از گرایش های عمومی مردم نسبت به طرح ، جلب مشارکت سرمایه گذا ران عمومی و خصوصی ، تدبیرکردن راه حل هایی برای تسهیل و تسریع اجرا، تعیین برنامه های مالی و زمانی معین و اجرای سریع و بموقع ساختمان ها به منظور اعتماد سازی به سرمایه گذاری از وظایف مهم مدیریت پروژه برای تحقق پذیری اهدان طرح است. چه بسا مهم ترین وظیفه این مدیریت جلب اعتماد و جذب سرمایه گذاری بخشی خصوصی درعمران شهری مرکز تبریز باشد . در واقع این مدیریت لازم است اداره و هماهنگی موجود در مدیریت سطح بالاتر را به واقعیت اجرایی نزدیک کند اما برای شروع کار ضرورت دارد سرمایه گذاری عمومی کلانی انجام شود .
37
خرداد 87
نتیجه گیری
برای حفظ نقش و منزلت اماکن ارزشمند تاریخی شهرها سه مفهوم وجود دارد : یکی احیای بناهای یادمانی و تاریخی، دیگری نوسازی بخش هایی از بافت مرکزی و سوم باززند ه سازی و روان بخش محیط شهری که درواقع حاصل جمع دومفهوم دیگراست.
باوجود آنکه در نیم قرن اخیر این مفاهیم در اماکن تاریخی بسیاری از شهرهای جهان به طرح های شهری وسیع وموثر تبدیل شد ه و این بافت ها را از حالت فرسود ه ومتروک به صورت زند ه ترین و با هویت ترین بخش های شهر درآورد ه است، اما طرح های بهسازی مراکن تاریخی، آن هم درمقیاس محدود درکشورما پیش از یک دهه پیشینه ندارد و هنوز مبانی نظری منسجمی برای نحو: مداخله تدوین نشد ه و پیچیدگی های حقوقی،مالی و اجرایی آن در جهت تحقق پذیری طرح حل و فصل نگردید ه است. مرکز تاریخی شهر تبریز همانند دیگر شهرهای تاریخی کشور ما ، از یک سو
38
خرداد 87
محل تجمع فعالیت های عمده شهری است و از سویی دیگر با کمبود شدید دسترسی ها ،تاسیسات و تجهیزات امروزی و مهم تر از همه با فرسودگی کالبدی روبه روست . این وضعیت خطر زوال روزافزون این مرکز تاریخی و از بین رفتن هویت تاریخی آن را در بردارد. از این رو سازمان عمران و بهسازی شهری به کمک شهرداری و سازمان میراث فرهنگی به قصد باززنده سازی در بازار تبریز، مجموعه صاحب الامر و بافت تاریخی شروع به مداخله کرده اند .طرح در نظرگرفته شده،اهداف زیر را در برمی گیرد :
حفظ تداوم کالبدی در توسعه شهر از طریق ایجاد رابطه زنده بین اماکن تاریخی شهر، بافت تاریخی(بازارو محدوده پیرامونی)و توسعه های جدید .
حفظ خاطره و هویت در اذهان شهروندان، با تکیه بر ارزش های گذشته و فرهنگ جامعه.
افزایش کیفیت و کارایی سطوح مورد مداخله و جلب سرمایه گذاری در آن.
39
خرداد 87
ارتباط دوباره بازارهای شمالی و جنوبی شهر تبریز، از طریق احداث مجدد پل بازارها بر روی رودخانه مهران رود .
گسترش زیر ساخت های شهری، تجهیزات ، تاسیات و تجهیزات شهری به منظور بازگرداندن دوباره زندگی اجتماعی اقتصادی و فرهنگی به گستره تاریخی .
احداث زیر گذرها ، پارکینگ، بارانداز و پاساژ های جدید برای تسهیل در حرکت وسایل نقلیه،انسان و کالا.
ساماندهی مشاغل داخل بازار، به خصوص بازار شمالی، به منظور ارتقای اقتصادی و هماهنگ کردن این مشاغل با نیازهای مناطق شهری .
ایجاد عرصه ای عمومی در مرکز شهر که همه شهروندان به آن دسترسی داشته باشد .
موزونی و انسجام منظر شهری، به خصوص در طراحی کالبدی برای جلب مشارکت وگسترش رفتارهای مدنی .
40
خرداد 87
در واقع طرح بهسازی ونوسازی مجموعه صاحب الامر و غرب بازار تبریز به منظور تجدید سازمان فضایی در مرکز تاریخی شهر تبریز و بازگرداندن آن به عرصه فعال زندگی شهری مطالعه، طراحی و اجرا نشده است. در محدوده داخلی این طرح خودروهای سواری مسیری برای حرکت نخواهند داشت. حلقه ترا فیکی در پشت و زیر مجموعه حرکت می کند و ازلبه های آن جلوتر نمی آید. هدایت وسایل نقلیه در امتدادهای دو طرف رودخانه با دو زیر گذر تامین می شود . حرکت غالب در این مجموعه پیاده است و برای تسهیل در حرکت پیاده شبکه ای از مسیرهای باز و سرپوشیده ایجاد شده است که در واقع شبکه پیاده انقطاع یافته در بخش مرکزی تبریز را احیا می کند.
41
خرداد 87
در نهایت ، با تمام مد اخلاتی که در بافت تاریخی و مجموعه صاحب الامر تبریز صورت گرفته است، اما مسائل تر افیکی، عدم گسترش زیر ساخت ها از جمله فضای سبز، ساماندهی حاشیه مهران رود، تجدید اقتصادی بازار شمالی و جز اینها به صورت مسئله ای جدی در بافت تاریخی ، محسوس است.به عبارتی دیگر، فرایند تحول ناحیه قدیمی شهر تبریز چنان پرشتاب به پیش می رود که اگر هسته تاریخی صاحب الامر با زمان و الزا مات اقتصادی و اجتماعی همراه نشود و از عنصر مشارکت به عنوان قوی ترین پایه احیا و مرمت استفاده نشود ، این ناحیه متروک خواهد شد وبه تدریج نقش واعتبارخود را ازدست خواهد داد.
42
خرداد 87
در این مجموعه مدیریت شهری باید برنامه ها را در جهت گسترش مشارکت نهادهای خصوصی و مردمی، گسترش روانی حرکت انسان، ماشین و کالا و باززنده سازی زندگی اجتماعی، اقتصادی وکالبدی ، تدوین و طراحی واجرا کند .در نهایت می توان پیشنهاد کرد که مدیریت بافت تاریخی و بازار تبریز به صورت دو سویه از تجربه های احیا و باززنده سازی و احیای بازارهای دیگردر ایران درسطح اول و بهسازی واحیای بازارها درکشورهای دیگر از جمله ترکیه، تونس و جز اینها استفاده کند .
پایان
43
خرداد 87