ایمنی کارگاههای ساختمانی و عمرانی
" ایمنی ", کلمه ای است که بارها آن را شنیده ایم !! ولی شاید کمتر با آن به صورت جدی و برنامه ریزی شده دست و پنجه نرم کرده باشیم !! نوشیدن یک لیوان آب, ساختن سازه ها , برج ها , پالایشگاه ها , و رآکتورهای هسته ای و . . . همگی مستلزم رعایت نکات ایمنی خاص خود هستند. اگر اطلاعات ما به اندازه ای غنی باشد که راه را از چاه تشخیص دهیم , ایمن سازی نیز برای ما مثل آب خوردن خواهد بود.
" ایمنی " را گاهی با دقت در محاسبات اشتباه میگیرم!! اگر در محاسبه متغییر ها , رعایت اصول و جزییات مهندسی شیمی و زیر شاخه هایش , کم کاری کنیم و طرح مربوط را دچار نقص علمی کنیم , بحث دیگری است. در آن صورت باید به علوم مرتبط مراجعه کنیم تا طرح مورد نظر را بازبینی و در صورت نیاز اصلاح کنیم.
پس " ایمنی" دقت در حل مسئله نیست.
تعریف دیگری از ایمنی :
درجه یا میزان فرار از خطر را ایمنی گویند و میزان یا درجه مذبور کلمه ای است که مربوط به نسبی بودن ایمنی می باشد و منظور فرار از خطر تنها فرار فیزیکی نیست بلکه دوری جستن از خطرات و محدود نمودن آنها می باشد که در این رابطه باید به سه بخش عمده توجه کنیم :
1- شناسایی خطر: اول باید با روشهای مخصوص به شناسایی خطرات در صنعت پرداخت زیرا تا خطر را نشناسیم و برنامه ریزی برای مقابل آن نداشته باشیم طبیعتاً قادر به کنترل آن نیستیم
2- ارزیابی خطر : پس از شناسایی و تشخیص خطرات آنها را بر حسب اولویت تقسیم بندی می کنیم.
3- کنترل خطرات : در این بخش برای محدود نمودن و یا از بین بردن خطر باید اقدام جدی نمود به نحوی که قابل اجرا باشد.
عوامل تاثیر گذار بر ایمنی کارگاه های ساختمانی :
عوامل سیاستی و خط مشی
عوامل فرآیندی
عوامل مدیریتی
عوامل کارکنان
عوامل انگیزشی
عوامل سیاستی و خط مشی :
سیاست ها و قوانین ایمنی تاثیر زیادی بر میزان ایمنی یک کارگاه ساختمانی دارند. قوانین چارچوبی را تشکیل می دهند که سلامت و ایمنی بر اساس آنها کنترل و تنظیم می شود. تمام مدیران پروژه باید از این قوانین و قواعد پیروی و آن را اجرا کنند و برای متخلفان جریمه در نظر گرفته شود. به غیر از ضعف فرهنگ سازمانی در بخش ایمنی توام با تعاریف ناکارآمد مسئولیت های ایمنی و همچنین دستورالعملهای نامناسب ایمنی؛ نبود سیاست های مناسب هم در زمینه ایمنی منتج به عملکرد ضعیف کارگاه های ساختمانی از لحاظ ایمنی می شود. قوانین و اعمال آنها تاثیر به سزایی بر ایمنی ساخت و ساز دارند. لذا، باید قوانین ایمنی را هنگام طراحی فعالیت های شغلی و تعیین سیاست های شرکت، به طور جدی در نظر گرفت.
یکی دیگر از فاکتورهای محرک برای خط مشی و سیاست، تبلیغ و ترویج شناخته شدن ایمنی کارگاه ساختمانی از طریق گواهینامه سیستم مدیریت ایمنی و سلامت شغلی است. این موضوع با اطمینان از اینکه شرکتها الزامات "برنامه ارزیابی ایمنی و سلامت شغلی " را برآورده می کنند، قابل دستیابی می باشد. هدف اصلی این گواهینامه، تشویق و بهبود در آگاهی از ایمنی، ترویج شیوه های کاری ایمن و بالابردن استانداردهای ایمنی صنعت ساختمان می باشد.
عوامل فرآیندی:
عامل فرآیند مربوط به فرآیند انجام کارها توسط کارکنان ساختمانی است که ممکن است برای سلامت و ایمنی آنها مضر باشد. بعضی از سازمان ها و افراد هنگام انجام وظایف و کارهایشان ناخواسته فعالیت های خطرناک انجام می دهند. نکته اصلی برای مدیریت عوامل فرآیندی توجه به کارایی کنترل بر تعداد زیادی از پیمانکاران فرعی در کارگاه های ساختمانی است. زیرا فعالیت های متنوع و گوناگون در ساختمان سازی بسیار زیاد است و بالتبع مجریان اینگونه فعالیت ها نیز متنوع می باشند. لذا، با تعدد پیمانکاران فرعی در کارگاه احتمال وقوع حوادث نیز افزایش می یابد . زیرا احتمال عدم ارتباطات، هماهنگی و کنترل افزایش می یابد و حتی ممکن است پیمانکاران تمام مسئولیت های خود را به پیمانکاران فرعی محول کنند، بدون اینکه مطلع باشند که آن پیمانکاران قادر به مهیا کردن یک محیط کاری ایمن هستند.
روش های گوناگون ساخت و ساز نیاز به استانداردها و انتظارات ایمنی مختلفی دارند
. حوادث در کارگاه های ساختمانی به علل مختلفی مانند:
شرایط کاری خطرناک در ارتفاع، برخورد با اشیاء یا افتادن بر روی اشیاء، شرایط کار با نور کم، مدفون شدن به علت ریزش زمین هنگام گودال کندن، سقوط داربست و سکوهای کاری آنها، خطرات هنگام بالابردن اشیاء، برق گرفتگی، آتش سوزی، نبود مسیرهای دسترسی مناسب و آموزش و تحصیلات نامناسب، اتفاق می افتند. بعلاوه، استفاده از ابزار و تجهیزات نامناسب نیز سبب حوادث می شوند. ارتباطات مناسب و انتقال اطلاعات بین مدیریت و کارکنان منجر به بهتر شدن استانداردهای ایمنی و بهبود در دستیابی به سیاست ها و خط مشی های ایمنی می شود.
عوامل مدیریتی :
این عامل نیز مرتبط با رفتارها و گرایشات ایمنی مدیریت در سازمان است که این رفتارها و گرایش ها نشان دهنده فرهنگ ایمنی مدیریت می باشد. فرهنگ ایمنی در سازمان وابسته به تعهد مدیریت به ایمنی و کارهای انجام شده او برای ترویج ایمنی می باشد.تعهد مدیریت به ایمنی یه عنوان یک عامل تعیین کننده برای انواع مختلف ارتباطات و انتقال اطلاعات به تمام سطوح یک پروژه ساختمانی شناخته شده است.
تحقیقات انجام شده توسط HSE نشان دادند که 75 درصد از حوادث منجر به مرگ در صنعت عمران و ساختمان سازی در بریتانیا معمولا به دلیل عکس العمل غیر موثر مدیریت بوده است. شرکت های ساختمانی بزرگ معمولا دارای عملکرد بهتری در ایمنی هستند . زیرا میزان پشتیبانی و تعهد ایمنی در مدیریت از سطح بالایی برخوردار است .مطالعات نشان دادندکه هنگامی که تعلق خاطر و علاقه مدیریت نسبت به بهبود ایمنی موجود و همچنین توام با اجرای استانداردهای ایمنی مناسب باشد ، منجر به کاهش حوادث خواهد شد.
عوامل کارکنان :
این عامل با مسایل مربوط به جنبه های انسانی فعالیت های ساختمانی در ارتباط است. این عامل به رفتارها و گرایشات ایمنی کارکنان درسازمان اشاره دارد که این رفتارها و گرایشها نشان دهنده فرهنگ ایمنی است . فرهنگ ایمنی زیر مجموعه ای از فرهنگ سازمانی است که باورها و ارزش ها در آن ممرتبط با مباحث ایمنی و سلامت هستند. یکی از ابزارهای آزمایش فرهنگ ایمنی ، انجام تحقیقاتی بر روی دیدگاه هاو ذهنیات کارمندان نسبت به ایمنی است که با این کار می توان اختلافات بین گرایشات کارکنان را آشکار کرد. و کارایی برنامه های ایمنی را نیز مورد بررسی قرار داد.
حوادث ممکن است به دلیل رفتارهای اشتباه و گرایشات ضعیف کارکنان نسبت به ایمنی باشد که نظارت و کنترل این موارد بسیار مشکل می باشند. بعلاوه برای مثال ، رفتارها و گرایشات منفی باعث می شود که کارکنان در هنگام کار از وسایل و تجهیزات محافظت فردی استفاده نکنند . در این صورت بایستی کارگران دانش و مهارت های صحیح کارکردن را فرا گیرند و برای انجام فعالیت های ایمن برانگیخته شوند. از دیگر جنبه های مهمی که باید در عامل کارکنان در نظر گرفت آموزش ایمنی برای کارکنان می باشد. برای مثال ، آموزش کمک های اولیه سبب کاهش در جراحات کارگاهی می شود.
عوامل انگیزشی :
بعضی از تحقیقات نشان دادند که برنامه هایی در زمینه طرح کردن مشوق ها ، سبب کاهش در حوادث کارگاهی شده اند.در مورد تاثیر مثبت مشوق ها بر عملکرد ایمنی اختلاف نظر وجود دارد . مشوق ها ممکن است برای کاهش حوادث کارگاهی موثر باشند که بستگی به چگونگی تخصیص مشوق ها دارد.
شرایط قابل لحاظ در کارگاههای ساختمانی :
شرایط کارگاه:
استاندارد وسعت کارگاه برای هر فرد کارگر 12 متر مکعب است. و اگر فاصله زمین تا سقف 3 متر باشد، سطح مورد نیاز هر کارگر 4 متر مربع در نظر گرفته میشود. در صورت وجود ماشین آلات در کارگاه فضا به کارگاه افزوده میشود. کف کارگاه باید صاف ، قابل شستشو، غیر لغزنده و بدون برآمدگی بوده تا از آسیب به کارگر جلوگیری کند . همچنین جهت سنگفرش آن باید از بتونهای چهار گوش استفاده کرد. در صورت وجود وسایل حمل و نقل داخل کارگاهی لازم است محل مناسب با خط کشی ایمنی تعبیه شود.
شرایط نرده یا حفاظ های کارگاهی:
کلیه پرتگاهها و محلهایی که احتمال سقوط کارگر وجود دارد باید نرده گذاری شود. این مکانها شامل: اطراف پله ها، اطراف کانالهای زیرزمینی و کنارههای آدمرو میباشند. نردهها باید از جنس آهن ، پروفیل و یا به طور کلی مقاوم بوده و دارای ارتفاع حداقل 09 سانتی مترو به فاصله 2 متر از یکدیگر دارای پایه مقاوم متصل به زمین باشند.
شرایط قابل لحاظ در کارگاههای ساختمانی :
هر پله باید دارای طول ، عرض و ارتفاع مناسب بوده تا از بروز حادثه جلوگیری کند . طول حداقل 09 سانتیمتر ، عرض حداقل 33 سانتیمتر و ارتفاع 14 تا 33 سانتیمتر از شرایط یک پله مناسب است . ارتفاع همه پله ها باید با هم برابر باشند تا شرایط ایمنی را بهوجود آورند. فاصله بین دو پاگرد پله نباید از 3 متر و 75 سانتیمتر بیشتر باشد . و در صورت داشتن طول بیشتر از 2 متر و 25 سانتیمتر علاوه بر داشتن نرده جانبی از نرده وسط هم برخوردار باشد . در صورت برخورداری از رم یا سطح شیبدار نباید شیب آن بیشتر از 19 درجه باشد .
روشنایی ساختمان :
یکی از مهمترین مباحث محیط فیزیکی کار را نور و روشنایی تشکیل میدهد که ارتباط نزدیکی با ایمنی ساختمان دارد . از نور نه تنها برای رویت اشیا و انجام کارها ، که از آن به عنوان عاملی برای ایجاد یک محیط کار مطبوع استفاده میشود . علاوه بر آن میزان روشنایی رابطه مستقیمی با افزایش بازدهی کار افراد دارد. برای تامین روشنایی محیط ، اولویت با نور طبیعی است و در صورت عدم کفایت از نور مصنوعی ، استفاده میشود . تحقیقات انجام شده نشان میدهد که حداقل نور در محیط کارگاه و خارج از آن 29 ، عدم لزوم تشخیص جزئیات 59 تشخیص متوسط جزئیات 299 و تشخیص دقیق جزئیات 399 لوکس میباشد.
شرایط نردبان :
نردبانها به طور کلی به دو دسته ثابت و متحرک تقسیم میشوند و نردبان متحرک به دو صورت یک طرفه و دو طرفه وجود دارد . که شرایط ایمنی آنها به طور کلی شامل موارد زیر میباشد:
1-در کلیه نردبانها از دو پله آخر نباید استفاده کرد .
2-نردبان یک طرفه باید دارای کفشک باشد . تا لیز نخورد .
3- زاویه مناسب برای نردبان یک طرفه 75 درجه است .
4-از رنگ زدن نردبان چوبی باید جلوگیری کرد .
5- طول نردبان یک طرفه قابل حمل بیشتر از 19 متر نبوده و از اتصال دو نردبان به یکدیگر خودداری شود .
رنگ ساختمان :
بدون تردید در محیطهای کاری رنگ دارای تاثیر روانی زیادی در افراد میباشد . غیر از آن رنگ در ایمنی و روشنایی محیط نیز دخیل است .
انواع رنگها و کاربرد آنها شامل:
رنگهای گرم مثل قرمز و نارنجی در رختکن ،سلف و آسانسور رنگهای سرد مثل سبز ، آبی و فیروزهای در ورود و خروج اضطراری .
رنگهای روشن مثل کرم ، لیمویی و نیلی در دیوار داخلی صنایع .
رنگهای تیره مثل مشکی در مشخص کردن موانع و ایجاد تباین لازم .
رنگهای درخشنده مثل سبز ، زرد ، فسفری برای شعار و پوستر ایمنی .
علاوه بر آن در محیطهای کار تاسیسات و لوله کشیها با رنگهای زیر مشخص میگردند:
بخار: قرمز، آب: سبز ، هوا:آبی ، گاز:زرد ، اسید: نارنجی، قلیا: بنفش، روغن: قهوه ای، خلاء : خاکستری و ماده نفتی با رنگ سیاه
سیستم : Earth
جهت تعبیه ایمنی برق در ساختمانها از سیستم اتصال به زمین استفاده میشود. اکثراً این سیستم از سیمهایی به وجود آمده است که دراطراف ماشین آلات قرار گرفته ، که از این سیمها یک سیم که اصولاً هادی برق ، ضخیم و معمولاً مسی است ، گرفته شده و داخل حفره ای به
نام چاه Earth قرار میگیرد. این چاه باید مرطوب بوده و حداکثر 09 سانتی متر از فونتاسیون ساختمان دور باشد. ) لازم به ذکر است که مقاومت سیم ها یا الکترودها نباید از 19 اهم بیشتر باشد تا به انتقال سریع برق کمک کند
آشنایی با واژه Safety toolbox talk :
معمولا در کارگاه هایی که به ایمنی اهمیت می دهند هفته ای یک یا دو بار جلسات صبحگاهی برگزار می شود و همه کارگران کارگاه موظف به حضور در جلسات می باشند علاوه بر کارگران کلیه مهندسین نیز حاضر شده تا اهمیت ایمنی بر کارگران روشن شود. در این جلسات مدیر پروژه یا رئیس بخش ایمنی و یا یکی از مهندسین خبره در رابطه با مسائل ایمنی و همچنین ابزار آلات ایمنی و PPE با کارگران صحبت می کنند. به این جلسات صبحگاهی Safety toolbox talk گفته می شود.
محل استراحت کارگران :
معمولا در ساعات غذاخوری کارگران بخشی از وقت خود را برای خواب و استراحت صرف می کنند اما استراحت در هر جایی مجاز نمیباشد .
هر پیمانکاری موظف است تا با کسب اجازه از کارفرما محل مناسبی در بیرون از محوطه کارگاه و یا گوشه امنی از کارگاه را برای صرف غذا و استراحت کارگران خود آماده نماید.یکی از وظایف افسران ایمنی در کارگاه سرکشی به استراحتگاه کارگران و بررسی شرایط ایمنی محل ذکر شده می باشد.
– تعریف صاحب کار در کارگاه ساختمانی :
صاحب کار شخصی است حقیقی و یا حقوقی که مالک یا قائم مقام قانونی مالک کارگاه ساختمانی بوده و انجام یک یا چند نوع از عملیات ساختمانی را به یک یا چندپیمانکار محول می نماید و یا خود راساً یک یا تعدادی کارگر را در کارگاه ساختمانی متعلق به خود بر طبق مقررات قانون کار به کار می گمارد که در حالت دوم کارفرما محسوب می شود .
بند د – تعریف کارفرما در کارگاه ساختمانی :
کارفرما در کارگاه ساختمانی شخصی است حقیقی یا حقوقی که یک یا تعدادی کارگر را در کارگاه ساختمانی بر طبق مقررات قانون کارو به حساب خود به کار می گمارد اعم از اینکه پیمانکار اصلی ، پیمانکار جزء و یا صاحب کار باشد .
ماده 58 – برای صیانت نیروی انسانی و منابع مادی کشور رعایت دستورالعمل هایی که از طریق شورای عالی حفاظت فنی) جهت تامین حفاظت فنی ( و وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی ) جهت جلوگیری از بیماریهای حرفه ای و تامین بهداشت کار و کارگر و محیط کار ( تدوین می شود ، برای کلیه کارگاهها ، کارفرمایان ، کارگران و کارآموزی الزامی است .
ماده 19 – کارفرمایان و مسئولان کلیه واحدهای موضوع ماده 55 این قانون مکلفند بر اساس مصوبات شورای عالی حفاظت فنی برای تامین حفاظت و سلامت و بهداشت کارگران در محیط کار ، وسایل و امکانات لازم را تهیه و در اختیار آنان قرار داده و چگونگی کاربرد وسایل فوق الذکر را به آنان بیاموزند و در خصوص رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی نظارت نمایند. افراد مذکور نیز ملزم به استفاده از وسایل حفاظتی و بهداشتی فردی و اجرای دستورالعملهای مربوطه کارگاه می باشند .
ماده 18 – مسئولیت اجرای مقررات و ضوابط فنی و بهداشت کار بر عهده کارفرما یا مسئولین واحدهای موضوع ذکر شده در ماده 55 این قانون خواهد بود . هر گاه بر اثر عدم رعایت مقررات مذکور از سوی کارفرما یا مسئولین واحد، حادثه ای رخ دهد ، شخص کارفرما یا مسئول مذکور از نظر کیفری و حقوقی و نیز مجازات های مندرج در این قانون مسئول است .
توصیه های الزامی به مهندسان ناظر :
-1 هنگام شروع عملیات ساختمانی موارد ایمنی و حفاظت کارگاه و کارگران را به مالک تذکر کتبی داده و از مالک تعهد کتبی ) ترجیحاً ثبتی ( بگیرید و در صورتیکه کارفرما بدون اطلاع شما شروع به عملیات اجرائی نماید بلافاصله اقدام بدون اطلاع وی را به شهرداری گزارش نمایید . برای راهنمایی در این زمینه برگه تعهد رعایت مسائل ایمنی و برگه تعهد ثبتی پیشنهادی ضمیمه مطلب حاضر می باشد .
-2 در اکثر عملیات تخریبی ساختمانهای قدیمی و یا در گود برداریهای جدید غالباً احتمال وقوع خطرات جانی ناشی از ریزش ساختمانهای همجوار ) بالاخص در مناطقی که زمین طبیعی دارای پستی و بلندی است و یا هنگام گود برداری زیرزمینها ( زیاد است . حتماً در اینگونه مواقع در رابطه با حفظ جان کارگران ساختمانی ، اشخاص ثالث و همسایه های مجاور دستورات ایمنی را کتباً به مالک اعلام و رسید دریافت دارید و در صورت امکان رونوشت آن را نیز به اداره کار و امور اجتماعی محل ابلاغ نمائید .
-3 در صورتی که برای مدتی به خارج از استان عزیمت می نمائید مراتب را با تعیین جانشین جهت نظارت بر عملیات اجرائی در دست اقدام به سازمان نظام مهندسی استان گزارش نمائید . ضمناً بلافاصله پس از اتمام مهلت قانونی تعهد نظارت ثبتی مراتب را کتباً به شهرداری محل وکارفرما اعلام نمائید
-4 با توجه به مسئولیت نظارت پروژه ساختمانی و لزوم ارسال گزارشهای مربوطه ، به محض مشاهده نقص ، تشخیص عدم رعایت مشخصات فنی و استاندارد و همچنین عدم رعایت مقررات حفاظتی ، بهداشتی و ایمنی در کارگاه ، مراتب را کتباً به مالک اطلاع داده و ضمن دریافت رسید ، رونوشت آن را به اداره کار و امور اجتماعی محل ارسال و یک نسخه از آن را به شهرداری نیز ارسال نموده و درخواست جلوگیری از ادامه عملیات اجرائی تا تعیین تکلیف نهائی آن نمائید .
با تایید بازرسان کار وفق ماده 191 قانون کار ، گزارش بازرسان کار در موارد مربوطه به حدود وظایف و اختیاراتشان در حکم گزارش ضابطین دادگستری خواهد بود و می تواند در دعاوی احتمالی حقوقی و کیفری آتی ناشی از آن ،مورد استناد قرار گیرد . یادآوری می شود استنکاف مالک از امضاء برگه اخطاریه مهندسان ناظر ، مانع از ارسال نامه به مقامات ذیربط نخواهد شد
-5 الزام کارفرمایان به بیمه مسئولیت کارفرما در مقابل کارگران ساختمانی و اشخاص ثالث و همچنین بیمه تمام خطر مقاطعه کاری جهتکل پروژه ، مصالح موجود در کارگاه و همسایه های مجاور .
-0 پرداخت هزینه بیمه مسئولیت مهندس ناظرازطرف ناظران پروژه به منظورجلوگیری از دغدغه مندی و دل نگرانی های دائمی در رابطه باحوادث موجود در کارگاه