اقدام پژوهی چگونه توانستم دانش آموزانم را به یادگیری درس حرفه و فن ترغیب کنم



موضوع اقدام پژوهی :
چگونه توانستم دانش آموزانم را به یادگیری درس حرفه و فن ترغیب کنم ؟

تقدیم به همه معلمان این مرز بوم و همه کسانی که برای پیشرفت این آب و خاک در تلاش و کوشش هستند.

فهرست مطالب
چکیده 5
مقدمه 7
توصیف وضعیت موجود 7
بیوگرافی 7
چگونگی انتخاب مسئله 7
اهمیت وضرورت مسئله 9
پرسش های پژوهش 9
تعاریف مفاهیم کلیدی 10
تعریف یادگیری 10
درس 12
کلاس درس 12
معنی لغوی حرفه و فن 12
انگیزه ی تحصیلی: 16
نقش انگیزش در یادگیری 20
مفهوم یادگیری 21
تعریف یادگیری 22
انواع یادگیری 22
عوامل موثر بر یادگیری 24
انواع بازده های یادگیری 26
روش وچگونگی تحول درروشهای تدریس 30
مدل ها وروشهای تحول درروشهای تدریس 30
تفاوتهای فردی دانش آموزان 31
عوامل یادگیری دانش آموزان 32
راهنمایی 33
خصوصیات عاطفی دانش آموزان دوره راهنمایی تحصیلی 35
ضرورت و اهمیت آموزش حرفه و فن در مدارس 36
شواهد یک 43
مصاحبه با خود دانش آموز 44
نظر همکاران 44
تجزیه وتحلیل اطلاعات شواهد یک 45
چگونگی اجرای راه حل 45
گرداوری شواهد 2 46
منابع 47

چکیده
یکی ازعناصر اصلی دربرنامه درسی و طراحی آموزشی موضوع روش های یاد دهی- یاد گیری است. اگر روش های تدریس و فعا لیت های مکمل مورد استفاده، به خوبی انتخاب و اجرا شوند، بدون شک خلاقیت دانش آموزان نیز مجال پرورش پیدا می کند. اما انتخاب روش های تدریس اغلب تحت الشعاع خواست و توانایی های معلمین قرار می گیرد. بسیاری از معلمین متاسفانه آموزش را تکثیر دانش می دانند و به خلاقیت اهمیت نمی دهند و به دانش آموزی که محفوظاتش خوب باشد، توجه بیشتری می کنند و خود را تنها فرمانده کلاس می دانند اما در این میان معلمین آگاهی نیز هستند که فرا گیرندگان را افرادی صاحب فکر می دانند و برای بروز خلاقیت آموزش می دهند و از کلیه امکانات وابزارها برای آسان ترکردن یاد گیری کمک می گیرند0
انگیزه یکی دیگر از عناصراصلی در فرایند یادگیری به شمارمی رود. معلم به عنوان رکن آموزش می تواند برای ایجاد انگیزه از راهکارها و برنامه های متنوعی بهره ببرد و فراگیران خودرا بسوی هدف های مطلوب آموزش رهنمون سازد.
امروزه به روش های فعال تدریس که دستاوردهای مفیدی در یادگیری می باشند تاکید بیشتری می شود و کسی که در موقعیت تعلیم وآموزش قرار می گیرد باید به این نکته مهم توجه کند. بیش از این که گفتارهای اودر مخاطب تاثیرداشته باشد، رفتارومنش او موثر است. درسیره پیامبر(ص) به چه عاملی مردم جذب می شدند؟در قرآن آمده است:
اگر تو تندخوبودی مردم از اطراف تو پراکنده می شدند معلم بایدجذاب باشدکه یکی از عوامل جذابیت نرم خویی است یکی ازنکاتی که معلمان باید توجه کنند ویژگی های شخصیتی است.انضباط ونظم عمومی باعث علاقه دانش اموزان به درس می شود. توجه به ویژگی های شخصیتی دانش اموزخیلی مهم است که باید به ان پی برد.ارتباط دادن مسایل آموزشی به زندگی دانش اموز ازنکات قابل توجه درمسیر معلمی است این اموزش باید طوری صورت گیرد که اومتوجه شوداین تعالیم درزندگی اوبه کار می اید این باعث علاقه او به درس خواهد شد.

مقدمه
توصیف وضعیت موجود
بیوگرافی
اینجانب …………. ، دبیر حرفه و فن ، مدت ………….. است که با عناوین دبیر و معاون در آموزش و پرورش خدمت کرده ام . مدرسه تثبیتی من در سال ………… ، آموزشگاه …………. شهرستان ……………….. می باشد .
چگونگی انتخاب مسئله
از بچه ها سوال کردم چرا کتاب حرفه را دوست ندارید.هیچ علاقه وحرکتی جهت پیشبرد اهداف این کتاب در شمانمی بینم تقریبا تمام آنها جزبه تعداد محدودی معتقدبودند باوجود12 نمره عملی چه نیازی است این کتاب را بخوانیم،اگر این کتاب هدفی داشت مطمئنا 12 نمره آن را به کارعملی اختصاص نمی دادند.پس شماهم مانند دیگران یک فعالیت عملی به مابدهید تادرست کنیم و12 نمره را بگیریم و خودتان را خسته نکنید.این نوع فکر در دانش اموزان و دانش اموز مورد نظربرایم بسیار ناراحت کننده بود این اندیشه ذهن مرا به خود مشغول کرد که چگونه می توانم انگیزه یادگیری را در وی به درس حرفه وفن افزایش دهم و دانش آموز ودانش آموزانی پرشور ونشاط داشته باشم ووضعیت کسالت بار موجود را بهبودبخشم و وی را به این باور برسانم که حرفه وفن جزیی از زندگی آنهاست وباید برای بهتر زیستن آن را آموخت.
به عنوان نخستین گام برای شناسایی علل بی توجهی به درس حرفه وفن این سوال را پرسیدم،
* علت عدم فعالیت شمادر درس چیست ؟
* چراکه هیچ گونه تلاش وجدیتی دراین زمینه ازخود نشان نمی دهد؟
که بعدازصحبت متوجه شدم که بی حوصلگی وکسل بودن درکلاس یکی از عوامل عدم توجه ویادگیری می باشد. ان گاه به سراغ بعضی از همکاران رفتم واز انها پرسیدم که چرا دانش اموزان در درس این گونه رفتار می کنند. برخی دلایل آن ها چنین بود:
* والدین دانش اموزان به حرفه وفن اهمیت کمتری می دهند
* روش آموزش مطلوب نیست
* مطالب کتاب جذابیت ندارد
خودم نیزباتوجه به تجربه کاری ومطالعاتی که داشتم ،علل مشکلات رادرعوامل زیر یافتم
1. رشته تحصیلی بعضی ازمعلمان این درس نامرتبط است واین درس رابه عنوان تکمیل کسری ساعات تدریس پذیرفته اند.
2. کادر اداری اهمیت لازم را برای این درس قایل نیستند.
3. نبودن امکانات کارگاهی کافی جهت ایجادانگیزه بیشتر دریادگیری البته ضعف روش های تدریس تنها عاملی بودکه به خودم مربوط می شد ومی توانستم در تغییر،اصلاح وارزیابی ان اقدام کنم.
برای اجرای روش جدید در اغاز کارمی بایست یک مفهوم مشخص انتخاب ومیزان یادگیری دانش اموزان در روش معمول با روش جدید مقایسه می شد.

اهمیت وضرورت مسئله
استفاده از وسایل کمک اموزشی :.وسایل سمعی وبصری و رسانه های اموزشی وبلاخص استفاده از وسایل کارگاهی دراموزش درس حرفه وفن می تواندبه ایجادشرایط یادگیری مطلوب درکلاس کمک کند.یادگیری که دران دانش اموزنقش فعال را به عهده داشته باشدواز حواس مختلف خود استفاده کندومعلم به عنوان راهنمای اوباشد این امکان را فراهم می کندکه دانش اموزفرصت کافی برای تفکروجستجودراختیارداشته باشددر چنین یادگیری دانش اموزاز طریق تجربه وعمل وبااستفاده از حواس مختلف خودمی تواندموضوع یادگیری را بهتر وصحیح تر درک نمایدو معلومات خودراافزایش دهد،همچنین دانش اموز شخصا در یادگیری فعال است وموفقیت هرمرحله از یادگیری میتواندمبنای خودتشویق واعتمادبه نفس او گردد.
معلم نبایدتدریس کندبلکه بایدکودک راتشویق کندتاباکارکردن با اشیا به یادگیری برسد گنیز برگ (1969)
بنابراین اگر دبیران محترم حرفه وفن بتواننددراین درس از وسایل کارگاهی استفاده بیشتری نمایندو برتاثیرگذاری فراوانی که دراستفاده از وسایل کارگاهی در اموزش درس حرفه وفن داردبیشترپی ببرند درنتیجه در نحوه یادگرفتن تغییراتی زیر بنایی صورت می گیرد

پرسش های پژوهش

· چرا دانش آموز در یادگیری درس حرفه و فن فعالیت لازم را ندارد؟

· چه روش ها وراهبردهایی برای فعال ساختن دانش آموزکارآمد است؟

· چگونه می توان علاقه وانگیزه وی را برای یادگیری تحریک کرد؟

· چه شرایط وامکاناتی را می توان فراهم آوردتا وی در درس حرفه وفن فعال شود؟

تعاریف مفاهیم کلیدی
چگونه :چه گونه، چطور،چه نوع (منظوراز چگونه در این تحقیق کمیتی را افزایش دهم.) عمید صفحه 482
می توان (توانایی، توانستن )عمید صفحه 1159(
انگیزه: چیزی است که ما را به جنبش و حرکت وادارد، و کمک می کند تا تکالیف خود را کامل کنیم. انگیزه فرایندی است که طی آن فعّالیّت هدف محور برانگیخته و حفظ می شود.

تعریف یادگیری
تغییر در رفتار که در نتیجه تجربه اتفاق می افتد، قابل استناد به عوامل فیزیولوژیکی نظیر خستگی یا مصرف دارو و نیروهای مکانیکی، نظیر لغزیدن نیست. یادگیری در همه موقعیت های زندگی از جمله مدرسه و کلاس اتفاق می افتد. گرچه، یادگیری یک تغییر داخلی است ولی از تغییرات در رفتارهای قابل مشاهده، قابل استناد است و فرایندی است که یک ارگانیسم به وسیله ی آن، رفتارش را در نتیجه ی یک تجربه، تغییر می دهد. (نیت.ل، گیج و دیوید.سی، برلاینر؛ روان شناسی تربیتی)
مفهوم یادگیری را می توان به صورت های مختلف تعریف کرد؛ کسب دانش و اطلاعات، عادت های مختلف، مهارت های متنوع و راه های گوناگون حل کردن مساله. همچنین، می توان یادگیری را به عنوان فراگیری رفتارها و اعمال پسندیده، حتی به عنوان کسب رفتارها و اعمال مضر و ناپسند تعریف کرد. با این حال معروف ترین تعریف از یادگیری به قرار زیر است:
یادگیری، به فرآیند ایجاد تغییرات نسبتا پایدار در رفتاری که حاصل تجربه است، گفته می شود و نمی توان آن را به حالت های موقتی بدن، مانند آنچه بر اثر بیماری، خستگی یا مصرف داروها پدید می آید، نسبت داد. (سیف، علی اکبر)
دانش آموز
دانش آموزنده،کسی که دانش می آموزد،آنکه درس می خواندو دانش فرا می گیرد،شاگرد دبیرستان به معنی معلم واستاد و آموزگار نیز گفته می شود.(فرهنگ عمید)

در اینجا منظور دانش آموزمقطع راهنمایی کلاس اول می باشد.مقطع راهنمایی یکی از سه مقطع تحصیلی دانش آموزان در نظام آموزش وپرورش می باشد که دانش آموزان دختر وپسربا سن 12 تا14سالگی در این دوره مشغول به تحصیل می باشند
دوره راهنمایی: یک دوره زمانی که حد فاصل مقطع ابتدایی و متوسطه می باشد ،که دارای ویژگیهای منحصر بفرد خوداست.
پسر: مقصود در این تحقیق انسان مذکر معمولاً کم سن وسال می باشد ،و اماآنچه اراده ما را در به ثمر رساندن این تحقیق به استواری رساند.

درس
درس مطلبی که آموزگار از روی کتاب به شاگر یاد بدهد .هر جزء و قسمت از کتاب که در یک نوبت آموخته شود، و نیز معنی راه پنهان جمع دروس

کلاس درس
امروز صاحب نظران تعلیم و تربیت جهانی معتقدندآموزش و پرورش موفق آموزش و پرورشی است، که بتواند بین اندیشه و عمل تعامل ایجاد کند .و روابط فردی و اجتماعی یک انسان تاثیر گذار باشد…
و بایددانش آموزان را چنان به کارهای خلاق و مولد سوق دهند که آنان خود بتوانند راه خویش را در محیط های پرفراز و نشیب پیدا نماید .این امر ممکن نخواهد شد مگر اینکه آموزش و پرورش از جنبره ی سنتی و محفوظاتی بودن در آمده و به یک نظام آموزش پویا، فعال و تعاملی و خلاق تبدیل شود .و این پویایی منوط به پیوندو ارتباط علم و عمل بوده و رد حقیقت کلاس درس به عنوان هسته مرکزی تعلیم و تربیت باید دارای جاذبه های فیزیکی و علمی برای یادگیری علم برای عمل کردن به دانسته ها، علم برای زیستن، و علم برای همزیستی مسالمت آمیز است

معنی لغوی حرفه و فن
حرفه :به معنای پیشه ،صناعت ،کسب وکار،حرف جمع ،پیشه ها
فن:حال ،گونه ،جمع،قسم،هنر، (فرهنگ عمید)
حرفه و فن: 1- کار، شغل. کسانی که این حرفه را داشتند، سر و رویشان همیشه سیاه بوده و دست ها سیاه 2- مهارت با توانایی انجام یک کار فنی خیلی خوب است ، اگر هر شخصی حرفه ای بلد باشد.
افزایش :به معنای افزودن،افزون کردن،افزون شدن یافته های علمی
انگیزه:اصطلاح انگیزه از فعل لاتین mover به معنی حرکت دادن مشتق شده است. انگیزه، چیزی است که ما را به جنبش و حرکت وادار، و کمک می کند تا تکالیف خود را کامل کنیم. انگیزه فرایندی است که طی آن فعّالیّت هدف محور برانگیخته و حفظ می شود. انگیزه، یک فرایند است نه یک فراورده. ما نمی توانیم انگیزه را مستقیماً مشاهده کنیم؛ امّا می توانیم آن را از رفتارهایی مانند انتخاب تکالیف، تلاش، استقامت و گفتار، استنباط کنیم. انگیزه، هدفمند است و نیازمند فعالیّت جسمانی یا ذهنی است. و همچنین انگیزه، رفتار را حفظ می کند" (پنتریچ و شانک، 2002، ص17)
مفهوم انگیزه یا برانگیختگی به حالات و شرایطی در فرد یا گروه اطلاق می شود که:
* رفتار یا رفتار ها را راه می اندازند.
* رفتار را جهت می دهند وهدایت می کنند.
رفتار را تا رسیدن به هدف نگه می دارند.بنا براین انگیزه سه ویژگی مشخص دارد و اکثر تعاریف انگیزه به این سه ویژگی اشاره می کنند:
* جنبه ی انرژی زایی.
* جنبه ی جهت دهی.
* جنبه ی مقاومت(شعاری نژاد، 1378)
پیش از پرداختن به انگیزه ی تحصیلی و افزایش آن لازم است به انگیزه انسان بطور کلّی توجه کنیم. نظریه پردازان و پژوهشگران در مورد انگیزه انسان به دو مقوله نظر دارند؛ انگیزه بیرونی و انگیزه درونی. در انگیزه بیرونی، یک عامل خارجی فرد را به انجام کاری خاص بر می انگیزد. برای مثال؛ کودکی اتاقش را تمیز می کند، تا والدینش او را به سینما ببرند. در این مورد، کودک تمیز کردن اطاق را به خاطر خود آن انجام نداده، بلکه به خاطر دستیابی به چیز دیگری اطاقش را تمیز نموده است. انگیزه بیرونی، از مشوّق ها و پیامد های محیطی مانند غذا یا پول ناشی می شود. انگیزه بیرونی( به جای پرداختن به فعّالیّتی، برای تجربه کردن خشنودی فطری در آن) از پیامدهای فعالیّتی ناشی می شود، که از خود آن فعّالیّت جدا است(دیسی و ریان، 1985، نقل از مارشال ریو،2005)
انگیزه درونی، گرایش فطری پرداختن و تسلّط یافتن بر تمایلات، به کار بستن توانایی ها در انجام دادن تمایلات، و جستجو کردن چالش های بهینه است. انگیزه درونی به طور خود انگیخته از نیازهای روانشناختی، کنجکاوی، و تلاش فطری برای رشد، حاصل می شود. هنگامی انسان با انگیزه درونی کاری را به انجام می رساند، صرفاً آن را برای خود آن می خواهد و نتیجه جداگانه ای نمی طلبد.
انگیزه درونی، با دو ادراک همراه است. بدین معنی که، انسان در موقعیّت هایی که خود را دارای کفایت11 و کنترل12 احساس کند، انگیزه درونی دارد. انگیزه درونی یک حالت روانشناختی است، و هنگامی حاصل می شود، که انسان خود را دارای کفایت و کنترل ادراک کند. احساس کنترل در موقعیّت های مختلف از دو بخش ناشی می شود.
1- فرصت کنترل. 2- توانایی کنترل.
فرصت کنترل بدین معناست که شخص اختیار برنامه ریزی وکنترل شرایط را داشته باشد. یعنی فرصت انتخاب وتصمیم گیری. پژوهشگران دریافتند که انگیزه و علاقه درونی دانش آموزان به تکالیف مدرسه، هنگامی افزایش می یابد که دانش آموزان حقّ انتخاب و فرصتهایی برای به دست گرفتن مسئولیّت شخصی یادگیری شان داشته باشند(گرولینک1 و دیگران، 2002، نقل از بیابانگرد، 1384)
توانایی کنترل نیز اشاره به خودکارامدی2 فرد در کنترل موقعیّت دارد. یعنی شخص تا چه حدی در یک موقعیّت خاص، خود را با کفایت می داند. ساختار ادراک کفایت به ساختار خود پنداره3 و عزّت نفس4 شبیه است، ولی خود پنداره و عزّت نفس اموری کلّی هستند، امّا کفایت شخصی در مورد های خاص مصداق پیدا می کند(بیابانگرد، 1384)
انگیزه ی پیشرفت :
همانگونه که ذکر شد انگیزش از نظر شدّت و جهت متفاوت است. یکی از انگیزه هایی که اخیراً بدان توجّه شده، انگیزه ی پیشرفت است. میل یا نیاز به تسلّط و برتر شدن. میل به کسب موفقیّت و تسلّط. نیاز به پیشرفت، میل به انجام دادن خوب کارها متناسب با معیار برتری6 است. این نیاز افراد را برای جستجو کردن "موفقیّت در رقابت با معیار برتری" با انگیزه می کند"(مک کللند7 و همکاران ،1953، نقل از مارشال ریو، 2005، ص172)
انگیزه ی پیشرفت، لزوماً چیزی مانند تکاپو برای دستیابی به موفقیّت های قابل مشاهده، مانند کسب نمرات بالا در آزمون نیست. اگرچه انگیزه ی پیشرفت، در برگیرنده ی طراحی و تلاشی برای برتری است؛ امّا این نگرش1 نسبت به پیشرفت است که دارای اهمیّت است، نه موفقیّت به خودی خود. بنابراین، ممکن است انگیزه ی پیشرفت فعالیتّهای بسیار گوناگونی را در بر بگیرد و در پیشه های گوناگونی، از رانندگی تا حسابدار یک شرکت پدیدار شود(بال، بی تا، ص78)

انگیزه ی تحصیلی:
داشتن انگیزه برای انجام هر کاری توسط انسان لازم است، و هیچ یک از فعالیت ارادی انسانها بدون داشتن انگیزه رخ نمی دهد. از جمله این فعالیت ها، یادگیری است که شاهراه اصلی آن داشتن انگیزه می باشد. انگیزه مهمترین شرط یادگیری است. علاقه به یادگیری محصول عواملی است که به شخصیّت و توانایی دانش آموز، ویژگی های تکالیف، مشوق ها و سایر عوامل محیطی مربوط است.(کدیور، 1379(
یکی از عوامل موثر بر یادگیری در میان یادگیرندگان، انگیزه تحصیلی است. انگیزه تحصیلی یکی از ملزومات یادگیری به حساب می آید وچیزی است که به رفتار شدت وجهت می بخشد و در حفظ وتداوم آن به یادگیرنده کمک می کند. در واقع انگیزه آن چیزی است که به یادگیرنده انرژی می دهد و فعالیّت های او را هدایت می کند. (طالب زادگان، 1378)
قابل ذکر است که انگیزه پیشرفت موقعیّت های گوناگونی را در بر می گیرد. همانند انگیزه پیشرفت در کار، پیشرفت در روابط بین فردی، پیشرفت در تحصیل و پیشرفت در مهارت های مختلف. رابطه ی بین انگیزه ی پیشرفت وانگیزه ی تحصیلی رابطه کل و جزء است. انگیزه ی پیشرفت در موقعیّت تحصیلی را انگیزه ی تحصیلی گویند. به عبارتی پیشرفت در تحصیل، یکی از جوانب انگیزه ی پیشرفت است.
به طور کلی به منظور افزایش انگیزه دانش آموزان و سوق دادن آنها به سمت درونی شدن انگیزه ها راهکارهای زیر توصیه می شود:
1. سعی کنیم اولویت تجربه های دانش آموزان برای آنها جالب باشد، احساس موفقیت اولیه، اعتماد به نفس آنها را افزایش می دهد. این موضوع در مسابقات ورزشی نیز مشهود است.
2. برای موفقیت دانش آموزان پاداش در نظر بگیریم. منتظر نباشیم تا افت تحصیلی اتفاق افتد و سپس موفقیت را تحسین کنیم.
3. با احترام گذاشتن به تفاوت های فردی دانش آموزان، هرگز آنها را با یکدیگر مقایسه نکنیم.
4. دانش آموزان را در کلاس کمتر درگیر مسائل عاطفی منفی نمائیم و نسبت به حساسیت های عاطفی آنان آشنا و در کاهش آن کوشا باشیم. سخت گیری و انضباط شدید، تبعیض، بیان قضاوت های منفی و خبرهای ناخوشایند از جمله عواملی است که موجب درگیری ذهنی و کاهش علاقه به یادگیری می شود.
5. بلافاصله پس از آزمون یا پرسش کلاسی، دانش آموزان را از نتیجه کار آگاه کنید.
6. برای اینکه دانش آموز بداند، در طول تدریس به دنبال آموختن به چیزی باشد، بیان اهداف آموزشی مورد انتظار از او را در ابتدای درس فراموش نکنیم.
7. چگونگی یادگیری و نحوه انجام کار برای دانش آموز مشخص شود.
8. به منظور افزایش حس کفایت در دانش آموز از او بخواهیم مطالب یاد گرفته شده را به دوستان یا کلاس آموزش دهد.
9. در مورد مشکلات درسی دانش آموز و ریشه یابی آن، با او تبادل نظر و گفت و گو کنیم.
10. تشویق کلامی در کلاس، به صورت انفرادی بسیار حائز اهمیت است.
11. مطالب درسی را به ترتیب از ساده به دشوار مطرح کنیم.
12. از بروز رقابت ناسالم در بین دانش آموزان پیشگیری شود.
13. در فرآیند آموزش متکلم وحده نباشیم و یادگیرندگان را در یادگیری مشارکت دهیم.
14. علاقه به دانش آموزان و تعلق خاطر و اهمیت دادن به یکایک آنها، سطح انگیزه ها را افزایش می-دهد.
15. آموزش را با "تهدید" پیش نبریم.
16. برای دانش آموزان با انگیزه، خوراک علمی کافی داشته باشیم.
17. با محول کردن مسئولیت به دانش آموزان کم توجه، آنان را به رفتارهای مثبت هدایت و علل کم-توجهی در آنها را بررسی کنید.
18. شیوه های تدریس را از سنتی به شیوه های روز تغییر داده و با استفاده از تکنولوژی آموزشی، حواس پنجگانه دانش آموزان را به کار گیریم.
19. – میان درس کلاس و مسائل زندگی که به وسیله همان درس قابل حل است. ارتباط برقرار کنیم.
20. – تدریس را با طرح مطالب و پرسش های جالب توجه آغاز کرده و با تحریک حس کنجکاوی، دانش آموزان را برانگیخته تر سازیم.
21. – به وضعیت جسمانی دانش آموزان توجه کرده و علل جسمی بی توجهی و کاهش انگیزه آنان را بیابیم.
22. محیط کلاس را با طراحی زیبا و مناسب، جذاب سازیم تا مانع بروز کسالت روحی شویم.
23. با فرهنگ و تاریخچه زندگی افراد مدرسه یا محله ای که در آن تدریس می کنیم، آشنا شده و در طول تدریس از مثال های آشنا استفاده کنیم.
24. به منظور اطلاع از نتیجه فعالیت درسی دانش آموزان و ارائه بازخورد به موقع و مناسب، تکالیف آنان را بلافاصله در جلسه بعدی ملاحظه و با رفع اشکالات، جنبه های مثبت را تشویق کنید.
25. در گرفتن آزمون و امتحان به قول خود عمل کنیم.
26. زمان یادگیری باید در حد توان دانش آموز باشد. برای تجدید قوا و انگیزه در میان کلاس از وقت تفریح و استراحت غافل نشویم.
27. دانش آموز را از میزان پیشرفت خود آگاه سازیم تا بداند برای رسیدن به هدف چه گام های دیگری بردارد.
28. به لحاظ اخلاقی و ایجاد انگیزه، همیشه خوش اخلاق و خوش رو باشیم.
29. به منظور افزایش حس کفایت و مشارکت در ارائه دروس از نظرات دانش آموزان استفاده کنیم.
30. مطمئن باشیم که توجه دانش آموزان برای شروع تدریس آماده است.
31. تمام مطالب دشوار را یکجا و در یک جلسه آموزش ندهیم.
32. به خاطر داشته باشیم، توجه افراطی به دانش آموزان (قوی یا ضعیف) موجب متشنج شدن فضای کلاس می شود.
33. دانش آموزان را به گروه های "خوب"، "بد" و "ضعیف" تقسیم بندی نکنیم.
34. از ورود به موضوعات حاشیه ای که منجر به انحراف توجه کلاس می شود، بپرهیزیم.
35. با ایجاد جلسات بحث و تحلیل به دانش آموزان فرصت تفکر و اظهار نظر بدهیم.
36. هرگز دانش آموزان را مجبور به انجام فعالیت های تحقیرکننده نظیر "جریمه" نکنیم.
37. به افراد درون گرا، کمرو، مضطرب که تمایلی به ابراز وجود ندارند، توجه کرده و با تقویت رفتارهای مثبت، آنها را به مشارکت در بحث های کلاسی و کارهای گروهی تشویق کنیم.
38. در روش های تدریس، کنفرانس و سمینار را مد نظر قرار دهیم.
39. تاکید بر نمره، اضطراب دانش آموزان را افزایش می دهد و مانع از توجه کامل به موضوع درس می شود. این دانش آموزان با وجود تلاش زیاد از نمرات پایینی برخوردارند و به تدریج رابطه میان تلاش و نتیجه را نادیده می گیرند که در نهایت منجر به از دست رفتن انگیزه خواهد شد.
40. گاهی از تجربه های دوران تحصیل و شکست ها و موفقیت های خود برای دانش آموزان صحبت کنید.
نقش انگیزش در یادگیری
در چهارچوب کلاس درس، انگیزش به خصوصیات رفتاری نظیر علاقه، هشیاری، توجه، تمرکز و پشتکار اطلاق می شود. این جنبه های انگیزشی جنبه هایی هستند که معلم مستقیماً در کلاس با آنها سروکار دارد.
اگر دانش آموزی به درس توجه نکند، به گفته ها و راهنمایی های معلم وقعی ننهد و تکالیف خود را انجام ندهد، بالطبع یاد دادن مطلب به او بسیار دشوار خواهد بود.
هم چنین مربیان آموزشی با خصوصیات انگیزشی دراز مدت نیز سروکار دارند. برای مثال، معلم دبستان، نه تنها می خواهد که کودکان به درس کلاس توجه کنند، بلکه مایل است به آنان بیاموزد که در زندگی آینده خود نیز از خواندن لذت ببرد، همچنین معلم تاریخ نه تنها علاقمند است که شاگردان درس های او را بیاموزند، بلکه امیدوار است که این شاگردان در آینده نیز رویدادهای اجتماعی و تاریخی را دنبال کنند

مفهوم یادگیری
از جمله ویژگی های انسان، استعداد خاص او در یادگیری است. به یقین می توان گفت که پیدایش و بقای تمدن و فرهنگ انسان، به وجود استعداد یادگیری او بستگی داشته و یکی از مهم ترین عوامل پیشرفت های اجتماعی در زندگی انسان، یادگیری است.( شعاری نژاد، علی اکبر.چاپ دوم ص225)
کودک در آغاز، با برخی ظرفیت ها و قابلیت های فیزیولوژیک و غریزی، پا به دنیا می گذارد. از آن پس، به جز ظرفیت های غریزی و طبیعی نظیر رشد و نمو و بازتاب ها، آنچه شخصیت او را می سازد، حاصل یادگیری اوست. آموزش های خانواده، آموزش های مدرسه ای و آموزش های اجتماعی، همه قسمت هایی از زندگی او را تشکیل می دهند که تماما یادگیری است.( کریمی، یوسف چاپ اول، ص 68)
پس حیطه یادگیری گسترده است و رفتارهای تحصیلی و غیرتحصیلی را شامل می شود و در مدرسه و یا هر جای دیگری که کودکان، دنیایشان را تجربه می کنند، رخ می دهد. (بیابانگرد، اسماعیلچاپ اول، ص 192)
تعریف یادگیری
تغییر در رفتار که در نتیجه تجربه اتفاق می افتد، قابل استناد به عوامل فیزیولوژیکی نظیر خستگی یا مصرف دارو و نیروهای مکانیکی، نظیر لغزیدن نیست. یادگیری در همه موقعیت های زندگی از جمله مدرسه و کلاس اتفاق می افتد. گرچه، یادگیری یک تغییر داخلی است ولی از تغییرات در رفتارهای قابل مشاهده، قابل استناد است و فرایندی است که یک ارگانیسم به وسیله ی آن، رفتارش را در نتیجه ی یک تجربه، تغییر می دهد.(نیت.ل، گیج و دیوید.سی، برلاینر؛چاپ اول، ص 916 و 336)
مفهوم یادگیری را می توان به صورت های مختلف تعریف کرد؛ کسب دانش و اطلاعات، عادت های مختلف، مهارت های متنوع و راه های گوناگون حل کردن مساله. همچنین، می توان یادگیری را به عنوان فراگیری رفتارها و اعمال پسندیده، حتی به عنوان کسب رفتارها و اعمال مضر و ناپسند تعریف کرد. با این حال معروف ترین تعریف از یادگیری به قرار زیر است:
یادگیری، به فرآیند ایجاد تغییرات نسبتا پایدار در رفتاری که حاصل تجربه است، گفته می شود و نمی توان آن را به حالت های موقتی بدن، مانند آنچه بر اثر بیماری، خستگی یا مصرف داروها پدید می آید، نسبت داد.(سیف، علی اکبرچاپ ویرایش ششم، ص28)
انواع یادگیری
براساس نظریه سلسله مراتب یادگیری گانیه، یادگیری های مختلف، سلسله مراتبی را تشکیل می دهند که در آن هر یادگیری، پیش نیاز یادگیری مراتب بالاتر از خود است. این سلسله مراتب از ساده به پیچیده و شامل هشت طبقه به شرح زیر می باشد.

* یادگیری علامتی: ساده ترین نوع یادگیری و در نتیجه پایین ترین نوع آن در سلسله مراتب یادگیری، علامتی است. این نوع، در واقع همان شرطی شدن کلاسیک است و به این ترتیب حاصل می شود که فراگیر در برابر محرک خاصی، بازتابی بروز می دهد، یعنی در برابر محرک، شرطی می شود.
* یادگیری محرک – پاسخ: یادگیری محرک – پاسخ، همان شرطی شدن فعال(کنش گر) است و با یادگیری علامتی از این جهت فرق دارد که در این نوع، پاسخ، دقیق و ارادی است اما در یادگیری علامتی، غریزی و غیرارادی است.
* یادگیری زنجیره ای: در این نوع یادگیری، رفتارهایی که قبلا از طریق محرک – پاسخ آموخته شده اند، با هم ترکیب شده و رفتار پیچیده تری را موجب می گردند.
* یادگیری کلامی(تداعی کلامی): این نوع یادگیری، زبان آموزی نیز نامیده می شود و نوع به خصوصی از یادگیری زنجیره ای است که حلقه های آن، واحدهای زبان هستند. بدین صورت که کودک، کلماتی را که قبلا یاد گرفته، به یکدیگر متصل کرده و از این طریق منظور خود را تفهیم می سازد.
* یادگیری تمییز دادن محرک: یادگیری تمییزی، مستلزم به دست آوردن توانایی تفاوت گذاری بین محرک های مشابه است. یعنی فرد باید بتواند به محرک های مختلف، پاسخ های درست دهد. این یادگیری، همان یادگیری محرک – پاسخ است که در اینجا تعداد محرک ها زیاد است و اغلب با هم شباهت هایی دارند و فراگیر باید بتواند آنها را از هم تشخیص داده و به هر کدام از آنها، پاسخ مثبت بدهد.
* یادگیری مفهوم: یادگیری مفهوم، پاسخ دادن به شباهت هاست و خصوصیات انتزاعی اشیاء، درک می شوند. یعنی به محرک هایی که در ظاهر متفاوت ولی دارای وجه اشتراک هستند، یک پاسخ داده می شود.

* یادگیری اصل(قانون): در این نوع یادگیری، چند مفهوم به یکدیگر ربط داده می شود و از آن یک معنی تازه، به دست می آید. اصل، عبارت است از یکسری مفاهیم.
* یادگیری حل مساله: در این مورد، یادگیرنده با استفاده از قواعد و اصول به حل مسائل می پردازد. (رئیسی، زهره چاپ اول، صص 122 تا 121(
عوامل موثر بر یادگیری
داشتن انگیزه و هدف: یادگیری، معلول انگیزه های متفاوتی است. یکی از این انگیزه ها، که نقش مهمی در جریان یادگیری دارد، میل و رغبت شاگرد به آموختن است. رغبت، محرکی است که نیروی فعالیت را افزایش می دهد. یکی دیگر از عوامل ایجاد انگیزه، هدف است. هدف، به فعالیت انسان جهت و نیرو می دهد. بنابراین، در مدارس هدف های تربیتی باید انعکاسی از احتیاجات و تمایلات شاگردان باشد و به طور مشخص و واضح بیان شود. (شعبانی، حسن؛ چاپ هجدهم، ص 16.)
آمادگی یادگیرنده: فراگرفتن معلومات، عادات، مهارت ها و افکار و عقاید، مستلزم این است که فرد یادگیرنده از لحاظ بدنی، عاطفی، اجتماعی و عقلانی رشد کافی داشته باشد. وقتی فرد یادگیرنده واقعا از جریان یادگیری استفاده می کند که، آمادگی لازم و کافی را داشته باشد
* تجربیات گذشته: تجربیات قبلی یادگیرنده، پایه و ادراکات او را تشکیل می دهد و به همین طریق آنچه را که شاگرد(یادگیرنده)، امروز یاد می گیرد، در رفتار آینده او موثر است که جان دیویی آن را "اصل ادامه" می نامد.
* فعالیت یادگیرنده: یادگیری، هنگامی صورت می پذیرد که یادگیرنده، خود در آن فعالیت داشته باشد. روی این اصل، نقش اساسی بر عهده شاگرد یا یادگیرنده می باشد و یاددهنده، نقش هدایت کننده و راهنما را باید داشته باشد.

* تشویق و تنبیه: یکی از روش های متداول در تعلیم و تربیت، استفاده از پاداش و تنبیه است. انسان طبیعتا از پاداش لذت می برد و از تنبیه، روی گردان است. همین گرایش، سبب ترغیب انسان به انجام کارهای خوب و خودداری از انجام کارهای ناپسند می شود.(هاشمیان، احمد ، 1384، چاپ اول، صص 71 تا 67)
* موقعیت و محیط یادگیری: موقعیت یادگیری و محیط آن از عوامل بسیار موثر در یادگیری است. محیط، ممکن است فیزیکی باشد مانند نور، هوا، تجهیزات و امکانات آموزشی و ممکن است عاطفی باشد مانند رابطه ی معلم و شاگرد، رابطه ی شاگردان با یکدیگر، رابطه والدین با یکدیگر و نگرش مربیان در زمینه ی تربیت شاگردان.
* روش تدریس معلم: معلم، از مهم ترین عوامل تشکیل دهنده ی محیط های آموزشی است. اگر معلم، خود را راهنما و ایجادکننده ی شرایط مطلوب یادگیری بداند و به جای انتقال اطلاعات، روش کسب تجربه را به شاگردان بیاموزد، آنان در برخورد با مسائل فعال تر خواهند شد. با چنین روشی، شاگرد نه فقط حقایق علمی را فرامی گیرد، بلکه با روش های علمی کسب معرفت نیز، آشنا خواهد شد.
* تمرین و تکرار: تاثیر تمرین و تکرار در کل فرایند یادگیری و حیطه های مختلف آن و به ویژه در حیطه روانی – حرکتی، انکارناپذیر است. اجرای تمرین در زمان غیرمتمرکز، اثر یادگیری بیشتری نسبت به اجرای تمرین در زمان متمرکز دارد. مثلا شاگرد، موضوع مورد یادگیری را در دو تمرین بیست دقیقه ای، زودتر از یک تمرین چهل دقیقه ای یاد می گیرد.( مهارت های آموزشی و پرورشی، پیشین، صص 21 تا 18)

انواع بازده های یادگیری
گانیه، علاوه بر طبقه بندی هشتگانه ی انواع یادگیری، بازده های یادگیری را نیز به پنج طبقه به شرح زیر تقسیم کرده است:
1. مهارت های ذهنی: در این مهارت ها، که چگونگی برخورد فرد با امور را مشخص می کند، نمادها یا سمبل ها مورد استفاده قرار می گیرند. ما از طریق نمادها به طور مستقیم با محیط به تعامل می پردازیم. گانیه، در این باره می گوید: "توانایی هایی که استفاده از نمادها را ممکن می سازند، همان چیزی است که ما آن را مهارت های ذهنی می نامیم". مهارت های ذهنی به عنوان یکی از طبقات اصلی انواع بازده های یادگیری، دارای چند طبقه فرعی نیز می باشد که به صورت سلسله مراتبی از ساده به پیچیده به قرار زیر است:
* تمییز دادن: یعنی متمایز ساختن نمادها یا محرک ها از یکدیگر. تمییز دادن، پنجمین نوع یادگیری از انواع هشتگانه گانیه است.
* مفهوم آموزشی: در حالی که تمییز دادن، یادگیری شناسایی تفاوت بین رویدادهاست؛ مفهوم آموزشی، یادگیری درک شباهت بین رویدادهاست.
* یادگیری قانون: یعنی ارتباط دادن چند مفهوم و ایجاد یک معنی وسیع تر.
* یادگیری قاعده های سطح بالاتر: از ترکیب قاعده های ساده، قواعد سطح بالاتر درست می شوند. این همان چیزی است که گانیه در نوشته های قبلی خود، از اصطلاح حل مساله استفاده می کرد. در نظریه گانیه مساله، یک اصل سطح بالاتر است که از اجتماع چند اصل سطح پایین تشکیل می شود و یادگیرنده، برای حل کردن مساله باید ابتدا قواعد سطح پایین را بیاموزد تا بعد از ترکیب آنها، مساله را حل کند.

1. راهبردهای شناختی: تدابیری هستند که آدمیان، از طریق آنها در جهت فعال کردن و منظم کردن مطالب یاد گرفته شده و استفاده از مهارت های آموخته ی خود، استفاده می کنند. به عبارت دیگر، این راهبردها همان مهارت های مربوط به پردازش هستند.
2.اطلاعات کلامی: اطلاعات کلامی، بخش مهمی از یادگیری آموزشگاهی است مانند وقایع، نام ها، توصیف ها، تاریخ ها و ویژگی ها.
3.مهارت های حرکتی: یادگیری مهارت های حرکتی به یادگیرنده امکان می دهد تا حرکت های خود را هماهنگ سازد.
4. نگرش ها: نگرش، عبارت است از یک حالت درونی که بر انتخاب های شخصی که توسط فرد انجام می شود، تاثیر می گذارد. نگرش، دارای سه جنبه مهم عاطفی یا هیجانی، شناختی و رفتاری می باشد.(سیف، علی اکبر؛، چاپ هشتم، صص 80 تا 78)
نقش معلم درایجاد تحول درکلاس :
اگرچه تحول درآموزش نیازمندتغییر درسطوح عالی نظام آموزش وپرورش می باشد.اما معلمان ومدیران آموزشی می توانند بااستفاده ازروش های جدید ومبتکرانه اشتیاق دانش آموزان رادریادگیری افزایش دهندو زمینه های تحول فکری وعملی درآنها ایجاد کنند. (نشریه نگاه -گدازچیان)
مشاهده واقعیت های زندگی درعصردانایی وتغییروتحول درمشاغل وشیوه های تعامل وارتباطات وتوسعه ی خدمات ومهارتهای حرفه ای ایجاب میکند که دانش آموزان ضمن کسب دانش دامنه ی ارتباط خودبادیگران راتوسعه دهند درفعالیتهای گروهی به طور موثرشرکت کنند تفکرانتقادی وخلاق داشته باشند وبرای تصمیم گیری وانتخاب راه حل های مناسب از دانش وتوانایی لازم برخوردارباشند .بنابراین معلم بایددرکلاس محیط یادگیری فعال به وجود آورد. به بیان دیگرمعلم بایددرکلاس به جای ارائه مستقیم اطلاعات درباره هدفها ومفاهیم جدیددرس توسعه محتوا وارتباط این مفاهیم باسایردرس ها واطلاعات قبلی دانش آموزان سوال هایی مطرح کند که دانش آموزان رابه تفکر بحث تعامل ومطالعه بیشتروادارد.
معلم باید درتسهیل تعمیق وتوسعه مفاهیم ومعانی جدید ازامکانات فناوری آموزشی اطلا عات وارتباطات بهره گیرد ودانش آموزان را به جمع آوری دانش واطلاعات ازمنا بعی علاوه برکتاب درسی تشویق وترغیب کند وازآنها بخواهد که نتیجه مطالعات مطالعات خودرابه شکل های گزارش کتبی مصاحبه سخنرانی ونمایش برای ارائه درکلاس درس آماده کنند. (نشریه نگاه – گدازچیان (
ضرورت تحول درروشهای تدریس
هرواحد آموختنی را می توان یک تجربه نامید که دراین صورت طبعا مدرسه راکارگاه یا جایگاه تجربه اندوزی تلقی خواهیم کرد. به این معنا که هرکودک ازلحظه ورودش به مدرسه یا محیط آموزشی پیوسته درحال افزایش، گسترش، اصلاح وتکمیل تجارب خودش است ونقش عمده مدیرومعلم این است که زمینه یاشرایط ‍ مدرسه رابرای یادگیری یاتمرین این گونه تجربه ها مساعد گردانندو مدرسه رانباید تنهاجایگاه یادگیری وآموزش یک عده درس های کلیشه ای وغالبا بی ارتباط به نیازها ومسائل روززندگی بشردانست (فعالیتهای اجتماعی – شعاری نژاد(
حاصل روشهای تدریس بایدیادگیری موثرواکتشافی باشداما اکنون اغلب کلاس درس محل تکثیراطلاعات است وتعدادزیادی ازمعلمین تلاش میکنند که هرچه بیشتراطلاعاتی رادرذهن دانش آمآموزان انبارکنندودانش آموران بایدمنفعل وشنونده باشند این معلمین برای کاربرد آموخته ها ازازسوی دانش آموزان هیچ اهمیتی قائل نمی شونددرحالی که دانش آموزان افرادی صاحب تفکرهستند که می باید زمینه خلاقیت آنها رافراهم ساخت نه اینکه بااتخاذ روشهای نامناسب آنهارا ازخلاقیت بازداشت روشن است که این یادگیری پایدارنخواهدبودوفراگیران نیز چندان بهایی بربرای آن قائل نیستند وتلاش دانش آموزان فقط برای بدست آوردن نمره است ونه یادگیری.

باتوجه به مشکلات فوق الذکرضرورت تحول درروشهای تدریس کنونی معلمین ومربیان امری انکارناپذیرمی باشدکه می باید باراهکارهای مناسب این مهم صورت پذیرد.
اهداف تحول درروشهای تدریس
– تغییردررفتار دانش آموزان
– فعالیت دوسویه معلم ودانش آموز
– یادگیری پایدارومفید
– پرورش خلاقیت دانش آموزان
– فعالیت گروهی دانش آموزان
– تقویت روحیه جستجوگری
روش وچگونگی تحول درروشهای تدریس
امروزه مدرسه دیگرجای درس دادن یاصرفا انباشتن ذهن دانش آموزان بایک عده مطالب کلیشه ای نیاست بلکه مدرسه جایگاه زندگی است . مادیگرمجاز نیستیم که دانش آموزان را به گوش دادن وساکت نشستن وادارکنیم بلکه وظیفه داریم مدرسه را محیط مساعد زندگی کودکان ونوجوانان گردانیم .( فعالیتهای اجتماعی – شعاری نژاد )
جهت انجام این امرمهم وزارت آموزش وپرورش می بایست با برگزاری دوره های ضمن خدمت مفیدوموثر برای معلمین روشهای تدریس فعال را به آنها آموزش داده وبا راهکارهای مناسب مانندبرگزاری جشنواره های متعدد والبته مفید وتشویق جدی معلمینی که ازروشهای فعال وموثر درتدریس استفاده میکنند درمسیری حرکت کند که روشهای نا کارآمد رفته رفته وبه مرور زمان از آموزش وپرورش ما رخت بربندد.

مدل ها وروشهای تحول درروشهای تدریس
درجهان امروزدیگر نمی توان وسعت کارآموزش وپرورش رابه آموزش رسمی مدرسه محدود ساخت .بدون شک مدرسه ازجمله وسایل مهم واساسی است که طبیعت فردناپخته رانظام می بخشد واو راازفردیت در می آورد وانسان اجتماعی می گرداند .شاید به همین سبب است که گاهی آموزش وپرورش را فرایند اجتماعی گردانی تعریف می کنند ومدرسه ای را که نتواند علاقه ومهارت زندگی اجتماعی را در دانش آموزان یا دانشجویان رشدوگسترش دهد مدرسه ناتوان خوانند که ناگزیر است هرچه زودتر میدان زندگی راخالی کند یاتغییروضع وماهیت دهد وبه شکل محرک فعال استعدادها وخلاقیت هادرافرادوجامعه درآید.(فعالیتهای اجتماعی – شعاری نژاد )
با توجه به اینکه روش ایفای نقش(نمایش) یکی از روشهایی است که در تکوین شخصیت فردی واجتمایی فراگیرندگان سهم بسزایی دارد میتواند به عنوان یکی از روشهای تدریس مورد استفاده قرار گیرد0موقعیتهای متفاوت این روش نمونه های کوچکی از ایفای نقش های زندگانی است وبهتر از بقیه روشها فراگیرندگان را در عرصه ی زندگی می آزماید. (روشهای فعال تدریس -فضلی خانی)
از آنجا که رشد فضایل اخلاقی و تربیتی دانش آموزان یکی از سیاست های اصولی در نظام آموزشی وپرورشی می باشد تجربیات خود در ارتباط با بکار گیری این روش در رابطه با آموزش مفا هیم اخلاقی درس قران پایه پنجم ابتدایی در ذیل می آورم تا معلوم گردد تاثیراین روش تدریس دریادگیری نسبت به روشهای غیرفعال تاجه اندازه است .

تفاوتهای فردی دانش آموزان
تفاوتهای فردی در آیات قرآن: خداوند متعال در سوره مبارکه فجر آیه 21 می فرماید : "و هیچ چیز نیست مگر آنکه خرانه های آن در نزد ماست و آن را نازل نمی کنیم مگر به اندازه و مشخصات معین"
این آیه در رابطه با انسان هم به تفاوتهای نوعی و هم به تفاوتهای فردی اشاره دارد، یعنی هم به آنچه که افراد بشری را از افراد سایر انواع "چون انواع حیوانات و گیاهان" ممتاز می کند. و هم به آنچه که خود افراد بشری را از هم متمایز می سازد .تمایز ها و تفاوتهای میان آدمیان، ناظر به وسع های مختلف آنان است. (تفسیر المیزان ذیل آیه 21 فجر) وسع به معنای تاب و طاقت است. هم طاقت فهم و هم طاقت عمل.پس آدمیان با وسع ها و طاقتهای مختلفی از حیث فهم وعمل پا به عرصه زندگی دارند و نیز قرآن در سوره نوح آیه 14 می فرماید: (و خداوند شما را مرحله به مرحله آفرید) این خلقت مرحله به مرحله هم شامل تطورهای نطفه در رحم و هم تطورات فرد پس از زاده شدن است. و در سوره روم آیه 54 قرآن می فرماید: خدا است که شما را ضعیف آفرید، پس از ضعف قوتی و از پی قوتی ضعف و پیری قرار داد،او آنچه می خواهد می آفریند و او دانای تواناست" طبق این سه آیه دوران عمده در زندگی آدمی وجود دارد: دوران ضعف نخست، دوران قوت، دوران ضعف نهائی، در هر دوران مراحل مختلف وجود دارد.
عوامل یادگیری دانش آموزان
حالات ظاهری معلم: جو روانی و عاطفی کلاس درس تا حدود زیادی به وضعیت روحی و روانی معلم بستگی دارد. وقتی معلم با روحیه شاد و با نشاط وارد کلاس شود، دانش آموزان از مصاحبت و در کنار او بودن لذت خواهند برد.
صدای معلم: صدای یکنواخت معلم. کلاس درس وکسل کننده و ملال انگیز می کند. تنوع در کیفیت صدا نحوه بیان، تن صدا و سرعت گفتار، بیانگر نشاط و سرزندگی معلم است.

روش های تدریس: استفاده معلم از یک روش تدریس ممکن است فقط برای انتقال نوع معینی از دانش مناسب باشد. در حالی که برای انتقال انواع دیگر دانش ها نامناسب است.
شوخ طبعی و خوش رویی معلم: شوخ طبعی و خوش رویی را می توان ساده ترین راه شادی بخش دانست؛ زیرا شوخی، روح را شادمان و انسان و محیط اطراف وی را شاد می کند.
عوامل موثر بر بی رغبتی دانش آموزان برای انجام فعالیتهای کارگاهی درس حرفه و فن:
* عوامل محیطی
* عوامل آموزشگاهی
* عوامل فردی
عوامل فردی:
o عدم اعتماد به نفس در دانش آموزان در انجام کارهای عملی
o ترس از مقایسه بادیگر دانش آموزان
o عدم علاقه به معلم
عوامل آموزشگاهی:
o فقدان امکانات آموزشی مناسب از قبیل نبود کارگاه
o نداشتن معلم تخصصی در سالهای گذشته
o وجود دانش آموز دختر در کلاس (کلاس مختلط)
o عدم تناسب فعالیتهای کارگاهی با سن و سال و جنس آنان

عوامل محیطی
o عدم برخورداری از وضعیت اقتصادی مطلوب
o کم اهمیت بودن این درس برای خانواده هایشان
راهنمایی
راهنمایی در لغت به معنی هدایت، ارشاد و اداره کردن است. راهنمایی جریانی است ،که به فرد کمک می کند تا خود و جهان را بشناسد و به عبارت دیگر کمک و یاری منظمی است، به فرد برای این که استعدادهای خودرا در یابد و رفتارو حالات خویش را منظم ومتعادل سازد.هم چنین برای حل مسائل و مشکلات خود توانا شود.بتواند برای انتخاب رشته ی تحصیلی تصمیم بگیرد ،و به بهترین نحو ممکن رشد و کمال یابد. در واقع راهنمایی کمک و یاری به فرد است تابتواند با علم و آگاهی تصمیمات درستی بگیرد.
انواع راهنمایی:
1- راهنمایی حرفه ای شغلی
2- راهنمایی تحصیلی
3- راهنمایی سازشی در انتخاب همسر ، سازگاری با خود و دیگران
اهداف راهنمایی
اهداف راهنمایی عبارتند از:
– یاد دادن به دانش آموزان برای تصمیم گیری در مورد مسائل تحصیلی و تربیتی
– آشنا ساختن دانش آموزان با استعداد و توانایی های خود و استفاده از آن ها در فرصت ها و موقعیت
های مناسب
– توانا ساختن دانش آموزان برای تصمیم گیری عاقلانه و هوشمندانه

– یاری دادن به دانش آموزان برای تعیین هدف های با ارزش برای زندگی
ویژگیهای دوره سنی راهنمایی
دروه راهنمایی تحصیلی: دانش آموزان دوره راهنمایی تحصیلی که سنین نوجوانی را می گذرانند، باید در وهله نخست خصوصیات خویش را به خوبی بشناسند و در مرحله بعد اطلاعات دقیق و گسترده ای درباره مشاغل مختلف جمع آوری کنند و به طرح ریزی شغلی که انتخاب رشته تحصیلی مقدمه آن است بپردازند .شناسایی توانایی ها و رغبت ها و محدودیتهای دانش آموزان در این دروه در اولویت هدفهای فعالیتهای راهنمایی تحصیلی و شغلی قرار دارد دانش آموزان دروه راهنمایی تحصیلی همچنین باید ارتباط بین رشته های مختلف را با مشاغل گوناگون بشناسند، و به اهمیت نقش اطلاعات شغلی در انتخاب درست و مناسب پی ببرند همچنین باید فرصتی فراهم آید تادانش آموزان بتوانند توانایی های خود را از طریق اشتغال موقت یا کار کردن درآزمایشگاه و کارگاه بطور عملی بیازمایند دانش آموزان برای آنکه بتوانند درست انتخاب کنند باید اطلاعات واقعی و صحیح درباره محیط اجتماعی خود کسب کنند. واز برنامه ها و امکانات آینده مملکت مطلع شوند.
خصوصیات عاطفی دانش آموزان دوره راهنمایی تحصیلی
1- اوایل نوجوانی دوره حساسیت است و نوجوان در این مرحله با کوچکترین چیزی عصبانی می شود.
2- تحول عاطفی دختر متفاوت از پسر است…
3- در این دوره عواطف نوجوانان دچار سردرگمی می گردد…
4- به هنگام خشم نوجوان قادر به کنترل رفتار ظاهری خویش نیست….
5- در برخی مواقع نوجوان اسیر حالات نومیدی، اندوه و ناراحتی روانی می شود….
6- دوستی با همسالان و همجنسان رواج می یابد…
7- مستقل ساختن خود از والدین و سایر بزرگسالان…
8- در این سنین در نوجوان حالات و تفکرات رویایی دیده می شود…
9- آینده نگری شدت می یابد…
10- همسالان و همکلاسان برای نوجوان اهمیت بیشتری نسبت به بزرگترها دارند….
خصوصیات عقلی دانش آموزان دوره راهنمایی تحصیلی
1- دوره نوجوانی، دوره هوش انتزاعی، عملیات منطق صوری است که از 11 و 12 سالگی شروع می شود و در حدود 15 سالگی به مرتبه تعادل خود می رسد
2- نوجوان فقط متکی به واقعیت نیست…
3- عملیات ذهنی در این دروه فرضی استنتاجی است…
4- بروز منطق قضایا یکی از خصوصیات عقلی نوجوان است…
5- بوجود آمدن عملیات ترکیبی، تغییردیگری است در این دوره در دستگاه ذهنی نوجوان پدیدار می شود..
ضرورت و اهمیت آموزش حرفه و فن در مدارس
اصل فعالیت: به موجب این اصل هر قدر دانش آموز در سنین پائین از آزادی بیشتری برای فعالیتها برخوردار باشد، حس استقلال عمل بیشتری بهره مند خواهد شد. و در زندگی آینده اطمینان بیشتری به خود خواهد یافت، در این زمینه باید از رغبتها و علایق شاگردان در امور تربیتی استفاده نمود. شرایط مطلوب برای بکارگیری این اصل آنست که دایره فعالیتهای دانش آموز محدود نگردد و به او مجال داده شود، تا مقدمات آنچه را که لازم زندگی است فراهم سازد، و پایه محکمی برای زندگی خود تشکیل دهد. و به نظر پیروان مکتب فعال" اشتانیر، جان دیوی، و ادروارد کالاپارد انسان را ذاتاً فعال می دانند. که در جریان امور دخالت می کند تا تداوم عمل خویش را تضمینی کند، یا تعادل را که بین او و محیط موجود بوده است و موقتاً برهم خورده است، از نو برقرار کند. ارزنده ترین قاعده این اصل اینست که مراقبت کن که در هر کاری می توان آن را با رعایت ساختن روانی کودک به فعالیت آزاد واگذارد با در نظر داشت نتایج تربیتی این نظریه (معلم باید برای برانگیختن فعالیتهای مورد نظر خود از رغبتهای طبیعی شاگرد استفاده کند. و شاگرد را از روی علاقه و رغبت به کار وادار کند نه با ایجاد ترس و اعمال تنبیه که شاگرد را برای همیشه از یادگیری بیزار سازد.
اهمیت استفاده از وسایل کمک آموزشی، نقش وسایل کمک آموزشی در تدریس معلم سمعی و بصری
75 درصد درصد یادگیری از طریق بینایی انجام می گیرد، نگذاریم بینایی دانش آموزان در کلاس تا زنگ آخر، مختص دیدن معلم در پای تخته شود!
کم رنگ شدن نقش وسایل کمک آموزشی در تدریس و یادگیری
امروز وسایل کمک آموزشی اعم از پیچیده و ساده به عنوان ابزاری برای ایجاد تسهیل در امور تدریس و یادگیری در نظام آموزشی بکار می روند. این وسایل با هم از حیث تئوری و عملی ترکیب شده، باعث ماندگاری یادگیری و تنوع بخشی در کلاس درس می شوند، حائز اهمیت است. با توجه به این که :

– 75 درصد یادگیری از طریق کاربرد حس بینایی
-13 درصد شنوایی
-6 درصد لامسه
– 3 درصد چشایی
هدف : افزایش و سرعت و پایداری یادگیری
اهمیت همکاری عوامل اجرایی مدرسه در تحقق اهداف حرفه و فن

مدرسه جایگاهی برای رشد و تربیت همه جانبه فرزندان یک جامعه است. مدارس بنا بر ضرورتی تاسیس شده اند که در تربیت و تعلیم کودکان، نوجوانان و جوانان حساس شده است .هر مدرسه دارای سه بخش اصلی است.
امکانات انسانی مانند: مدیر، معلمان، معاونان، مربیان و متصدیان امور مختلف
امکانات مادی مانند : فضاهای آموزشی و ابزارهای مورد نیاز
امکانات نرم افزاری مانند: برنامه ها، طرح ها، کتب درسی، اندیشه ها، نوآوری و خلاقیت
وظیفه مدیر: اوّلین و مهم ترین وظیفه هر مدیر مدرسه، آشنایی با اهداف هر یک از برناه های درسی است آشنایی با اهداف برناه های درسی به مدیران کمک می کند تا از امکانات مورد نیاز برای تدریس و روشهای تدریس درک بهتری بدست آورد و..
درس حرفه و فن حال، گذشته و آینده:
درس حرفه و فن یکی از دروسی است، که چون جنبه ی عملی دارد: نیازمند فضا و تجهیزات کارگاهی است و برای ایجاد لوازم اجرای آن، باید سرمایه گذاری و هزینه کرد.
بیشتر کارگاه ها در مدارس پس از گذشت اندک زمانی به انباری و یا به دلیل نیاز به کلاس درس و.. تبدیل شدند.ابزارکارگاه نیز به کمد ها انتقال یافتند، و بدون استفاده ماندند.در بیشتر مدارس دخترانه کارگاه وجود ندارد. حرفه وفن یکی از دروسی می باشد که در مقطع راهنمایی تدریس می شود .
این درس هدفش آن است که دانش آموز جدا از سایر دروس با درسی برخورد کند که در آن بیشتر به عمل بپردازد . ما در حقیقت می خواهیم تفکر با انگشتان را به دانش آموز یاد دهیم تا دانش آموز با کارکردن خود و لمس کار بتواند به علائقی که در خود دارد، دست یابد . این درس از قالب تئوری جدا شده، تئوری که دارد ولی کمتر است، و در عمل بیشتر متجلی می شود. در حقیقت نظریه ی حاکم بر درس حرفه و فن گرایش دادن دانش آموز به عمل حرفه و فن است. شیوه تالیف برنامه درسی می تواند از یکسو قدرت تفکر را در یادگیرنده بارور سازد و از سوی دیگر او را به خمودگی فکر و انباشتن حافظه عادت دهد .
پیشینه تحقیق
1. پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل موثر بر انگیزه های خواندن در دانش آموزان ،ابتدایی وراهنمایی توسط فاطمه تقی پناهی جهت پایان نامه در رمستان 86 انجام شده که چکیده آن به شرح زیر می باشد.
این پژوهش بر روی 304 نفر از دانش آموزان مقاطع ایتدایی وراهنمایی شهر مشهد انجام شده است .این نمونه به صورت خوشه ای انتخاب و پرسشنامه انگیزه خواندن mRQ در اختیار آنان قرار گرفته .یافته های پژوهش نشان داده که دانش آموزان مورد بررسی کما بیش از همه انگیزه های خواندن بر خوردار ند،سطح این بر خورداری از ضعیف تا متوسط رتبه گذاری شده است ،انگیزه رقابت، اهمییت لذت ونمره از انگیزه های بودند که در دانش آموزان مورد بررسی در سطح بالا تری نسبت به بقیه قرار داشتند وانگیز ه اجتناب از مطالعه ، مطالعه به دلایل اجتماعی ،مطالعه به قص چالش بر انگیزه و تکلیف
از انگیزه بودندکه نسبت به بقیه انگیزه ها نمرات کمتر ی به خود اختصاص دادند. یافته های حاصل از آزمون فرضیات پژوهش نیز به شرح ذیل می باشد:
بین انگیزه ها،اهم ییت ،شناخت،با نمره و رقابت براساس میزان بر خورداری تفاوت معنی داری وجود دارد،همچنین بین انگیزه های لذت وبه دلایل اجتماعی بر اساس جنسیت تفاوت معنی داری وجود دارد. بین انگیزه های اثر بخشی ،چالش بر انگیزه ی اهمییت،شناخت، نمره اجتماعی و اجتناب بر حسب مقطع تحصیلی تفاوت معنی داروجود دارد.

2-1. در این تحقیق به عوامل موثر در موفقیت دانش آموزان در درس قرآن سال دوم راهنمایی مدارس راهنمایی (شهر مشهد)توسط محمد حاجی زاده .تیر 1378.دانشگاه تربیت مدرس.دانشگاه علوم انسانی صورت گرفته که چکیده آن بدین شذح می باشد.
در این تحقیق عوامل موثر بر موفقیت تحصیلی دانش آموزان در درس قرآن مورد بررسی قرار گرفته .این عوامل در دو دسته عوامل خارج از مدرسه (شامل خانواده دانش آموز کلاس های اضافی ،معلم خصوصی )و عوامل مدرسه ای (شامل:معلم،فعالیتهای فوق برنامه،امکانات آموزشی )تقسیم گردیده اند.
تحقیق از نوع (علی،مقایسه ای)می باشدوجامعه آماری کلیه دانش آموزان سال دوم مقطع راهنمایی شهر مشهد هستند،تعداد 200نفر از دانش آموزان نواحی (1و4)آموزش وپرورش به صورت خوشه ای به عنوان گروه نمونه انتخاب شدندکه نتایج آن عبارتند از:

1. عوامل مدرسه نسبت به عوامل خارج از مدرسه نقش بیشتری در موفقبت دانش آموزان در درس قرآن دارند.
2. در میان عوامل خارج از مدرسه ،بین نقش خانواده دانش آموز وکلاس اضافی تفاوت معنی داری مشاهده نشد.
3. نقش معلم خصوصی قرآن در موفقیت دانش آموز در این درس نسبت به نقش خانواده دانش آموز وکلاس های اضافی قرآن کمتر است.
4. در میان عوامل مدرس تاثیر نقش معلم قرآن نسبت به سایر عوامل در موفقیت دانش آموز در این درس بیشتر است.

3-1. مقاله ای در خصوص چگونه می توانیم علاقه ی دانش اموزان راهنمایی را به یادگیری درس علوم تجربی افزایش دهیم که توسط غلامرضا دهقانپور و سکینه عباسپوردر زمستان 85مورد پژوهش قرار گرفته است.
از انجایی که هنوز در بعضی مدارس از روش سنتی برای تدریس حرفه وفن استفاده می شود بران شدیم تا طی یک پژوهش به چگونگی فعال شدن دانش اموزان درکلاس و افزایش علاقه ی انها نسبت به یادگیری حرفه وفن اقدام نماییم.لذا باتهیه پرسش نامه و مصاحبه با چند تن از دانش اموزان و اولیا ونظر خواهی از همکاران،اطلاعاتی را جمع اوری نموده و تجزیه و تحلیل نماییم. سپس از حاصل جمع داده ها، راه حل موقتی برای پرسش وپژوهش ارایه داده وپس از اجرای مدت یک ماه با کمی وکاستی های روش جدید را برطرف نموده وطی ازمونی از فراگیران ومقایسه ی ان با ازمونهای قبلی وجمع اوری مجددنظرات واولیا وصاحبنظران، نسبت به تغییرایجادشده وشنیدن نظرات همکاران دست اندرکار براعتبار پژوهش افزودیم ودرپایان نتیجه گرفتیم که:
معلم همراه باداشتن طرح درس می تواند از روش فعال یادگیری ازمایشکاهی درکلاس درس دانش اموزان ایجادعلاقه نماید انان رافعال وکوشاوکاوشگرباراورد.
4-1. بی علاقگی وبی حوصله گی دانش اموزان درکلاس حرفه وفن مخصوصادر زمان تدریس وتاکیدانها براین مطلب که باووجود 12 نمره عملی که خیلی راحت می توان گرفت چه نیازی دارد که این کتاب ومطالب پیچیده ان رابخوانیم. این انگیزه وعدم علاقه ودرکناران نمرات پایین که ازارزشیابی های متعدد به دست اوردم مرا به ان داشت تابه دنبال علت ها،کمبودها ونقص هایی بروم که ممکن است درارایه این درس وجود داشته باشدوبه دنبال راه حلی برای ایجادعلاقه وانگیزه و داشتن کلاس هدفمند باشم ودراین راه نیاز به همکاری وتشریک مساعی همکاران،اولیا ومشاوران احساس می شد باتحقیقات ومطالعات فراوان وشنیدن نظرات والدین،دانش اموزان وهمکاران نقص ها مشخص شدو برای رفع این کمبودها وبه دست اوردن نتیجه مطلوب روش های مختلف تدریس رادراین کلاس ها ازمودم وبالاخره درسایه تلاش واعتماد به خداوند نتیجه مطلوب بدست امده چکیده ایی بود از پژوهش خانم لیلا ذوالفقاری در خصوص ایجادعلاقه ورغبت در دانش اموزان دخترکلاس سوم و دوم راهنمایی مدرسه شهید باهنرشهرستان تایباد نسبت به کتاب حرفه و فن.

شواهد یک
درمدتی که امتحاناتی که بصورت کتبی وشفاهی به عمل امد رضایت بخش نبود میانگین نمرات انها دراین امتحانات به این ترتیب بود.
میانگین نمره
تعداد دانش آموز
1
20%
1-3
25%
3-5
35%
5-7
15%
8
5%

تصمیم گرفتم با استفاده ازروش غیر نوشتاری و ملموس در محیط زندگی انان ودنیای پیرامونشان همچنین جزییات اولیا همکاران باعث تقویت وانگیزه ی یادگیری برای مطالعه کتاب حرفه و فن را فراهم کنم.
ابتداوضعیت خانوادگی انها راتوسط خودو معاون مدرسه جویا شدم و نظرات دانش آموز راجهت تدریس استفاده نماییم وبا علایق و توانمندیهای آنها آشنا شدم. باتوجه به کم بودن بی علاقه بودن علت را جویا شدم که بهتراست کلاس حرفه فعال ترشود بدین معنی انجام دادن کارعملی استفاده از ابزارالات هنگام تدریس برای یادگیری بالاتروهمین طور با توجه به اینکه درس حرفه وفن درس زندگی است وبایدبه متن زندکی دانش آموزپیوند بخورد تادرس را به صورت تجربی درمحیط زندگی اش باورکند..
مصاحبه با خود دانش آموز
ابتدا با وی بطو رجداگانه مصاحبه صورت گرفت ویک سری سوالاتی در خصوص بیوگرافی آنان پرسیدشده که خلا صه ای از آن طبق فرم که پیوست می باشد ،ثبت کردیده که بیان گر این است ،که خانواده از نظر تحصیلی در حد متوسط بوده،وضعیت اقتصادی خانواه ها خوب نیست.دارای جمعیت معمول می باشند.
زهرا با بررسی که شد ،دفتر وی کامل نیست،به اندازه کافی وقت نمی گذارد،تکالیف را در کلاس (اآن هم بطور ناقص )انجام می دهد.
نظر همکاران
1-1. چون انظباط نقش مهمی در درس خواندن ویادگیر دارد ،ابتدا این وضعیت را از معاون محترم مدرسه که رسیدگی به کلاس اول را بر عهد دارد رفتم ،که ایشان از نظر انضبا طی رضایت خوبی نداشتند ،که با مراجعه به دفاتر انظباطی (پیوست می باشد) توضیح دادند تاخیر ورود به مدرسه ویا موارد بی انظباطی در کلاس که گاهی اوقات هم جهت تشویق ثبت نشده از موارد این بی نظمی وهمینطور مسافت طولانی برای یکی از دانش آموزان دلیل این مورد می باشد که باعث شده به موقع در کلاس حضور نداشته وباعث عقب افتادن از درس شوند.
2-1. در قدم بعد با دبیر ادبیات گفتگو صورت گرفت ،که ایشان نیز رضایت خوبی از آنان نداشتند ،که گفتن تکالیف را خوب وبه موقع انجام نداده وسعی کردند ،با تشویق ، کارت امتیاز ،دادن مسئولیت ،پرسش هفتگی ،نمره تشویقی ،حساسیت نشان دادن به کتاب ودفترومسئولیت در کلاس این انگیز درس خواندن را در آنان افزایش دهند.

تجزیه وتحلیل اطلاعات شواهد یک
پس ازشنیدن نظریه های دانش اموزان وهمکاران ومعاونین ومدیریت مدرسه اطلاعات حاصل ازاین فرایندموردتجزیه وتحلیل قرار گرفت که خلاصه یافته ها وتجزیه وتحلیل به شرح زیر:
بالا بودن نمره کارعملی در حد 12 نمره
نداشتن تنوع وخلاقیت درتدریس وتکلیف
عدم علاقه دربرخی معلمین برای یک تدریس هدفمند وخوب به خاطر 12 نمره عملی
نداشتن معیارسنجش درست درارزیابی
نبودمحیطی مناسب برای فعالیت های عملی
چگونگی اجرای راه حل
* باتوجه به راههای پیشنهادی مطرح شده
* استفاده از ابزارهای واقعی هنگام تدریس
* کمک گرفتن از دانش اموزان ممتازبرای یادگیری بهتر دانش اموز مذکور
* کمک گرفتن و باورکردن دانش اموز درخانه توسط والدین
حال با توجه به این نکاتی که دانش آموزان عزیز و همکاران گرامی بیان نمودند،برای اینکه از این زمان اندک استفاده بهتر شود ،چون ثبت نمرات ماهانه رسیده بود اولین تشویق را برای شروع کار با چند نمره تشویقی شروع کردم.
بطوری که ابتدا معدل نمرات مستمر را گرفتم که در 8 و یا کمتر هم بود ،که بعداز توضیح لازم در خصوص ادامه درس خواندن به آنان 3 نمره اضافه کردم که اظهار خوشحالی را در چهره آنان نمایان گشت و بدون اینکه حرف دیگری بزنند قول دادند که با درس خواندن خود برای دو هفته آینده جبران کنند و نسبت به قبل وقت بیشتری برای مطالعه قرار دهند.
گرداوری شواهد 2
بعد از شروع کار شاهد پیشرفت وتحول درروحیه ووضعیت درس دانش اموز بودم. اعتمادبه نفس وعلاقه وی به بالارفته بود بطوری که تکالیف را درکلاس انجام می داد. درخانه توسط والدین امتحان گرفته می شد مدت ساعت خواندن را افزایش داده بود.
راه حل های مشکل
* تغییردرنحوه تدریس وانتخاب شیوه ایفای نقش وسایر شیوه های اموزشی فعال
* ارتباط دادن محتوای درس به واقعیات زندگی روزمره
* تقویت انگیزه دانش اموز
* به کارگیری ابزار و وسایل متنوع به هنگام تدریس
* به کارگیری اصل تشویق وتنبیه درجریان تدریس
راه کارهای فوق ارزیابی ودرنهایت راهبردهای زیر برای حل مشکل انتخاب شد:
* ارتباط دادن محتوای درس با واقعیات زندگی
* تقویت انگیزه دانش اموز
* به کارگیری اصل تشویق

منابع
1-احمدی حمیدروزنامه خراسان یکشنبه 27/1/1391ص 12
2-الهیاری ،زهرا، 80-86
3-دهخدا،علی اکبر، لغت نامه
4-دلاور،علی-1374-ص138
5-سیف،علی اکبر،روانشناسی پرورشی،انتشارات آگاه 1376
6-شاملو،محسن"بررسی راههای ایجادانگیزه مطالعه وتحقیق دردانش آموزان "استادراهنما:جناب آقای حبیب ا.. زارعی
7-فخرایی،سیروس،نقش عوامل محیطی-اجتماعی درانگیزه های تحصیلی دانش آموزان -تربیت ماهنامه پرورشی وزارت آموزش وپرورش،سال سیزدهم مهر1376

20