چکیده
بسیاری از دانش آموزان به درس ادبیات علاقه نشان نمی دهند و در برنامه ریزی خود جایی برای ادبیات در نظر نمی گیرند. بدین جهت دبیر را به اهداف مورد نظر نمی رسانند. بسیاری از اولیا نیز با فرزندان خود دراین زمینه هم فکری دارند . در بسیاری از مواقع مشاهده می کنیم که بی علاقه بودن یادگیرندگان به موضوعی خاص ، ناشی از علاقه مند نبودن والدین و مربیان آن هاست. که این امر علت های مختلفی دارد که باید مورد بررسی قرار گیرد . شاید یکی از علت ها این باشد، که در مدارس به این درس اهمیت داده نمی شود و تصور می کنند چون فارسی زبان رایج است، هر کس بدون کم ترین اطلاعات می تواند از عهده ی تدریس برآید در صورتی که این تصور نادرستی است ، چون زبان ، مهم ترین ابزار انسان برای تفکر ، سخن گفتن،گوش دادن، خواندن و نوشتن است به همین جهت از درس های دیگر مهم تر و شایسته ی توجه بیش تری است که اگر به آن توجه نشود به طور غیر مستقیم به کار دبیران دروس دیگر هم لطمه وارد می کند، زبان و ادب فارسی ، پلی است برای انتقال فرهنگ از نسل های گذشته به امروز و از امروز به آینده .ادبیات ، هنر آفرینندگی است و به آثار با ارزشی که بر گرفته از اندیشه و خیال باشد اطلاق می شود و به خاطر بیان ارزش های اجتماعی و انسانی، برای کلّ جامعه ی بشری، مفید بوده است .
اینجانب … دبیر ادبیات فارسی آموزشگاه … برای علاقه مند نمودن دانش آموزان کلاسم به درس ادبیات فارسی سعی نموده ام که از روش سخنرانی ومتکلم وحده بودن در کلاس خارج شده واز وسایل کمک آموزشی وتدوین مطالب ادبیات فارسی به صورت پاورپوینت و فیلم آموزشی و انواع روش های مشارکتی استفاده نموده وکلاسی فعال وبا نشاط داشته باشم تا دانش آموزان با میل ورغبت بیشتری در کلاس درس حاضر شده و به درس ادبیات فارسی عشق بورزند.
مقدمه
یکی از مشکلات مهم و اساسی در نظام آموزش و پرورش خصوصاٌ در کشور ما، به کار نگرفتن روش های تدریس نوین در آموزش است. به همین سبب کیفیت آموزشی از سطح مطلوب برخوردار نیست و دانش آموزان علاقه زیادی به تحصیل نشان نمی دهند. یکی از دلایل آن عدم آشنایی دبیران با روش های نوین تدریس است. پیشرفت روز افزون علوم و تحقیقات گوناگون در حیطه های مختلف حاکی از آن است که اطلاعات بشر روز به روز افزایش می یابد و مطالب جدیدی به دست می آید . امروزه هر فرد بشر ناچار از استفاده یافته های جدید است . بنابراین لازم است برای تمام مراحل مختلف خواندن یعنی ; ( رمز گشایی ، درک معنی در دو حوزه ی ادراک و تولید ) روش تدریس هایی متناسب با نیاز دانش آموز کنونی پیش بینی شود تا هم وضعیت دروسی مثل زبان و ادبیات فارسی بهبود پیدا کند و هم مشکل مطالعه ی عمومی تا اندازه ای مرتفع گردد . معمولا هر شخصی خواندن را با مهارت رمز گشایی آغاز می کند ، بنابراین انتخاب روش تدریس مناسب این مرحله از اهمیت خاصی برخوردار است .
دبیران در مدارس با سه موقعیت آموزشی روبه رو هستند که در بیشتر موارد یکی از آن ها را انتخاب می کنند. ممکن است در هر کلاس دبیران دروس را به نحوی سازماندهی کنند که دانش آموزان وادار شوند برای برنده شدن تلاش کنند. همچنین، آنان به دانش آموزان اجازه می دهند که برابر با میل خود به یادگیری بپردازند و در برخی موارد، دبیران دانش آموزان را به صورت سازماندهی می کنند که در قالب گروه هایی با یاری یکدیگر مطالب درسی را فرا می گیرند. ولی در بیشتر موارد دیده می شود که در کلاس ها دانش آموزبه تنهایی کار می کند. به هر کدام از دانش آموزان گفته می شود که سرت به کار خودت باشد. با بغل دستی صحبت نکن و..
امروز می بینم که بیشتر فعالیت های یادگیری از طریق همیاری ترغیب می شود زمینه ی دانشی و عاطفی و اجتماعی به هم پیوند می خورند و جنبه های گوناگون شخصیت فراگیرندگان مورد تایید قرار می گیرند. روش های آموزشی فردی و رقابتی در برنامه ی آموزشی جایگاه خاصی دارند ولی باید به وسیله یادگیری مشارکتی متعادل گردند. هر یک از اعضای گروه، نه تنها مسئول یادگیری آن چیزی است که تدریس شده است بلکه مسئول کمک به یادگیری سایر اعضای گروه خود نیز هست تا بدین ترتیب فضای از پیشرفت تحصیلی ایجاد شود. موفقیت این روش در طول ۵۰ سال، مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته و تاثیر البته در زمینه هایی از قبیل بهتر شدن رفتار دانش آموزان و حضور آن ها در مدرسه، افزایش اعتماد به نفس و انگیزه، دوست داشتن مدرسه تحقیقات نشان می دهد که وقتی دو عنصر کلیدی یعنی یعنی اهداف گروهی و مسئولیت فردی با هم مورد استفاده قرار گیرند. نتایج پیشرفت تحصیلی کاملا مثبت و محرز می شود و دانش آموزانی که با هم کار می کنند یک دیگر را دوست خواهند داشت و بیشتر دانش آموزان کلاس که دارای ناتوانایی های یادگیری هستند، در اثر استفاده از این راهبرد با سایر هم کلاسی های خود در کلاس روابط بهتری پیدا می کنند.
به باور ویگو تسکی، فرآیندهای عالی ذهنی در انسان از راه تعامل اجتماعی شکل می گیرد.پیروان نظریه ی سازندگی نیز بر همین باورند، بنابرین مشارکت اجتماعی را یکی از شرایط مهم یادگیری به شمار می روند. طبق این باور، بسیاری از مسائل را که هیچ یادگیرنده ای به تنهایی نمی تواند آن ها را حل کند، از طریق تبادل اندیشه و مشارکت گروهی یادگیرندگان حل می شوند. درگذشته این گونه تصور می شد که کلاس درسی ساکت که دانش آموزان تنها به سخنان دبیران گوش می دهند، بهترین فضا و شرایط رابرای یادگیری دانش آموزن فراهم می آورد.به منظور داشتن یک کار گروهی موفق مهم ترین عامل، آموزش کار به دانش آموزان می باشد که باید هدف مشترک در کار گروه را بدانند و با تقسیم کار و وظایف اختیارات آشنا شوند. بنده در طول سال تحصیلی اخیر سعی کردم بوسیله راهکار های جذاب و نوین دانش آموزانم را به شرکت در کار گروهی در درس ادبیات فارسی وادار سازم.
بیان مساله
کلاس های درس در یک دسته بندی کلی یا شاداب، جذاب و مخاطب پذیرند یا کسل کننده، خمود و مخاطب گریز یا معمولی و عادی. کلاس درسی که در آن به مولفه های جذابیت توجه نمی شود با گذشت زمان ممکن است کم کم سستی و کسل کنندگی در آن به چشم آید که گسست ارتباط بین دبیر و دانش آموز از روشن ترین پیامدهای ناگوار آن خواهد بود و نتایج آموزش را عقیم و بی اثر می سازد. سوال اصلی و اساسی این است که چگونه می توان کلاس درس را جذاب، دلپذیر و خوشایند کرد تا نه فقط مقررات آموزشی، بلکه اشتیاق فراگیران برای یادگیری و حس کنجکاوی وحقیقت جویی آنان عمده ترین عامل حضورشان در کلاس باشد و رعایت انضباط و مقررات و آداب آموزشی را برای بهر ه برداری بیشتر از کلاس باعث شود؟آیا می توان با قاطعیت و انعطاف پذیری و با اعمال حاکمیت و مدیریت بی چون و چرا، کلاس را جذاب کرد؟آیا با واگذارکردن فراگیران به حال خود و حذف نظارت و مدیریت، می توان کلاس را جذاب ساخت و شوق فراگیر برای حضور در کلاس را برانگیخت؟آیا اجازه هرنوع اظهار نظر، هرنوع سخن و پرسش و به اصطلاح رایج تر اجازه "گفتمان آزاد" می تواند به جذابیت کلاس کمک کند یا باید به عوامل دیگر توجه کرد و به جای جذابیت زود گذر ـ که نتایج زودگذری از آن حاصل می شود ـ به جذابیت پایدار کلاس اندیشید و کلاس درس را با حفظ کلاس بودن و جریان داشتن درس و تعلیم در آن برای فراگیران مبارک و مطلوب گردانید؟
دبیر یکی از ارکان اساسی آموزش و پرورش است و بدون در نظر گرفتن نقش او، نقش سازنده ای را نمی توان برای تعلیم و تربیت منظور کرد. دبیر نه تنها متخصص مسائل آموزشی، بلکه راهنما، سرمشق، مشاور مشفق و دوست و مشکل گشای دانش پژوهان است.
حال اگر دبیر بتواند غیراز آنکه مسائل آموزشی را می آموزد، مشفقانه و مشتاقانه در صلاح و اصلاح رفتار و تربیت فراگیران بکوشد، با آنان نه از روی مقررات خشک آموزشی بلکه از روی احساس و عاطفه متعادل رفتار کند، موقعیت آنان را درک کند، خشک و عبوس و با اخم و ترشرویی برخورد نکند، حرمت و جایگاه آنان را پاس دارد و با آنان در تعامل و تفاهم باشد، کلاس درس، کلاس خوشایند و پرجاذبه خواهد شد و فراگیران برای حضور در چنین کلاسی اشتیاق نشان خواهند داد.
دبیری می تواند جذابیت کلاس را فراهم آورد که از نظر علمی توانا و مسلط باشد. در واقع اصلی ترین وظیفه آموزشی دبیر یاد دادن و آموختن است و دبیری که از نظر علمی تواناتر باشد، بهتر می تواند این وظیفه را به انجام رساند. حال اگر وظیفه آموزشی دبیر با کم آگاهی او به خوبی انجام نگیرد و کلاس درس او سطح مناسبی از اندیشه و دانایی را نداشته باشد، ممکن است فراگیران نسبت به حضور در چنین کلاسی احساس تردید کنند و به این نتیجه برسند که خودشان با مطالعه کتاب می توانند به همین سطح از آموزش که دبیر آن را عهده دار شده است، دست یابند.
در این صورت کلاس برای فراگیران جذابیت نخواهد داشت و تنها ممکن است قوانین و مقررات آموزشی یا به تعبیری درست تر "جبر مقررات آموزشی" آن ها را به حضور در کلاس راضی سازد. در تجارب برخی از دبیران مشاهده و شنیده شده است که آنان بدون آنکه قواعد سخت گیرانه ای را برای حضور دانش آموزان در کلاس وضع و اعمال کنند، تنها به دلیل اطلاعات گسترده علمی توانسته اند دانش آموز را مشتاقانه به کلاس بیاورند و دانش آموزان از چنین کلاسی بهره های فراوان برده اند.
تسلط علمی دبیر امری جدا از پاسخ گویی اوست. ممکن است دبیری به لحاظ علمی توانمند باشد، اما در پاسخ به پرسش های دانش آموزان توانایی نشان ندهد، زیرا پاسخ گویی علاوه بر حضور ذهنی قوی به پیش زمینه های دیگری همانند آشنایی با اندیشه روز و شبهات جدید، استفاده از منابع نوتر و جدیدتر، احترام به جایگاه فراگیر و در نظر گرفتن حق پرسش برای او و استقبال از جلب مشارکت و حاکمیت جوّ پرسش در کلاس نیاز دارد.
دبیری که با این پیش زمینه ها بیگانه باشد، پاسخ گو نخواهد بود. دبیری که به مطالبات، ابهامات و سوالات دانش آموزان پاسخ ندهد، نمی تواند برای آنان جذابیت ایجاد کند و چنین کلاسی برای ذهن پرسشگر دانش آموزان، کلاسی بی جاذبه تلقی خواهد شد.
توصیف وضعیت موجود:
اینجانب … دبیر … آموزشگاه …. شهرستان … مدت … سال است که در آموزش و پرورش در حال خدمت می باشم .و هم اکنون در آموزشگاه … در سمت دبیر …. تدریس می کنم. مساله ای که بنده با آن مواجه شدم وباعث شد که تغییراتی در کلاسم ایجاد کنم هر ساله در پایان هر دو نیم سال (اول ودوم ) از دانش آموزان می خواهم که نقطه نظرات خود را در قالب نظرا ت ، انتقادات و پیشنهادات در مورد روش تدریس بنده ارائه دهند پس از جمع آوری به این نتیجه رسیدم که دانش آموزانم به درس ادبیات فارسی کمتر توجه نشان می دهند ونمره ارزشیابی های مستمر آنان در این درس کمتر است و در فعالیت های گروهی شرکت نمی کنند .به همین دلیل تصمیم گرفتم پژوهشی در این زمینه انجام دهم.
– چرا دانش آموزان به درس ادبیات فارسی علاقه چندانی ندارند؟
– آیا شیوه تدریس بنده یا دبیران سال های قبل سبب بی انگیزه نمودن آنها به درس ادبیات فارسی شده است؟
– عدم آشنایی دانش آموزان به نحوه ی مطالعه این درس ،سبب بی علاقگی آنها به این درس شده است ؟
– عدم توجه به ارزشیابی های مستمر وتکوینی در یادگیری درس ادبیات فارسی تاثیر داشته است ؟
– عدم استفاده از وسایل کمک آموزشی درتدریس توسط دبیران موثر بوده است ؟
– چگونه می توان دانش آموزان را به درس ادبیات فارسی علاقه مند سازم؟
اینها سوالاتی بودند که باید پاسخ آنهارا پیدا کرده وراهکارهای مناسب برای آنها پیدا می کردم. ارزشیابی بخشی از فرایند یاددهی – یادگیری است. همه دست اندرکاران امور آموزشی وتربیتی با کلمه ارزشیابی و امتحان آشنایی دارند . اگر بگوییم که ارزشیابی حلقه مفقوده یادگیری محسوب می شود زیاد به خطا نرفته ایم چرا که از یک نظر ارزشیابی آخرین حلقه از فعالیت های آموزشی دبیر وبرنامه درسی محسوب می شود واز نظر دیگر ارزشیابی در روش های فعال تدریس ادبیات فارسی باید مقدم واستمرار دهنده برنامه های درسی وفرایند تدریس شمرده شود. همه گمان می کنند که ارزشیابی مخصوص اندازه گیری دانش ها ومهارت ها ی دانش آموزان از مطالب مطرح شده در کلاس درس است در حالی که ارزشیابی باید شامل برنامه درسی وفعالیت های دبیر در کلاس ونحوه تدریس وی نیز می باشد وبه عنوان ابزاری برای درک نقایص برنامه وروند تدریس ویادگیری دانش آموز به کار رود.حال می توان گفت که ارزشیابی بخشی از فرایند یاددهی – یادگیری است وجدا از آن ودر انتهای آن قرار نمی گیرد.
شیوه گرد آوری اطلاعات (شواهد 1 )
پژوهش حاضر دربین دانش آموزان کلاس 202 سال دوم رشته تجربی آموزشگاه فاطمه الزهرا (س) می باشد .امسال هم طبق سالهای قبل برای اینکه بدانم چرا دانش آموزان به درس ادبیات فارسی علاقه کمتری نشان می دهند وچه کار کنم که دانش آموزان از این حالت خارج شوند وبا دید دیگری به این درس نگاه کنند به اهمیت درس ادبیات فارسی پی ببرند ابتدا از خود آنها خواستم که نظرشان را درباره این درس وکلاس بنویسند وبگویند چه انتظاری از کلاس ادبیات فارسی دارند ودوست دارند از چه روشی برای تدریس این درس استفاده شود. بعداز نظر خواهی از دانش آموزان با مشاور وهمکارانم در باره علل بی علاقگی وضعف دانش آموزان در این درس صحبت نمودم سپس از تعدادی از اولیاء دانش آموزان ضعیف دعوت به عمل آمده وعلل بی علاقگی وضعف فرزندشان را نسبت به درس جویا شدم. تا بتوانم دانش آموزانم را به شرکت در کار گروهی ترغیب نمایم.
تجزیه وتحلیل داده ها
پس از بررسی نظرات ومطالعه کتاب ها ومجلات مختلف و همفکری ومشاوره با مشاور در مدرسه وسایر همکاران درباره علت عدم علاقه دانش آموزان به درس ادبیات به نتایجی دست یافتم که به شرح ذیل می باشد:
نظرات همکاران:
– نداشتن انگیزه
– توجه بیش از حد به مسائل جانبی وحاشیه ای (تفریح ومیهمانی ، شب نشینی و…)
– توجه ،علاقه وتحت تاثیر برنامه های تلویزیونی وماهواره ای قرار گرفتن
– تحت تاثیر محیط قرار گرفتن
– نداشتن برنامه ریزی وعدم رسیدگی به موقع به والدین به وضعیت درسی دانش آموزان
– عدم علاقه به مطالعه
– نداشتن انگیزه وهدف
– صرف اوقات زیادی از شبانه روز برای دیدن برنامه های تلویزیونی
– سطح تحصیلات خانواده
نظر خواهی از دانش آموزان برای من بسیار حائز اهمیت بود به همین دلیل از آنها خواستم که نظرات ،خواسته ها وعلت عدم علاقه شان به درس ادبیات فارسی را بدون نوشتن مشخصاتشان روی برگه ای برایم بنویسند. البته نظر خواهی از دانش آموزان فقط اختصاص به سال دومی ها نداشت بلکه از پایه های بالاتر هم نظر سنجی به عمل آمد. علاوه بر نظر خواهی از کلیه دانش آموزان با چند تن از دانش آموزان ممتاز ودرس خوان ودانش آموزان ضعیف مصاحبه ای ترتیب دادم که مختصری از گزارش به شرح ذیل می باشد.
نظرات دانش آموزان :
الف- نظر دانش آموزان ممتاز ودرس خوان:
-نحوه تدریس دبیر
– خشک وبی روح بودن کلاس
– ترس ودلهره واضطراب دانش آموزان از پرسش های کلاسی
-زمان کم وحجم زیاد دروس
ب- نظر دانش آموزان ضعیف
– نداشتن انگیزه ودرک درست وروشن از آینده
– عدم علاقه به مطالعه و عدم آگاهی به نحوه صحیح مطالعه
– تحت تاثیر محیط قرار گرفتن
– نداشتن علاقه به کلاس ودرس
موارد ذکر شده مهمترین مسائل دانش آموزان بود که حالا جزئی از دغدغه های ذهنی من شده بود وباید تا جایی که می توانستم در بهبود وضعیت تلاش می کردم.
اجرای راه حل جدید :
بنابر این جهت تنوع تدریس ادبیات فارسی تصمیم گرفتم از رایانه و فناوری اطلاعات استفاده نمایم.
روش اجرا :
قبل از ارزشیابی باید درس را تدریس نمود. هرچند موضوع روش ارزشیابی ونحوه علاقه نمودن دانش آموزان به درس ادبیات فارسی می باشد ولی ابتدا اشاره ای کوتاه به روش تدریس اینجانب در کلاس درس نموده وبعدا به روش ارزشیابی می پردازم. بنده حدود 23 سال است که در شهرستان نهاوند به تدریس مشغول هستم در طول این سال ها تمام سعی وتلاش بنده این بوده که حداکثر توان علمی وتجربی خویش را جهت بالا بردن کیفیت تدریس با استفاده از روشهای مختلف تدریس به کار گیرم تا بیشترین نتیجه را در یادگیری وشکوفایی استعدادهای دانش آموزان داشته باشم .در طول این سالها با روش های مختلفی آشنا شده و اغلب دارای نتایج خوبی بوده اندهر چند که بعضی از آنها وقت زیادی را نیاز داشته اند. در این راستا با دانش آموزان متفاوتی سرو کار داشته ام وسعی نموده ام در هر کلاس با توجه به سطح فکر دانش آموزان از روش های متفاوتی برای تدریس وارزشیابی استفاده نمایم. همچنین در طول این سال ها به این نتیجه رسیده ام که تدریس زمانی می تواند بیشترین راندمان را داشته باشد که :
– دبیر به موضوع مورد تدریس علاقه واقعی داشته باشد وبرای آن ارزش قائل شود.
– برای دانش آموزان ارزش قائل شود که این درس در هر رشته ای که باشدمورد استفاده قرار گیرد.
– آشنایی با انواع روش های نوین تدریس در امر یادگیری واستفاده از وسایل کمک آموزشی نظیر نرم افزار های آشنایی با ادبیات وتدوین آن ،فیلم آموزشی و…
روش تدریس :
معمولا جلسه اول ورود به هر کلاس را با نام جلسه معارفه و آشنایی آنان با روش تدریس وانتظارات دبیر از آنان وآگاه نمودن آنان به اهمیت یادگیری ادبیات فارسی می پرداختم .
در جلسه دوم که تدریس شروع می شود برای اینکه به عمق مطالب درسی پی ببرند در جلسه اول مطالبی راجع به نحوه مطالعه این درس در اختیار دانش آموزان قرار می دهم اینکه محیطی را برای مطالعه انتخاب نمایند فضای آرام وساکت ، از لحاظ نور دهی مکان مطالعه ،اختصاص چه زمانی برای مطالعه هر درس ،پیش مطالعه دروس قبل از تدریس دبیر با وجود توضیحاتی که در جلسه معارفه حاصل تجربیات بنده در مورد شیوه مطالعه بوده در اختیار دانش آموزان قرارداده تا آنان را به مطالعه وکتابخوانی نه تنها به درس ادبیات فارسی بلکه به سایر دروس ومطالعات غیر درسی علاقه نشان دهند.
قبل از تدریس در جلسه اول از دانش آموزان می خواهم به مدت 15 الی 20 دقیقه سر کلاس به مطالعه درس بپردازند تا بنده رئوس مطالب واهداف رفتاری را یا روی تابلو برای آنها می نویسم یا پاورپوینت ادبیات فارسی را که خودم برای اکثر دروس به آماده نموده ام در سایت راه اندازی نمایم.
در حین پیش مطالعه در کلاس به نحوه مطالعه دانش آموزان توجه می کنم که یکی از مشکلات آنان مطالعه با صدای بلند بود . برای دانش آموزان توضیح دادم که هنگام مطالعه سعی نمایید با تمرکز حواس بیشتر وبا چشم مطالعه نمایید یا اگر فرصت شد قبل از تدریس مبحث اصلی حداقل 5 دقیقه در مورد اهمیت موضوع تدریس بحث نمایم یا گوشه ای از فیلم آموزشی راجع به تدریس رابرای آنان نمایش دهم وآنقدر موضوع را مهم وجذاب جلوه می دهم که دانش آموز دوست داشته باشد موضوع رابداند.
به عنوان مثال :
– تدریس به کمک وسایل کمک آموزشی و بوسیله پاور پوینت
– روش تدریس تنها یک روش نیست بلکه از روش سخنرانی – گروهی- پرسش وپاسخ – الگوی کاوشگری با استفاده از فیلم آموزشی ونرم افزار ادبیات و آشنایی با شعرا با توجه به موضوع درس ووضعیت کلاس استفاده می شود.
درحین تدریس به دانش آموزان فرصت مطرح نمودن سوالاتی که به ذهنشان می رسد را می دهم واز سایر دانش آموزان می خواهم که پاسخ دهند ودر نهایت پاسخ های دانش آموزان را جمع بندی واصلاح می نمایم.
– سعی می کنم کلاس را زنده وفعال نگه دارم بدین منظور در ضمن تدریس سوال می کنم
هر دانش آموز ی پاسخ صحیح را بدهد همان موقع نمره می گیرد. به منظور علاقه مند نمودن دانش آموزان موضوعات ادبیات فارسی را در اختیار آنها قرار می دهم تا به دلخواه به صورت گروهی موضوعات ادبیات فارسی مثلا شعرای معاصر ،تاریخ ادبیات زندگی نامه بزرگان
– روش دیگر برای علاقه مند نمودن دانش آموزان اختصاص بخشی از نمره مستمر ادبیات فارسی به جمع آوری آلبوم عکس ادبیات فارسی از موضوعات شاعران و نویسندگان استان یا استانهای دیگر به خصوص در نیمسال دوم به صورت گروهی به انجام پژوهش پرداخته و از پاورپوینت زندگی نامه بزرگان و شعرا و آشنایی با مفاهیم ادبی وبا استفاده از نرم افزار یولید به صورت سی دی تحویل نمایند.
– روش دیگر جهت علاقه مند نمودن دانش آموزان : استفاده از وسایل دست ساخت ادبیات فارسی مثل نشریه،بروشور،روزنامه دیواری،چند رسانه ای
ارزشیابی
فعالیت های دانش آموزان در کلاس شامل : تهیه مقاله – تدوین نرم افزار به صورت پاورپوینت از خلاصه دروس ادبیات فارسی- فیلم های آموزشی که از تلویزیون در مورد موضوعات ادبیات فارسی ضبط کرده اند با توجه به موضوع کتاب – یک تکه از روزنامه – تهیه عکس از اینترنت – جمع آوری اخبار واطلاعات ادبیاتیی وتهیه آلبوم عکس – کنفرانس در کلاس و… در تعیین نمره ارزشیابی نقش دارد
در اجرای روش ارزشیابی مراحل زیر انجام می شود که عبارتند از :
در دومین جلسه حضور در کلاس موضوع درس تدریس می شود وشیوه های ارزشیابی به دانش آموزان در جلسه اول معارفه گفته می شود
اولین ازرشیابی کلاس:
یکی از اولین ارزشیابی های طول سال اولین ارزشیابی است زیرا دانش آموزان دبیر را ودبیر دانش آموزان را ارزشیابی می کند. دانش آموز نوع سوالات دبیر – روش ارزشیابی -صحت ارزشیابی را ودبیر دانش آموزان قوی وضعیف وسطح کلاس را تشخیص می دهد.
– از جلسه دوم به بعد دانش آموزان کلاس به دو گروه الف وب تقسیم می شوند وهر جلسه از یک گروه درسی پرسیده شود در هر گروه هم دانش آموزان ضعیف هستند هم قوی . هر جلسه ازیک گروه درسی می پرسم ونمی گویم از جایی که از شما درس نپرسیده ام درس می پرسم وجلسه بعد از گروه بعدی به این ترتیب همه کلاس همه ی کتاب را ارزشیابی می شوند .
در کلاس بعدی یک جلسه تدریس یک جلسه پرسش شفاهی را انجام می دهم وبعداز اتمام هر درس آزمون کتبی به عمل می آورم که تاریخ را در صفحه اول دفتر نمره ثبت می نمایم تا با آزمون های دیگر تداخل نداشته باشد.
– در پایان هر ماه گروه الف وب مقایسه می شوند نماینده هرگروه نمرات را جمع می کند ومیانگین گیری می شود. در دفتر نمره من یادداشت می شود مثلا گروه الف 18.5 وگروه ب 19 برای دانش آموزان هم رقابت بر انگیز است وهم ایجاد تنوع وشادی می کند.
– در پایان هر ماه برترین ها به مدیر مدرسه معرفی می شوند ، البته به دانش آموزان گفته می شود که بدترین ها هم معرفی خواهند شد ولی هر گز این کار نمی شود اما به صورت خصوصی از اولیا ء آنان دعوت به عمل می آید .
– معرفی سر صبحگاه – تشویق توسط دانش آموزان – دادن جایزه به برترین ها .
این روش بسیار رقابت بر انگیز وترغیب کننده است دربین دانش آموزان شور وهیجان ایجاد می کند اینکه بسیاری از دانش آموزان برای اولین بار اسمشان سر صف خوانده می شود ،جایزه می گیرند اسمشان به عنوان دانش آموز زرنگ روی تابلو می رود.
– بالای 19 را تشویق یا در صورت امکان به اردو می بریم .
– اگر این نمره شما خوب باشد بیشترین تاثیر را در نمرات مستمر دارد.
– قبل از شروع درس هر جلسه حتما حضور وغیاب انجام می شد واز علت غیبت دانش آموزان مطلع می شدم واحوالشان را می پرسیدم همین کار باعث می شد که دانش آموزان احساس ارزش کنند وبداند که دبیرش به اوعلاقه مند است وحضورش در کلاس برایم مهم است.
– یکی دیگر از کارهایی که با توجه به نظر یکی از همکاران که در جلسه شورای دبیران مطرح نمودند انجام دادم این بود که هر دانش آموز قوی ودرس خوان با دانش آموزی که از نظر درسی ضعیف است کار کند و وضعیت دانش آموز ضعیف بهتر شود به نسبت بهبود وضعیت دانش آموز ضعیف ،دانش آموز قوی را تشویق خواهیم کرد. دانش آموزان درس خوان داوطلبانه وبه اختیار با یک یا دو دانش آموز ضعیف کار نموده وضعیت درسی بهتر ازقبل شد.
نکته ای که من موقع تصحیح اوراق امتحانی خردادماه با آن مواجه شدم وباعث خوشحالی من شد علاوه بر نمرات خوب دانش آموزان ، این بود که تعدادی از آنها عبارات وجملات زیبایی که در کلاس روی تابلو نوشته می شد یا جملات زیبا وجدیدی را پایین برگه های امتحانی شان نوشته بودند که من احساس کردم این روش خوبی بود ومورد توجه دانش آموزان قرار گرفته است.
ضرورت فعالیت های گروهی
جانسون و همکارانش ادعا می کنند که بهره گیری از روش های یادگیری مشارکتی دست کم دو دشواری ممکن را از بین می برد: افت پیشرفت تحصیلی و افزوده شدن گوشه گیری، از خود بیگانگی، بی هدف و ناراحت بودن در فعالیت های جمعی و این روشی است بر نگرش مثبت به مدرسه می افزاید، سبب بالا رفتن اعتماد به نفس شده و روابط فردی بین دانش آموزان را بهبود می بخشد.
برای گریز از گوشه گیری گروه های یادگیری، الزامی است گروه ها با یکدیگر ارتباط داشته باشند، کارهایشان را به هم نشان دهند و در صورت نیاز از کارهای یک دیگر دیدن کنند و الگو بگیرند.
فعالیت های گروهی باعث می شود که بیش از حد انتظار بیاموزند زیرا یاد دادن به دیگران به فرد کمک می کند تا آموخته های خود را بهتر بفهمد. افراد دارای مسئولیت متقابل نسبت به یک دیگر می شوند و مهارت های اجتماعی به صورت مستقیم آموخته می شود.
مزایای فعالیت های گروهی
پیشرفت تحصیلی
شرکت فعال تر فراگیران در جریان یادگیری
انگیزش بیش تر برای یادگیری
مسئولیت پذیری بیش تر برای آموختن و یادگیری خویش
پرورش مهارت های همکاری و برقراری ارتباط
علاقه مندی بیش تر به درس و مدرسه
تدارک فرصت های بیش تر برای مشاهده و ارزیابی دبیر از یادگیری های دانش آموزان
کسب توانایی ابراز نقاط قوت خود
فراگیری پیوند زدن چند فکر با هم دیگر
افزایش عزت نفس
پرورش مهارت های خود مدیریتی
پرورش تفکر نقاد
توجه به تفاوت سبک های یادگیری
از طریق آموزش جمعی توان خود را برای کار با یک دیگر افزایش می دهند.
احساس لذت دانش آموزان از بخش های یادگیری
اعضای گروه ها از یکدیگر می آموزند.
مزیت اصلی کار در گروه مشارکت و همکاری است که در کار گروهی تشویق و ترغیب می شوند که به رشد مهارت های اجتماعی دانش آموز نیز کمک می کند.
گرد آوری اطلاعات (شواهد 2 )
بعداز انجام دادن این کارها تصمیم گرفتم که دوباره نظر دانش آموزان را نسبت به کلاس جویا شوم ، به همین دلیل برگه های نظر خواهی رابین دانش آموزان توزیع نموده واز آنها خواستم نظرات ، انتقادات و پیشنهادات خودرا نسبت به درس ادبیات وروش تدریس بیان کنند
1 – کلاس درس ادبیات فارسی فقط به ادبیات فارسی اختصاص نداشته باشد در صورت امکان از مباحث بیشتری راجع به مسائل نوجوان و جوان وخواسته ها ونیازهایشان صحبت شود.
2- در هنگام نوشتن سریع ، خط دبیر خوانا نیست سعی شود بیشتر از نرم افزار پاورپوینت استفاده شود که توسط خود دبیر تدوین شده است .
3- اظهار علاقه زیادی به فیلم های آموزشی فراهم شده توسط دانش آموزان در مورد موضوعات ادبیات فارسی داشتند.
4- در نهایت اظهار رضایت اکثر دانش آموزان از نحوه تدریس وشیوه ارزشیابی وگذشت از یک نمره بد آنها اگر سایر نمرات روند صعودی داشته باشد. در نهایت به پیشنهاد وهمکاری یکی از دوستان که در امر تدریس معلومات ارزنده ای دارند پرسش نامه ای در باره علل عدم علاقه دانش آموزان به درس ادبیات فارسی ،راهکارهای برای بهبود وضعیت تهیه وبین دانش آموزان توزیع شد .
5-همواره دانش آموزان در فعالیت های گروهی در درس ادبیات فارسی شرکت می کردند و این باعث رضایت بنده می شد.
با توجه به اظهار نظر دانش آموزان به این نتیجه رسیدم که بیشترین تاثیر را در علاقه مندی یا عدم علاقه دانش آموزان به کلاس ودرس را :
– رفتار وبرخورد ونحوه ارزیابی وتدریس دبیر واستفاده از شیوه های مختلف تدریس و آشنایی با شیوه های نوین آموزشی
– استفاده از نرم افزارهای آموزشی
– فیلم آموزشی
– نرم افزار ادبیات فارسی
– آزمایشگاه عملی
-برنامه تلویزیونی
-وبلاگ تدوین شده توسط دبیر بر جای می گذارد.
به طور کلی بزرگترین هدف آموزشی پر کردن ذهن نیست ،بلکه نظم بخشیدن به آن است ،یعنی آن را چنان پرورش دهیم که از قابلیت های خودش استفاده کند.
ارزیابی تاثیر اقدام جدید و اعتبار بخشی :
بعد از اجرای طرح ونظر خواهی از دانش آموزان و اولیاء آنها به این نتیجه رسیدم که طرح مورد توجه دانش آموزان قرار گرفته وبا اظهار رضایتی که با تکمیل پرسشنامه نشان دادند متوجه شدم که بحمدالله توانسته ام رضایت دانش آموزان را جلب نمایم. نظرات دانش آموزان هر کلاس را برسی نموده وخواسته های هر کدام را جداگانه دسته بند ی نمودم ودر هر کلاس طبق خواسته های آنها وتقاضا هایشان را عمل می کردم.
مهم ترین مسائلی که برای علاقه مند شدن به درس ادبیات عنوان می کردند عبارت بودند
از :
– نحوه تدریس وبرخورد دبیر
– ایجاد انگیزه وشور وشوق وتنوع در کلاس
– استفاده از فیلم های آموزشی وبرنامه های آموزشی تلویزیونی ضبط شده توسط دانش آموزان در مورد موضوعات ادبیات
– تدوین نرم افزار ادبیات به صورت پاورپوینت با استفاده از خلاصه دروس دبیر
-صحبت راجع به مسائل ومشکلات جوانان و آینده رشته تحصیل آنها
در ضمن طرح وپرسش نامه ای را که تهیه کرده بودم را در اختیار مدیر ، سر گروه آموزشی وسایر همکاران ادبیات فارسی قرار دادم ونظرشان را در مورد طرح جویا شدم که خوشبختانه مورد توجه واقبال آنان قرار گرفت. انجام همه این کارها باعث شده بود نظر دانش آموزان در باره کلاس ادبیات فارسی تغییر کرده وتا حدودی باعث ایجاد علاقه وانگیزه در آنها شود . اما هنوز کار تمام نشده وباید باز هم تحقیق کرد وکار کرد چرا که راهی طولانی پیش رو داریم وبا دانش آموزان وفکر وروح آنها سروکار داریم به امید روزی که آنگونه باید بتوانیم بر دانش آموزان عزیز وتوانمد این مرز وبوم اثر گذار بوده ودراه پیشرفت وسرافرازی ایران عزیزمان بیش از پیش قدم برداریم.
نتیجه گیری :
نتیجه این روش ها را در امتحان نیمسال دوم بارها وبارها مشاهده کرده ام :
– میانگین نمرات کلاسی حدود 2 نمره افزایش یافت.
– دانش آموزانی بوده اند که بعضی دروس را نمره پائین آوردند ولی ادبیات فارسی را نمره خوب آوردند .
– خود دانش آموزان از روش تدریس وارزشیابی – اداره کلاس وروش های مختلف بسیار راضی وخشنود بوده اند.
راههای علاقه مندی دانش آموزان به کلاس :
– فعال نمودن وشرکت دادن دانش آموزان به کلاس در بحث های گروهی وارائه کنفرانس توسط آنان.
-ایجاد انگیزه در دانش آموز
– برخورد محترمانه وارزش گذاری به شخصیت دانش آموز ودرک آنها
– آموزش نحوه صحیح مطالعه 5-ایجاد تنوع ونشاط در کلاس با استفاده از روش های نوین یادگیری
– همیاری باعث رشد ادراک دانش آموزان می شود ،زیرا آنها رغبت درپی فعالیت گروهی سطوح بالاتر یادگیری (کاربرد ، تجزیه وتحلیل و ارزیابی ) می شوند (الیس ووالن ،1382،280 )
– در بحث های گروهی همه ی اعضای گروه فرصت اظهار نظر ورهبری را می یابند ومهارت رهبری آنان تقویت می شود ، هم چنین کار کردن بایکدیگر را به طور طبیعی تجربه می کنند
پیشنهاداتی جهت فراگیری بهتر درس ادبیات فارسی:
– استفاده وآشنایی دبیران محترم با انواع روش های نوین تدریس در فرایند یاد دهی ویادگیری که موجب تنوع وعلاقه مندی بیشتر دانش آموزان در بحث های درسی وعلمی می شود.
– پیش مطالعه درسی توسط دانش آموزان 20 دقیقه قبل از تدریس دبیر در کلاس.
– مشارکت هرچه بیشتر دبیران ومسئولان مدرسه ها با دانش آموزانی که قصد انجام فعالیت های خارج از مدرسه را دارند .
– افزایش واهمیت دادن به دوره های تخصصی آموزش ضمن خدمت دانش افزایی دبیران ادبیات فارسی وشرکت فعال همکاران
-استفاده نکردن از دبیران غیر متخصص برای تدریس ادبیات فارسی
– استفاده از ارزشیابی مستمر از نحوه تدریس وتهیه چک لیست های آموزشی – یادگیری توسط دبیران
– مجهز کردن کتابخانه های مدارس به کتاب های ادبیات فارسی ومجلات آموزشی این رشته
– در صورت امکان تاسیس وتجهیز اتاق ادبیاتی مدارس ومناطق آموزش وپرورش وسیستم هوشمند رایانه ای
– برگزاری جشنواره های تدریس دبیران وجشنواره های از پژوهش های دانش آموزی
– استفاده از سایت تکنولوژی آموزشی وتجهیز مدارس
– در صورت امکان برای هر درس کلاسی اختصاص داده شود وامکانات لازم مورد نیاز برای هر درس به تناسب رشته تحصیلی ودرسی که تدریس می شود در اختیار دبیر ودانش آموزان قرارداده شود
– استفاده بیشتر از نرم افزا رهای آموزشی می تواند در علاقه دانش آموزان موثر باشد به عنوان مثال مطالب درسی را به صورت پاورپوینت آماده کرده ودر کلاس استفاده شود همانطوری که بنده در دروس ادبیات فارسی این کار را انجام داده ام .
– تشکیل وحمایت از انجمن های علمی فرهنگیان ودانش آموزان با امکانات وفضای فراهم تشکیل بانک اطلاعاتی در دسترس عموم از موفقیت ها وتجارب گذشته دانش آموزان برتر وفرهنگیان نمونه
– احیای پژوهشگاه دبیر به شکل علمی – پژوهشی نه صرفا در قالب گروههای آموزشی
– برنامه ریزی وسرمایه گذاری صبورانه وهدفمند برکیفیت آموزشی که به تبع بعد از چند سال کمیت آموزشی مورد نظر را نیز فراهم می کند.
پیشنهادات جهت شرکت دادن دانش آموزان در کار گروهی :
دانش آموزان از همدیگر چیزهای زیادی می آموزند. آن ها اغلب راحت تر می توانند متوجه مطلبی شوند که یک تازه آموخته توضیح می دهد. اکثر دانش آموزان لذت می برند دست کم بخشی از وقت خود را صرف کار های گروهی کنند. پیشنهاد های زیر می تواند به شما کمک کنند تا بهره بیشتری از کار گروهی ببرید.
۱-در رابطه با دلایل خود برای فعالیت های گروهی، با دانش آموزان صادق باشید. با آن ها راجع به مزایای آموزش گروهی صحبت کنید.
۲-به جای رقابت، برای تشریک مساعی برنامه ریزی کنید. برای آن ها فعالیت های گروهی ترتیب بدهید تا تکالیف بین اعضای گروه تقسیم، و تجربه نصیب همه شود
۳-به دانش آموزان یاری دهید به همدیگر کمک کنند. دانش آموزان را تشویق به گرفتن تست از یکدیگر بکنید تا بتوانند به صورت غیر رسمی، همه در طرح سوالات منطقی و هم در پاسخ دهی به پرسش ها تمرین کنند.
۴-دانش آموزان را به ارزشیابی اوراق یکدیگر بگمارید. کمترین خاصیت این کار آن است که آن ها پاسخ های خود را با نمونه پاسخ هایی که به آن ها داده اید مقایسه کنند. متعاقباً با افزایش مهارت آن ها در ارزشیابی کار یکدیگر، می توانید آن ها را به انواع پیچیده تری از ارزشیابی، که در آن دانش آموزان با در نظر گرفتن یک ضابطه ی معین یا از قبل توافق شده نسبت به کار همدیگر اظهار نظر می کنند، تشویق نمایید.
۵-به دانش آموزان فرصت دهید به همدیگر درس بدهند. درس دادن به دیگران بهترین راه برای ثبت دانسته های خود است
۶-گرو های متفاوتی تشکیل دهید. وقتی دانش آموزان را برای همکاری های دسته جمعی گروه بندی می کنید، راجع به نحوه ی آرایش آن ها بیندیشید. در شرایط مختلف ممکن است بخواهید آن ها را در گروه های دوستی، گروه های بر اساس توانایی و یا تیم های یادگیری جای دهید تا محدوده قابلیت ها و توانایی ها را متعادل سازید.
۷-مواظب احساسات آن ها باشید. نسبت به رسیدگی به مشکلات بین فردی درون گروهی حساس باشید. هیچ دلیلی ندارد دانش آموزانی را که هیچ علاقه ای به یکدیگر ندارند وادار به همکاری بکنید. شاید لازم باشد طرح هایی احتیاطی در نظر داشته باشید تا در صورت بروز اشکال، آرایش گروه ها را تغییر دهید.
۸-از تنبلی جلوگیری کنید. بر فعالیت های گروهی نظارت کنید تا مطمئن شوید دانش آموزی در یکی از گروه ها تنبلی نمی کند و از مسئولیت شانه خالی نمی کند.
۹-دانش آموزان مشکل ساز را تقسیم کنید. گه گاه ترکیب گروه ها را تغییر دهید تا دانش آموزان محبوب یا مشکل ساز همیشه در گروه یکسانی باقی نمانند.
کلام آخر :
– با مطالعه وتحقیق چالش های مسیر کلاس خود را بشناسد وفاصله ذهنی ومهارتی خویش را با دانش آموزانش کم کند.
– در کلاس در س به فعالیت های کلاسی به مثابه لحظات مهم اصل زندگی می نگرد نه صرفا وظیفه
– همه دانش آموزان را دوست دارد اگر چه مطمئن است ممکن است همه آنها اورا دوست نداشته باشند.
– در فعالیت های کلاسی وشخصی خود را هدفمند ، پرتلاش،علاقه مندوکم انتظار نشان می دهد
– دانش آموزان را برای آینده ای که می بیند می سازد نه صرفا برای برآوردن انتظارات روزمره گذشته وامروز
– به دانش آموز ان شوق وزیبایی های زندگی، اندیشیدن وارزش علم را می آموزد
منابع قابل استفاده :
– الیس ، سوزان ووالن . آشنایی با یادگیری از طریق همیاری ،ترجمه طاهر رستگار ومجید ملکان،نشرنی ، تهران ،چاپ هفتم ،1382
– بروس ، چویس،ویل ،مارشال ،الگوهای تدریس 2000 ، ترجمه محمد رضا بهرنگی ، نشر کمال تربیت تهران ،چاپ اول ،1380 .
– شعبانی ، حسن ، مهارت های آموزشی ، روش ها وفنون تدریس ، انتشارات سمت ، تهران ،1384 .
– حایری زاده ، قاسم خان ، سودابه ، محمد حسین ، یادگیری از طریق همیاری ، نشرنی ،تهران ، چاپ چهارم ، 1384 .
– کرامتی ، محمد رضا ، الگوهای برتر تدریس ، یادگیری مشارکتی ، نشر فراانگیزش ، مشهد ،چاپ دوم ،1384 .
– رقابت یا رفاقت در کلاس ، مجله روانشناسی تربیتی ، دانشگاه تهران ، سال سی ویکم ، شماره 2 ، پاییز وزمستان 1380 . 29
وزارت آموزش و پرورش
اداره کل آموزش و پرورش استان …
اداره آموزش و پرورش شهرستان …
عنوان اقدام پژوهی :
چگونه توانستم بوسیله کار گروهی و آموزش های دانش آموز محور زمینه یاد گیری اثر بخش را در دانش آموزان برای فراگیری درس ادبیات فارسی فراهم آورم ؟
نام و نام خانوادگی مولف اول/مجری اصلی :
پست سازمانی :
رشته تحصیلی :
آخرین مدرک تحصیلی :
دوره تحصیلی :
سمت فعلی :
شماره پرسنلی :
وزارت آموزش و پرورش
اداره کل آموزش و پرورش استان ….
اداره آموزش و پرورش شهرستان …..
عنوان اقدام پژوهی :
چگونه توانستم بوسیله کار گروهی و آموزش های دانش آموز محور زمینه یاد گیری اثر بخش را در دانش آموزان برای فراگیری درس ادبیات فارسی فراهم آورم ؟
نام و نام خانوادگی مولف اول/مجری اصلی :
پست سازمانی :
رشته تحصیلی :
آخرین مدرک تحصیلی :
دوره تحصیلی :
سمت فعلی :
شماره پرسنلی :
شماره همراه :
26