موضوع اقدام پژوهی :
چگونه با روش های نوین تدریس رفتارهای نامناسب دانش آموزان را تغییر دادم .
سپاس:
سپاس شایسته ی پروردگاری است که این فرصت را در اختیار بنده قرار داد تا بتوانم با یاری و هم اندیشی مشاورین محترم ی مدرسه و همکاران عزیزم، این پژوهش را به نحو احسن انجام دهم
فهرست مطالب
چکیده 4
توصیف وضعیت موجود و تشخیص مسئله: 5
گردآوری اطلاعات شواهد 1 : 7
نظر خواهی کتبی: 7
نظر خواهی شفاهی: 8
مشاهده: 8
انتخاب راه جدید موقتی 10
شناسایی، توجه و استفاده از مهارت ها و علایق فردی دانش آموزان 10
ارزشیابی آغازین : 13
ارزشیابی پایانی : 14
آموزش مهارت های مطالعه و راهبردهای یادگیری : 17
پنجره ی آزاد کلاس 18
اجرای طرح جدید و نظارت بر آن : 19
گردآوری اطلاعات (شواهد 2) 20
ارزش یابی تاثیر اقدام جدید و تعیین اعتبار آن. 21
نتیجه گیری 22
پیشنهاد ها 22
منابع و ماخذ 24
چکیده
دانش آموزان امروزی دنبال چیزهای نو هستند و همگی نیاز به توجه دارند. وقتی به افکار، علایق، مهارت ها، مشکلات پنهان به عبارت دیگر بهداشت روانی دانش آموزی توجه نمی شود، انگیزه ی تفکر و یادگیری را از دست می دهد. بنابراین با رعایت اصول اساسی بهداشت روانی، ایجاد جوی امن و به دور از هر گونه استرس، روش های تدریس، مدیریت کلاس و نوع تکالیف ارائه شده، باید طوری طراحی شوند که همگی از هر نوع شایستگی مورد توجه قرار گیرند.
پژوهش حاضر مربوط به تغییر رفتارهای نامطلوب دانش آموزان سال سوم راهنمایی مدرسه حضرت رقیه روستای برفتان می باشد که با استفاده از روش های نوین تدریس: همیاری، رویدادی، ساخت گرایی، ایجاد انگیزش و …می باشد .
توصیف وضعیت موجود و تشخیص مسئله:
اینجانب …………. با کد پرسنلی …………….. ، با مدرک تحصیلی فوق دیپلم زبان انگلیسی مدت ………… سال است که به عنوان دبیر زبان انگلیسی ، تعلیم و تربیت قرزندان این خاک را انجام می دهم . مدرسه تثبیتی من در سال جاری آموزشگاه ………… شهرستان ………. واقع در استان ………… می باشد . پایه تحصیلی مورد پژوهش ، سوم راهنمایی می باشد .
اوایل سال تحصیلی بود که هر جلسه به کلاس وارد می شدم، می دیدم توسط نماینده ی کلاس اسامی یک سری از دانش آموزان بر روی تخته نوشته شده است. وقتی که رفتار آنها را زیر نظر داشتم دیدم که آنها همان دانش آموزان قد بلند کلاس هستند که بعضی از آنها می خواهند قدرت بدنی خود را به سایر بچه ها، نشان داده و قلدری کنند و گروه انتخابی خود را تکاوران سوسانو نامگذاری کرده بودند. از طرفی یک روز بر حسب اتفاق، وقتی که به کلاس وارد شدم نوشته ا ی را بر روی تخته مشاهده نمودم، که نشان از تاثیر سوسانو در بین بچه ها داشت.. اینجانب به این فکر نکردم که از طرف چه کسانی نوشته شده و چرا؟ ولی به این فکر بودم که، چگونه می توان الگوی بهتری از سوسانو به دانش آموزان خود معرفی نمود؟ همچنین همیشه می دیدم دو نفر از ردیف آخر کلاس موقعی که از نظر آنها من متوجه نبودم سر خود را پایین انداخته و مشغول یک کاری هستند. برای متوجه نمودن آنها به تدریس و اشتباه خود از برنامه ی انضباطی ده مرحله ای مانند استفاده از الگوسازی مثبت و سئوال نمودن(هوک، پیتر، و واس، اندی،2004) سعی نمودم آنها را به انتخاب رفتار مناسب هدایت نمایم ولی آنها باز هم به کار خود ادامه می دادند تا اینکه مجبور شدم جهت بررسی موضوع به آنها در کلاس نزدیک شوم. مشاهده کردم که روی صندلی خود عکسی را کشیده و کتابی غیر از کتاب آن زنگ در دست دارند اولش ناراحت شدم ولی سریعاً خودم را کنترل نموده و بر نقاشی زیبایی که کشیده بودند آفرین گفته و گفتم به جای این، تصویر یک گل را می کشیدید. در جواب گفتند " برایمان فرقی نمی کند فقط منتظر بودیم یک نفر بیایید و به ما به خاطر نقاشی هایی زیبایی که می کشیم آفرین بگوید ".
علاوه بر موارد مذکور هر جلسه که درس جلسه ی قبلی را سئوال می کردم هیچکدام از بچه ها به غیر از چند نفر اصلاً درس را آماده نمی کردند. بی حال و بدون انگیزه می دیدم که در کلاس اینجانب حضور دارند. از طرفی چون درس انگلیسی به نظر دانش آموزان فقط حفظ لغات است و در داخل متن کتاب اصلاً قسمتی با عنوان آزمایش کنید مثل کتاب علوم نیامده است و موقعی که پرسیدم چرا درس را آماده نکرده اید با اعتراض شدید بچه ها مخصوصاً گروه سوسانو روبرو شدم و این طور به سئوال من پاسخ دادند " شما سئوال نمی گویید معلمین ما در سال های گذشته تمامی سئوال ها را می گفتند، روش تدریس شما خوب است ولی ما به سئوال گفتن عادت کرده ایم با توضیح دادن درس، خودت و ما را خسته نکن ". .. وقتی از آنها پرسیدم چگونه تدریس کنم همگی گفتند "لغات مهم هر پاراگراف را سطر به سطر مشخص کرده و معنی کل درس را بگویید و بعد دیگر توضیح دادن درس لازم نیست" و معلمی که سئوالات را مطرح می کرد بهترین معلم از نظر آنها بود و چون اینجانب به جای طرح سئوال، متن کتاب را توضیح می دادم دانش آموزان جهت نشان دادن مخالفت خود با روش تدریس اینجانب با ایجاد بی نظمی، نظم کلاس را بهم ریخته و کنترل کلاس برایم مشکل می شد. تا اینکه تصمیم گرفتم با نفوذ در قلب بچه ها ببینم آنها غیر از مشکل طرح سئوال چه مشکل دیگری با اینجانب دارند که اینگونه نظم کلاس را بهم ریخته اند. بنابراین با توجه به اطلاعاتی که از طریق نظرخواهی از دانش آموزان، مشاهده ی رفتار آنها و مشاهدات کلاس درس اینجانب توسط مدیریت و معاونت محترم آموزشگاه جمع آوری کرده بودم به این نتیجه رسیدم که علاوه بر الگوپذیری از سوسانو، مشکل کلاس را می توان در چند مورد خلاصه نمود. مشکل اول مربوط به گروهی بود که قدرت نمایی می کردند و دو نفری که در کلاس به نقاشی کشیدن مشغول می شدند. دو نفر مذکور در علت مردودی خود معلمین سال گذشته را مسئول می دانستند که در حق آنها ظلم کرده و نمره ی قبولی 10 را به آنها نداده اند. از طریق مشاهدات کلاسی و نظر خواهی مشخص شده بود که این افراد بر خلاف علایق و مهارت هایشان در کلاس انگلیسی حضور داشته و در بقیه دروس نیز ضعیف هستند. در هر دو مورد دانش آموزان مذکور از طریق قدرت نمایی، ایجاد درگیری و رسم نقاشی در کلاس مشکل بوجود آورده بودند. مشکل دوم عادت به طرح سئوال از سوی معلم بود که این مشکل، مشکل کل کلاس به حساب می آمد. مشکل سوم، طبق اظهارات خودشان وقت، قدرت و حوصله ی حفظ مطالب را نداشتند. مشکل چهارم، داشتن استرس موقع پرسش و پاسخ کلاسی بود.
بنابراین به این فکر افتادم که چگونه می توان با تغییر رفتارهای نامطلوب دانش آموزان روابط عاطفی بین دانش آموزان هم روستایی و غیر هم روستایی را بهبود بخشید؟ و چگونه می توان با تامین بهداشت روانی دانش آموزان، کلاس را کنترل نموده و آموزش درس انگلیسی را نیز بهبود بخشید؟
بدین جهت سعی نمودم با استفاده از کتاب راهنمای روش های نوین تدریس و سایر منابع، تشکیل کارپوشه، طراحی نرم افزار تحلیل آزمون بر اساس طبقه بندی هدف های آموزشی بلوم، روش تدریس، کلاس داری و ارزشیابی خود را طوری تغییر دهم که ضمن افزایش عزت نفس دانش آموزان به احساسات، مشکلات پنهان دانش آموزان، مهارت ها و عادت آنها نیز توجه شود و روش های خود را طوری طراحی نمایم که در هر امری خود را مسئول بدانند. در ضمن با استفاده از راهبردهایی که در کتابهای روان شناسی تربیتی و یادگیری کدیور، کتاب ضروری معلم و سایر منابع آمده است بتوانم بر مشکلات موجود غلبه نمایم.
گردآوری اطلاعات شواهد 1 :
به منظور گردآوری اطلاعات(شواهد 1) با ایجاد رابطه ی عاطفی سعی نمودم دانش آموزان حرف دلشان را با اینجانب در میان گذاشته و به آنها بفهمانم که به خاطر نمره درس خواندن ارزشی ندارد سپس اقدام به گردآوری اطلاعات نمودیم.
نظر خواهی کتبی:
بر روی تخته نوشتم بدون نام و نشان ، الف) هر آنچه دل تنگ تان می خواهد بنویسید. ب) هر گونه نظر و پیشنهاد خود را بنویسید. ج) دوست دارید گروه خود را با چه اسمی نامگذاری کنید. د) علت مردودی دانش آموزان را بنویسید.
نظر خواهی شفاهی:
از طریق بحث و همفکری با دانش آموزان، همکاران و مدیریت محترم آموزشگاه در مورد وضعیت نامطلوب کلاس.
مشاهده:
الف) مشاهده کلاس درس توسط مدیریت و معاونت محترم آموزشگاه
ب) مشاهده و بررسی طرز نشستن دانش آموزان دو روستای متفاوت یعنی آرایش کلاس،
نوع بی انضباطی و رفتار آنها در کلاس.
ج) مشاهده و بررسی رفتار و عکس العمل آنها موقع پرسش و پاسخ شفاهی.
د) مشاهده و بررسی رفتار دانش آموزان حین تدریس و بعد از آن.
بر اساس شواهد 1 دانش آموزان، در نظر خواهی های خود همگی خواستار این بودند که به جای توضیح درس سطر به سطر لغات مهم متن کتاب را گفته و در آخر معنی درس را بگویم ، وضع کلاس بهبود یابد. زیرا طبق اظهار نظر خودشان وقت، قدرت و حوصله ی حفظ مطالب اضافی را نداشتند. از نظر این دانش آموزان چنین معلمی، بهترین معلم به شمار می رفت. زیرا اینجانب معمولاً درس را توضیح داده و به شکلی که مورد نظر دانش آموزان بود سئوال نمی گفتم. در دو تا از برگه های نظر خواهی نیز عنوان شده بود که ما اصلاً به دروسی مثل علوم و انگلیسی علاقه نداریم زیرا می خواهیم بازیگر بشویم. با توجه به رابطه ی عاطفی که در کلاس برقرار شده بود وقتی از بچه ها سئوال نمودم که چه کسی به بازیگری علاقه دارد سریع دو نفر از بچه ها دست خود را بلند کرده و خیلی خوشحال از من شرایط ادامه تحصیل در بازیگری را پرسیدند و من متوجه شدم اینها دقیقاً همان دانش آموزانی هستند که در کلاس موقع تدریس به نقاشی کشیدن مشغول می شدند و سال گذشته مردود شده بودند. مشاهدات کلاسی نیز نشان داد که دسته ای به خاطر زور و بازوی زیاد می خواهند در کلاس قدرت نمایی نموده و زور خود را به رخ سایر دانش آموزان و معلم خود کشیده و طرفدار دسته ی طرح سئوال های مهم متن کتاب بودند. از طرفی آرایش کلاس و رفتار دانش آموزان نشان می داد که دو دسته ی کاملاً متفاوت در کلاس حضور دارند که خود بیانگر اتحاد هر دسته با خودشان و ناسازگاری آنها با دسته ی دیگر و متفاوت بودن خصوصیات شخصیتی و روستایی آنها بود. بررسی رفتار دانش آموزان موقع پرسش و پاسخ کلاسی نیز نشان داد که اکثر بچه ها موقعی که از آنها سئوال می شود در 90 درصد موارد در پای تخته خواستار تکرار مجدد سئوال هستند و این نشان می داد که آنها به هر دلیلی در فهم سئوال مشکل دارند. همچنین مشاهدات کلاسی و بررسی برگه ها نشان داد که بچه ها اکثراً موقعی که قرار بود پرسش و پاسخ کلاسی صورت گیرد استرس دارند. بنابراین برای تفسیر داده ها از الگوی روش شش پرسش(آهنچیان و همکاران,1383,ص 261) استفاده نموده و در پاسخ به پرسش های الگوی مورد استفاده مشکل کلاس در موارد ذیل جهت دادن راه حل پیشنهادی و نتیجه گیری خلاصه شده است.
قدرت نمایی گروهی از دانش آموزان به خاطر دارا بودن زور و بازوی زیاد نسبت به سایر
گروه ها. یعنی عدم وجود روابط اجتماعی و عاطفی مناسب بین بچه های هم روستایی و یا
غیر هم روستایی.
در نامگذاری گروه ها دانش آموزان از اسم هایی مانند تاتو، سوسانو، باربی و غیره استفاده کرده بودند(الگو پذیری نادرست)
عدم وجود انگیزه جهت یادگیری به دلیل علاقه به بازیگری، نقاشی و تضاد مطالب درسی با علایق و مهارت های آنها.
عادت به طرح سئوالات متن کتاب از سوی معلم و مقاومت در برابر بحث و توضیح مطالب درسی.
عدم درک پرسش هایی که پای تخته سئوال می شد. و مقصر دانستن معلمین در مردودی آنها.
داشتن استرس موقع پرسش شفاهی(لرزش دست و پای دانش آموزان پای تخته کاملاً قابل مشاهده بود).
طبق اظهارات خودشان وقت، قدرت و حوصله ی حفظ مطالب را نداشتند(عدم آشنایی با مهارت های مطالعه).
بر اساس مشاهدات کلاسی و نتایج آزمون آغازین هماهنگ کشوری دانش آموزان با تراز علمی پایین به مقطع بالاتر راه یافته بودند.
انتخاب راه جدید موقتی
قبل از انتخاب هر نوع راه حلی ابتدا اقدام به مطالعه ی انواع منابع و کتب موجود اعم از روانشانسی و روش تدریس نمودم. البته با توجه به فرصت اندک اینجانب چون امکان مطالعه ی همه مقالات و کتب قسمت منابع گزارش برایم وجود نداشت رفتارهای نامطلوب کلاس خود را با دبیر ورزش نیز در میان گذاشته و در این مورد از همکاری های ایشان بسیار بهره جستم. ایشان با مطالعه ی منابع مذکور بطور خلاصه، راهبردها را در اختیار بنده گذاشتند. در این فاصله خود نیز ضمن مطالعه منابع بیشتر دنبال طراحی نرم افزار تحلیل آزمون بر اساس طبقه بندی هدف های آموزشی بلوم(سیف، 1386، ص 128) بودم. تا اینکه بعد از طراحی نرم افزار در قسمت حوزه عاطفی و روانی – حرکتی نرم افزار نقطه ی مقابل رفتارهای نامطلوب را مورد هدف قرار دادم. مهمترین نگرش هایی(موسوی، 1383، ص34) که در این حوزه ها مورد توجه قرار گرفته و به دانش آموزان نیز توضیح داده شد به شرح زیر است: ایمان به خدا، هویت ملی و عدم وابستگی، همیاری، حفاظت از منابع طبیعی، احترام گذاشتن به دیگران، مهارت های اجتماعی و … . پس از آن با توجه به تجزیه و تحلیل داده ها و استفاده از نظرات و مشارکت همکاران، راهبردهای برانگیختن انگیزش و سایر راهبردها راه جدید خود را انتخاب نمودم که در این قسمت به صورت ذیل تشریح شده است. البته اهداف هر مرحله نیز جهت رفع مشکل مربوطه و بهبود وضعیت موجود، در کنار همان مرحله تا همیشه آنها را مد نظر داشته و در جهت رسیدن به آن اهداف تلاش نمایم.
شناسایی، توجه و استفاده از مهارت ها و علایق فردی دانش آموزان
(راهبرد کمکی جهت تغییر رفتارهای نامطلوب) :
رفتار تابع تمامیت فرد است(شاملو، 1385، ص 27). بنابراین به منظور موفقیت در اجرای طرح، توجه به رفتار، علایق و عواطف دانش آموزان، ایجاد روابط اجتماعی مطلوب، روحیه همیاری و استفاده از مهارت ها ی آنها در اجرای روش های نوین تدریس فرمی را جهت شناسایی بهتر دانش آموزان تهیه نمودم. تا امکان رسیدن به اهداف مورد نظر برایم فراهم و تنها یک بعد انسان در نظر گرفته نشود.. بعنوان مثال یک جلسه قبل از تدریس درس 6 ( کمک به مادر ) فرم را مطالعه نمودم تا ببینم از کدام مهارت بچه ها و چگونه می توان استفاده نمود. در مورد مذکور دیدم که با توجه به فرم، چند نفر از دانش آموزان در آشپزی مهارت دارند. بنابراین قبلاً از بچه ها می خواستم دستورالعمل پخت یک غذا را آماده نمایند. سپس قبل از تدریس از آنها خواستم دستورالعمل پخت غذا را توضیح دهند. به این طریق سعی می نمودم با استفاده از روش های نوین تدریس (آقازاده،1388) متناسب با موضوع جلسه که کمک به مادر بود زمینه ای ایجاد کنم .
گروه بندی : تعداد کل کلاس 26 نفر بود. بنابراین جهت ایجاد روابط عاطفی مطلوب و موفقیت در اجرای روش یادگیری از طریق همیاری اقدام به تشکیل گروه های ناهمگن گردید. در نهایت به 2 گروه 5 نفری و 3 گروه 4 نفری گروه بندی شدند.
انتخاب چهار نفر بعنوان امین های کلاس(تعیین کننده های محیطی، کدیور، 1386، ص 231) :
همیشه این سئوال دردناک در ذهنم خطور می کرد که چرا دانش آموزان ما با داشتن بهترین الگوها در فرهنگ بومی خود، سوسانو و سایر افراد بیگانه را الگوی خود قرار می دهند. بنابراین با این پیش فرض ذهنی در مورد چرایی الگوپذیری زیاد حساسیت نشان نداده و در این مورد تصمیم گرفتم به طور غیر مستقیم عمل نمایم. بدین صورت که از دانش آموزان خواستم خود، الگوسازی نموده و از بین همکلاسی هایشان با رای گیری چهار نفر را بعنوان امین های کلاس انتخاب کنند بطوریکه دارای چنین خصوصیاتی باشند: الف) سخت کوش و پرتلاش بوده و اصلاً دست به تقلب در امتحان نمی زنند. ب) بسیار صادق و درست کردارند. ج) در امر داوری بین دو نفر شجاع، عادل و دارای قدرت تصمیم گیری سریع و صحیح هستند. د) تشنه یادگیری اند. با هدف، الگو سازی مثبت و تشویق دانش آموزان برای رسیدن به رجحان های برتری(پینتریچ، و شانک،1386) و معیارهای انتخابی خود. همچنین از این گروه در تکمیل کارپوشه ی کلاسی و سایر موارد استفاده می شد و بدین ترتیب از طریق همیاری آنها انرژی زیاد مورد نیاز برای اجرای روش های نوین تدریس برایم فراهم می شد
انتخاب گروهی با نام گروه انرژی مثبت یا گروه امداد(راهبردی جهت افزایش مهارت های اجتماعی و انگیزش در بین دانش آموزان) : چنین راهبردی به دنبال علت یابی نمرات پی در پی یک چند تن از دانش آموزان توسط مدیریت محترم در جلسه ی شورای دبیران در ذهنم نقش بست. بنابراین با شرح این استدلال به بچه ها که چگونه تماشاگران و کادر فنی تیم در ورزش مانند کشتی یا فوتبال باعث تقویت روحی ورزشکاران می شوند و در هر شرایطی(شکست یا پیروزی) با استفاده از تکنیک های مناسب آنها را تا وارد شدن به مسابقات جهانی مورد حمایت خود قرار می دهند. چنین گروهی نیز در کلاس تشکیل و کار خود را شروع کند. اعضای این گروه مراقب بودند با راهنمایی های غیر مستقیم خود در مرحله ی پرسش شفاهی پای تخته کسی نمره ی کمتر نگیرد. زیرا شکست همیشه نامطلوب است و عدم موفقیت پی در پی معمولاً منجر به رفتار غیرعادی خواهد شد(شاملو،1385،ص 177). و در هر شرایطی گروه مذکور موظف بودند دانش آموزانی را که در طول جریان تدریس نمی توانستند به سئوالات پاسخ دهند آنها را راهنمایی و تا یادگیری مطلب وی را همراهی نمایند.شرط اول عضویت در این گروه نیز حذف خصوصیاتی مانند حسادت بود. ثانیاً بالا بردن سطح پیشرفت تحصیلی خویش و همکلاسی های خود بود. وجود چنین گروهی جهت عملیاتی نمودن الگوی تدریس توسط کل کلاس درس نیز ضروری بود. زیرا در این الگو فقط موضوع تعلیم دادن مطرح نیست. در کنار آن افزایش ظرفیت مهارت های اجتماعی خود نیز مطرح است(وفایی و مرعشی،1384،ص220).
انتخاب نحوه ی بارم بندی، اعلام آن به کلاس و تشریح نحوه ی طراحی سئوال :
سئوال دردناک دیگری که عذابم می داد این بود که چرا دانش آموزان در مردودی خود آقای الف و سایر معلمین را مقصر می دانند که نمره قبولی 10 را به آنها نداده اند. بنابراین به این فکر افتادم که قبل از تعیین هر نوع تکلیف و ارزشیابی، نحوه بارم بندی ارزشیابی های آغازین و پایانی را طوری بر اساس طبقه بندی هدف های آموزشی بلوم (سیف، 1386) طراحی نمایم که در صورت شکست یا پیروزی خود را مسئول بدانند. ضمن توضیح طبقه بندی هدف های آموزشی بلوم راه کسب نمره به دانش آموزان یاد داده شد. همچنین نحوه ی طراحی سئوال همراه با ریز بارم از قسمت تدریس شده بعنوان یک نمونه جهت آشنایی توضیح داده شد.
ارزشیابی آغازین :
الف) پرسش کتبی(حداکثر 10 نمره) : ابتدای هر جلسه بطور جداگانه 10 سئوال تشریحی گروه ها تحویل گرفته می شد، سئوالاتی که، خود آنها را طرح کرده بودند. سپس سئوالات بطور تصادفی بین گروه ها پخش می شد تا بچه ها به آنها در زمان معین پاسخ دهند. در مرحله ی بعدی پاسخ ها به گروه طراح سئوال تحویل داده می شد تا گروه ها پاسخ های یکدیگر را اصلاح نمایند. موقع پاسخگویی نیز اجازه داده شده بود هر طور که راحت هستند نشسته و به سئوالات پاسخ دهند. هدف: الف) حذف عوامل استرس زا و هر گونه اضطراب. ب) افزایش اعتماد به نفس بچه ها و نشان دادن اینکه دید اینجانب نسبت به دانش آموزان خود مثبت است و به چشم یک دزد به آنها نگاه نمی شود.
ب) پرسش شفاهی(حداکثر 6 نمره) : بعد از پرسش کتبی، 4 یا 5 نفر را بطور تصادفی و یا از آنهایی که سئوال نپرسیده بودم را مشخص نموده و در حالیکه ورقه های اصلاح شده ی خود را در دست داشتند در پای تخته حاضر می شدند و از هر کدام به ترتیب با در نظر گرفتن هدف های آموزشی بلوم 6 سئوال و یا بیشتر از آن می پرسیدم و سئوالات توسط نفر بعدی که نوبت آن نبود پای تخته نوشته شده و در معرض دید همگان قرار می گرفتو بعد از اصلاح غلط هایی املایی، بچه ها پاسخ می دادند. سپس بعد از اتمام این مرحله و بررسی تکالیف و طرح های ابتکاری دانش آموزان جمع نمرات بعنوان نمره ی ارزشیابی مستمر در دفتر نمره ثبت می شد.
نکته : از 4 یا 5 نفری که از آنها پای تخته سئوال کرده بودم به ازای انجام هر گونه تکلیف و فعالیت مانند پیوستن و فعال شدن در گروه امدادگر، حداکثر 4 نمره می گرفتند(به ازای هر مورد یک نمره). و سایر بچه ها نیز در صورت شرکت در فعالیت های کلاسی و انجام تکالیف مورد تشویق قرار می گرفتند. چون دانش آموز به ازای هر عملی که انجام می دهد انتظار پاداش دارد.
انتخاب روش تدریس : از بین الگو و روش های نوین تدریس الگوی تدریس توسط کل کلاس درس(وفایی و مرعشی،1384)، روش تدریس رویدادی، همیاری، یادگیری در حد تسلط و ساخت گرایی(آقازاده, 1388) انتخاب شدند. و مهم تر از همه در هر روش تدریسی سعی می شد نحوه ی اجرای روش تدریس در هر شرایطی در صورت امکان مطابق با راه و رسم دانشمندان پیش برود. علاوه بر ارایه مطالب درسی با نرم افزار PowerPoint از فیلم و نرم افزار های آموزشی انگلیسی از جمله نافع و برگزیدگان نیز موقع تدریس استفاده می شد.
ارزشیابی پایانی :
الف) پرسش کتبی، حداکثر 20 نمره، مطابق با بارم بندی کتاب درسی بر اساس تقسیم نمره بین سطوح مختلف حیطه ی شناختی بلوم :
در این مرحله معمولاً 8 الی 12 سئوال طرح می شد تا بچه ها به آنها پاسخ دهند. طوری که هر سئوال یکی از هدف های آموزشی بلوم را مورد سنجش قرار دهد. سپس توسط خود دانش آموزان ورقه ها با توجه به پاسخنامه سریع اصلاح می شدند.
ب) پرسش شفاهی : بعد از امتحان کتبی مذکور ورقه های دانش آموزان جمع آوری می شد. سپس از بین آنها با توجه به صلاحدید به طور انتخابی یا تصادفی از چند نفر می خواستم که پای تخته حاضر شوند. و از آنها از همان سئوالات کتبی بطور شفاهی چند سئوال می پرسیدم.
هدف : الف) اعمال هر گونه کنترل غیر مستقیم بیشتر بر آزمون پرسش کتبی، اعم از به حداقل رساندن تقلب و غیره. ب) دانش آموزان پای تخته توسط گروه انرژی مثبت راهنمایی شوند تا در صورت موفقیت در پاسخ گویی به سئوال مربوطه و موافقت همکلاسی های خود نمره ی آنها افزایش یابد(چون امکان پرسش شفاهی از همه دانش آموزان برایم فراهم نبود موافقت همکلاسی های آنها جهت تبعیض قایل نشدن ضروری بود). ج) فعال نگه داشتن گروه انرژی مثبت در کلاس.
وارد نمودن نتایج آزمون ارزشیابی پایانی به نرم افزار تحلیل آزمون، در جدولی بنام جدول عملکرد هر دانش آموز در هر یک از فرایندهای یادگیری(سیف، 1386 و معاونت آموزشی وزارت آموزش و پرورش،1373) : در این مرحله از گروه امین های کلاس و سایر گروه ها می خواستم که در جدول مذکور داده ها را وارد نمایند. که به منظور تحلیل آزمون در نرم افزارExcel طراحی شده بود. البته اینجانب در فاصله ی وارد نمودن داده ها به نرم افزار فرصت را غنیمت شمرده و با گروهی که خود آزمایش ها را انجام نداده بودند تکرار می کردیم.
هدف : الف) آشنایی دانش آموزان با فناوری های نوین. ب) تحلیل آزمون.
تجزیه و تحلیل آزمون ارزشیابی پایانی، محاسبه ضریب دشواری و ضریب تمیز بین حد تسلط و غیر حد تسلط، حد تسلط پیشنهادی 90 از 100(سیف، 1386)
علاوه بر تحلیل آزمون جهت ایجاد انگیزش و آگاهی از لزوم استفاده از فناوری ها و روش های نوین تدریس جدول مذکور توسط اینجانب در جریان اقدام پژوهی مذکور در محیط Excelبرنامه نویسی شده بود. تا توسط خود دانش آموزان تنها با کلیک یک کلید، برنامه اجرا شده و محاسبات بصورت خودکار انجام پذیرد. و بدین طریق بعد از ارزشیابی پایانی، آزمون با برنامه ی مذکور مورد تجزیه و تحلیل قرار می گرفت. به عبارت دیگر با اجرای برنامه مذکور هم معلم و هم دانش آموزان نمره ای دریافت می نمودند. تا اولاً با محاسبه ضریب دشواری و تمیز، سئوالاتی که نیاز به بازبینی داشتند مورد بررسی قرار گیرند. ثانیاً با مشخص شدن سطح پیشرفت هر دانش آموز و کل کلاس در هر یک از هدف های آموزشی بلوم نقاط قوت و ضعف شاگردان شناسایی و در جهت تقویت، هدایت یادگیری آنان و اصلاح نارسایی های احتمالی روش تدریس اقدامات لازم صورت گیرد
3- یک نمونه از خروجی نرم افزار بعد از کلیک دانش آموزان آمده است. برنامه ی مذکور در صورت رسیدن به حد تسلط 90 از 100 پیام "درود بر شما و پاینده باد ایران" را می داد و در صورت نرسیدن به حد تسلط پیام زیر اعلام می شد."به کوشش بیشتری نیاز دارید". در نهایت جدول مذکور چاپ و در کارپوشه ی درس انگلیسی جهت تهیه نمودار پیشرفت تحصیلی با نرم افزار قرار داده می شد. در نرم افزار مذکور برای پاسخ های درست آزمون ارزشیابی پایانی و عملکردهای موافق قسمت حوزه ی عاطفی و روانی – حرکتی در طول جریان آموزشی در هر جلسه نمره یک و برای پاسخ های غلط یا بدون پاسخ و عملکردهای مخالف حوزه عاطفی(رفتارهای نامطلوب) نمره صفر منظور می شد. و نهایتاً درصد عملکرد هر دانش آموز و معلم با درجات توصیفی عالی، خوب، رضایت بخش، ضعیف و خیلی ضعیف با نرم افزار اعلام می شد. بدین ترتیب امکان نظارت بر کل جریان آموزشی مخصوصاً الگوی تدریس توسط کل کلاس درس فراهم می شد.
تهیه ی نمودار های میزان رشد یا پیشرفت تحصیلی هریک از دانش آموزان و کلاس :
پایان هر ماه توسط نرم افزار بر اساس جدول فراوانی عملکرد دانش آموزان در هر یک از هدف های آموزشی بلوم نمودار رشد هر ماه رسم و نمودار رشد ماه قبلی و جاری به اطلاع مدیر و اولیاء دانش آموزان می رسید.
شیوه ی ارائه ی پاداش : اسلاوین(1987)معتقد است که به دانش آموزان بر اساس فعالیت فردی و گروهی پاداش داده شود(کدیور،1385، ص243). بنابراین در پایان هر ماه با توجه به نمودارهای رشد 4 و 5 که توسط نرم افزار مذکور تهیه می شد به گروهی که دارای بالاترین درصد عملکرد نسبت به سایر گروه ها بود جایزه تعلق می گرفت و بر اساس فعالیت فردی تا رتبه سوم. و جایزه در هر جلسه به ندرت، یک خودکار یا دفتر و در اکثر موارد حذف نمرات کمتر از میانگین آن افراد و اعضای گروه بود. و در پایان توسط یکی از دانش آموزان دعای زیر خوانده شده و بچه ها آمین می گفتند."خدایا پاداش های بیرونی مخصوصاً نمره چندان برای ما اهمیتی ندارند، پس به ما عنایت کن تا مهارت های دانش انگلیسی خود را افزایش داده و از آن در جهت صلح آمیز و خدمت به بشریت استفاده نماییم". سپس نمودار های فوق چاپ و به اطلاع والدین آنها می رسید.
هدف: الف) نزدیک تر نمودن رابطه پاداش از لحاظ زمان با رفتار(شاملو، 1385، ص107). ب)افزایش انگیزش درونی. ج) توجه به شایستگیها و مهارت های دانش آموزان به جای نمره دادن(کدیور،1385، ص207).
برقراری رابطه ی دوستانه و افزایش اعتماد به نفس بچه ها با پیروی از "اصل استفاده از جملات مثبت"
از هر موقعی که پیش می آمد اعتماد کلیه دانش آموزان را به خود جلب کرده و رابطه دوستانه(هوک، پیتر، و واس، اندی،2004، ص 65) با آنها برقرار می نمودم و طوری با آنها برخورد می کردم که خود احساس کنند واقعاً آنها را دوست دارم. مثلاً در جلسه روز امتحان و یا پای تخته هر جا قسمت اول پاسخ سئوالی که از آنها می پرسیدم یادشان می رفت خود کمک می نمودم و یا در هر زمینه دیگری که انتظار کمک داشتند کمک می کردم. و همیشه می گفتم که نمره قبولی را خواهید گرفت نگران نمره نباشید فقط یاد بگیرید و مطمئن باشید که خواستن توانستن است و ذهن مثبت خود را با تکرار جملاتی مانند من به خدا توکل می کنم، من سالم و خوشحالم و … تقویت کنید.
آموزش مهارت های مطالعه و راهبردهای یادگیری :
در طول جریان تدریس سعی می کردیم یک راهبرد مناسب جهت آماده شدن به پرسش و پاسخ جلسه ی آینده نیز ارائه دهیم، مانند هدایت کردن فراگیران در تولید تصاویر بصری هنگام مطالعه(کدیور، 1386، ص 204). بدین صورت که از بچه ها می خواستم به دقت ماجرای علمی که از طریق فیلم، اسلاید و یا به صورت اجرای نمایش کلاسی نشان داده شده بود را خوب به خاطر بسپارند. بعد متن کتاب را روخوانی نموده و سئوال طرح کنند. سپس به جای حفظ پاسخ آن سعی کنند با مراجعه به فیلمی که از نحوه ی اجرای ماجرای علمی بصورت نمایش کلاسی موقع تدریس در ذهن خود دارند پاسخ آن را بیابند. بدین ترتیب به آنها القاء می کردم که به مرور زمان در خواهند یافت که نیازی به حفظ انبوه مطالب نیست. اگر به راه و رسم دانشمندان عمل نمایند.
هدف: الف) رفع این مشکل که بچه ها قدرت، وقت و حوصله ی حفظ مطالب را نداشتند. ب) تقویت یادگیری مستقل.
آموزش غیر مستقیم مهارت های روابط اجتماعی، با عنوان دمی با نسیم نفس بزرگان
در پایان تدریس چند دقیقه ای به دانش آموزان فرصت داده می شد تا از سخنان دانشمندان و سایر بزرگان، داوطلبانه جمله ای را در کلاس بیان کنند. اینجانب خود نیز سعی می کردم جملاتی در ارتباط با، تاثیر همنشین(حائری شیرازی،1373،ص28)، روابط اجتماعی، اخلاقی و روانشناسی بیشتر بیان کنم. مانند یک بیت شعر زیر: تا توانی می گریز از یار بد یار بد، بدتر بود از مار بد. عنوان این قسمت از برنامه ای کلاسی نیز دمی با نسیم نفس بزرگان نامگذاری شده بود.
پنجره ی آزاد کلاس
مهمترین شرط آموزگار خوب از لحاظ بهداشت روانی این است که با کمال صمیمیت به عمق مشکلات کودکان پی ببرد(شاملو، 1385،ص179). و این فضای صمیمی بعد از ارائه ی پاداش و دمی با نسیم نفس بزرگان خود به خود در کلاس برقرار می شد. بدین علت از فرصت استفاده نموده در پایان هر ماه بر روی تخته جمله ی زیر را می نوشتم. "هر آنچه دل تنگ تان می خواهد، بگویید و بنویسید." که در جریان این طرح بچه ها خیلی راحت حرف دلشان را خالی می کردند. و به لطف خدا باعث شد با اقدام به موقع از فرار مجدد یکی از دانش آموزان از خانه جلوگیری بعمل آید.
آموزش روش تحقیق: در این مرحله به دانش آموزان روش تحقیق(دلاور،1388)، راه های اطلاع رسانی و گزارش نویسی یک مقاله تحقیقی آموزش داده می شد.
تعیین تکلیف و ارائه ی تکالیف واقع گرا(آقازاده،1388، ص 223) : با توجه به مهارت ها و علایق دانش آموزان از یک طرف و از طرف دیگر با توجه به اینکه دانش آموزان کلاس اینجانب روستایی و در یک منطقه ی کوهستانی زندگی می کردند تکالیفی واقع گرا ارائه می شد. مانند نمونه تکلیف زیر:
از آنها خواستم نقش انسان در حفظ محیط زیست و منابع طبیعی از جمله آب را با نوشتن یک داستان واقعی، علمی و تخیلی توصیف کرده و گزارش کار خود را در قالب یک نقاشی یا پوستر به اطلاع سایر دانش آموزان برسانند. و از دانش آموزان علاقمند به بازیگری می خواستم موضوع فوق را به صورت نمایشی با حضور 6 تا 8 نفر آماده نموده و در حیاط مدرسه اجرا کنند. سایر تکالیف در این زمینه همراه با تکالیفی که قرار بود داوطلبانه بعد از هر جلسه ی تدریس یکی را به دلخواه انجام دهند، در آمده است. در قسمت ذیل تکالیف داوطلبانه بدون شرح آمده اند.
* فکر کردن درباره ترانه، تصاویر، شعار و عنوان مناسب برای هر جلسه از تدریس، هر صفحه و پاراگراف. این تکلیف بعنوان راهبردی برای اعتلای خود- گردانی در یادگیری(کدیور، 1386، ص 229) و تقویت یادگیری مستقل به عهده دانش آموزان گذاشته شد.
* ارائه هر گونه طرح ابتکاری(راهبردی جهت ارزش قائل شدن به خلاقیت و عواطف دانش آموزان).
* طراحی 10 سئوال تشریحی : دانش آموزان موظف شدند برای هر جلسه ی بعدی از قسمت تدریس شده به ترتیب شماره ی صفحه و پارگراف 10 سئوال مهم تشریحی شامل دو قسمت نیم نمره ای و از هر صفحه حداکثر 2 سئوال همراه با پاسخ طرح نمایند.
* استفاده از کارنما یا کارپوشه(آقازاده،1388و سیف، 1386) : در هر جلسه سعی می شد با روشی که شرح آن گذشت به حد تسلط 90 از 100 رسیده و در پایان هر ماه با حذف نمرات کمتر از میانگین، مجموعه ای از بهترین نمودارهای رشد، پیشرفت تحصیلی و عملکردهای هر دانش آموز در کارنمای درس انگلیسی جمع آوری شود.
اجرای طرح جدید و نظارت بر آن :
پس از انتخاب راه جدید موقتی، آموزش روش تحقیق و انجام گروه بندی های هدف دار، نحوه ی اجرای طرح طبق آنچه شرح آن در بالا گذشت به بچه ها توضیح داده شد. تا هر یک از گروه ها ضمن آگاهی از نحوه ی اجرای طرح و ارزشیابی ها، در هر جلسه تکلیف و مسئولیت خود را فهمیده و تا آخر سال تحصیلی ادامه دهند. سپس مطابق با طرح جدید موقتی ضمن پیروی از اصول اساسی بهداشت روانی(شاملو،1385،ص22)، اصل استفاده از جملات مثبت و افزایش عزت نفس دانش آموزان، در هر جلسه روند زیر در حالت کلی به اجرا گذاشته شد. حضور و غیاب و برقراری رابطه ی دوستانه ← آماده سازی و ایجاد انگیزه ← بررسی تکالیف، نصب آثار برتر در کلاس یا تابلوی سالن مدرسه ← ارائه گزارش علمی و تحقیق توسط دانش آموزان و تشکیل مناظره های شفاهی ← یادآوری درس قبلی ← ارزشیابی آغازین ← رفع اشکال← بیان هدف کلی و هدف های رفتاری درس جدید ← ارایه ی درس، فعال نگه داشتن گروه ها در طول جریان تدریس و یادآوری نکات اخلاقی، تربیتی و اجتماعی مرتبط با درس و زندگی روزمره ← انجام آزمایش← جمع بندی و نتیجه گیری ← ارزشیابی پایانی و تحلیل آزمون ← رسم نمودار پیشرفت تحصیلی کلاس و هریک از دانش آموزان ← دادن پاداش و خواندن دعا ← تعیین تکلیف واقع گرا مانند طراحی ماجرای علمی، نمایش و غیره ← ارائه تکالیف داوطلبانه ← معرفی منابعی برای مطالعه ی بیشتر ← آموزش مهارت های مطالعه ← دمی با نسیم نفس بزرگان ← پنجره ی آزاد کلاس ← اعلام برنامه و عنوان درس جلسه ی بعدی← بیان اظهار نظر مثبت از عملکرد دانش آموزان در جلسه ی همان روز.
گردآوری اطلاعات (شواهد 2)
از تغییری که در نحوه ی گروه بندی و فعال سازی آنها، روش کلاس داری، ارزشیابی و تدریس خود داده بودم خوشحال و با رضایت کامل از کلاس بیرون می آمدم. همین احساس در ظاهر دانش آموزان نیز کاملاً قابل مشاهده بود. با ایجاد پنجره ی آزاد کلاسی نیز بچه ها خیلی راحت با بیان حرف دلشان اگر هم کاری در مورد بعضی از مشکلات گریبانگر آنها از دستم بر نمی آمد خودشان اظهار می کردند که از اینکه حرف دلشان را به یک نفر گفته یا نوشته اند احساس آرامش می کنند. علاوه بر آن از افزایش اعضای گروه انرژی مثبت و تغییر نام آن به گروه نجات، تلاش گران، امدادگران توسط بچه ها بعد از بهره مندی، از مزایای چنین گروهی در کلاس، موفقیت طرح از اولین لحظات مشخص بود. همچنین با اجرای تجزیه و تحلیل ارزشیابی پایانی و رسم نمودارهای پیشرفت تحصیلی، رشد در محیطExcel تنها با کلیک یک کلید توسط دانش آموزان از اینکه می دیدند کامپیوتر علاوه بر ارزشیابی دانش آموزان، معلم را نیز مورد ارزیابی قرار داده و نمره ای به او می دهد و نقاط قوت و ضعف آنها را مشخص می نماید جوی وصف ناپذیر جهت تغییر رفتارهای نامطلوب و یاد گرفتن در کلاس ایجاد شده بود. از طرف دیگر یادم می آید زمانیکه چندین سال قبل فرم تجزیه و تحلیل سئوالات امتحانی که از طرف اداره برای مدارس ارسال شده بود. چنان همکاران و اینجانب را خسته می نمود که از تکمیل آن صرف نظر کرده و یا بدون انگیزه پر می کردیم. شاید به همین دلایل نیز فرم مذکور سال های بعد کنار گذاشته شد. از آن زمان تاکنون امکان طراحی نرم افزار تحلیل آزمون به ذهنم خطور نکرده و توان آنرا هم نداشتم. ولی اقدام پژوهی مذکور چنین امکانی را برایم فراهم آورد. البته تا جایی که اینجانب اطلاع دارد چنین نرم افزاری در سطح کشور نیز طراحی نشده است. نکته ی جالب اینکه این نرم افزار قادر است جدول فراوانی و نمودارهای درصد عملکرد هر یک از دانش آموزان و تفاوت های فردی هر یک در هر یک از هدف های آموزشی بلوم را در طول یک دوره تهیه و رسم نماید. ولی با این حال جهت اطمینان بیشتر و داوری درباره ی طرح جدید به روش های ذیل اقدام به گردآوری اطلاعات نمودیم.
1 ) از طریق مشاهده. 2) از طریق ارزشیابی های مستمر کلاسی در جریان ماه های مهر تا اردیبهشت. 3) از طریق بررسی برگه های 10 سئوالی از نظر املایی و اهمیت موضوع4 ) از طریق مشاهده و بررسی وضعیت بچه ها از نظر غلط املایی در پای تخته5 ) از طریق نظر خواهی از روش تدریس. 6) از طریق بررسی طرح های ابتکاری و آثار دانش آموزان. 7) از طریق بررسی پیشنهاد بچه ها جهت بازدید از کارگاهی نزدیک روستا که زباله های پلاستیکی را جهت بازگردانی آماده می کرد.
ارزش یابی تاثیر اقدام جدید و تعیین اعتبار آن.
از بین شواهد 2 تغییر داوطلبانه آرایش کلاس، صمیمیت حاکم بر کلاس، آثار دانش آموزان، نقاشی ها و سی دی های تهیه شده، نتایج آزمون های هماهنگ کشوری و ارزشیابی های مستمر به عنوان اسنادی معتبر جهت ارزش یابی تاثیر اقدام جدید انتخاب شده اند. .
همچنین اجرای طرح جدید بر اساس شواهد 2، اظهار نظر دانش آموزان, مدیر و همکاران حاکی از رضایت آنها بوده و نشانگر تغییراتی در کلاس بودند .
نتیجه گیری
از اقدام پژوهی مذکور نتیجه گیری های مختلفی را می توان نمود . ولی در اینجا فقط به این نکته می خواهم بسنده کنم که دانش آموزان امروزی دنبال چیزهای نو هستند و همگی نیاز به توجه دارند. وقتی به افکار، علایق، مهارت ها، مشکلات پنهان به عبارت دیگر بهداشت روانی دانش آموزی توجه نمی شود، انگیزه ی تفکر و یادگیری را از دست می دهد. بنابراین با رعایت اصول اساسی بهداشت روانی، ایجاد جوی امن و به دور از هر گونه استرس، روش های تدریس، مدیریت کلاس و نوع تکالیف ارائه شده، باید طوری طراحی شوند که همگی از هر نوع شایستگی مورد توجه قرار گیرند. و زمانی که با نرم افزار تحلیل آزمون توسط فناوری نوین در تلاش به حد تسلط 90 از 100 هستید و سعی می کنید مجموعه ای از بهترین نمودارهای رشد او با کامپیوتر رسم شده و در کارپوشه جمع آوری شود. این تلاش و توجه شما را دانش آموز مخصوصاً خیلی ضعیف ها از عمق وجود خود لمس نموده و یادگیرنده را به یاد گرفتن وا می دارد. همجنین جهت نظارت بر یادهی، یادگیری و مراحل تغییر رفتارهای نامطلوب دانش آموزان نرم افزار تحلیل آزمون طراحی شده می تواند در کنار روش های نوین تدریس بعنوان مکمل و ابزار مفید آموزشی مورد استفاده قرار گیرد.
پیشنهاد ها
* بعنوان کوتاه ترین و موثرترین راه حل جهت تغییر هر گونه رفتار نامطلوب پیروی از اصول اساسی بهداشت روانی(شاملو،1385،ص22) پیشنهاد می شود.
* پیشنهاد می شود نرم افزار طراحی شده توسط صاحب نظران, برنامه ریزان درسی و اساتید ذیربط بررسی و مورد باز بینی قرار گیرد.
* با توجه به اینکه در بعضی مواقع اجرای روش های نوین تدریس به انرژی زیادی نیاز دارند و این مقدار انرژی تنها با کمک گرفتن از خود بچه ها فراهم می شود. بنابراین ضروری است بعنوان یک راه حل پیشنهادی گروه های همیار معلم مانند گروه امین های کلاس جهت همکاری در تکمیل کارپوشه و سایر فعالیت های کلاسی و گروه ام
منابع و ماخذ
1. اصغری پور، حمید، 1380 ، کلیات راهنمایی و مشاوره ، مشهد، نشر تمرین.
2. ردولف دریکورس، 1387، ترجمه مینو واثقی و مریم واراش زاده، انضباط بدون اشک، تهران رشد.
3. عمید، حسن، 1369، فرهنگ فارسی.
4. فونتانا، دیوید1987، کنترل کلاس، ترجمه ساده حمزه و مجید محمدی، 1375، تهران رشد.
5.کلاک ماک لین ایزابل ، راهنمایی مشاوره کودک در مدرسه ترجمه رضا شاپوریان ، تهران امیر کبیر.
6. علیمردان ، محمد علی، جلد اول، مجموعه قوانین و مقررات دوره راهنمایی تحصیلی.
20