اصول سازمان دادن فضاهای شهری

اصول سازمان دادن فضاهای شهری

1- فضای خارجی، فضای داخلی
2- اصل هم پیوندی واحدهای مسکونی و عناصر شهری
3- اصل محصور کردن فضا
4- اصل مقیاس و تناسب
5- اصل فضاهای متباین
6- اصل قلمرو
7- اصل ترکیب (کمپوزیسیون)

1- فضای خارجی، فضای داخلی
میدان که به وسیله خانه ها محصور می شود
حیاط مرکزی که به وسیله
اطاقهای دور بسته می شود

2- اصل هم پیوندی عناصر شهری و واحدهای مسکونی

ارتباط فضایی حیاط مسجد جامع یزد با گذرهای اطراف

مجموعه میدان نقش جهان اصفهان

تصویری از میدان امیر چخماق در گذشته

3- اصل محصور کردن فضا

دید کلی : شکل کلی اشیاء، از بالا تا حدود 30 درجه، پایین 45 درجه و طرفین 65 درجه اندازه گیری میشود
دید جزئی : مخروط بسیار باریکی داخل میدان دید کلی، زاویه های کوچک با آن اندازه گیری می شود

حدود 45 درجه (نسبت 1:1)، احساس محصور بودن کامل – لبه بالایی بدنه فضا داخل میدان دید قرار می گیرد.
حدود 30 درجه (نسبت 1:2)، آستانه احساس محصور شدن – لبه بالایی بدنه تقریباً بر محدوده بالای میدان دید منطبق است.
حدود 18درجه (نسبت 1:3)، حداقل احساس محصور شدن – لبه بالایی بدنه درون میدان دید واقع می شود
حدود 14درجه (نسبت 1:4)، فقدان احساس محصور شدن در فضا

3-1- نمونه فضاهای محصور در شهرهای ایرانی
طرح اصلی میدان شاه طهماسب یزد

3-1- نمونه فضاهای محصور در شهرهای ایرانی
میدان خان یزد که با فضای راسته بازارها در ارتباط است

3-1- نمونه فضاهای محصور در شهرهای ایرانی
میدان وقت و ساعت و بقعه سیدرکن الدین در یزد

3-5- عناصر محصور کننده فضا
بدنه دیوارهای کوچه
قسمت سرپوشیده یک معبر
بدنه های دور میدان
ردیفی از درختان در یک طرف میدان
اختلاف سطح
دو ردیف درخت

3-6- میزان محصور بودن فضا
میدان شاه طهماسب یزد، احساس محصور شده فضا قوی بوده است.
احساس محصور شده متوسط
ضعیف شدن احساس محصور شدن از یک طرف
میدان ولی سلطان کاشان، احساس شدید محصور شدن

یک فضای ساده را می توان با بدنه ای از درختان تقسیم کرد و در آن فضای محصور خطی به وجود آورد

شکل دسترسی به یک فضا در میزان محصور بودن آن موثر است. در اینجا گوشه باز احساس محصور بودن را ضعیف می کند.
تغییر گوشه میزان محصور بودن فضا را افزایش می دهد.

3-7- خصوصیت ایستایی و پویایی فضاهای محصور

4- اصل مقیاس و تناسب

تناسب : رابطه میان ابعاد مختلف یک فضا یا یک شیء است. رابطه ای مستقل از اندازه.
مقیاس : رابطه بین اندازه یک فضا یا یک شیء با فضاها یا اشیاء اطراف آن می باشد.
مقیاس انسانی : اگر اندازه یک فضا با بدن (پیکر) انسان ارتباط مطلوب داشته باشد گفته می شود که فضا مقیاس انسانی دارد.

نسبت ارتفاع کوچه به عرض آن حدوداً 1:1 است.

نسبت ارتفاع دیوارها به عرض کوچه بیشتر از 5 به 1 است. در این حالت ناظر در فضای تنگ و کاملاً محصور قرار دارد.

یزد، مجموعه مسکونی عرب ها. نسبت زیبای ارتفاع بدنه محصور کننده حیاط اندرونی به عرض آن حدوداً 1 به 3 است.
ترکیب عناصر متناسب بدنه محصور کننده فضای حیاط، به ویژه نسبتهای پنج دری مشبک درخور توجه است.

4-1- خصوصیت تقارن در فضاهای متناسب
کاشان، میدان ولی سلطان و بدنه های محصور کننده آن
مقایسه نسبت ارتفاع طاقنماها به عرض میدان
خالی گذاشتن دو طاقنما از داخل و خارج میدان برای رفت و آمد

در بخش قدیمی و میانی شهرها، از نسبت ارتفاع به عرض 2 به 1، 1 به 1 و 1 به 2 در طراحی فضاهایی که عمدتاً حالت حرکت و پویا دارند و از نسبت ارتفاع به عرض 1 به 2 تا 1 به 6 در طراحی فضاهایی که بیشتر حالت ایستا و توقف دارند استفاده می شده است.
بیشتر پویا: کوچه، خیابان
بیشتر ایستا: میدان، میدانچه، حیاط
بیشتر پویا: کوچه، خیابان
بیشتر ایستا: میدان، میدانچه، حیاط

5- اصل فضاهای متباین

فضاهای متباین در مسیر گذر اصلی شامل میدانچه، گذر سرباز و سربسته
فضاهای متباین فضاهایی هستند که از نظر خصوصیات عرض و طول و ارتفاع ازطرفی و عناصر و اجزا محصورکننده فضا ازطرف دیگر با یکدیگر تفاوت دارند.ارزش فضاهای متباین در این است که از یکنواختی فضاهای ارتباط دهنده می کاهد.

یزد، اتصال چند فضای متباین در مرکز محله فهادان
دو خصوصیت عمده فضاهای متباین در شهرهای قدیمی ایران :
پهن و باریک شدن فضا و همچنین سریاز و سربسته بودن آن است ، که این موضوع در شهرهای کویری از ان جا که سایه ایجاد می کند ، ازاهمیت خاصی برخوردار است.

تفت، نمونه یک گذر در بخش قدیمی که در برخی از قسمت ها پهن می شود و فضاهای متباین ایجاد می کند.
گرگان، نمونه یک گذر قدیمی که پیش آمدگی متنوع بام خانه ها در مسیر آن در تشدید فضاهای متباین تاثیر می گذارد.
کاشان، نمونه یک گذر قدیمی که قسمت سرباز و سربسته آن تباین فضایی ایجاد می کند.

روش طراحی فضاهای متباین
تغییر در نوع فضا : فضای خطی مرتبط با فضای میدان
ایجاد فضای متباین با تغییر در مقیاس فضا : دو میدانچه کوچک و بزرگ مرتبط با هم
تغییر عناصر محصور کننده: بدنه ساختمانها، بدنه ای از درخت در فضای دیگر و بدنه ای به صورت شبکه در فضای بعدی
تغییر در درجه محصور نمودن فضا : ترکیب دو فضای بسیار محصور و نیمه محصور
تغییر در روشنایی فضا : فضای سرباز و سربسته
تغییر در شکل بدنه محصور کننده : فضایی بصورت شکسته، عقب نشسته و پیش آمده با فضایی که ساده محصور شده

7- اصل ترکیب (کمپوزیسیون)
خیابان های موازی و یکنواخت
تغییر در بدنه خیابانهای موازی که با پس و پیش نشستن ساختمانها موجب ایجاد فضاهای متمایل به ایستا و یا پویا می شود و یکنواختی را از بین می برد.