آموزش پرورش قارچ و هزینه ها و سودها


بسم الله الرحمن الرحیم

عنوان
آموزش پرورش قارچ و هزینه ها و سودها

فهرست
مقدمه 3
ارزش اقتصادی تولید قارچ 3
احداث سالن پرورش قارچ 4
آموزش پرورش قارچ 4
سالن پرورش قارچ دکمه ای 4
توجیه اقتصادی کشت قارچ خوراکی 5
پرورش قارچ در کیسه 5
پرورش قارچ صدفی 6
تاریخچه پرورش قارچ 6
کمپوست یا بستر پرورش قارچ 7
آشنایی با بذر قارچ 8
آشنایی با تولید کمپوست 8
آشنایی با سالنهای پرورش قارچ 9
آشنایی با مراحل پرورش قارچ 10
برخی اصطلاحات رایج در پرورش قارچ 12
آیا پرورش قارچ خانگی می صرفد؟ 17
مراحل تولید قارچ 17
مخارج پرورش قارچ 18
نکات منفی پرورش قارچ 18
مسیر تولید و پرورش قارچ 22
مراحل تولید قارچ 22
زمان مورد نیاز برای تولید قارچ 24
وضعیت پرورش قارچ در کشور 24
مشکلات و موانع تولیدکنندگان 25
درآمد ماهانه پرورش قارچ 26
آموزش پرورش قارچ 28
نحوه پرورش قارچ 31
• شرایط برای پرورش و رشد قارچ: 32
نکات و هشدارها 34
اهمیت پرورش قارچ 34
مراحل تولید قارچ 35
مخارج پرورش قارچ 35
هزینه های انرژی مصرفی در پرورش قارچ 36
یک نمونه از بیماری قارچ 36
نکات منفی پرورش قارچ 36
محاسبه سود پرورش قارچ : 38
برآورد سود پرورش قارچ ویژه خودتان 39
آماده سازی سالن را می توان به چند دسته تقسیم کرد : 39
تجهیزات سالن به شرح زیر است 40
جدول هزینه های راه اندازی سالن 10 تنی 41
درصد اختلاط مواد 42
مشخصات کود مصرفی 42
شروع فرآیند فاز یک کمپوست سازی 43
شرح میکس مواد 44
پدیده دود کشی 45
مرحله میک آپ(Make Up) : 45
دلیل افزایش تدریجی دما در این مرحله عبارتند از : 47
اهداف پاستوریزاسیون : 47
منابع 49

مقدمه
کشت قارچ خوراکی، یک محصول زود بازده است که کشت آن به دلایلی نظیر شاخص اقتصادی، زیست محیطی، تغذیه ای و دارویی اهمیت زیادی پیدا کرده است. در هر سیستم سرمایه گذاری باید توجه داشت که درآمد حاصل از آن فعالیت به حدی باشد که نه تنها جبران هزینه های صرف شده را بنماید بلکه سود مناسبی را برای فرد داشته باشد، در زمینه کشت قارچ نیز چنین است.در جهان افراد زیادی به کشت و پرورش قارچ های خوراکی مشغول هستند و امروزه با پیشرفتی که در زمینه کشت قارچ خوراکی انجام گرفته است، میزان اشتغال در این زمینه، چندین برابر شده است. در ایران نیز تولید قارچ در سال 1370 حدود 300 تن بوده است و با همت و تلاش قارچ کاران، در سال 1391 به 93 هزار تن رسیده است. در سال 1370 راندمان تولید قارچ در بستر، حدود 5 کیلوگرم و سرانه تولید (میزان مصرف) 0/5 گرم بوده است که این سرانه مصرف در سال 1391 به 1/2 کیلوگرم رسیده است. بر طبق آمار فائو، در پرورش قارچ، بین 196 کشور مستقل جهان، ما مقام هشتم را کسب نموده ایم.
ارزش اقتصادی تولید قارچ
عوامل مختلفی بر روی شروع فعالیت کشت قارچ و درآمد حاصل از آن، تاثیر گذار است که عبارتند از:
1- محل احداث سالن
این مورد بسیار مهم است. علاوه بر بحث نزدیکی مزرعه به بازار فروش، شرایط محیطی مورد نیاز یک گونه خاص قارچ نیز تحت تاثیر نوع منطقه قرار دارد. اگر دمای منطقه ای خیلی بالاتر یا خیلی پایین تر از نیاز محیطی گونه قارچ باشد، باید هزینه زیادی را صرف تهیه تجهیزات و امکانات نمود تا بتوان محیط را متناسب با نیاز قارچ، تنظیم کرد.
پیشنهاد دیتا قارچ به شما: تولید قارچ را چگونه انجام دهیم؟
2- میزان در دسترس بودن منابع طبیعی
3- طراحی ساختمان و مصالح
4- میزان پیچیدگی و قیمت دستگاه ها و تجهیزات
احداث سالن پرورش قارچ
سرمایه گذاری اولیه برای شروع کشت قارچ
1- هزینه راه اندازی یک سالن استاندارد از قبیل ساختن ساختمان، عایق کاری سالن، ضدعفونی کردن سالن و….
2- گذراندن دوره های آموزشی برای راه اندازی سالن، کاشت قارچ و مدیریت سالن کشت به بهترین نحو
آموزش پرورش قارچ
3- هزینه مربوط به قفسه بندی سالن
4- خرید دستگاه ها و تجهیزات
5- خرید مواد مانند کمپوست، خاک پوششی، سموم و …
6- هزینه های ثابت مانند هزینه آب، برق، گاز
سالن پرورش قارچ دکمه ای
در کل این گونه بگوییم که هزینه های پرورش قارچ بیش از هر چیزی به مدیریت سالن کشت، نحوه تولید قارچ، میزان تولید و کیفیت محصول تولید شده بستگی دارد.
مدیریت سالن پرورش
توجیه اقتصادی کشت قارچ خوراکی
1- کشت قارچ، یک محصول زود بازده است که باعث می شود اگر کشت اصولی صورت گیرد، خیلی زود سرمایه اولیه در کنار سود حاصل از کشت به فرد برگردد.
2- در مزارع کشت قارچ، از واحد حجم به جای سطح برای کشت استفاده می گردد. به این معنی که چون قفسه بندی انجام می شود در نتیجه در یک مساحت مشخص، می توان چند قفسه را بر روی هم قرار داد و از همان سطح کم، تولید زیادی را به دست آورد. درنتیجه فرد می تواند در یک محیط کوچک نیز اقدام به کشت نماید.
3- در هر هکتار از زمین کشاورزی امکان اشتغال زایی 1 یا حداکثر 2 شغل وجود دارد ولی برای یک واحد 100 تنی تولید قارچ، می توان 20 تا 30 نفر را به کار گرفت.
پیشنهاد دیتا قارچ به شما: آیا استفاده از مکمل های غذایی در کمپوست قارچ دکمه ای جهت کشت دوم موثر است؟
4- در هر متر مربع سالن تولید قارچ در سال می توان چهار دوره و در مجموع 40 کیلوگرم قارچ برداشت کرد که با بکار گیری از روش های مطلوب و فراهم کردن وضعیت مناسب، می توان این مقدار را به 120 کیلوگرم در هر مترمربع رساند که بازدهی اقتصادی مطلوبی محسوب می شود و بسیار سودآور است.
5- هیچ محصولی مانند قارچ، در هر متر مربع چنین سود و درآمد اقتصادی خوبی ندارد.
6- جالب است بدانید که کشت قارچ خوراکی، در صنعت، پزشکی و کشاورزی و همچنین رشد و توسعه صادرات غیرنفتی نقش بسزایی را ایفا می کند.
1- هرچه سطح زیر کشت بیشتر شود، میزان بهره برداری از آن بیشتر شده و درنتیجه درآمد افزایش خواهد یافت به همین دلیل توصیه می شود که در سالن کشت، از حداکثر فضا استفاده شود.
2- در مقیاس های کوچک و محدود، کم هزینه ترین روش کشت با قیمت ارزان، کشت کیسه ای قارچ است.
پرورش قارچ در کیسه
3- بین دو قارچ صدفی و دکمه ای، درست است که تولید قارچ دکمه ای سرمایه گذاری بیشتری را نیاز دارد ولی همیشه برای تولید یک محصول باید به تقاضای بازار توجه داشت. در ایران بیشترین میزان تقاضا برای قارچ های دکمه ای است. همچنین لازم است بدانید که ماندگاری قارچ صدفی کمتر از قارچ دکمه ای است و باید سریع مصرف شود درنتیجه اگر قصد دارید این محصول را کشت کنید، قبل از کشت، از نظر بازار فروش، مطمئن باشید.
پرورش قارچ صدفی
تاریخچه پرورش قارچ
بنا به گزارشات کشت قارچ دکمه ای نژاد آگاریکوس بیسپروس (A.Bisporus) برای اولین بار در فرانسه انجام شد اما تاریخ دقیق آن معلوم نیست. این کشت برروی کود اسب و در هوای آزاد انجام می گرفت که به تدریج این کشت ها به درون فضاهای بسته از جمله غارها انتقال یافت زیرا غارها محیط هایی با خاصیت عایقی بالا هستند که این خصوصیت باعث می شود که در زمستان گرم و در تابستان خنک بمانند و این همان چیزی است که کشت قارچ به آن نیاز دارد اما کشت قارچ در گلخانه برای اولین بار در سال 1754 در سوئد ابداع شد و پس از آن به سایر نقاط اروپا گسترش یافت. کشت قارچ دکمه ای در سال 1890 میلادی به امریکا راه یافت و در سال 1910 اولین سالنهای استاندارد پرورش قارچ در آنجا تاسیس شد. در این سالنها به علت وجود دیوارهای عایق و نفوذ ناپذیر در تمام طول سال درجه حرارت و رطوبت و تهویه کاملا تحت کنترل بود. اما هم اکنون این کشور هلند است که در جهان در عرصه کشت قارچ پیشتاز است.
ورود این صنعت به ایران حدود 50 سال پیش اتفاق افتاد اما متاسفانه با گذشت این سالها و با وجود شرایط مناسب آب و هوایی برای این کار و تولید تقریبا صد در صدی مواد اولیه مورد نیاز در کشور هنوز این صنعت به خوبی در کشورمان جای خود را پیدا نکرده است و با تمامی تلاشهایی که دانشگاه های مختلف کشور از جمله دانشگاه فردوسی مشهد برای گسترش و بهبود کشت در این زمینه انجام داده اند هنوز سازمان یا انجمنی وجود ندارد که افراد بتوانند برای مشاوره و راهنمایی برای ورود به این عرصه به عنوان پشتیبان روی آن حساب کنند و وقت و سرمایه و به عبارتی زندگی خود را برروی این کار بگذارند.
البته نه تنها سازمانی وجود ندارد بلکه حتی کتاب و یا منبعی هم وجود ندارد که افراد بتوانند با مطالعه آن کار را به صورت کاربردی فراگرفته و شروع به کار کنند البته تمامی این مشکلات و کمبودها باعث شده است که بازار قارچ ایران اشباع نشده و جای بسیار برای فعالیتهای جدید و تولید کنندگان بیشتر وجود داشته باشد و در واقع اگر فردی بتواند علم و تجربه لازم در این زمینه را به دست آورد هرچند که با سختی هایی مواجه شود و خود را به مرحله تولید در حد نیمه صنعتی برساند به امید خدا آینده روشنی را درپیش رو خواهد داشت.
کمپوست یا بستر پرورش قارچ
اولین و مهمترین ماده ای که برای کشت قارچ باید با آن آشنا شد بستری است که قارچ روی آن رشد کرده و از آن تغذیه می کند که به آن کمپوست گفته می شود.
در کل به کودهای گیاهی کمپوست می گویند و چون کودی که قارچ در آن رشد می کند ترکیبی فرآوری شده از کاه و کلش و مواد دیگر است و یک نوع کود گیاهی به حساب می آید به آن کمپوست گفته می شود.
فرآیند کمپوست سازی به ظاهر فرآیند ساده ای است اما برای بدست آوردن کمپوستی مرغوب با بازده بالا نیاز به دستگاههای پیشرفته، آزمایشگاه های مجهز و از همه مهمتر تجربه و تخصص بالایی می باشد و تمام این موارد احتیاج به سرمایه گذاری زیادی دارند و به همین دلیل اکثر تولید کنندگان قارچ، کمپوست مورد نیاز خود را به صورت آماده و بذر زده شده از شرکتهای معتبر خریداری می کنند.
کمپوست به دو شکل وجود دارد 1- کیسه ای 2- بلوکی
1- کمپوست کیسه : در کمپوست سازی هایی که به صورت سنتی کار می کنند کمپوستها را به دلایلی که در آینده خواهیم گفت در کیسه های استوانی ای یا اصطلاحا کیسه خیاری بسته بندی می کنند که ارتفاع آن 50 سانتیمتر و قطر آن 40 سانتیمتر است که البته این نوع کمپوستها به هیچ وجه توصیه نمی شوند و ما هم از این نوع استفاده نخواهیم کرد.
2- کمپوست بلوکی : این کمپوست در کارخانه های مجهز تولید می شود و چون این نوع بسته بندی با دستگاه انجام می شود، هم از نظر فرآوری و هم از نظر بهداشتی بسیار بر روش سنتی برتری دارد. این نوع بسته بندی به صورت مکعب مستطیل بوده و ابعاد استاندارد آن به صورت زیر می باشد :
طول : 60 سانتیمتر عرض : 40 سانتیمتر ارتفاع : 20 سانتیمتر وزن : حدود 20 کیلوگرم
بزرگترین و معروفترین شرکت کمپوست سازی ایران شرکت ملارد است که در منطقه ملارد کرج واقع شده است.قیمت هر کیلو کمپوست این شرکت درتیرماه 1392 حدود 480 تومان می باشد که اگر هر بلوک را 20 کیلوگرم در نظر بگیریم قیمت هر بلوک آن 9600 تومان می شود.
نکته دیگری که در مورد کمپوست باید گفت این است که بذر قارچ در کمپوست های بلوکی وجود دارد و در واقع شرکتها، بذرقارچ را به میزان استانداردی که خودشان به دست می آورند درون بلوکهای کمپوست می ریزند و نیازی به بذرزنی توسط تولید کننده قارچ نمی باشد.
آشنایی با بذر قارچ
بذر قارچ با بذر بقیه گیاهان متفاوت است و در واقع چیزی که به آن بذر قارچ گفته می شود دانه های گندم پخته شده هستند که هاگ ها و یا اسپورهای (ُُSpore) قارچ روی آنها کشت داده شده اند. قارچ وقتی به بلوغ می رسد پره های پشت کلاهکش باز می شود و از بین پره ها گردی در هوا پخش می شود که این گرد هما هاگ ها یا اسپورهایی هستند که با چشم عادی قابل دیدن نیستند. این اسپورها برای زنده ماندن احتیاج به تغذیه دارند به همین دلیل گندمها را می پزند که نرم شوند تا اسپور قارچ بتواند از آنها استفاده بکند. فایده دیگری هم که پختن گندم دارد این است که به اصطلاح گندم عقیم شده و دیگر جوانه نمی زند و به این صورت تمام مواد غذایی آن برای اسپورها باقی می ماند و صرف رشد جوانه گندم نمی شود.
تولید بذر قارچ کار بسیار حساسی است و در تولید قارچ نقش بسیار مهمی دارد به همین دلیل این کار باید در آزمایشگاههایی با استانداردهای مخصوص این کار که هم از لحاظ تجهیزاتی و هم از لحاظ بهداشتی است انجام شود زیرا در این مرحله اسپورها بسیار حساس بوده و در صورت مخلوط شدن آلودگی با آنها بذرهای ناخالصی تولید خواهد شد که این بذرهای آلوده باعث می شود که آلودگی ها به صورت گسترده در کمپوست رشد کرده و آن را مصرف کنند. کار تولید بذر اکثرا توسط خود تولید کنندگان کمپوست انجام می شود و با کمپوست به میزان لازم مخلوط می گردد. اضافه کردن کمتر یا بیشتر از حد لازم بذر با کمپوست نیز باعث مشکلاتی می شود که در مباحث بعدی به آن می پردازیم. در نهایت تولیدکننده قارچی که کمپوست را آماده می خرد نیاز چندانی به دانستن اطلاعات در مورد تولید بذر ندارد و در همین حد برای او کافی است.
آشنایی با تولید کمپوست
همانطور که در مطالب قبلی گفته شد تولید کمپوست مرغوب احتیاج به تجهیزات و تجربه و سرمایه گذاری زیادی دارد ولی در این مطلب تنها کلیتی در مورد مراحل و مواد تولیدی کمپوست خواهیم گفت و مسلما با این مقدار مطلب نمی توان اقدام به تولید کمپوست کرد و این مطلب صرفا جهت آشنایی شما با تولید کمپوست است. مواد اصلی تشکیل دهنده کمپوست : 1- کلش گندم 2- آب 3- کود مرغی 4- سنگ گچ 5- افزودنی ها و مکمل ها مانند سبوس گندم درکل هدف از مراحل ساخت کمپوست دو چیز است: 1- تخمیر و تجزیه مواد اولیه و تبدیلشان به موادی که برای قارچ قابل جذب باشند. 2- به دست آوردن محیطی با خواص فیزیکی و شیمیایی از جمله اسیدیته خاص یه شکلی که برای رشد قارچ آن هم فقط نژاد مورد نظر مناسب بوده و برای قارچهای نژاد دیگر مانند کپکها و دیگر موجودات و باکتریها تا حد امکان نامناسب باشد که به این کار انتخابی کردن کمپوست ویا selective کردن آن می گویند. مراحل تولید کمپوست
مرحله اول (فاز اول) : در ابتدا کلشها را خرد کرده و خیس می کنند و با کود مرغی مخلوط می کنند. سپس این مخلوط را به صورت تپه هایی در می آورند تا عملیات تخمیر و تجزیه شان شروع شود. در روز سوم این تپه ها را زیر و رو می کنند تا تجزیه به صورت یکدست در همه جای کمپوست انجام گیرد. این زیر و رو کردن را در روز ششم و نهم نیز تکرار می کنند و در نهایت در روز دهم سنگ گچ را که کنترل کننده PH و یا اسیدیته است را به آن اضافه می کنند

مرحله دوم (فاز دوم) : این مرحله، مرحله پاستوریزه کردن و آمونیاک گیری است. کمپوستهای تخمیر شده را درون سالنهای پاستوریزه و یا اصطلاحا تونل پاستوریزه می ریزند و دمای آن را برروی 54 درجه تنظیم می کنند. کمپوست به مدت 10 روز در تونل باقی می ماند که این کار هم باعث پاستوریزه شدن کمپوست می شود و هم آمونیاک اضافی موجود در کمپوست را که برای رشد قارچ مضر است از آن جدا می کند. بعد از تونل پاستوریزه کمپوست بذرزنی می شود و سپس توسط دستگاه پرس شده و بسته بندی یا بلوک زنی می شود. همانطور که گفته شد این مراحل تولید کمپوست به صورت کاملا مختصر بود در صورتی که تولید کمپوست کاری بسیار تخصصی تر از تولید قارچ است و ما در این سایت فعلا قصد وارد شدن به این موضوع را نداریم و برای تولیدکننده قارچ هم دانستن چنین مطالبی ضرورتی ندارد و اگر درجایی به آن نیاز باشد حتما به آن خواهیم پرداخت.
آشنایی با سالنهای پرورش قارچ
دربعضی موارد شنیده می شود که می گویند از هر فضایی با کمترین تغییرات می توان به عنوان سالن قارچ استفاده کرد فقط کافی است که تاریک و مرطوب باشد و کمتر در مورد شرایط لازم و نحوه آماده سازی سالن چیزی گفته شده است اما این مطلب را باید گفت که نه تنها از هرفضایی نمی توان برای پرورش قارچ استفاده کرد بلکه حتی اگر یک سوله با ابعاد و مساحت مناسب هم در اختیار داشته باشیم بازهم کارهای زیادی باید در آن انجام داد تا شرایط یک سالن کشت قارچ را دارا شود. البته اگر منظور از سالن کشت قارچ فقط فضایی باشد که قارچ در آن پرورش بیابد و مقدار بازده و مشکلات بین کار و هزینه ها مهم نباشد، می توان از حمام خانه هم با کمترین امکانات به عنوان سالن پرورش قارچ استفاده کرد.
سالن قارچ به چند بخش تقسیم می شود: 1- ساختمان سالن که شامل ابعاد و ارفاع سالن و همچنین مصالح ساختمانی به کار رفته در آن می باشد. 2- مواد و نحوه عایق کاری سقف و دیواره های سالن 3- قفسه بندی و شکل راهروها و نحوه دسترسی به طبقه ها 4- تجهیزات هوادهی، سرمایشی و گرمایشی و رطوبتی سالن درباره هرکدام از موارد بالا باید مطالب مختلفی بیان کرد و نکات زیادی فراگرفت که به امید خدا در مطالب پیشرفته آینده به تفضیل به هرکدام خواهیم پرداخت.
متاسفانه ساخت یک سالن قارچ و یا تبدیل یک فضای موجود به سالن کشت قارچ به خصوص در شرایط فعلی هزینه به نسبت زیادی خواهد داشت به خصوص اگر برای آماده سازی سالن از پیمانکارهای مختلف استفاده شود و خود تولیدکننده با مسائل فنی آن آشنا نباشد. به همین دلیل خیلی وقتها سهل انگاری صورت می گیرد و بعضی موارد کم اهمیت شمرده می شوند که همین موارد باعث می شوند که در روند تولید هم هزینه بیشتری صرف شود و هم بازده کمتری به دست آید. از طرفی نیز رعایت دقیق تمام نکات هم هزینه زیاد و هم علم و آگاهی بیشتری را نیاز دارد و این امر برای افرادی مقدور نیست. اما ما سعی خواهیم کرد مواردی را که در سالن کشت قارچ لازم است به ترتیب اهمیت بیان کنیم تا تولیدکننده ای که قصد راه اندازی سالن با هزینه محدود را دارد بتواند بیشترین هزینه خود را صرف موارد مهمتر کند.
عکسهایی از یک سالن ساده با عایق کاری بسیار عالی و با چینش کمپوست ها برروی زمین :
آشنایی با مراحل پرورش قارچ
در این مطلب به کلیتی از مراحل کشت قارچ می پردازیم :
جدول مراحل روزانه کشت قارچ
نام مرحله روز دمای داخل کمپوست رطوبت سالن
1- ضدعفونی کردن سالن 1 تا 3 30* –
2- ورود کمپوست به سالن و چیدن آن در قفسه ها 4 25 –
3- صاف کردن سطح بلوکهای کمپوست بدون بریدن کیسه 5 25 –
4- میسلیوم رانی (پنجه دوانی) 5 تا 14 25 –
5- بریدن کیسه های روی بلوکها و تخته کوبی (تخت کوبی) 14 25 90%
6- خاکدهی و آبیاری خاک 15 25 90%
7- انداختن روزنامه روی بستر و مرطوب نگه داشتن آنها 15 تا 27 25 90%
8- رافلینگ (پنجه کشی) 22 25 90%
9- برداشتن روزنامه ها و شوکدهی روز اول 28 20 95%
10- شوکدهی روز دوم 29 16 95%
11- شوکدهی روز سوم 30 18 90%
12- فلش یک (اولین محصول دهی) 37 تا 41 18 90%
13- فلش دو (دومین محصول دهی) 47 تا 50 18 85%
14- فلش سه (سومین محصول دهی) 57 تا 59 18 85%
15- تخلیه کمپوست و نظافت 60 – –
*دمای سالن – بدون اهمیت
در مطالب بخش کشت به هرکدام از مراحل کشت به طور مجزا خواهیم پرداخت ولی اکنون توضیح مختصری در مورد مواردی که شاید کمی نامفهوم باشند ارائه میکنیم. مرحله 4 : میسلیوم به تارهای نازک سفیدی گفته می شود که از بذر قارچ رشد میکند ودر تمامی کمپوست حرکت کرده و آن را بعد از مدتی یکدست سفید می کند. مرحله 5 : تخته کولی یا تخت کوبی که در آن کیسه های روی کمپوست ها را می بریم و سطح روی بلوکهای کمپوست را می کنیم و با یک تخته یا ماله بنایی دوباره آنها را صاف می کنیم. چون سطح کممپوست در جا به جایی ها ناهموار می شود باید این کار را انجام داد تا برای مرحله خاکدهی سطحی هموار داشته باشیم. مرحله 6 : بعد از اینکه کمپوست کامل با میسلیوم سفید شد روی آن را با لایه ای از خاک مخصوص به نام پیت به ضخامت 4 سانتیمتر می پوشانیم که قارچ درون این لایه خاک رشد می کند. مرحله 8 : رافلینگ در واقع همان عمل پنجه کشی یا شخم زدن خاک است به صورتی که میسلیوم هایی که در خاک رشد کرده اند به هم بخورند تا در آینده قارچها یکنواخت برروی بستر رشد کنند. مرحله 9 و 10 و 11 : شوکدهی به مراحلی گفته می شود که باعث می شوند رشد میسلیوم متوقف شود و میسلیوم ها یکپارچه شده و شروع به تولید اندام باردهی که همان قارچ دکمه ای است، کنند.مرحله 12 و 13 و 14 : رویش و چیدن قارچ بعد از شوکدهی هر روزه و یکنواخت نیست بلکه در روزهایی قارچ قابل برداشت بسیار زیاد، در روزهایی کم ور در روزهایی هم اصلا قارچی برای چیدن موجود نیست. به روزهایی که قارچ قابل برداشت زیادی وجود دارد فلش می گویند.
برخی اصطلاحات رایج در پرورش قارچ
کمپوست : کود گیاهی ای که قارچ در آن رشد می کند.
بلوک : بسته بندی های 60*40 سانتیمتری کمپوست.
خاک یا پیت : خاک مخصوص کشتقارچ که در زمانی خاص روی کمپوست ریخته می شود و قارچ روی این خاک رشد می کند.
اسپور : اسپور گردی است که از پره های پشت قارچ بیرون می ریزد و به آن هاگ هم گفته می شود و با کشت آن روی گندم پخته شده، بذر قارچ تولید می کنن.
میسلیوم : تارهای سفیدی که از رشد اسپورهای قارچ درون کمپوست پدید می آید و با گره خوردن به هم قارچ تولید می کنند.
تخته کوبی : صاف و هموار کردن سطح بلوکهای کمپوست برای یکنواخت شدن ضخامت خاک در هنگام خاکدهی.
میسلیوم رانی یا پنجه دوانی : مرحله رشد میسلیوم درون کمپوست و خاک.
رافلینگ یا پنجه کشی : به هم زدن و شخم زدن خاک برای یکنواختی رشد میسلیوم در آن.
شوکدهی : مرحله ای با کاهش دما، افزایش رطوبت و کاهش غلظت CO2 به وسیله هوادهی، به منظور توقف رشد میسلیوم و شروع تولید قارچ.
فلش : روزهایی که انبوهی از قارچ قابل چیدن برروی بستر وجود دارند.
بازده : مجموع وزن کل قارچ برداشت شده در یک دوره تقسیم بر وزن کمپوست موجود در اول دوره.
تعریف بازده در پرورش قارچ دکمه ای
یکی از پر کاربردترین و مهمترین اصطلاحات در کشت قارچ "بازده" است. مقدار بازده همانطور که از ظاهرش هم پیداست بیانگر میزان کارایی تولید است به این شکل که اگر مجموع مقدار وزن قارچ برداشت شده در کل یک دوره را تقسیم بر مقدار وزن کمپوست خریداری شده در ابتدای دوره کنیم مقدار بازده بدست می آید که آن را به درصد بیان می کنند. برای مثال فرض می کنیم یک سالن کشت قارچ به گنجایش 10 تن کمپوست داریم و در یک دوره مقدار 2 تن قارچ از آن برداشت کرده ایم. پس درصد بازده در این دوره کشت قارچ به شکل زیر محاسبه می شود :
20% بازده = 10 تن کمپوست / 2 تن قارچ
هرمقدار سالن اصولی تر و مجهزتر، تولیدکننده و کارگر باتجربه تر و دقیق تر و مواد اولیه یعنی خاک و کمپوست مرغوب تر باشند، درصد بازدهی بالاتر می رود و می تواند تا 30 درصد نیز برسد اما به طور میانگین برای یک تولیدکننده متوسط در شرایط میانگین، بازده را می توان 23 درصد در نظر گرفت هرچند با رعایت نکات حرفه ای در کار می توان این میانگین را بالاتر نیز برد.
هزینه راه اندازی یک سالن 10 تنی پرورش قارچ
(برآورد هزینه ها طبق قیمت های بهار 93 می باشد.)
در این مطلب سعی شده است وسایل مورد نیاز و هزینه های راه اندازی یک سالن با گنجایش تقریبی 10 تن کمپوست بررسی شود.
برای همچین گنجایشی به یک سالن 72 متری نیاز است که ابعاد آن را که به بهترین شکل می باشد 6 متر در 12 متر به ارتفاع 5 متر در نظر می گیریم. در برآورد هزینه ها، هزینه ساخت و یا اجاره سالن را در نظر نمی گیریم زیرا این هزینه می تواند در شرایط مختلف بسیار متفاوت باشد. این سالن باید دارای آب و برق و گاز نیز باشد.(هرچند در نبود گاز و با شرایط سختتر در نبود آب می توان آنها را فراهم کرد.)
آماده سازی سالن را می توان به چند دسته تقسیم کرد :
1- عایق کاری سالن برای جلوگیری از اتلاف گرما و سرما
2- قفسه بندی
3- تهیه، آماده سازی و نصب تجهیزات
4- مواد اولیه شامل کمپوست و خاک و سموم
1- عایق کاری سالن را می توان به چند روش و با مواد مختلف انجام داد که مسلما هرروش دارای بازده مختلف و هزینه متفاوتی است اما کاراترین و ارزانترین روش استفاده از فومهای مخصوصی است که آموزش کامل آن را می توانید از بخش مطالب تخصصی سایت تهیه نمایید. اما هزینه این عایق کاری برای این سالن با ابعاد ذکر شده حدود 2 میلیون تومان می شود.
2- قفسه بندی سالن را نیز می توان با مواد مختلف و در ابعاد مختلف انجام داد اما بهترین جنس لوله گالوانیزه با قطر 2.5 سانتیمتر است که توسط جوش به هم متصل می شوند. بهترین ابعاد قفسه نیز دو قفسه به عرض 1.6 متر و طول 9 متر در 5 طبقه است که گنجایش 10 تن کمپوست را دارد. هزینه این قفسه ها هم حدود 5 میلیون تومان می شود. آموزش کامل و کاربردی ساخت قفسه ها را می توانید از قسمت مطالب تخصصی سایت تهیه نمایید.
3- هزینه تجهیزات را نمی توان دقیق براورد کرد چراکه سالن را می توان به سبکهای مختلف تجهیز کرد و البته این نحوه تجهیز به نوع آب و هوای منطق ای که سالن در آن واقع است نیز بستگی دارد مثلا در دماوند به علت خنک بودن هوا سالنها برای خنک شدن در فصل تابستان فقط به کولر آبی احتیاج دارند در صورتی که در تهران علاوه بر آن به سیستمهای خنک کننده کمپرسوری نیز نیاز است. اما م تجهیزات را طبق یک آب و هوای میانگین مثل آب و هوای تهران در نظر می گیریم و طبق سبکی که خودمان به دیگران پیشنهاد می دهیم برآورد هزینه می کنیم. شما می توانید آموزشهای کاملی در مورد تجهیزات سالن و نحوه به کارگیری آنها را در مطالب تخصصی سایت تهیه نمایید.
تجهیزات سالن به شرح زیر است :
1- سیستم سیرکوله یا گردش دهنده هوا 1.000.000 تومان
2- فنهای ورودی هوای تازه و خروجی هوای سالن 300.000 تومان
3- سیستم رطوبت ساز 800.000 تومان
4- سنسورهای دما و رطوبت به همراه تابلوی کنترلشان 500.000 تومان
(البته این سنسورها در خیلی از سالنها استفاده نمی شوند اما از نظر ما بسیار مهم اند و در محصول نهایی بسیار تاثیر دارند)
5- سیستم گرمایشی شامل پکیج و لوله کشی و کوئل گرمایشی 2.500.000 تومان
6- سیستم سرمایشی شامل یک سیستم خنک کننده کمپرسوری با توان 30000 4.000.000 تومان
7- ابزار کار مانند فرقون، سبد، آب پاش و غیره 400.000 تومان
مجموع 9.500.000 تومان
البته برای راه اندازی اولیه ممکن است شما کار را در تابستان شروع کنید و در ابتدا نیازی به گرمایش نداشته باشید و برای چند ماه می توانید هزینه گرمایش را به تعویق بیاندازید همینطور در مورد شروع کار در زمستان و تجهیزات سرمایشی.
4- بعد از راه اندازی و تجهیز سالن نیاز به مواد اولیه است که شامل کمپوست، خاک و سموم می باشد که با احتساب کمپوست کیلویی 550 تومان و خاک متر مکعبی 150.000 تومان و هزینه های حمل و نقل مجموعا 7.500.000 تومان هزینه خواهد داشت.
برآورد هزینه و درآمد یک سالن 10 تنی در یک دوره
(برآورد هزینه ها طبق قیمت های بهار 93 می باشد.)
برآورد درآمد خالص یک سالن قارچ مسئله ای است که فاکتورهای بسیار متنوعی دارد که هر کدام بسته به شرایطی تغییر می کنند و نمی توان رقم دقیقی در این مورد بدست آورد به خصوص که بسیار بستگی به نحوه مدیریت و اجرای کار تولید قارچ دارد اما در این مطلب سعی کرده ایم با میانگین به ارقامی برسیم که به واقعیت نزدیک باشد.
برای برآورد میزان سوددهی خالص یک مجموعه میزان هزینه های جاری را از در آمد حاصل از فروش کم می کنند. دقت داشته باشید که هزینه های اولیه را مانند هزینه قفسه ها و تجهیزات جز هزینه های جاری حساب نمی کنند و آن را جز سرمایه گذاری به حساب می آورند اما استهلاک آنها را جز هزینه های جاری حساب می کنند.
پس فرمول بدست آوردن سود خالص به این صورت می شود :
استهلاک تجهیزات – هزینه های جاری – درآمد فروش قارچ = سود خالص
هزینه های جاری برای یک سالن 10 تنی در یک دوره شامل هزینه های خرید مواد اولیه یعنی کمپوست و خاک و هزینه حمل و نقل، هزینه کارگری و هزینه شارژ (آب، برق، گاز) می باشد. ما در اینجا هم هزینه اجاره سالن را جز هزینه های جاری حساب نکردیم چون می تواند بسیار متفاوت باشد.
کمپوست و خاک و هزینه حملشان برای این سالن در یک دوره حدود 7.500.000 تومان می شود.
برای همچین سالنی هم احتیاج به یک کارگر ثابت نیست و فقط در روزهای خاصی مانند روز ورود کمپوست، روز خاکدهی، روزهایی در فلشها و روز تخلیه کمپوست، کاگر نیاز است که با احتساب حقوق کارگر روز مزد که روزی 50.000 تومان است حدود 1.000.000 تومان هزینه کارگری می شود. البته ممکن است شما به کارگر ارزانتر هم دسترسی داشته باشید و یا حتی بتوانید از دوستان و آشنایان و خانواده کمک بگیرید و این هزینه را کمتر کنید ولی ما بدترین حالت را که عدم وجود تمامی موارد بالا است را در نظر می گیریم.
هزینه آب و برق و گاز نیز ماهانه میانگین 300.000 تومان می شود که برای یک دوره 2 ماهه 600.000 تومان در نظر می گیریم.
هزینه استهلاک تجهیزات را هم برای هردوره 300.000 تومان در نظر می گیریم.
از همه مهمتر مقدار بازده و قیمت فروش است که این مقدار می تواند بسیار متفاوت باشد . ما مقدار بازده را 23 درصد و قیمت فروش را کیلویی 5.700 تومان در نظر می گیریم.
با احتساب موارد بالا و قرار دادنشان در فرمول مربوطه خواهیم داشت :
13.000.000 تومان = 5.700 * 0.23 * 10000kg = درآمد فروش قارچ
300(استهلاک) – (600.00 + 1.000.000 + 7.500.000)(هزینه های جاری) – 13.000.000(درآمد فروش قارچ) = سود خالص
1.950.000 تومان = درآمد خالص ماهانه <= 3.900.000 تومان = سود خالص یک دوره دو ماهه <=
درصورتی که اجاره سالن هم باید پرداخت شود آن را از درآمد ماهیانه کسر کنید.
اما نکات بسیار مهمی هنوز مانده که آن را در درآمد خالص ماهانه باید در نظر گرفت.
نکته اول : طبق روال عادی بعید است که بتوانید در یک سال شش دوره کامل کشت داشته باشید چون ممکن است هردوره چند روزی بیش از دوماه طول بکشد و یا کمپوست سفارش داده شده با تاخیر برسد پس تقریبا در هر سال را باید 1 ماه را با سالن خالی فرض کرد و در صورتی که اجاره باید پرداخت شود هزینه اجاره آن ماه را در نظر گرفت.
نکته دوم : مدتی قبل از عید نوروز و مدتی بعد از عید نوروز و روزهایی در محرم و تعطیلات دیگر سال قیمتها کاهش پیدا می کند و این مسئله را نیز باید در نظر گرفت.
نکته سوم : ممکن است در طول دوره پرورش مقداری از بستر شما آلوده شود و دچار بیماری شوید که این موضوع روی مقدار برداشت شما تاثیر منفی خواهد داشت.
با در نظر گرفتن سه نکته بالا سود هر سالن ماهانه حدود 1.500.000 هزار تومان می توان در نظر گرفت.
نکته ترسناک : این نکته را هم در نظر بگیرید که ممکن است تمامی بستر کشت شما دچار بیماری مایکوگن و یا تار عنکبوتی شود و نصف یا تمامی محصول شما نابود شود و درصورت نبودن پشتوانه مالی دیگر نتوانید به کار خود ادامه دهید و ضرر بزرگی بکنید. این احتمال هم کم نیست و بنده با چند نفری که به همین شکل مجبور به ترک این کار شده اند آشنا هستم.
البته توجه داشته باشید که بهتر است اگر فقط قصد راه اندازی یک سالن 10 تنی را دارید آن را به دو سالن 5 تنی تقسیم کنید.
آیا پرورش قارچ خانگی می صرفد؟
این روزها پرورش قارچ خانگی بسیار تبلیغ می شود، ولی آیا این کار برای علاقه مندان پرورش قارچ می صرفد؟یک پرورش دهند قارچ معتقد است که با سرمایه اندک نمی توان از پرورش قارچ پول درآورد. بلکه باید برای اینکار سرمایه زیادی داشت و از مشاوران خارجی هم پرس وجو کرد.
اکنون چند سال است که پرورش خانگی قارچ خوراکی در ایران رواج یافته است. همچنان که به تبع رواج این کار، سی دی ها و حتی دوره های آموزشی برای پرورش قارچ ایجاد شده اند.
به گزارش اقتصادنیوز، ولی آیا واقعا راه اندازی سالن های پرورش خانگی قارچ سودآور است؟ برای نتیجه گیری در این مورد نیاز است که مراحل و هزینه های تولید قارچ بررسی شود و با سود حاصل از آن مقایسه شود تا مشخص شود، پرورش قارچ که در این روزها بسیار تبلیغ می شود، چقدر سودمند است.
مراحل تولید قارچ
معمولا قارچ در بستری پرورش می یابد که به آن "کمپوست"، گفته می شود. کودی که قارچ در آن رشد می کند ترکیبی از کاه و کلش است و در واقع نوعی کود گیاهی به حساب می آید که به آن کمپوست گفته می شود و متقاضیان باید آن را به صورت کیسه ای و یا بلوکی از فروشندگان کود گیاهی خریداری کنند.
برای پرورش قارچ به یک سالن دارید که بسته به میزان تولید قارچ اندازه آن متفاوت است. ولی به طور میانگین برای پرورش پنج تن قارچ به یک سالن چهل متری نیاز دارید.
پرورش قارچ نیز به اقداماتی عایق کاری سالن برای جلوگیری از اتلاف گرما و سرما، قفسه بندی تهیه، آماده سازی و نصب تجهیزات نیازمند است.
تهیه بذر قارچ، کود مورد نیاز، مواد ضدعفونی کننده، مواد غذایی بذر قارچ که از جمله آن ها می توان به گندم پخته شده اشاره کرد از جمله اقداماتی هستند که در پرورش قارچ باید مورد توجه قرار گیرند.
علاوه بر این، پرورش قارچ نیاز به آموزشی از قبیل نحوه ضدعفونی سالن پرورش قارچ، تخته کوبی، پنجه دوانی یا میسلیوم رانی (۱۲ روز اول)، خاک دهی، مقابل با بیمار شدن و یا اسیب دیدن محصول و همچنین آبیاری دارد که فردی که متمایل به پرورش قارچ خوراکی است باید ان را بیاموزد.
مخارج پرورش قارچ
هزینه های پرورش قارچ بیش از هر چیزی به مدیریت و نحوه تولید قارچ و البته میزان تولید و کیفیت محصول تولید شده دارد. با این حال می توان یک برآورد کلی از هزینه های هزینه های لازم برای یک سالن مثلا پنج تنی در بک دوره دو ماهه ارایه داد.
او توضیح داد:ابتدا باید در نظر گرفت که یک سالن پرورش پنج تنی قارچ به حدود ۴۰ متر زمین نیاز دارد. همچنین کمپوست، خاک و هزینه حمل برای این سالن پنج تنی در یک دوره حدود ۴ میلیون تومان می شود.
هزینه های نیروی انسانی برای اموری مانند خاکدهی، تخلیه کمپوست، ورود کمپوست جدید هزینه نیروی انسانی برای یک دوره حدودا بین ۸۰۰ هزار تومان تا یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان تمام می شود.
هزینه های آب، برق و گاز نیز ماهانه بطور میانگین در دوره ۳۵۰ تا ۴۵۰ هزار تومان تمام می شود. همچنین ممکن است هزینه های پیش بینی نشده ای در هر دوره وجود داشته باشد که به طور میانگین آن ها را در حدود ۴۰۰ هزار تومان در نظر می گیریم.
البته باید در نظر گرفت که تجهیز سالن نگه داری قارچ هم به هزینه هایی مانند عایق کاری و تهویه و… نیاز دارد که هر کدام هزینه های خود را دارند. ضمن اینکه هزینه سالن نگه داری نیز جدا از هزینه هایی به حساب می آید که شرح آن رفت.
او درباره سود پرورش قارچ توضیح داد: در نهایت می توان سود پرورش قارچ را با احتساب میزان تولید قارچ – مثلا پنج تنی، ۲۰ تنی و….- در قیمت قارچ به کیلو در هر دوره ای برآورد کرد. البته باید در نظر داشته باشید که سود فروش قارچ بسته به میزان بازدهی دارد.
نکات منفی پرورش قارچ
پرورش قارچ خانگی با مشکلاتی هم روبه روست. مثلا اینکه ممکن است تمامی بستر کشت پرورش دهندگان دچار بیماری مایکوگن و یا تار عنکبوتی شود و محصول آن ها نابود شود بنابراین پرورش قارچ خانگی با ریسک بالایی همراه است که گاهس خطر نابودی همه محصول کشت شده را به دنبال دارد.
یکی از قارچ کاران، معتقد است که دیگر پرورش قارچ در ایران سودزا نیست و در این زمینه می گوید: مهم ترین دلیلی که باعث شده است، دیگر پرورش قارچ خانگی در ایران سود چندانی نداشته باشد، رکود اقتصادی کشور و جنگ های پیش آمده در عراق است. به این ترتیب که با کاهش چشمگیر صادرات قارچ به عراق و در نتیجه عرضه محصول بیش از نیاز درون کشور، در سال های اخیر موجب افت شدید قیمت قارچ شده است.
وی ادامه می دهد : لازم به ذکر می دانم درباره این تبلیغات گسترده ای هم که برای پرورش قارچ خانگی می شود، توضیح دهم. در این تبلیغات معمولا گفته می شود که پرورش قارچ در حیاط خلوت ، زیرزمین و … با هزینه ی بسیار پایینی انجام می شود ولی همه چیز به این آسانی که گفته می شود نیست. البته قارچ گیاه سازگاری است ولی این مهم است که ببینیم می توانیم چند درصد محصول از کمپوست بگیریم و اینکه چگونه می توانیم با مریضی هایی که محصول ما دچار آن می شود مقابله کنیم.
او همچنین می گوید: در این میان، نکته قابل تامل این است که با سرمایه اندک نمی توان از پرورش قارچ پول درآورد. بلکه باید برای اینکار سرمایه زیادی داشت و از مشاوران داخلی و خارجی هم پرس وجو کرد.
بعضی کالاها هستند که قبل ترها به عنوان کالای زینتی به شمار می آمدند؛ اما الآن در سبد کالای خانوارها کاملاً جابازکرده اند و به تبع آن تولید آن ها هم بالاتر رفته است. "قارچ" یکی از مواد غذایی است که تا سال های پیش مصرف آن زیاد نبود؛ اما الآن می توان آن را به عنوان یک مواد غذایی جدی در نظر گرفت و برای همین در سال های اخیر تولید و پرورش قارچ یکی از شغل های درآمدزا به حساب می آید؛ گرچه بازار آن همیشه با نوسانات زیادی رویه رو بوده است. "علی قهاری" جوان زنجانی است که نه سالی می شود وارد کار پرورش قارچ شده و حالا تجربه اش را با مجله مهر در میان می گذارد.
بدون اطلاعات تخصصی وارد این کار نشوید
شما اول ازهمه باید هزینه ها را بر مبنای سطح زیر کشت حساب کنید که چقدر از این میزان هزینه ثابت و چه مقدار متغیر است. اگر مبتدی هستید، در گام اول باید اطلاعات تخصصی خود را بالا ببرید و اگر در این زمینه اطلاعی ندارید به هیچ عنوان این کار را شروع نکنید. از هر کارگاه خانگی می توان برای پرورش قارچ استفاده کرد؛ اما اگر به آن به چشم یک شغل دائمی نگاه کنید، یک سری نکات را باید رعایت کنید. یک سالن استاندارد باید حتماً شش متر عرض و ۱۸ متر هم طول داشته باشد؛ اما این ابعاد در کارگاه های خانگی می تواند کوچک تر باشد. دیوارها و درهای سالن شما باید حتماً عایق باشند و برای استفاده از حداکثر فضا هم می توان سالن را قفسه بندی و تا پنج طبقه از آن استفاده کرد. فاصله هرکدام از طبقات با هم حداقل باید ۶۰ سانتی متر باشد که قفسه ها باید فلزی با پروفیل آهنی باشند و در استانداردهای بین المللی هم پروفیل های آلومینیومی و ضدزنگ است. تقریباً برای یک سالن ۱۰۰ متری هزینه این قفسه ها حدوداً سه میلیون و نیم الی ۴ میلیون تومان آب می خورد.
مواد اولیه برای این کار کمپوست قارچ است که البته کمپوست را خودتان هم در کارگاه می توانید تولید کنید، اما تولید آن در کارگاه های کوچک بازدهی ندارد و به صرفه است که آن از کارخانه های تولید کمپوست خریداری کنید. قیمت هر کیلو کمپوست ۹۵۰ تومان است و با یک ضرب و تقسیم ساده می توان میزان کمپوست مورد نظر را اندازه گیری کرد. بخش دوم مواد اولیه هم خاک پوششی است که بر مبنای مترمکعب حساب می شود که هر مترمکعب از ۱۳۵ هزارتومان تا ۴۰۰ هزار تومان که البته برای خاک پوششی بهتر است از خاک ایرانی استفاده شود. برای یک سالن صد متری با پنج طبقه حدود ده تن کمپوست لازم است که حدوداً می شود ۱۰ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان. نزدیک شش مترمکعب هم خاک پوششی مورد نیاز است که حدوداً این هم ۹۰۰ هزار تومان خرج برمی دارد. ۲۰۰ الی ۳۰۰ هزارتومان هم خرج کارگرانی می شود که کار حمل کودها را انجام می دهند. البته هزینه اجاره یا خرید سالن جداگانه باید حساب شود.
در سال پنج بار می توانید قارچ برداشت کنید
قارچ به صورت دوره ای برداشت می شود و هر دوره ای هم حدود دو ماه است. اول باید کمپوست قارچ را درون بلوک ها بریزید و تا حدود ۱۳ تا ۱۵ صبر کنید. بعدازآن باید خاک کشی کنید. خاک ها باید اشباع از آب و حتماً عاری از باکتری و پاستوریزه باشند. این خاک را تا عمق پنج الی شش سانتی متر به طور کاملاً یکنواخت روی بستر کمپوستی که قبلاً نرم شده قرار می دهیم. دمای سالن باید ۲۶ و رطوبت هم بین ۸۸ تا ۹۸ درصد متغیر است. بعد از خاک دهی که حدود چهار روز طول می کشد، وارد مرحله راپلینگ می شویم. راپلینگ یک عملیات شخم زدن است و بعد از یکی دو روز هم عملیات هوادهی شروع می شود و حدود ۱۰ روز طول می کشد که قارچ های کوچک که به آن ها می گوییم "پین هد" ها شکل بگیرند. قارچ ها که شکل گرفتند، ابتدا با مه پاشی و سپس به صورت مستقیم آب رسانی می شوند و درشت می شوند و کم کم به مرحله برداشت می رسید. در اینجا می توانید اولین برداشت که به آن می گوییم فلش اول یا چین اول را کشت کنید. سه چین اقتصادی از قارچ می توانید داشته باشید. البته تا پنج چین هم می توان برداشت کرد؛ اما دو چین آخر دیگر اقتصادی نیست. برای همین معمولاً بعد از دو سه چین سالن را تخلیه می ‎کنیم و کمپوست جدید می آوریم. چین اول را که برداشت کردید، در مدت کمتر از ده روز چین دوم رشد می کند که البته چین سوم حجم کمتری دارد. در سال می توانید پنج دوره برداشت قارچ داشته باشید البته شش دوره هم می شود هم سخت است، هم در اولین تجربه تقریباً امکان پذیر نیست. در هر دوره از هر سالن حدود دو تن و ۷۰۰ کیلوگرم می توانید قارچ برداشت کنید. اگر تمام شرایط مساعد باشد شما در هر دوره می توانید از همین سالن ۱۰۰ متری حدود سه میلیون تومان سود داشته باشید.

بازار فروش قارچ نوسان دارد
مدیریت درزمینه کشاورزی و علی الخصوص قارچ مشکل جدی دارد. در زمان هایی آن قدر قارچ در بازار زیاد است و همه در زیرزمین خانه شان هم پرورش می دهند که ممکن است بار قارچ شما خراب شود و زمان هایی هم هست که آن قدر مشتری برای آن زیاد است که آن میزان در بازار موجود نیست. نوسانات بازار قارچ زیاد است و همین ریسک کار شما را بالا می برد و ازآنجایی که تاریخ انقضا و خرابی آن سریع است، خیلی هم نمی توان به صادرات فکر کرد. پرورش قارچ هم سرمایه بر است هم کاربر و برای این سالن ۱۰۰ متری حداقل به یکی دو کارگر احتیاج است که مدام به قارچ ها رسیدگی کنند. در کار پرورش قارچ باید مدام مواظب قارچ ها باشید که دچار بیماری نشوند. محیط پرورش قارچ ها باید تاریک باشد و سرما و گرمای سالن مرتب چک شود. اولین سوالی که ممکن است به ذهن یک علاقمند پرورش قارچ برای ورود به این صنعت برسد هزینه لازم برای شروع کار است، البته برای تاسیس یک کارگاه خانگی و زیرپله ای می توان با سرمایه 1.5 میلیون تومانی هم پرورش قارچ را آغاز کرد اما دبیر انجمن تولیدکنندگان قارچ خوراکی کشور، چندان با این نوع سرمایه گذاری ها موافق نیست و می گوید: کارگاه ها یا سالن های زیرزمینی و زیرپله ای محکوم به شکست هستند که علت آن هم، نوسانات بازار و قیمت بالای تمام شده تولید قارچ است که موجب ورشکستی صاحبان این کارگاه ها می شود.
به گفته حبیب الله عظیمی، برای فعالیت تنها دو سالن تولید و پرورش قارچ، نیاز به یک سیستم سرمایشی با قیمتی حدود 15 میلیون تومان است ضمن اینکه، تجهیزات دیگری هم برای پرورش قارچ مورد نیاز است که حجم سرمایه گذاری در زمینه قارچ را افزایش می دهد.
این فعال حوزه تولید قارچ، معتقد است که علاقه مندان به تولید قارچ برای آغاز به کار باید به دنبال تاسیس کارخانه هایی با ظرفیت بالای 200 تن کمپوست(بستررویش قارچ) باشند تا فعالیت آنها به صرفه باشد.
وی درباره حجم سرمایه گذاری برای تولید و پرورش قارچ می گوید: برای کارخانه ای با ظرفیت 200 تن کمپوست نیاز به زمینی با وسعت 2 هزار متر مربع است که پیشنهاد می شود کارخانه در زمینی با مساحت 4 هزار مترمربع تاسیس شود تا امکان توسعه کارخانه در سال های آینده وجود داشته باشد.
عظیمی در ادامه تصریح می کند: علاوه بر زمینی با وسعت زیاد، کارخانه باید چاه آب یا حقابه داشته باشد که با در نظرگرفتن این شرایط، برای آغاز به کار و فعالیت در حوزه تولید قارچ باید سرمایه ای در حدود 2 میلیارد تومان داشته باشید. وزارت جهاد کشاورزی، مجوز آغاز به کار سالن های تولید قارچ 200 تنی را می دهد اما براساس آمار به دست آمده از کارگاه های تولید قارچ، صرفه اقتصادی در سالن های با ظرفیت 475 تا 500 تن است و تولید قارچ با ظرفیت کمتر، چندان به صرفه نیست.
ارائه مشوق های مالی برای تولیدکنندگان
تامین سرمایه 2 میلیارد تومانی برای ورود به صنعت پرورش قارچ برای بسیاری ازعلاقه مندان بالاست البته وزارت جهاد کشاورزی از این تولیدکنندگان حمایت کرده و تا حدودی به آنها کمک می کند. به گفته دبیرانجمن پرورش قارچ، وزارت جهاد کشاورزی به فعالانی که 20 درصد ازحجم سرمایه گذاری را در چنته داشته باشند تسهیلات بانکی ارائه می دهد که سود این وام هم حدود 18 درصد است.
مسیر تولید و پرورش قارچ
پس از اینکه حجم سرمایه گذاری برای ورود حرفه ای به صنعت تولید قارچ مشخص شد باید چگونگی تولید این خوراکی پرطرفدار، زمان کشت و حجم تولید آن تعیین شود، قارچ در بستری پرورش می یابد که به آن "کمپوست" می گویند.
کمپوست نوعی کود گیاهی به حساب می آید که ترکیبی از کاه و کلش است و به طور متوسط از هر تن کمپوست، می توان حدود 150 تا 300 کیلو قارچ بدست آورد که بازدهی کارگاه بستگی به تجهیزات و تجربه تولیدکننده دارد.
سوالی که ممکن است پس از تعیین میزان بازدهی هر تن کمپوست، به ذهن خطور کند این است که آیا پس از هر بارچینش قارچ، باید کمپوست جدید خریداری شود، که پاسخ این سوال خیر است، زیرا ازهر بلوک کمپوست تا سه چین برداشت می شود و کمپوست تا سه بار قدرت باردهی دارد؛ البته باید این موضوع هم در نظر گرفته شود که قیمت هر تن کمپوست بین 470 تا 560 هزارتومان است.
مراحل تولید قارچ
برای پرورش قارچ به یک سالن نیاز است که اندازه آن بسته به میزان تولید قارچ متفاوت است اما به طور میانگین، یک سالن 40 متری برای پرورش پنج تن قارچ کفایت می کند، علاوه بر فضایی برای پرورش، نیاز به اقداماتی از جمله عایق کاری سالن برای جلوگیری از اتلاف گرما و سرما، قفسه بندی و … است.
پس از تهیه تجهیزات، باید موارد ذیل به ترتیب اجرایی شود:
1)ضدعفونی کردن سالن
2) ورود کمپوست به سالن و چیدن آن در قفسه ها
3) میسلیوم رانی (پنجه دوانی)
4) بریدن کیسه های روی بلوک ها و تخته کوبی (تخت کوبی)
5) خاکدهی و آبیاری خاک
6) انداختن روزنامه روی بستر و مرطوب نگه داشتن آنها
7) رافلینگ (پنجه کشی)
8) برداشتن روزنامه ها و شوکدهی روز اول
9) شوکدهی روز دوم
10) شوکدهی روز سوم
11) فلش یک (اولین محصول دهی)
12) فلش دو (دومین محصول دهی)
13) فلش سه (سومین محصول دهی)
14) تخلیه کمپوست و نظافت
در این میان، توضیح برخی اصطلاحات مربوط به پرورش قارچ ضروری است، به عنوان نمونه در مرحله سوم(میلیسیوم رانی)؛ میسلیوم به تارهای نازک سفیدی گفته می شود که از بذر قارچ رشد میکند ودر تمامی کمپوست حرکت کرده و آن را بعد از مدتی یکدست سفید می کند.
در مرحله 4 که تخته کولی یا تخت کوبی است، کیسه های روی کمپوست ها را می بریم و سطح روی بلوک های کمپوست را می کنیم و با یک تخته یا ماله بنایی دوباره آنها را صاف می کنیم. در مرحله 5 ، بعد از اینکه کمپوست کامل با میسلیوم سفید شد روی آن را با لایه ای از خاک مخصوص به نام پیت به ضخامت 4 سانتیمتر می پوشانیم که قارچ درون این لایه خاک رشد می کند.
در مرحله 7 که رافلینگ نام دارد، عمل پنجه کشی یا شخم زدن خاک انجام می شود به صورتی که میسلیوم هایی که در خاک رشد کرده اند به هم بخورند تا در آینده قارچ ها یکنواخت رشد کنند.
مراحل 8، 9 و 10 که شوکدهی است باعث می شوند رشد میسلیوم متوقف شود و میسلیوم ها یکپارچه شده و شروع به تولید قارچ دکمه ای می کنند.

مرحله 11 و 12 و 13 : رویش و چیدن قارچ بعد از شوکدهی هر روزه و یکنواخت نیست بلکه در روزهایی قارچ قابل برداشت و در روزهایی قابل برداشت نیست (به روزهایی که قارچ قابل برداشت زیادی وجود دارد فلش می گویند.)
زمان مورد نیاز برای تولید قارچ
حدود دوماه برای پرورش قارچ، زمان لازم است که این زمان ممکن است یک هفته کمتر یا بیشتر شود البته اگر زمان تولید کمپوست(بستر پرورش قارچ) را هم درنظربگیریم این زمان به 3 ماه افزایش می یابد.
به گفته عظیمی، فعال حوزه پرورش قارچ، بهره گیری از سیستم های پیشرفته، تولید کمپوست را به حدود 20 روز رسانده است که پس از تهیه کمپوست، این مواد وارد سالن های پرورش قارچ می شوند و در دمای مشخص قرار می گیرند و یک ماه پس از بذرپاشی، قارچ ها آماده و طی دو تا سه هفته چیده می شوند.
دبیر انجمن تولیدکنندگان قارچ خوراکی، ادامه می دهد: پرورش و بهره برداری از قارچ 45 تا 1 ماه به طول می انجامد و 20 روز تا یک ماه هم تولید کمپوست زمان می برد.
وضعیت پرورش قارچ در کشور
اگرچه حجم تولیدی قارچ در کشور بالاست اما میزان صادرات این ماده خوراکی چندان قابل توجه نیست، عظیمی وجود قوانین دولتی دست و پا گیر را علت آن می داند و می افزاید: قارچ میوه ای است که تحت تاثیر گرما، خراب می شود و نگهداری آن بسیار سخت است برهمین اساس باید در کوتاهترین زمان ممکن صادر شود البته در حال حاضر این محصول به کشورهای عربی از جمله عراق و کشورهای حاشیه خلیج فارس صادر می شود اما این رقم قابل توجه نیست.
وی تصریح می کند: حجم صادرات به کشورهای عربی در نیمه دوم سال (به علت پخت غذاهای مخصوص این فصل در کشورهای عربی) افزایش می یابد اما میزان صادرات قارچ در نیمه اول سال چندان نیست .
وی ادامه می دهد: بازاریابی مناسبی برای صادرات قارچ به کشور روسیه انجام شده است و درصورتی که وزارت جهاد کشاورزی مشکلات گمرکی و طولانی بودن بوروکراسی اداری را حل کند می توان شاهد آغاز صادرات قارچ به این کشور باشیم. این فعال حوزه پرورش قارچ بیان می کند: دولت باید برای افزایش صادرات قارچ، تسهیلاتی را برای فعالان این حوزه در نظربگیرد و حق ورودی کالا به کشور و همچنین ورودی کشور وارد کننده را هم پرداخت کند، اقدامی که دولت ترکیه برای بهبود صادرات انجام می دهد.

مشکلات و موانع تولیدکنندگان
عظیمی مشکلات صنعت پرورش و تولید قارچ را وجود دلالان خرده پا در این حوزه می داند ومی گوید: سود این دلالان با منافع تولیدکنندگان در تضاد است و موجب نابسامانی بازار توزیع می شود این افراد با کمک ترفندهای مختلف، موجب کاهش قیمت تولید قارچ در بازار شده اند.
وی بیان می کند: انجمن صنفی برای حمایت از تولیدکنندگان قارچ و کاهش اثرگذاری حضور دلالان خرده پا در بازار به دنبال تاسیس شرکت بیمه حمایت از تولیدکنندگان است.
دبیر انجمن تولیدکنندگان قارچ اظهار می کند: دولت برای حمایت از تولیدکنندگان باید قوانین مربوط به صادرات را تسهیل کند ضمن اینکه نیاز به ایجاد وحدت و اتحاد میان اعضای انجمن برای حل مشکلات به خوبی احساس می شود.
اگرچه قارچ در بسیاری از شهرهای کشور( مشهد، اصفهان، اردبیل و…) کاشت می شود اما دبیر انجمن تولیدکنندگان قارچ، بیشترین استقبال برای تولید و پرورش قارچ را مربوط به شهرهای تهران، کرج، هشتگرد،شهریار و قزوین می داند، درواقع حدود 65 درصد تولید قارچ در دو استان تهران و البرز انجام می شود.
اگرچه بزرگترین کارخانه تولید قارچ کشور در شهر دزفول است اما این دو استان بیشترین میزان تولید را به خود اختصاص داده اند.
تا سال گذشته میزان تولید قارچ در کشور حدود 120 هزار تن بود که درسال جاری مجوز تولید 200 هزار تن قارچ در کشور صادر شد.
استفاده از کلر با دز بالا از آن دست شایعاتی است که کاملا نادرست است زیرا درصورتی که دز کلر از حجم مشخصی بیشتر شود رنگ قارچ تغییر کرده و مشتری آن را خریداری نمی کند ضمن اینکه به علت گران بودن کلر، استفاده از آن برای تولیدکنندگان به صرفه نیست.
استفاده بیش ازحد از ماده کلر، ضمن اینکه موجب خرابی محصول می شود برای تولیدکننده هم به صرفه نیست.
حجم مصرفی کلر در تولید قارچ، حدود یک پنجم دزی است که یک انسان مجوز مصرف آن را دارد ضمن اینکه در حال حاضر بسیاری از کارگاه ها اقدام به تولید قارچ به صورت ارگانیک می کنند که دیگر نیازی به استفاده از کلر در تولید قارچ نیست.
درآمد ماهانه پرورش قارچ
یکی از مهمترین سوالاتی که درباره پرورش قارچ باید پاسخ داده شود، میزان درآمد ماهانه یک تولیدکننده است؛ این درآمد مسئله ای است که عوامل بسیاری در آن نقش دارند که هر کدام از آنها هم وابسته به شرایط هستند برهمین اساس نمی توان رقم دقیقی در این مورد بدست آورد اما با وجود این تلاش می کنیم تا عددی را به صورت میانگین مشخص کنیم.
برای برآورد میزان سوددهی خالص یک مجموعه میزان هزینه های جاری را از در آمد حاصل از فروش کم می کنند البته ناگفته نماند که هزینه های اولیه مانند هزینه قفسه ها و تجهیزات جز هزینه های جاری محسوب نمی شود و مربوط به سرمایه گذاری است اما استهلاک تجهیزات در زمره هزینه های جاری است، برهمین اساس فرمول بدست آوردن سود خالص به این صورت می شود :
استهلاک تجهیزات – هزینه های جاری – درآمد فروش قارچ = سود خالص
هزینه های جاری برای یک سالن 10 تنی در یک دوره شامل هزینه های خرید مواد اولیه یعنی کمپوست و خاک و هزینه حمل و نقل، هزینه کارگری و هزینه شارژ (آب، برق، گاز) است که در این فرمول، هزینه اجاره سالن را جز هزینه های جاری حساب نکردیم چون می تواند بسیار متفاوت باشد(با نگاه به درآمد این سالن، می توان درآمد سالن های بزرگتر و کوچکتر را محاسبه کرد).
کمپوست و خاک و هزینه حمل برای این سالن در یک دوره، حدود 7.500.000 تومان می شود و هزینه کارگر(روزی 50 هزار تومان) هم برای این سالن در روزهای خاصی مانند روز ورود کمپوست، روز خاکدهی، روزهایی در فلش ها و روز تخلیه کمپوست و … حدود 1.000.000 تومان می شود.
هزینه آب و برق و گاز نیز ماهانه میانگین 400.000 تومان می شود که برای یک دوره 2 ماهه 800.000 تومان در نظر می گیریم ضمن اینکه هزینه استهلاک تجهیزات را هم برای هردوره 400.000 تومان در نظر می گیریم. نکته مهمتر، مقدار بازده و قیمت فروش است که این مقدار می تواند بسیار متفاوت باشد که در اینجا مقدار بازده را به صورت میانگین 23 درصد و قیمت فروش را کیلویی 6000 تومان در نظر می گیریم.
با در نظرگرفتن مطالب بالا و جانشانی آنها در فرمول مربوطه داریم:
13.800.000= 10.000*6000*0.23 = درآمد هر دوره قارچ
سودخالص=( استهلاک +هزینه جاری)- درآمد فروش قارچ
سودخالص= (400000+800000+1000000+7500000)-13800000
سودخالص=9700000-13800000
سودخالص=4100000
سودخالص هر ماه= سودخالص هر دوره تقسیم بر دو
سودخالص= 2050000
اما درصورتی که اجاره سالن هم باید پرداخت شود آن را از درآمد ماهیانه کسر کنید ضمن اینکه بعید است، بتوانید در یک سال شش دوره کامل کشت داشته باشید چون ممکن است هر دوره بیشتر از دوماه زمان ببرد و یا کمپوست سفارش داده شده با تاخیر برسد پس تقریبا در هر سال، باید 1 ماه را بدون کشت در نظر گرفت و اگر اجاره باید پرداخت شود هزینه اجاره آن ماه را در نظر گرفت.
نکته دوم : مدتی قبل از عید نوروز و مدتی بعد از عید نوروز و روزهایی در محرم و تعطیلات دیگر سال قیمتها کاهش پیدا می کند و این مسئله را نیز باید در نظر گرفت.
نکته سوم : ممکن است در طول دوره پرورش مقداری از بستر شما آلوده شود و دچار بیماری شود که این موضوع روی مقدار برداشت شما تاثیر منفی خواهد داشت.
با در نظر گرفتن سه نکته بالا سود هر سالن ماهانه حدود 1.500.000 هزار تومان می توان در نظر گرفت.
در منزل و بدون توجه به آب و هوا ورطوبت میتوان قارچ پرورش داد. پس اگر شما هم در منزل خود جای مناسبی برای کشت دارید بهتر است از همین حالا برای افزایش درآمد خود اقدام کنید.
علی الخصوص که به دلیل کوچک بودن محیط تولید قارچ های بدست آمده از کیفیت بهتری برخوردار هستند؛ میتوان به قیمتی بالاتر از سوپر مارکت ها قارچ را به فروش رساند.
• بهترین موقع برای پرورش قارچ در خانه بین ماههای مهر تا آذر است ولی چنانچه امکانات تهویه هوا و متعادل نمودن درجه حرارت محیط محل پرورش وجود داشته باشد میتوان پرورش قارچ را در ماههای دیگر سال تعمیم داد.
بطور کلی طرز پرورش قارچ مخصوص به خود آن است و می توان آن را در محیط تاریک پرورش داد و بجز نور مستقیم آفتاب، هر مقدار نور را تحمل می کند. در هر صورت در محل پرورش قارچ علاوه بر آنکه، بایستی تهویه هوا به خوبی انجام گیرد، درجه هوای محیط پرورش نیز باید بین ۱۵ – ۱۰ درجه نگهداری شود. علاوه بر این محل پرورش بایستی کاملا تمیز، قابل شستشو و فاقد درز یا محلی برای پرورش باکتریها، حشرات و قارچهای مضر باشد.
• اطاق پرورش قارچ:
عرض اطاق پرورش بایستی بحدی باشد که بتوان از راهروهایی که برای آن تعبیه می گردد، براحتی عبور نمود( حدود ۷۰ سانتی متر) عرض طبقات پرورش قارچ را نیز حداکثر ۱۸۰ سانتی متر در نظر می گیرند تا بتوان از دو طرف به وسط بستر قارچ دسترسی پیدا نمود و چنانچه طبقات پرورش قارچ در کنار دیوار باشد عرض آن را حداکثر ۹۰ سانتی متر قرار می دهند.
می توان قارچ را در جعبه های چوبی در اندازه ۶۰ در ۹۰ سانتی متر و عمق ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر پرورش داد.
• به منظور صرفه جویی در هزینه اولیه می توان، هر طبقه را با تخته های سه سانتی متری به عرض ۹۰ تا ۱۸۰ سانتی متر پوشانده و کود را مستقیما کف هر طبقه ریخته و قارچ را در آن کاشت و به این ترتیب احتیاجی به جعبه های چوبی نخواهد بود. طبقه بندی ها معمولا در طول اطاق پرورش انجام می گردد.
آموزش پرورش قارچ
• روی سطح زمین نبایستی طبقه ای مستقر نمود، حداقل فاصله بین طبقه اول تا کف زمین ۱۵ سانتی متر و فاصله هر طبقه از هم ۶۰ سانتی متر می باشد.
بطور معمول برای پرورش قارچ در خانه فقط سه طبقه در نظر می گیرند و چنانچه اطاق به حد کافی وسیع باشد یک ردیف در طول اطاق در مجاور دیوار و یک طبقه (دو طرفه) در وسط و یک طبقه در طرف دیگر اطاق قرار می دهند بطوریکه دو راهرو به عرض ۷۰ سانتی متر در دو طرف طبقه وسط (۱۸۰ سانتی متری) باشد.
• در یک اطاق بزرگ به طول ۹ و عرض ۵/۶ متر می توان مساحتی در حدود یکصد متر مربع برای پرورش قارچ آماده نمود که از این سالن در هر فصل برداشت می توان استفاده نمود. و به ۸ تا ۸۵۰ کیلو قارچ دست یافت و چنانچه کاشت قارچ در جعبه های چوبی انجام گیرد تولید محصول از این میزان تا حدی بیشتر خواهد شد و در سالنی به ابعاد ۵/۹ و عرض ۵/۶ متر تعداد ۱۸۰ جعبه جایگزین می گردد که محصول آن در یک فصل برداشت به حدود یک تن می رسد
• چنانچه محل پرورش قارچ محدود و کوچک باشد میزان احتیاج به کود و محلی که باید آن را تخمیر نمود، متناسب می باشد. لذا ترجیح داده می شود یک محوطه بتونی به ابعاد ۵/۱ متر ساخته و در مجاور آن محلی برای خروج آب مازاد کود در نظر بگیرند که فاضل آب را بتوان داخل سطل یا یک مخزن بتونی کوچک به ابعاد ۴۰ سانتی متر وارد نمود.
• کف مخزن اصلی را به ضخامت ۱۵ سانتی متر کاه ریخته و روی سطح کاه یک جعبه به ابعاد یک متر از جنس تور سیمی ضخیم که شبکه سوراخهای آن ۵/۰ سانتی متر باشد بطوری قرار می دهند که از هر طرف با دیواره مخزن بتونی ۲۵ سانتی متر فاصله داشته باشد.
اطراف این توری را از کاه پر نموده و داخل توری را از پهن اسبی مخلوط با کاه پر نموده و پهن را خوب متراکم نموده و سطح کود را نیز بطور گنبد مانند توده نموده تا آب باران به داخل توده کود نفوذ ننماید.
• پس از ۳ تا ۴ روز به علت فعالیت باکتریهای تخمیر، درجه حرارت محیط توده به ۷۰ درجه می رسد و مقداری از حجم توده کم می شود و در این موقع تمام توده کودی را که در مخزن قرار دارد برای هوادهی به محوطه مجاور توده برمی گردانند و در موقع برگرداندن کود بایستی سعی کرد حتی الامکان به تمام ذرات کود، هوا برسد تا اکسیژن مورد نیاز باکتریهای مخمر تامین گردد.
پس از چند ساعت این توده را مجددا به داخل مخزن بذری ریخته و سطح آن را با کاه بحد کافی انباشته تا سطح کود گنبدی شکل بشود. چنانچه در مخزن کوچک مجاور محل تخمیر فاضل آب جمع شده بوسیله سطل آن را روی سطح کود می پاشند تا رطوبت توده تامین گردد.
• مدت عملیات بین ۱۵ – ۱۰ روز به طول می انجامد و در این مدت ۳ – ۴ مرتبه بایستی کود برگردان بشود.
در خاتمه دوره سوم یا چهارم کود به رنگ قهوه ای تیره در آمده و ذرات آن ترد و شکننده شده و بوی مطبوعی از آن به مشام می رسد و چنانچه این شرایط در کود مشاهده نشود دلیل بر آن است که عملیات تخمیر به خوبی انجام نگرفته و در نحوه کار اشکالی وجود داشته است.
• نحوه اسکلت بندی:
اسکلت بندی طبقات از نبشی ۱۰ -۱۲ که با ضد زنگ رنگ شده باشد و یا از الوار چهار چوب ۱۰ سانتی متری ساخته می شود و بین ستونها چهار چوبی ۵ سانتی متری پیش بینی می گردد.
فاصله ستونهای عمودی از یکدیگر ۵/۱ متر و این فاصله در دو طرف بستر، بایستی حفظ گردد.
• تهیه بستر برای پرورش قارچ:
بهترین ماده برای پرورش قارچ، پهن اسبی و کاه می باشد. برای تهیه کود جهت پرورش قارچ مقداری پهن اسبی و کاه را مخلوط نموده و در ابعاد مناسبی در حدود ۳ متری آن را انبار نموده و آنها را روی هم بخوبی بکوبید.(لگد کنید) تا متراکم شود بطوریکه از نفوذ باران به داخل آن جلوگیری گردد.
پس از مدتی کوتاه عملیات تخمیر داخل توده کود شروع می شود و درجه حرارت محیط کود بالا می رود. همچنین می توان قبل از توده کردن کود مقداری آهک در حدود یک پنجم حجم پهن به آن اضافه و کاملا مخلوط کنید. سپس آن را توده نمود این عمل باعث می گردد که عمل تخمیر به تعویق بیافتد و در عین حال آمونیاک تولید شده را جذب و علاوه بر آن مقداری از رطوبت اضافی کود را جذب نماید.
• بعد از سه روز مجددا این توده را برگردانده و هوا داده و آن را مانند دفعه اول، انباشته و روی آن را بکوبید. سطح آن را شیب دهید تا آب باران به داخل آن نفوذ نکند و این عمل به فاصله ۴ – ۲ روز، چهار تا شش مرتبه باید تکرار گردد.
لازم به یادآوریست که چنانچه در مرحله اول به کود، آهک داده شده فاصله برگردان کود چهار روزه و در صورتیکه آهک داده نشده باشد فاصله برگردان کود دو روز می باشد.
• باید توجه داشت که بایستی دقت و مراقبت در نگهداری میزان رطوبت و حرارت داخل توده به عمل آید. زیرا هر اندازه مقدار رطوبت پهن زیاد باشد، محیط داخل کود، اسیدی شده و کود غیر قابل استفاده می گردد. بخصوص در موقع برگردان کردن کود، چنانچه مشاهده شود که کود بسیار خشک است، بایستی مقدار کمی غبار آب روی آن پاشید، از علائم مشخصه میزان رطوبت کود، آزمایش آنست، چنانچه مقداری کود را در دست بفشارید، نبایستی قطرات آب، از لای انگشتان(در هنگام فشار دادن) بچکد و فقط کافی است در اثر فشار به کود، کف دست، تر بشود. پس از آماده شدن کود بایستی اطاق پرورش را مجهز نمود.
• طرز کاشت قارچ در اطاق پرورش:
پس از آماده شدن کود آن را به داخل سالن انتقال داده و روی سطح هر ردیف به ضخامت ۱۵ سانتی متر کود را گسترده و سطح آن را کاملا مسطح می نمایند؛ این عمل را بایستی خیلی به سرعت و بدون آنکه کود حرارت خود را از دست بدهد انجام داد. پس از تکمیل و انجام کار کلیه درها و منافذ را بسته و مدت چهار روز کود را به حال خود رها کنید تا درجه حرارت کود و محیط اطاق بالا برود و حدود ۵۴ تا ۶۰ درجه برسد و این حرارت به مدت ۳۰ -۴۸ ساعت ثابت باقی بماند، بعد از آن درجه حرارت کود پائین آمده و به ۵۴ درجه می رسد. این عمل را عرق کردن محیط کشت می نامند؛ در حقیقت در این حرارت قسمت اعظم از محیط در اثر حرارت زیاد ضد عفونی شده و لارو حشرات و غیره از بین می روند.
از این تاریخ به بعد تا مدت ۵ روز درجه حرارت محیط بستر ۱۰ – ۱۲ درجه پائین می آید تا آنکه درجه حرارت به ۲۳ الی ۲۴ درجه می رسد. این درجه حرارت برای کاشت قارچ مناسب خواهد بود.
• اسپر آماده کاشت:
اسپر قارچ را نمی توان مستقیما کاشت زیرا امکان دارد همراه با اسپر قارچ تعداد زیادی قارچهای سمی و غیر مفید وجود داشته باشد. بنابراین بایستی از اسپر آماده کاشت بنام اسپون که در محیط کاملا استریل، محفوظ و سلکته شده رشد کرده و به حالت خواب در آورده اند استفاده نمود.
طرز عمل و تهیه آن بدین ترتیب است که اسپر قارچ خالص شده را در محیط کاملا استریل آزمایشگاه قبلا پرورش داده، بطوریکه میسلیوم قارچ رشد خود را شروع نماید. سپس آن را در حالت عقیم برده و مانع رشد بیشتر آن می شوند و در محیط کاملا استریل و محفوظ بنام اسپون قارچ به فروش می رسانند.
نحوه پرورش قارچ
• طرز کاشت اسپون:
یک قطعه اسپون را که در محیط بسته و کاملا استریل محفوظ است باز کرده و به دوازده قطعه کوچک تقسیم کنید.
قبلا قطعه چوبهایی به فاصله ۲۵ سانتی متر در خاک بستر فرو برده وبه این ترتیب سطح خاک را علامت گذاری کنید.
در محل هر سوراخ قسمتی از خاک را تا عمق ۵ سانتی متر با وسیله ای خارج کرده و با دست چپ یک قطعه اسپون بجای آن گذاشته و روی آن را بپوشانید بطوریکه عمق کاشت ۳-۵ سانتی متر از سطح خاک باشد و به همین ترتیب پیش بروید تا کلیه بستر کاشت شود.
• پوشاندن سطح بستر:
ده تا چهارده روز بعد از تاریخ کاشت اسپون، بایستی سطح کشت را به وسیله یک لایه دو سانتی متری خاک استریل شده پوک و منفذدار پوشانده و کاملا آن را مسطح و یکنواخت نمود. در این موقع درجه حرارت بستر بایستی ۵/۱۵ درجه باشد.
باید توجه داشت که در موقع روکش کردن بستر، اسپون ها باید رشد خود را شروع کرده باشند و میسلیوم قارچ در اطراف محلی که اسپون کاشته شده رشد نموده و گسترش پیدا نموده باشند.
در این موقع بوی مطبوع قارچ در محوطه و در محل بستر به مشام می رسد.
• باید کاملا دقت شود تا به هیچ وجه، بستر کشت تکان نخورد و جابجا نشود و مخصوصا اگر تخته کف و طبقات شکم داده و یا قدرت نگهداری بستر خاک را نداشته باشد میسلیوم قارچ ها پاره شده و تمام محصول از بین می رود.
پس از پوشش نمودن سطح بستر، میسلیوم رشد سریع خود را شروع میکند و برای تسریع در رشد میسلیوم، درجه حرارت محیط بایستی بین ۵/۱۶ – ۱۴ درجه باشد. در صورتیکه درجه حرارت محیط کشت خیلی بالا باشد، بکار بردن آهک در مخلوط خاک پوشش بستر صلاح نمی باشد.
• شرایط برای پرورش و رشد قارچ:
تهویه:
تهویه در محیط اتاق کشت باید بطور یکنواخت انجام شود و نبایستی روی سطح کشت را بیش از حد نیاز هوا داد و تهویه در کلیه نقاط اطاق بطور یکنواخت باشد.
• درجه حرارت:
چنانچه درجه حرارت بستر کشت به کمتر از ۱۴ درجه برسد و درجه حرارت محیط اطاق به حدود ۵/۷ درجه برسد بایستی اطراف بستر را با پارچه ضخیم پوشاند تا مانع تبادل حرارت به محیط شود. برای سرعت رشد قارچ می توان درجه حرارت محیط را به ۵/۱۴ درجه رساند و میزان تهویه را بالا برد ولی باید دقت شود که جهت حرکت هوا به طرف سطح قارچ نباشد.
• رطوبت هوا و آبیاری:
در موقع تشکیل قارچ، محیط اطاق احتیاج به رطوبت دارد. بطور متوسط بهترین درجه رطوبت برای کشت بین ۷۰ – ۸۰ درصد می باشد. چنانچه درجه رطوبت هوا از این مقدار کمتر شود سطح کلاهک ها ترک برداشته یا سطح کلاهک قارچ لک دار می شود علاوه بر این سطح بستر خشک شده و احتیاج به آبیاری بیشتری دارد. برای تقلیل میزان رطوبت هوا لازم است در نقاط مختلف اطاق، رطوبت سنج های کار گذاشته شود و بطور مرتب مورد بازدید قرار گیرد. در صورتیکه به علت خشک شدن خاک سطح بستر، احتیاج به آبیاری است.؛ بایستی به وسیله غبار پاش روی سطح خاک آن هم به حدی که آب در سطح بستر جریان پیدا نکند و یا در یک جا جمع نشود آبپاشی کنید. آبیاری را با آب خالص و با درجه حرارت ۳۲ درجه و بسیار با احتیاط انجام دهید.
• درجه حرارت محیط:
چند هفته پس از روکش کردن سطح بستر، میسیلیوم های قارچ تمام سطح بستر را پر نموده و بطور متوسط ۷-۸ هفته پس از کاشت اسپون، قارچ های کوچک سر سنجاقی در تمام سطح کشت ظاهر می شوند. در این موقع درجه حرارت بستر بایستی بین ۱۰ -۱۴ درجه باشد ولی هر اندازه قارچها رشد بیشتری پیدا نمایند می توان درجه حرارت را از ۱۴ به ۵/۱۶ رساند و میزان تهویه را نیز بالا برد ولی باید دقت کرد که جهت حرکت هوا، به طرف سطح قارچ نباشد.
• تقویت خاک بستر:
پس از آنکه قارچها بزرگ شده و نزدیک به برداشت شوند می توان روی سطح بستر کود مایع پاشید ولی باید دقت نمود که روی کلاهک قارچ پاشیده نشود این عمل در بالا بردن میزان محصول بسیار موثر است.
• برداشت محصول:
به محض آنکه رشد قارچ بحد کافی رسید و تاج آن شکل کامل خود را پیدا نمود بایستی قارچهای رسیده را جمع آوری نمود و بطور مرتب در طول بستر کشت، بررسی کرد و قارچهای رسیده را جمع آوری کرد.
قارچهایی که ترک برداشته و چتر آن باز شده باشد ارزش بازاریابی ندارند. علاوه بر این وزن آن کم می شود و همچنین قارچهایی که زودتر از موقع چیده شوند وزن آنها سبک بوده و از قارچهای درجه دو محسوب شده و ارزش غذایی کمتری دارد.
در موقع جمع آوری نباید از سبدهای بزرگ برای این منظور استفاده نمود. زیرا فشار قارچهای روی سبد موجب می گردد که قارچهای زیرین خراش برداشته و سیاه شوند برای جمع آوری قارچ، کافی است کلاهک را در دست گرفته و یک پیچ به آن داده تا پایه آن از زمین جدا شود و بلافاصله ساقه کثیف و آلوده را با چاقوی تیز قطع کرد. و قارچ تمیز را داخل سبد گذاشته و حتی المقدور جمع آوری با دستکش انجام گیرد. بهره برداری هر ۱۵ روز یکبار انجام می گیرد و این برنامه مدت دو تا سه ماه به طول می انجامد.
• بسته بندی:
قارچهای چیده شده را به اطاق سرد و خنک انتقال داده و در اسرع وقت نسبت به درجه بندی آن اقدام نموده و قارچهای لک دار و ناقص و کج و ناجور را جدا کرده و برای مصارف تهیه پودر در قارچ و کچ آپ فرستاده و قارچ های سالم را در بسته های درجه یک و درجه دو به بازار عرضه کنید.
نکات و هشدارها
در صورتی که واقعا علاقه و تمایل به پرورش قارچ در منزل دارید؛ به سایت های تخصصی معتبر سری بزنید؛ و با افرادی که تجربه ی این کار را دارند مشورت نمایید
سود پرورش قارچ چقدر است? -سرمایه اولیه پرورش قارچ
به دلیل تقاضای زیادی که در رابطه با کار پرورش قارچ داشته ایم , مدیران سایت نیو بیزینس پلن تصمیم گرفتند که مقاله ای در این رابطه آمادهو جهت استفاه شما عزیزان در سایت قرار دهند.
در رابطه با کار پرورش قارچ سوالاتی که پرسیده می شود , از این قرار است که …
1- سود پرورش قارچ چقدر است ؟؟؟
2- درآمد پرورش قارچ در منزل؟؟؟
3- ایا پرورش قارچ درامد دارد؟؟
4- هزینه راه اندازی سالن پرورش قارچ چقدر است ؟؟
5- آیا پرورش قارچ سودآور است ؟و بازاریابی برای فروش قارچ محصول کار مشکلی است؟؟؟
اهمیت پرورش قارچ
پرورش قارچ خوراکی اهمیت بسزایی در کشور ما پیدا کرده است، با بالا رفتن هرروزه قیمت انواع محصولات پروتئینی خانواده گوشتی در کشور و کشف هرروزه مضرات این نوع از مواد باعث باز شدن فضا برای ورود محصولات پروتئینی سالم تر و با ارزش غذایی بالاتر، همانند قارچ به فرهنگ مصرف عموم گردیده است و جا افتادن هرروزه فرهنگ مصرف باعث ایجاد توجیه اقتصادی ایده آل در تولید قارچ شده است. همین مسئله موجب گردیده هر روزه جوانان و افراد با نبوغ بیشتری امکان تولید و پرورش و سود آوری آن در مقیاس کوچک و بزرگ را بررسی کنند از سوی دیگر سود ده بودن بسیاری واحد های تولیدی پراکنده شده در کل کشور، همچنین روبه گسترش بودن و بزرگتر شدن هر روزه این واحدها بر جذابیت این فعالیت اقتصادی افزوده است این فضا باعث وارد شدن افراد سود جو به این عرصه گردیده که با عنوان هدایت و راهنمایی تولید کنندگان قارچ، سود سرشاری را از طریق گوناگون نصیب خود کرده اند و این افراد همانانی هستند که این توهم را به غلط بوجود آورده اند که تولید قارچ به هرشکل و شیوه ای سود آور و دارای توجیه اقتصادی بوده و سود سراری را نصیب تولید کننده می کند
مراحل تولید قارچ
معمولا قارچ در بستری پرورش می یابد که به آن "کمپوست"، گفته می شود. کودی که قارچ در آن رشد می کند ترکیبی از کاه و کلش است و در واقع نوعی کود گیاهی به حساب می آید که به آن کمپوست گفته می شود و متقاضیان باید آن را به صورت کیسه ای و یا بلوکی از فروشندگان کود گیاهی خریداری کنند.
برای پرورش قارچ به یک سالن دارید که بسته به میزان تولید قارچ اندازه آن متفاوت است. ولی به طور میانگین برای پرورش پنج تن قارچ به یک سالن چهل متری نیاز دارید.
پرورش قارچ نیز به اقداماتی عایق کاری سالن برای جلوگیری از اتلاف گرما و سرما، قفسه بندی تهیه، آماده سازی و نصب تجهیزات نیازمند است.
تهیه بذر قارچ، کود مورد نیاز، مواد ضدعفونی کننده، مواد غذایی بذر قارچ که از جمله آن ها می توان به گندم پخته شده اشاره کرد از جمله اقداماتی هستند که در پرورش قارچ باید مورد توجه قرار گیرند.
علاوه بر این، پرورش قارچ نیاز به آموزشی از قبیل نحوه ضدعفونی سالن پرورش قارچ، تخته کوبی، پنجه دوانی یا میسلیوم رانی (12 روز اول)، خاک دهی، مقابل با بیمار شدن و یا اسیب دیدن محصول و همچنین آبیاری دارد که فردی که متمایل به پرورش قارچ خوراکی است باید ان را بیاموزد.
مخارج پرورش قارچ
یکی از قارچ کاران در این زمینه می گوید: هزینه های پرورش قارچ بیش از هر چیزی به مدیریت و نحوه تولید قارچ و البته میزان تولید و کیفیت محصول تولید شده دارد. با این حال می توان یک برآورد کلی از هزینه های هزینه های لازم برای یک سالن مثلا پنج تنی در بک دوره دو ماهه ارایه داد.
او توضیح داد: ابتدا باید در نظر گرفت که یک سالن پرورش پنج تنی قارچ به حدود 40 متر زمین نیاز دارد. همچنین کمپوست، خاک و هزینه حمل برای این سالن پنج تنی در یک دوره حدود 4 میلیون تومان می شود.
او افزود: هزینه های نیروی انسانی برای اموری مانند خاکدهی، تخلیه کمپوست، ورود کمپوست جدید هزینه نیروی انسانی برای یک دوره حدودا بین 800 هزار تومان تا یک میلیون و 200 هزار تومان تمام می شود.
هزینه های انرژی مصرفی در پرورش قارچ
وی همچنین بیان کرد: هزینه های آب، برق و گاز نیز ماهانه بطور میانگین در دوره 350 تا 450 هزار تومان تمام می شود. همچنین ممکن است هزینه های پیش بینی نشده ای در هر دوره وجود داشته باشد که به طور میانگین آن ها را در حدود 400 هزار تومان در نظر می گیریم.
البته باید در نظر گرفت که تجهیز سالن نگه داری قارچ هم به هزینه هایی مانند عایق کاری و تهویه و… نیاز دارد که هر کدام هزینه های خود را دارند. ضمن اینکه هزینه سالن نگه داری نیز جدا از هزینه هایی به حساب می آید که شرح آن رفت.
او درباره سود پرورش قارچ توضیح داد: در نهایت می توان سود پرورش قارچ را با احتساب میزان تولید قارچ – مثلا پنج تنی، 20 تنی و….- در قیمت قارچ به کیلو در هر دوره ای برآورد کرد. البته باید در نظر داشته باشید که سود فروش قارچ بسته به میزان بازدهی دارد.
یک نمونه از بیماری قارچ
نکات منفی پرورش قارچ
پرورش قارچ خانگی با مشکلاتی هم روبه روست. مثلا اینکه ممکن است تمامی بستر کشت پرورش دهندگان دچار بیماری مایکوگن و یا تار عنکبوتی شود و محصول آن ها نابود شود بنابراین پرورش قارچ خانگی با ریسک بالایی همراه است که گاهس خطر نابودی همه محصول کشت شده را به دنبال دارد
معمولا گفته می شود که پرورش قارچ در حیاط خلوت، زیرزمین و … با هزینه ی بسیار پایینی انجام می شود ولی همه چیز به این آسانی که گفته می شود نیست. البته قارچ گیاه سازگاری است ولی این مهم است که ببینیم می توانیم چند درصد محصول از کمپوست بگیریم و اینکه چگونه می توانیم با مریضی هایی که محصول ما دچار آن می شود مقابله کنیم.
او همچنین می گوید: در این میان، نکته قابل تامل این است که با سرمایه اندک نمی توان از پرورش قارچ پول درآورد. بلکه باید برای اینکار سرمایه زیادی داشت و از مشاوران داخلی و خارجی هم پرس وجو کرد
برای محاسبه درآمد حاصل برآورد هزینه پرورش قارچ سال94 نمونه ای را برای شما مثال میزینیم:
اگر در مناطق گرمسیر زندگی می کنید به طور قطع به کولر گازی نیاز دارید ، به طور مثال اگر شخص در خوزستان بدون داشتن کولر گازی شروع به پرورش قارچ کند ۱۰۰ درصد محصولش از بین خواهد رفت ، جزء جدا ناپذیر سالن قارچ کولر گازی است .
حتی در تهران و سایر شهر های خنک کشور هم از چیلر و کولر استفاده می شود .
بهترین گزینه برای حرفه ای ها کولر های اسپیلت یا دوتیکه هستند که قابلیت تنظیم دقیق دمای محیط توسط سنسور را دارند چون قارچ دکمه ای به شدت به دما و رطوبت حساس است و شخصی در این کار موفق می شود که دما را به دقت کنترل کند (کولرهای پنجره ای قابلیت تنظیم دما را ندارند) .
سرمایه ثابت برای یک سالن استاندارد ۶۰ متری به ظرفیت ۵ تن :
۱-قفسه بندی به ظرفیت ۵ تن کمپوست حدود : ۴٫۵ میلیون تومان
۲-رطوبتساز پروانه ای حدود :۷۵۰ هزار
۳-کولر آبی حدود: ۵۰۰ هزار
۷-خرید سم پاش+پله+رطوبتسنج حدود: ۵۰۰ هزار
۸-خرید فن+کانال حدود: ۲۵۰ هزار
۹-متفرقه حدود : ۵۰۰ هزار
جمع سرمایه ثابت حدود ۷ میلیون تومان
سرمایه در گردش :
۵ تن کمپوست * ۵۲۰٫۰۰۰ تومان = ۲٫۶۰۰ هزار تومان
۴ متر خاک پوششی پاستوریزه *۱۵۰٫۰۰۰ تومان=۶۰۰ هزار تومان
۱۰۰ کارتن ۱۰ کیلویی ((برای ۱۰۰۰ کیلو قارچ))*۲۰۰۰ =۲۰۰ هزار تومان
هزینه های حمل و نقل و تخلیه سالن و …= ۵۰۰ میلیون تومان
برق ، آب و… : ۱۰۰ هزار تومان
جمعا سرمایه در گردش حدود : ۴ میلیون تومان
محاسبه سود پرورش قارچ :

میزان قارچ برداشتی در ایران بین ۲۰ درصد تا ۲۵ درصد است که بستگی به کمپوست ،خاکپوششی و تجربه شخص تولیدکننده دارد
((۲۰ درصد یعنی ۲۰۰ کیلو قارچ از ۱ تن کمپوست))
حال محاسبه میزان درآمد سالن قارچ به اضای ۲۰ درصد برداشت :
۵ تن کمپوست*۲۰درصد=۱۰۰۰ کیلو قارچ*۵۵۰۰تومان (قیمت قارچ درجه ۱)= ۵٫۵۰۰٫۰۰۰ تومان
((با ۲۰ درصد برداشت مبلغ ۱٫۵۰۰٫۰۰۰ تومان سود))
حال با ۲۲ درصد محاسبه می کنیم :
۵ تن * ۲۲ درصد = ۱٫۱۰۰ کیلو * ۵۵۰۰ تومان = ۶٫۰۵۰٫۰۰۰ تومان
((با ۲۲ درصد برداشت مبلغ ۲٫۰۵۰٫۰۰۰ تومان سود))
حال با ۲۴درصد محاسبه می کنیم :
۵ تن * ۲۴درصد = ۱٫۲۰۰کیلو * ۵۵۰۰ تومان = ۶٫۶۰۰٫۰۰۰ تومان
((با ۲۴ درصد برداشت مبلغ ۲٫۶۰۰٫۰۰۰ تومان سود))
نکته بسیار مهم اول : میزان تولید بیشتر به تجربه شخص تولید کننده و کمپوست درجه ۱ و خاکپوششی پاستوریزه بستگی دارد .
نکته بسیار مهم دوم : برای شروع تولید قارچ از کم شروع کنید ، حداکثر ۱ تن کمپوست خریداری کنید و در شرایط استاندارد نگه داری کنید و تمام تجربه ها را یادداشت کنید و بعد ۲ دوره با تجربه و علم کافی به کار حرفه ای را شروع کنید
چون : قارچ دکمه ای بسار حساس است و هر اشتباهی تمام محصول و زحمت شما را نابود خواهد کرد .
نکته بسیار مهم سوم : حتما زیر نظر یک فرد با تجربه شروع به کار کنید و شرایط مورد نیاز قارچ را دقیقا فراهم کنید.

برآورد سود پرورش قارچ ویژه خودتان
برای اینکه بتوانید سود پرورش قارچ را به توجه به امکانات خود برآورد کنید به این صورت عمل کنید:
1-هزینه های مربوط به زمین را مشخص کنید.
2- حداکثر هزینه های لازم جهت خرید تجهیزات را محاسبه کنید .
3- هزینه لازم جهت تامین مواد اولیه و کارگر ها را تعیین کنید.
به طر خلاصه همه هزینه هایی که براش شروع لازم است را در نظر بگیرید .
به طور میانگین از هر یک تن کمپوست قارچ دکمه ای می توان ۱۵۰ تا ۳۵۰ کیلوگرم قارچ برداشت کرد. شما حداقل را در نظر بگیرید یعنی 150 تن قارچ از هر تن کمپوست .
*حالا میزان ظریت هنایی تولید را * قیمت فروش قارچ کنید تا مجموع درآمد هایتان بدست آید.
*کل هزینه های تولید را از فروش کل کم کنید تا میزان سود تقریبی شما از پرورش قارچ بدست آید
هزینه راه اندازی یک سالن 10 تنی پرورش قارچ
(برآورد هزینه ها طبق قیمت های بهار 93 می باشد.)
در این مطلب سعی شده است وسایل مورد نیاز و هزینه های راه اندازی یک سالن با گنجایش تقریبی 10 تن کمپوست بررسی شود.
برای همچین گنجایشی به یک سالن 72 متری نیاز است که ابعاد آن را که به بهترین شکل می باشد 6 متر در 12 متر به ارتفاع 5 متر در نظر می گیریم. در برآورد هزینه ها، هزینه ساخت و یا اجاره سالن را در نظر نمی گیریم زیرا این هزینه می تواند در شرایط مختلف بسیار متفاوت باشد. این سالن باید دارای آب و برق و گاز نیز باشد.(هرچند در نبود گاز و با شرایط سختتر در نبود آب می توان آنها را فراهم کرد.)
آماده سازی سالن را می توان به چند دسته تقسیم کرد :
1- عایق کاری سالن برای جلوگیری از اتلاف گرما و سرما
2- قفسه بندی
3- تهیه، آماده سازی و نصب تجهیزات
4- مواد اولیه شامل کمپوست و خاک و سموم
1- عایق کاری سالن را می توان به چند روش و با مواد مختلف انجام داد که مسلما هرروش دارای بازده مختلف و هزینه متفاوتی است اما کاراترین و ارزانترین روش استفاده از فومهای مخصوصی است که آموزش کامل آن را می توانید از بخش مطالب تخصصی سایت تهیه نمایید. اما هزینه این عایق کاری برای این سالن با ابعاد ذکر شده حدود 2 میلیون تومان می شود.
2- قفسه بندی سالن را نیز می توان با مواد مختلف و در ابعاد مختلف انجام داد اما بهترین جنس لوله گالوانیزه با قطر 2.5 سانتیمتر است که توسط جوش به هم متصل می شوند. بهترین ابعاد قفسه نیز دو قفسه به عرض 1.6 متر و طول 9 متر در 5 طبقه است که گنجایش 10 تن کمپوست را دارد. هزینه این قفسه ها هم حدود 5 میلیون تومان می شود. آموزش کامل و کاربردی ساخت قفسه ها را می توانید از قسمت مطالب تخصصی سایت تهیه نمایید.
3- هزینه تجهیزات را نمی توان دقیق براورد کرد چراکه سالن را می توان به سبکهای مختلف تجهیز کرد و البته این نحوه تجهیز به نوع آب و هوای منطق ای که سالن در آن واقع است نیز بستگی دارد مثلا در دماوند به علت خنک بودن هوا سالنها برای خنک شدن در فصل تابستان فقط به کولر آبی احتیاج دارند در صورتی که در تهران علاوه بر آن به سیستمهای خنک کننده کمپرسوری نیز نیاز است. اما م تجهیزات را طبق یک آب و هوای میانگین مثل آب و هوای تهران در نظر می گیریم و طبق سبکی که خودمان به دیگران پیشنهاد می دهیم برآورد هزینه می کنیم. شما می توانید آموزشهای کاملی در مورد تجهیزات سالن و نحوه به کارگیری آنها را در مطالب تخصصی سایت تهیه نمایید.
تجهیزات سالن به شرح زیر است :
1- سیستم سیرکوله یا گردش دهنده هوا 1.000.000 تومان
2- فنهای ورودی هوای تازه و خروجی هوای سالن 300.000 تومان
3- سیستم رطوبت ساز 800.000 تومان
4- سنسورهای دما و رطوبت به همراه تابلوی کنترلشان 500.000 تومان
(البته این سنسورها در خیلی از سالنها استفاده نمی شوند اما از نظر ما بسیار مهم اند و در محصول نهایی بسیار تاثیر دارند)
5- سیستم گرمایشی شامل پکیج و لوله کشی و کوئل گرمایشی 2.500.000 تومان
6- سیستم سرمایشی شامل یک سیستم خنک کننده کمپرسوری با توان 30000 4.000.000 تومان
7- ابزار کار مانند فرقون، سبد، آب پاش و غیره 400.000 تومان
مجموع 9.500.000 تومان
البته برای راه اندازی اولیه ممکن است شما کار را در تابستان شروع کنید و در ابتدا نیازی به گرمایش نداشته باشید و برای چند ماه می توانید هزینه گرمایش را به تعویق بیاندازید همینطور در مورد شروع کار در زمستان و تجهیزات سرمایشی.
4- بعد از راه اندازی و تجهیز سالن نیاز به مواد اولیه است که شامل کمپوست، خاک و سموم می باشد که با احتساب کمپوست کیلویی 550 تومان و خاک متر مکعبی 150.000 تومان و هزینه های حمل و نقل مجموعا 7.500.000 تومان هزینه خواهد داشت.
جدول هزینه های راه اندازی سالن 10 تنی
1- عایق کاری 2.000.00 تومان
2- قفسه بندی 5.000.000 تومان
3- تجهیزات 9.500.000 تومان
4-کمپوست و خاک 7.500.000 تومان
مجموع 24.000.000 تومان
مواد مورد نیاز در تهیه کمپوست قارچ دکمه ای عبارتند از:
1- کاه و کلش گندم 2- کودمرغی 3-گچ هیدراته(پودر سنگ گچ) 4- ملاس چغندرقند 5- کود اوره
توضیح: بعضی از کارخانجات ممکن است مکمل ها افزودنی های دیگری نیز مانند پودر پنبه دانه و پودر سویا برای افزایش پروتئین کمپوست به فرمول کمپوست اضافه نمایند ویا در برخی فرمول ها ملاس و اوره ذکر نشده باشد اما فرمول جامع و کلی در شرایط کشور ما فرمول فوق می باشد و سایر جزئیات و افزودنی ها به این روش در اثر تجربه افراد تغییر میکند.
درصد اختلاط مواد:

1- مقدار کاه و کلش مصرفی در حدود 40درصد وزن کمپوست حاصله می باشد یعنی اگر 10 تن کمپوست بخواهیم تولید کنیم به 4تن کلش نیاز خواهیم داشت.
2- مقدار کود مرغی موردنیاز 60تا 80 درصد میزان کلش مصرفی(برای 4تن کلش در حدود 2500تا 3000کیلوگرم کود مرغی. هر چقدر کود بیشتری مصرف کنیم ، پودر سنگ گچ بیشتری نیز مصرف می کنیم.)
3- میزان سنگ گچ معادل 10تا15 درصد وزن کلش خام. (سنگ گچ تنظیم اسیدیته کمپوست را برعهده دارد و از چسبندگی و لزج شدن کلش جلوگیری میکند. مقداری اضافی مصرف نمودن پودر سنگ گچ مشکلی ایجاد نمی کند ولی کاهش مصرف آن باعث ایجاد اختلال در امر کمپوست سازی می شود.)
4- میزان ملاس و اوره نیز به ازای هرتن کلش خام به ترتیب درحدود 20 و 15 کیلوگرم می باشد.
نکات مهم:
خصوصیات کلش گندم مصرفی :
1) از کلش گندم آبی استفاده شود. ( به دلیل خشبی بودنش)
2) ساقه گندم (کلش) هر چقدر ضخیم تر باشد بهتر است.
3) طول کلش مصرفی 20 تا 30 سانتی متر باشد.
4) پرس های کلش آب نخورده باشد .( زیرا اولا مقداری آب توسط کلش جذب شده و قیمت آن بیشتر می شود. ثانیا احتمال بروز انواع کپک به خصوص کپک سیاه زیاد می شود.)
5) کلش مصرفی ناخالصی نداشته باشد. ( ناخالصی ها عبارتند از : خاک ، مدفوع حیوانات ، ساقه علفهای هرز چند ساله )
مشخصات کود مصرفی :
1) از کود مرغ گوشتی استفاده می کنیم زیرا اولا در جیره غذایی مرغان گوشتی پروتئین بیشتری وجود دارد. ثانیا میزان رطوبت کود مرغ گوشتی کمتر از رطوبت مرغ تخم گذار می باشد.
2) رطوبت کود مصرفی 20 الی 25 درصد باشد.
3) رنگ کود مصرفی روشن باشد . (رنگ کود تازه نوک مدادی روشن است )
4) کود مرغی نسوخته باشد ( فعالیت میکروارگانیسم ها در آن در حد کمی بوده تا مواد غذایی آن از بین نرود. به طور کلی عمر انبار داری کود مصرفی کمتر از دو ماه باشد.)
5) در داخل کود ، کودهای به هم چسبیده (توده ای) نباشد در غیر این صورت خرد شود و سرند شود .
6) کود مصرفی ناخالصی نداشته و میزان ازت آن 3.5 الی 5 درصد باشد.
7) کود مصرفی حتما مخلوطی از کود مرغی و سبوس باشد.
(استفاده از کود مرغ شمال که دارای مقدار زیادی سبوس برنج است)
8) چون منبع انواع میکروارگانیسم های مفید جهت کمپوست سازی کود مرغی می باشد . اگر کود از مرغداری خریداری شود که در جیره غذایی مرغان خود آنتی بیوتیک کمتری مصرف کرده باشد ، بسیار عالی است.
شروع فرآیند فاز یک کمپوست سازی:
1) عمل پیش خیساندن کلش گندم:
بهترین روش جهت عمل پیش خیساندن کلش گندم غرقاب نمودن آن در داخل استخر ساخته شده به همین منظور می باشد.استخر پریوتینگ: این استخر به عمق ۱متر به طوری ساخته می شود که لودر به راحتی وارد آن شود وکلش ها را زیر و رو کند. پرس کلش ها را از هم باز می کنند و در استخر پیش نم می ریزند.ارتفاع آب درون استخر در حدود۲۰تا۴۰ سانتی متر می باشد. بهتر است آب این استخر از آب کثیف استفاده شده در عملیات کمپوست سازی قبلی تامین شود.
آب کثیف : همان هرز آب جمع آوری شده از توده کمپوست می باشد.رنگ آن تیره بوده و حاوی انواع میکروارگانسیم های مفید و مواد غذایی شسته شده از توده کمپوست می باشد.
سپس کلش ها توسط لودر ویا توسط کارگروچهارشاخ کاملا به هم می خورد وتوسط آب چاله کودسازی خیس می شوند. عمل همزدن کلش دو بار انجام می گیرد و در روز سوم کلش ها را روی پیست تخلیه می کنند. جهت شروع کمپوست سازی کلش گندم باید حداقل 75 درصد رطوبت جذب نماید. رابطه مدت زمان عمل پیش خیساندن کلش گندم با مدت انبار داری آن رابطه ای معکوس می باشد. به این دلیل که که در داخل بافت کلش یک سری مواد واکسی ( روغنی) وجود دارد. این مواد آب گریز بوده و سرعت جذب آب توسط کلش را کاهش می دهد. اگر کلش را در انبار نگهداری کنیم ، با گذشت زمان مواد واکسی تجزیه شده و از بین می رود. در نتیجه کلش با سرعت بیشتری آب جذب کرده و مدت زمان عمل پیش خیساندن آن کاهش می یابد.
همچنین برخی کارخانه ها بجای استفاده از استخر پریوتینگ بسته های کلش را از هم باز می کنند و بر روی یک بستری که بتون که دارای زه کش می باشد می ریزند با شلنگ روی آن اب می پاشند و آب خارج شده از زه کش را دوباره روی آن پمپ می کنند (آب کثیف) در ابتدا کلش به سختی آب جذب می کند به ازای هر تن کلش حدود ۵۰۰۰ لیتر آب لازم داریم.
شرح میکس مواد:
کلش آماده شده از مرحله قبل به ارتفاع 40 تا 50 سانتی متر ( به طور تجربی تا زانوی پا ) بر روی پیست کمپوست سازی پخش می کنند. کف پیست بایستی از جنس بتون و زه کشی شده باشد. سپس کلیه مواد دیگر به جز سنگ گچ را بر روی آن پخش می کنیم. توده را به خوبی به هم زده تا ذرات کود به طور یکنواخت بر روی کلش پخش شود.
عمل میکس مواد در حالت دستی توسط کارگر و چهار شاخ و در حالت مکانیزه توسط لودر انجام می شود. توده حاصله را به شکل گنبدی (پایل) دپو می کنند که به آن توده شل و به روز تشکیل توده شل ، روز صفر کمپوست سازی می گویند. بهتر است که در این روز با آب پاشی مجدد نقاطی از توده را که خشک هستند، خیس کرد. این امر به ویژه برای کود مرغی که معمولاً خشک است ضروری است
پس از روز صفر کمپوست را در روزهای دوم ، چهارم ، ششم و هشتم زیر و رو می کنیم و خوب به هم می زنیم. و دوباره به شکل گنبدی دپو می کنیم . این عمل باعث هوادهی کمپوست و یکنواختی عمل تخمیر در کل توده می شود. از روز صفر کمپوست سازی تا روز میک آپ جهت تامین رطوبت از دست رفته کمپوست از آب کثیف استفاده می کنیم . اگر مقدار آب کثیف کفایت نکرد در این مرحله نیز می توان از آب تمیز استفاده نمود. (نباید رطوبت کمپوست کمتر از 70درصد بشود)
پدیده دود کشی :
هوای تازه حاوی اکسیژن از بقل های توده کمپوست وارد آن شده و از مرکز بالایی آن خارج می شود. این جریان هوا ، پدیده دود کشی گفته می شود. این جریان بر اثر اختلاف دمای مرکز کمپوست و محیط پیرامون آن بوجود می آید. در فصول سرد سال به علت اختلاف زیاد دمای گفته شده این جریان با شدت بیشتری انجام می شود و به این ترتیب احتمال بی هوازی شدن واکنش های کمپوست بوجود نمی آید.ولی در فصول گرم سال به علت کاهش اختلاف دمای گفته شده شدت جریان کاهش یافته ، احتمال بی هوازی شدن واکنش های کمپوست بوجود می آید. جهت رفع این عیب در فصول گرم سال نسبت به فصول سرد سال توده کمپوست با عرض و ارتفاع کمتر قالب زنی می شود. این توده حداکثر دارای ابعاد طول و عرض و ارتفاع 1.8 متر می باشد.
چنانچه عمل کمپوست سازی که با انباشتن توده های مرطوب کاه وکلش بر روی هم آغاز می شود به طور مناسب صورت گیرد، درجه حرارت درون توده کمپوست در اثر تخمیر هوازی ناشی از فعالیت باکتری ها و دیگر میکروارگانیسمها بتدریج افزایش می یابد. لذا در سومین روز پس از انباشتن توده کمپوست (شامل تمامی مواد فرمول انتخاب شده است بغیر از سنگ گچ و حشره کشها) ، درجه حرارت مرکز توده کمپوست به 70 تا 74 درجه سانتیگراد می رسد. به این ترتیب، جمعیت میکروارگانیسم های حرارت دوست یا مقاوم بحرارت افزایش می یابد و لذا حرارت زیادی ایجاد می شود. پس از افزایش جمعیت اکتینومایست های گرمادوست، عمل تخمیر ادامه یافته و جایگزین باکتریها و قارچها می شوند و در نتیجه این حرارت اغلب پاتوژن ها و آفات مضر از بین می روند. از آنجا که ارگانیسم های تخمیر کننده، هوازی بوده و به آب و اکسیژن زیادی نیاز دارند، به توده کمپوست مرتباً آب اضافه شده و برای افزایش اکسیژن درون توده عمل برگرداندن توده را انجام می دهیم. کمبود رطوبت باعث اختلال در عمل میکروارگانیسمها شده و ازدیاد رطوبت باعث کاهش اکسیژن توده کمپوست شده، موجب تخمیر بی هوازی و ایجاد بوی بد در کمپوست می شود که در چنین کمپوستی بذر قارچ نمی تواند بخوبی رشد کند.
مرحله میک آپ(Make Up) :
روز دهم پس از روز صفر کمپوست سازی ، روز میک آپ نامیده میشود در این روز پودر سنگ گچ به توده کمپوست اضافه شده و توده کمپوست از شکل گنبدی به شکل مکعب مستطیل آرایش می شود. که به این عمل قالب زنی می گویند.
پس از روز میک آپ در روز های 12 ، 14 و 15 قالب کمپوست را مجددا قالب زنی می کنیم. از روز میک آپ (Make Up) جهت تامین رطوبت از دست رفته کمپوست از آب تمیز استفاده می کنیم.
قالب زنی باید طوری انجام شود که به هدف خود یعنی فراهم کردن گرمای مناسب جهت شروع وتحریک و تشدید فعالیتهای تخمیر میکروبی دست یابد. بنابراین ابعاد قالب مهم است. عرض یک قالب باید در شرایط آب و هوایی گرم کمتر و در شرایط آب و هوایی سرد بیشتر باشد. اما معمولاً عرض یک قالب را در حدود یک متر تا دو متر و ارتفاع آن را ۲/۱ تا ۵/۱ متر در نظر می گیرند. در انتخاب طول قالب محدودیتی وجود ندارد. در هنگامیکه قالب را به هم می زنیم، در نقاطی که لزجی و به هم چسبیدگی کاه وکلش دیده می شود، از مقداری سولفات کلسیم هیدراته یا همان گچ کوره نرفته (پودر سنگ گچ) استفاده شود.
نکته مهم: در هیچیک از مراحل فاز یک دمای توده نباید بالاتر از 75درجه سانتیگراد فراتر برود در غیر اینصورت مواد غذایی مورد نیاز و مفید در توده کمپوست سوخته و از بین خواهند رفت همچنین این دما نبایستی کمتر از 40درجه بشود.
معیار های استاندارد پایان فاز 1 کمپوست سازی :
1) معیار های فیزیکی :
رنگ: رنگ کلش کمپوست از طلایی به قهوه ای تیره تبدیل می شود.
بو: بوی شدید آمونیاک به مشام می رسد.
سختی: اگر مقداری از کلش کمپوست را برداشته و با دو دست از یکدیگر جدا کنیم مقداری مقاومت احساس می کنیم . زیرا مراحل کمپوست سازی تمام نشده و کلش کمپوست کاملا پوسیده و هوموس نشده است.
2) معیار های شیمیایی:
میزان رطوبت (72 – 75 %)
میزان ازت (1.7 – 1.9 %) به ازای وزن خشک مواد
میزان آمونیاک (0/15 %)
نسبت کربن به ازت (C/N) = (20 – 22 )
اسیدیته PH: 8.5
در روز 16 پس از انجام آزمایشات مربوطه کمپوست را جهت طی نمودن مراحل فاز 2 کمپوست سازی به تونل پاستوریزاسیون منتقل می کنیم.
مراحل فاز2 :
1) لول کردن: یعنی هم سو و یکسان نمودن دمای نقاط مختلف کمپوست در داخل تونل پاستوریزاسیون .
این مرحله در دمای 45 – 50 انجام می شود. کمترین و بیشترین زمان انجام این مرحله در کارخانه ملارد 5 – 12 ساعت می باشد.
2) میت آپ : در این مرحله مقداری بخار آب به توده کمپوست تزریق می کنیم تا فعال شده و دمای آن افزایش یابد. افزایش دما در این مرحله تدریجی بوده و به ازای هر ساعت 1 – 1.5 درجه سانتی گراد می باشد. تا به دمای 58- 59 درجه سانتی گراد برسد.
دلیل افزایش تدریجی دما در این مرحله عبارتند از :
الف) عدم ایجاد استرس دمایی در میکروارگانیسم های مفید.
ب) کنترل راحت افزایش دما و توقف دما در 58 – 59 درجه سانتی گراد.
3) پاستوریزاسیون : در دمای 58 – 59 درجه سانتی گراد و مدت 8 الی 10 ساعت پاستوریزه می شود.
اهداف پاستوریزاسیون :
الف) هضم انواع عوامل بیماری زا (پاتوژن ها) و آفات
ب) فعال نمودن میکروارگانیسم های گرما دوست (ترموفیل)
نکته: در دمای کمتر از 57 درجه سانتیگراد عمل پاستوریزه به خوبی انجام نمی شود و تعدادی از میکرو ارگانیسم های غیر مفید باقی می مانند و در دمای بالاتر از 60 درجه سانتیگراد میکرو ارگانیسم های مفید از بین می روند .
4) سرد کردن اولیه : در این مرحله دمای کمپوست را به ازای هر ساعت 1- 1.5 کاهش می یابد تا به دمای 47- 48 درجه سانتی گراد برسد.
5) شیرین کردن : این مرحله در دمای 47- 48 درجه سانتی گراد و مدت تقریبا 5 روز انجام می شود.
در این مرحله میکروارگانیسم های مفید مانند قارچ های گرما دوست و اکتینومیست ها فعال شده و عمل آمونیاک گیری از توده کمپوست انجام می شود. در پایان این مرحله مقدار آمونیاک کمپوست توسط وسیله ای بنام دراگرتیوپ از هوای کانال برگشتی تونل اندازه گیری می شود.اگر میزان آمونیاک 30ppm یا کمتر باشد. می توان مرحله بعد را انجام داد و در غیر این صورت تا کاهش میزان آمونیاک کمپوست به حداکثر 30 ppm این مرحله ادامه پیدا می کند.
6) سرد کردن جهت بذر زنی :

در این مرحله دمای کمپوست به ازای هر ساعت 3- 4 در جه سانتی گراد کاهش داده تا به دمای 25 درجه سانتی گراد برسد.
سپس کمپوست را از تونل خارج کرده و با اسپان قارچ تلقیح می کنیم و به سالن تولید منتقل می کنیم . تنها روش اضافه کردن اسپان قارچ به کمپوست در ایران روش مخلوط بوده و جهت تلقیح هر 1000 کیلوگرم کمپوست ، تقریبا 10 – 12 کیلوگرم اسپان قارچ مصرف می کنیم.
اگر مرحله آمونیاک گیری به نحوه احسن انجام نشود مشکلات زیر بوجود می آید:
الف) اسپان قارچ به مقادیر ناچیز آمونیاک (حتی 20 ppm) حساس بوده و در حضور آمونیاک از بین می رود. در نتیجه محصول تولید نمی شود.
ب) در کمپوست حاوی آمونیاک قارچ هرز یا رقیب کلاهک دارای از خانواده کاپریموس (کلاهک) یا (کلاهک جوهری) رشد می کند. این قارچ از نظر سازگاری با شرایط محیطی و جذب مواد غذایی بر قارچ خوراکی ما ، برتری داشته و سریعا در بستر مستقر می شود.
فایر فنگ (نیش آتشین ) : بقایای میکروارگانیسم های مرحله آمونیاک گیری پس از خارج نمودن کمپوست از تونل پاستوریزاسیون به شکل لکه های سفید مایل به خاکستری بر روی کلش کمپوست با چشم غیر مسلح به راحتی دیده می شود. که به آن فایرفنگ یا نیش آتشین می گویند.
معیارهای استاندارد پایان دوره 2(فاز دوم) کمپوست سازی:
الف) معیارهای فیزیکی :
1) رنگ : رنگ کلش کمپوست قهوه ای تیره با لکه های سفید مایل به خاکستری (قهوه ای تیره)
2) بو : از کمپوست دیگر بوی آمونیاک به مشام نمی رسد. (کمپوست بوی شیرین علف تازه می دهد)
3) سختی : اگر مقداری از کلش کمپوست را برداشته و با دو دست جدا کنیم ، مقاومتی احساس نمی کنیم زیرا با عنایت به اتمام مراحل کمپوست سازی کلش گندم کاملا پوسیده و هوموس شده است.
4) آزمایش انگشت: مالش کمپوست توسط دو انگشت شصت و سبابه و عدم چسبندگی کمپوست، نشان از کیفیت خوب آن دارد
ب) معیار های شیمیایی:
1) میزان رطوبت : 68 تا 70 درصد
2) میزان ازت 2.2% به ازای وزن خشک مواد
3) نسبت کربن به ازت C/N : 16
4) اسیدیته PH : 7.5
5) EC : بین 0.5 تا 1 میلی موس.

منابع
https://datagharch.com
https://www.mehrnews.com/news/
http://www.gharchkar.com
http://newbp.ir/Amozesh/maghaleh-karAfarini/parvaresh-gharch
http://www.beytoote.com/scientific/nature/cultivate
آموزش پرورش قارچ

1