آشنایی با حقوق شهروندی

1

آشنایی با حقوق شهروندی
تهیه کننده: علی بیرانوند
2
دی ماه 91

اهداف آموزش حقوق شهروندی کدامند؟
به عبارت دیگر ضرورت آموزش حقوق شهروندی ناشی از چیست؟

3

آشنایی با حقوق و مسئولیت های شهروندی
آگاهی رسانی و بررسی سرفصل ها و موضوعات مهم شهروندی
شناخت جامعه و آشنایی با فعالیت های اجتماعی
مشارکت فعال در برنامه های اجتماعی و سهیم کردن شهروندان در تامین حقوق شهروندی شان

4

حق یعنی چه؟
منظور از حق چیست؟

5

این افراد حق دارند که سنگ وکلوخ بخورند!

حق عبارت است از شایستگی انسان برای برخورداری از مزایا و وضعیت های مطلوب .

6

شهروند به چه کسی گفته می شود؟

7

از نظر اسطو شهروند کسی است که:
حق احراز مناصب را داشته باشد
حق دادرسی عادلانه داشته باشد

8

شهروند بودن به معنای توانایی مشارکت در تصمیم گیری و تنظیم سیاست ها و نیز شرکت داشتن در انتخابات رهبران است.

در تئوری های جدید، حقوق شهروندی مفهوم عام و گسترده ای یافته است و شامل هر اقدام و عملی می گردد که سبب اعتلا و آرامش روحی و جسمی اشخاص شود.

9

شهروندی را می توان به وضعیت اعضای جامعه ای که آزاد، دموکراتیک و تا حدودی از لحاظ اجتماعی مساوات طلب باشد اطلاق کرد. توجه به این نکته اهمیت دارد که شهروندان هم حکمران و هم تبعه جامعه سیاسی هستند، یعنی از قوانین و مقرراتی پیروی می کنند که خودشان نویسندگان بالقوه آنها محسوب می شوند.

10

شهروندی پایگاهی است که به تمامی افرادی که عضو تمام عیار اجتماع هستند داده شده است. این افراد همگی دارای جایگاه برابر و حقوق، وظایف و تکالیف متناسب با این پایگاه هستند.

11

دو شرط وجود دارد که می توان گفت شهروندی بر آنها مبتنی است:
اول اینکه دولت باید دموکراتیک باشد؛ زیرا دولت های دیکتاتوری و سلطنتی شهروند ندارند، دارای رعیت یا تبعه هستند.
دوم، جامعه مدنی باید باز و آزاد باشد؛ اگر خواهان شکوفایی شهروندی هستیم، از دو قطب افراطی باید پرهیز کنیم.

12

نکات مشترک مورد تاکید در گفتمان های شهروندی به شرح زیر است: 1- حقوق، وظایف و تکالیف شهروندی 2- مسئولیت شهروندی 3- مشارکت شهروندی 4-برابرسازی شهروندی 5-حمایت و ضمانت دولت برای تحقق شهروندی 6- نهادی شدن شهروندی
13

عناصر اصلی شهروندی در ارتباط با یکدیگر
14

شهروندی

فرایند پیدایش حقوق شهروندی را مشتمل بر مراحل زیر دانسته اند:
مرحله اول: پیدایش حقوق مدنی که در قرن 18 شکل گرفت:

این حقوق، حقوق هایی مانند آزادی بیان، حق مکالمه منصفانه و دسترسی برابر به نظام قانونی را در بر می گیرد. حقوق مدنی ناظر است بر آزادی در انعقاد قرارداد و مالکیت اموال و بنابراین دلالت دارد بر برابری در مقابل قانون و نیز آزادی تجمع، بیان و اندیشه.

15

مرحله دوم: پیدایش حقوق سیاسی که در قرن19 پدید آمد:

شامل حق رای، نامزدی مقامات انتخابی، حق شرکت در احزاب سیاسی و مشارکت به شیوه های گوناگون درفرآیند قانون گذاری می شود. حقوق سیاسی ناظر است بر حق مشارکت در روندهای سیاسی (رای دادن و نامزد شدن در انتخابات)

16

مرحله سوم: پیدایش حقوق اجتماعی که در قرن 20 به وجود آمد:

ناظر است بر حق برخورداری از حداقل رفاه اقتصادی و اجتماعی که به عنوان مزایای مشارکت در حیات جامعه به افراد تعلق می گیرد. حقوق اجتماعی مفاهیمی بودند که حقوق استحقاقی افراد تعریف می شوند، مانند امنیت اجتماعی، مزایای بیکاری، مزایای بهداشتی و مزایای آموزشی.

17

18

شهروندان چه وظایف و مسئولیت هایی در برابر حاکمیت دارند؟
آیا حقوق و مسئولیت های شهروندی دو روی یک سکه هستند؟
فلسفه وجودی حکومت چیست؟
19

برخی از وظایف شهروندی عبارتند از:
شرکت در انتخابات(اعم از رای دادن یا کاندیداتوری): کسانی که ر ای نمی دهند ، صدایشان در هیات حاکمه شنیده نمی شود.
احترام به قانون و حقوق دیگران : هر شهروندی باید از قوانین کشوری که در آنجا زندگی می کند، پیروی کند و به حقوق دیگران احترام بگذارد.

20

مشارکت در:
امور سیاسی(فعالیت حزبی ،صنفی)،اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی
پرداخت مالیات: شهروندان موظف به پرداخت مالیات بر درآمد و دیگر عوارض قانونی بر اساس درستکاری و راستی می باشند
خدمت نظام وظیفه

21

حقوق شهروندی و سابقه آن در ایران

در ایران تا پیش از مشروطیت، به جای این واژه از کلمه «رعیت» و «رعایا» استفاده می شد. به عبارت دیگر در سلسله مراتب نظام اجتماعی، مردم رعیت پادشاه و پیرو و فرمانبردار او تلقی می شدند. پس از مشروطیت، حتی پس از تصویب قانون مدنی، افراد جامعه ایرانی از دیدگاه حقوق، تبعه دولت ایران معرفی می شدند یعنی ایرانیان به عنوان تبعه باید تابع دولت متبوع خود باشند.
22

چارچوب حقوق شهروندی در قانون اساسی

23

فصل سوم قانون اساسی – حقوق ملت

اصل‏ پانزدهم:

‎‎‎‎‎زبان‏ و خط رسمی‏ و مشترک‏ مردم‏ ایران‏ فارسی‏ است‏. اسناد و مکاتبات‏ و متون‏ رسمی‏ و کتب‏ درسی‏ باید با این‏ زبان‏ و خط باشد ولی‏ استفاده‏ از زبانهای‏ محلی‏ و قومی‏ در مطبوعات‏ و رسانه‏ های‏ گروهی‏ و تدریس‏ ادبیات‏ آنها در مدارس‏، در کنار زبان‏ فارسی‏ آزاد است‏.
24

اصل‏ نوزدهم:

‎‎‎‎‎مردم‏ ایران‏ از هر قوم‏ و قبیله‏ که‏ باشند از حقوق‏ مساوی‏ برخوردارند و رنگ‏، نژاد، زبان‏ و مانند اینها سبب‏ امتیاز نخواهد بود.
25

اصل بیستم:

همه‏ افراد ملت‏ اعم‏ از زن‏ و مرد یکسان‏ در حمایت‏ قانون‏ قرار دارند و از همه‏ حقوق‏ انسانی‏، سیاسی‏، اقتصادی‏، اجتماعی‏ و فرهنگی‏ با رعایت‏ موازین‏ اسلام‏ برخوردارند.

26

اصل‏ بیست و دوم:

حیثیت‏، جان‏، مال‏، حقوق‏، مسکن‏ و شغل‏ اشخاص‏ از تعرض‏ مصون‏ است‏ مگر در مواردی‏ که‏ قانون‏ تجویز کند.
27

اصل‏ بیست و سوم:

تفتیش‏ عقاید ممنوع‏ است‏ و هیچکس‏ را نمی توان‏ به‏ صرف‏ داشتن‏ عقیده‏ ای‏ مورد تعرض‏ و مواخذه‏ قرار داد.
28

اصل‏ بیست و چهارم:

نشریات‏ و مطبوعات‏ در بیان‏ مطالب‏ آزادند مگر آنکه‏ مخل‏ به‏ مبانی‏ اسلام‏ یا حقوق‏ عمومی‏ باشد. تفصیل‏ آن‏ را قانون‏ معین‏ می‏ کند.
29

اصل بیست و پنجم:

بازرسی‏ و نرساندن‏ نامه‏ ها، ضبط و فاش‏ کردن‏ مکالمات‏ تلفنی‏، افشای‏ مخابرات‏ تلگرافی‏ و تلکس‏، سانسور، عدم‏ مخابره‏ و نرساندن‏ آنها، استراق‏ سمع و هر گونه‏ تجسس‏ ممنوع‏ است‏ مگر به‏ حکم‏ قانون‏.
30

اصل‏ بیست و ششم:

احزاب‏، جمعیت‏ ها، انجمن‏ های‏ سیاسی‏ و صنفی‏ و انجمنهای‏ اسلامی‏ یا اقلیتهای‏ دینی‏ شناخته‏ شده‏ آزادند، مشروط به‏ این‏ که‏ اصول‏ استقلال‏، آزادی‏، وحدت‏ ملی‏، موازین‏ اسلامی‏ و اساس‏ جمهور اسلامی‏ را نقض‏ نکنند. هیچکس‏ را نمی‏ توان‏ از شرکت‏ در آنها منع کرد یا به‏ شرکت‏ در یکی‏ ازآنها مجبور ساخت‏.

31

اصل‏ بیست و هفتم:

تشکیل‏ اجتماعات‏ و راه‏ پیمایی‏ ها، بدون‏ حمل‏ سلاح‏، به‏ شرط آن‏ که‏ مخل‏ به‏ مبانی‏ اسلام‏ نباشد آزاد است‏.
32

اصل‏ بیست و هشتم:

هر کس‏ حق‏ دارد شغلی‏ را که‏ بدان‏ مایل‏ است‏ و مخالف‏ اسلام‏ و مصالح‏ عمومی‏ و حقوق‏ دیگران‏ نیست‏ برگزیند. دولت‏ موظف‏ است‏ با رعایت‏ نیاز جامعه‏ به‏ مشاغل‏ گوناگون‏، برای‏ همه‏ افراد امکان‏ اشتغال‏ به‏ کار و شرایط مساوی‏ را برای‏ احراز مشاغل‏ ایجاد نماید.
33

اصل‏ سی ام:

دولت‏ موظف‏ است‏ وسایل‏ آموزش‏ و پرورش‏ رایگان‏ را برای‏ همه‏ ملت‏ تا پایان‏ دوره‏ متوسطه‏ فراهم‏ سازد و وسایل‏ تحصیلات‏ عالی‏ را تا سر حد خودکفایی‏ کشور به‏ طور رایگان‏ گسترش‏ دهد.
34

اصل‏ سی و یکم:

داشتن‏ مسکن‏ متناسب‏ با نیاز، حق‏ هر فرد و خانواده‏ ایرانی‏ است‏. دولت‏ موظف‏ است‏ با رعایت‏ اولویت‏ برای‏ آنها که‏ نیازمندترند به‏ خصوص‏ روستانشینان‏ و کارگران‏ زمینه‏ اجرای‏ این‏ اصل‏ را فراهم‏ کند.
35

اصل‏ سی و چهارم:

دادخواهی‏ حق‏ مسلم‏ هر فرد است‏ و هر کس‏ می‏ تواند به‏ منظور دادخواهی‏ به‏ دادگاه‏ های‏ صالح‏ رجوع‏ نماید. همه‏ افراد ملت‏ حق‏ دارند این‏گونه‏ دادگاه‏ ها را در دسترس‏ داشته‏ باشند و هیچکس‏ را نمی‏ توان از دادگاهی‏ که‏ به‏ موجب‏ قانون‏ حق‏ مراجعه‏ به‏ آن‏ را دارد منع کرد.
36

اصل‏ سی و پنجم:

در همه‏ دادگاه‏ ها طرفین‏ دعوی‏ حق‏ دارند برای‏ خود وکیل‏ انتخاب‏ نمایند و اگر توانایی‏ انتخاب‏ وکیل‏ را نداشته‏ باشند باید برای‏ آنها امکانات‏ تعیین‏ وکیل‏ فراهم‏ گردد.
37

اصل‏ سی و ششم:
حکم‏ به‏ مجازات‏ و اجرا آن‏ باید تنها از طریق‏ دادگاه‏ صالح‏ و به‏ موجب‏ قانون‏ باشد.

38

اصل‏ سی و هفتم:

اصل‏، برائت‏ است‏ و هیچکس‏ از نظر قانون‏ مجرم‏ شناخته‏ نمی‏ شود، مگر این‏ که‏ جرم‏ او در دادگاه‏ صالح‏ ثابت‏ گردد.
39

اصل‏ سی و هشتم:

هر گونه‏ شکنجه‏ برای‏ گرفتن‏ اقرار و یا کسب‏ اطلاع‏ ممنوع‏ است‏. اجبار شخص‏ به‏ شهادت‏، اقرار یا سوگند، مجاز نیست‏ و چنین‏ شهادت‏ و اقرار و سوگندی‏ فاقد ارزش‏ و اعتبار است‏. متخلف‏ از این‏ اصل‏ طبق‏ قانون‏ مجازات‏ می‏ شود.

40

اصل‏ چهلم:
هیچکس‏ نمی‏ تواند اعمال‏ حق‏ خویش‏ را وسیله‏ اضرار به‏ غیر یا تجاوز به‏ منافع عمومی‏ قرار دهد.
41

حقوق شهروندی در اسلام

در دین اسلام ، احادیث و یا متون اسلامی توجه به حقوق شهروندی چه وضعیتی دارد؟چه نمونه هایی می شناسید؟

42

حق حیات

( چون از شما پیمان محکم گرفتیم که خون همدیگر را نریزید.( بقره84 )

هر کس دیگری را جز برای قصاص یا مبارزه با فسادگری بکشد ، گو یی همه مردم را کشته است.( مائده 32)
43

حق آزادی

با اهل کتاب جز با شیوه ای که نیکوتر است، مجادله نکنید. (عنکبوت 46)

در قبول دین اکراهی نیست، راه درست از راه انحرافی روشن شده است. (بقره256 )
44

حق امنیت

ای اهل ایمان هرگز به هیچ خانه ای مگر خانه های خودتان تا با صاحبانش اجازه ندارید، وارد نشوید و چون رخصت یافتید و داخل شدید ، نخست به اهل آن خانه تحیت و سلام کنید که این برای شما بهتر است، باشد که متذکر شوید تا اجازه یابید و آنگاه درآیید و چون به خانه ای درآمدید و گفتند باز گردید ، زود باز گردید که این برای تنزیه شما بهتر است و خداوند به هر چه می کنید، داناست. (نور 28)

45

حق برابری و عدم تبعیض

ای مردم، ما شما را از یک مرد و یک زن آفریدیم و شما را به صورت جماعت ها و قبیله ها قرار دادیم تا با یکدیگر آشنا شوید ؛ همانا گرامی ترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست . خدا دانا و آگاه است.(حجرات 13)

46

حق آموزش

برابر آموزه های دینی ، نه تنها آموزش حق بشر است ، بلکه حکمت ارسال رسل و تشریع همانگونه شرایع، تعلیم و آموزش انسان ها عنوان شده است.همچنانکه در قرآن می خوانیم:

رسولى در میان شما از نوع خودتان فرستادیم تا آیات ما را بر شما بخواند، و شما را تزکیه کند و کتاب و حکمت بیاموزد و آنچه نمى دانستید، به شما یاد دهد (سوره بقره، آیه 151)

47

با تشکر از همراهی شما