گزارش کارآموزی کارخانه نوشابه زمزم



گروه کشاورزی
تکنولوژی مواد غذایی

گزارش کارآموزی:
کارخانه زمزم گرگان

استاد راهنما:

تهیه کننده:

پاییز

کارخانه زمزم گرگان

فهرست مطالب
2-1- مقدمه 1
2-1-1- معرفی کارخانه زمزم گرگان 8
2-1-2-محصولات تولیدی شرکت زمزم گرگان 8
2-2-تاریخچه 9
2-2-1- تاریخچه ی نوشابه سازی در جهان 9
2-2-2- تاریخچه نوشابه سازی در ایران 10
2-2-3-آمار تولید نوشابه در ایران 11
2-3- اهمیت مصرف نوشابه 11
2-4- فن آوری و مراحل تولید نوشابه های گاز دار 12
2-4-1-تهیه مواد اولیه مصرفی در نوشابه سازی 12
2-4-2- ساخت شربت نوشابه 17
2-4-3- اختلاط شربت آب، و گاز 17
2-4-4-پر کردن و بسته بندی 18
2-5- خط تولید 18
2-5-1-مراحل و واحدهای اصلی تولید نوشابه 284 سی سی (نوشابه شیشه ای) 18
2-5-1-1 فلوچارت تولید نوشابه در بطری شیشه ای 24
5-2-تولید نوشابه در بطری های پت (PET ) 25
2-5-3 تولید دوغ 27
2-5-4-تولید آب آشامیدنی 27
2-6-تاسیسات و تجهیزات جانبی کارخانه 27
2-6-1-طرح کارخانه نوشابه سازی 27
2-6-2-تصفیه خانه ی آب: 28
2-6-2-1-احیاء تانک زغال اکتیو 30
2-6-2-2- سرویس تانک ها 30
2-6-2-3- احیاء تانک زرین 31
2-6-2-4-آزمایشات تصفیه خانه آب 31
2-6-2-4-1 آزمایشات صورت گرفته بر روی آب تانک واکنش، شن و زغال: 31
2-6-2-4-2-آزمایش صورت گرفته بر روی آب تانک زرین 32
2-6-3- عصاره خانه 33
2-6-3-1-دستور العمل و مراحل ساخت شربت و عصاره 33
2-6-3-2-دستور العمل تعیین بومه عصاره و شربت 34
2-6-3-3-ترکیبات انواع نوشابه 35
2-6-4-واحد تولید گاز 36
2-6-5-انبار، دیگ بخار. و سرد خانه کارخانه 36
2-6-6-تصفیه خانه ی فاضلاب (سیستم سپتیک) 37
2-6-6-1-آزمایشات انجام گرفته در واحد سپتیک: 38
2-6-2-نمای سیستم تصفیه ی فاضلاب: 39
2-7-کنترل کیفی و آزمایشات آن: 40
2-7-1-آزمایشات صورت گرفته بر روی مواد اولیه 40
2-7-2-آزمایشات صورت گرفته حین تولید (پروسه تولید) 41
2-7-4-آزمایشات میکروبی 44
2-8-نتیجه گیری 45
2-9- جداول 45
2-10 اشکال: 50
2-11-منبع و ماخذ 55

فهرست جداول
جدول 1: حداکثر مجاز ناخالصی های آب مصرفی در نوشابه سازی 42
جدول 2: ویژگی های انواع نوشابه های گازداز 43
جدول 3: جدول تصجیح حرارتی بریکس خوانده شده از روی بریکس سنج

فهرست اشکال
شکل 1: نمایی از شرکت زمزم گرگان 48
عکس شماره 1-شرکت زمزم گرگان 49
عکس شماره 2- بطری شوی 50
عکس شماره 3- نمایی تصفیه خانه آب 50
عکس شماره 4- دیگ بخار 51
عکس شماره 5- نمایی از سیستم فاضلاب 51
عکس شماره 6- دستگاه لیبل زنی 52
عکس شماره 7- نمای جلوی بطری شوی 52
عکس شماره 8- دستگاه پرکن 53

2-1- مقدمه
2-1-1- معرفی کارخانه زمزم گرگان
شرکت زمزم گرگان در تاریخ 26/4/1352 تاسیس و تحت شماره 346 در اداره ثبت شرکت ها به ثبت رسیده و در حال حاضر شرکت زمزم گرگان یکی از شرکت های گروه صنایع آشامیدنی و تحت پوشش سازمان صنایع غذایی و آشامیدنی بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی می باشد.
شرکت زمزم گرگان در سال 1352 فعالیت خود را با یک خط تولید نوشابه های غیر الکلی گازدار در ظروف شیشه ای 284 سی سی در گردش آغاز نموده و در حال حاضر با در اختیار داشتن یک خط تولید نوشابه در ظروف یکبار مصرف PET در سایزهای 300،500 و 1500 سی سی به فعالیت خو د ادامه می دهد.
شرکت زمزم گرگان با ظرفیت تولید سالانه 45 میلیون لیتر انواع نوشابه های غیر الکلی ( کولا، پرتقالی، لیموئی) سودا، نوشابه های رژیمی در انواع طعم ها، دوغ و آب آشامیدنی یکی از بزرگترین تولید کننده های انواع نوشابه غیر الکلی گاز دار در گروه صنایع آشامیدنی بوده و دارای بیشترین تنوع تولید در سطح گروه می باشد.
شرکت زمزم گرگان علاوه بر دارا بودن پروانه های استاندارد تولید محصول، دارای گواهینامه استاندارد مدیریت کیفیت ISO 9001-2000 و استاندارد مدیریت زیست محیطی ISO 14001 و استاندارد سلامت محصول HACCP نیز می باشد قابل ذکر است که شرکت زمزم گرگان در 8 کیلومتری جاده ی گرگان- مشهد واقع شده است.
2-1-2-محصولات تولیدی شرکت زمزم گرگان
محصولات شرکت زمزم گرگان عبارتند از:
1-نوشابه گازدار پرتقالی
2-نوشابه گاز دار پرتقالی بدون قند
3-نوشابه گاز دار کولا
4-نوشابه گاز دار کولا بدون قند
5-نوشابه گاز دار لیموئی
6-نوشابه گاز دار لیموئی بدون قند
7-دوغ گاز دار بدون چربی
8-دوغ بدون گاز و بدون چربی
9-آب آشامیدنی و…
قابل ذکر می باشد که انواع نوشابه گاز دار (پرتقالی، کولا، لیموئی و دوغ) در شیشه ی 284 سی سی و بطری پت 300 سی سی و 1، 5/1 و 2 لیتری و انواع بدون قند و آب آشامیدنی در بطری پت تولید می شود.
2-2-تاریخچه
2-2-1- تاریخچه ی نوشابه سازی در جهان
تاریخچه نوشابه سازی اساساً به زمانی بر می گردد که بشر علاوه بر مصرف آب آشامیدنی می توانست از افزودن مودای چون طعم دهنده ها و شیرین کننده ها به آب، شربت های متعددی را تهیه کند. گر چه تاریخ پیدایش آن به درستی روشن نیست ولی تصور می رود ابتدا در خاور میانه به ویژه در نواحی جنوب ایران روش هایی برای تهیه آن موجود بوده است. ایرانی ها از 2500 سال پیش روش هایی برای حرارت دادن نیشکر و تهیه ی کارامل در خوزستان ابداع کرده بودند و با رقیق کردن آن شربت هایی درست می کردند که بیشتر مصارف درمانی داشت. شاید بتوان گفت که نیشکر سوخته جزء اولین نوشابه هایی باشد که حاوی کارامل و شکر است استفاده از گاز کربنیک در آبهای معدنی و تلاش برای تهیه مصنوعی آن به قرن شانزده میلادی در اروپا بر می گردد که شروعی برای گسترش نوشابه سازی در دنیا محسوب می شود ولی گسترش استفاده از آن عملاً از سال 1865 آغاز شده است.
تهیه و تولید نوشابه های غیر الکلی گاز دار بصور بهداشتی و در بسته بندی مطمئن نخستین بار توسط جان پمبر تون در شهر آتلانیا در سال 1886 جامه عمل پوشید نام محصول کوکا کولا و فروش آن 6 بطری در روز بود و اکنون پس از گذشت بیش از صد سال نوشابه ها در انواع مختلف و روزانه چند صد میلیون بطری در سراسر جهان عرضه می شود.
2-2-2- تاریخچه نوشابه سازی در ایران
سابقه نوشابه سازی به معنای جدید آن به سال 1331 بر می گردد. در این سال شرکت زمزم محصول تولیدی خود را به نام پپسی کولا به بازار عرضه کرد. قبل از این تاریخ نوشابه های گاز دار سنتی نظیر لیمو ناد و غیره اغلب بصورت غیر بهداشتی تهیه و به بازار عرضه می شد. و در سال 1333 کارخانه کوکا کولا و در سال 1334 شرکت ساسان تاسیس شد که محصولات تولیدی را به نام کانادا درای و سوپر کولا به بازار عرضه کردند نوشابه های دیگر مانند اسو، شوشپس، آلپاین و فانتا نیز به بازار عرضه شدند که پس از مدتی با تعطیل و یا در دو کارخانه زمزم و ساسان ادغام گردیدند.
همانطور که ذکر گردید حدود 50 سال پیش اولین کارخانه نوشابه سازی در ایران آغاز به کار کرد مصرف نوشابه های گاز دار بعد از انقلاب در داخل کشور به سرعت بالا رفت و نزدیک به دو برابر شد. در سال 1356 تولید نوشابه در سطح کشور حدود 7/1 میلیارد بود که این رقم در سال 1362 به 6/2 میلیارد بطری رسید و این روند افزایش مصرف تا به امروز ادامه داشت تا جایی که امروزه نوشابه به عنوان یکی از کالاهای به مصرف محسوب می شود.
2-2-3-آمار تولید نوشابه در ایران
ایران از جمله کشورهایی است که بالاترین میزان مصرف نوشابه را دارد. بررسی آمارها حاکی از آن است که نرخ رشد مصرف نوشابه در کشور از اواخر دهه 50 تا پایان دهه 70 حدود 85/14 درصد بوده است مصرف سرانه نوشابه در ایران 48 لیتر در سال است که معادل 144 بطری است.
برای اطلاع از آمار تولید نوشابه در ایران به صفحه ی جداول مراجعه کنید.
2-3- اهمیت مصرف نوشابه
یک نوشابه 8 ا'نسی (250 میلی لیتری) دارای 100 کالری انرژی می باشد. از آنجائیکه نوشابه ها دارای شکر هستند. بنابراین خیلی سریع به انرژی تبدیل می گردند. به همین علت است که نوشابه ها به ویژه پس از فعالیت بدنی یا اغلب بعد ازظهرها نشاط آور هستند. نوشابه ها دارای حدود 90 درصد آب خالص می باشند و یک نوشابه با طعم خوب ضمن رفع عطش کمک به آشامیدن مایعات می کند. اغلب پزشکان نوشابه را برای سرماخوردگی و جلوگیری از دفع آب بدن در آلودگی های ویروسی تجویز می نمایند.
از آنجائیکه آب موجود در نوشابه ها سالمترین آب ها است لذا مصرف نوشابه در مناطقی که دسترسی به آب آشامیدنی وجود ندارد از نظر بهداشتی حائز اهمیت است. در برخی از نوشابه ها به دلیل وجود املاح علاوه بر رفع عطش و تامین آب بدن به عنوان یک الکترولیت برای تنظیم یون های بدن در مناطق گرمسیری عمل می کنند.

2-4- فن آوری و مراحل تولید نوشابه های گاز دار
قبل از تشریع مراحل تولید نوشابه لازم است ذکر شود که نوشابه های غیر الکلی عموماً برای تمام مایعات نوشیدنی فاقد الکل بکار می رود ولی اکثراً به معنی خاصی به نوشیدنی های گاز دار اشاره دارد و منظور از نوشابه های گاز دار مایعات نوشیدنی هستند که در آن ها گاز کربنیک دمیده شده و معمولاً در بطری سر بسته استریل پر شده اند مانند انواعی با نام های تجاری سودا، پپسی، کوکا و غیره همچنین به نوشابه های فاقد گاز دی اکسید کربن نوشابه های بدون گاز گفته می شود. مراحل ساخت و تهیه نوشابه غیر الکلی گاز دار در چند مرحله به شرح زیر انجام می شود.
2-4-1-تهیه مواد اولیه مصرفی در نوشابه سازی
موادی که در تهیه نوشابه دخیل هستند شامل شکر، عصاره گاز اسید سیتریک، اسید فسفریک، بنز وات سدیم و… همچنین آهک، زاج، کلر آنال، زغال اکتیو و نمک که به عنوان مواد کمکی جهت تصفیه آب مصرف می شوند و ظروف شامل جعبه، بطری و قوطی می باشد مواد اولیه و آب باید با ویژگی های استاندارد مطابقت داشته باشند.
در اینجا فقط به چند ماده اولیه که نقش مهمی در ساخت نوشابه دارند اشاره می شود.
1.آب
آب به عنوان یک ماده اولیه یا واسطه ی خیلی مهم در تمام صنایع به شمار می رود که میزان مصرف و کیفیت آن برای صنایع مختلف و برای اهداف گوناگون متفاوت است آب مورد احتیاج کارخانه های غذایی معمولاُ زیاد است اغلب کارخانه ها منبع آب مخصوص به خود دارند. لذا دسترسی به آب کافی برای کارخانه ها یک مسئله حیاتی است علاوه بر مقدار آب کیفیت بیولوژیکی و شیمیایی آن نیز باید در نظر گرفته شود.
آب، ماده ای بی رنگ، بی بو، بی طعم بوده و آب حامل خوبی برای ترکیبات مختلف نظیر قند ها، طعم ها، گازها، اسیدها، رنگ ها، مواد معدنی و ویتامین ها و… می باشد آب مصرفی برای نوشابه سازی باید از ترکیبات نامطلوب تصفیه شده و از نظر ترکیبات مطلوب نیز استاندارد گردد.
بخش عظم هنر و علم تولید نوشابه در کیفیت تصفیه آب نهفته می باشد آب 86 تا 92 درصد ترکیب نوشابه را تشکیل می دهد در نتیجه هر گونه تغییر در خواص فیزیکی و شیمیایی آب بر روی کیفیت نوشابه اثر مستقیم دارد.
آب مورد استفاده در نوشابه سازی نیاز به خالص بودن ندارد، اما باید کیفیت آن بنحوی استاندارد گردد که هیچ اثر سوئی بر طعم، بو، ظاهر و کیفیت نوشابه نگذارد. میزان قلیائیت آب نباید از 100-50 میلی گرم در لیتر بر حسب کربنات کلسیم تجاوز نماید زیرا قلئیائیت زیادتر موجب خنثی شدن اسید نوشابه و از بین رفتن طعم می گردد و سختی آب باید کمتر از (300-200) میلی گرم در لیتر بر حسب کربنات کلسیم باشد زیرا سختی بیشتر باعث کدورت نوشابه می گردد.
همچنین بالا رفتن PH،محیط را برای رشد میکروارگانیسم ها مساعد نموده و باعث فساد ناشی از مخمر می گردد مواد معدنی و ماده خشک بیش از حد استاندارد در آب باعث طعم فلزی در نوشابه ها می گردد.
در ضمن آب مورد مصرف در نوشابه سازی باید عاری از میکرو ارگانیسم های مضر و نامطلوب بوده زیرا این آلاینده ها عمر انباری نوشابه را کاهش داده و باعث افت کربناسیون و افزایش کف کردن و نیز رسوب در نوشابه می شوند.
و آب مصرفی بایستی فاقد کلر آزاد و عاری از آهن و منگنز باشد زیرا کلر آزاد باعث طعم بد نوشابه شده و وجود مس، آهن و منگنز باعث رسوب و طعم نامطلوب می شود پس آب مصرفی بایستی کدورت آن از یک کمتر و بعلاوه باید بی رنگ، بی بو، بی مزه و بدون مواد آلی باشد.
2.شیرین کننده ها
شیرین کننده ها به دو دسته طبیعی و مصنوعی تقسیم می شوند. شیرین کننده های طبیعی عموما‏ً جزو ءکربوهیدرات می باشند. و عبارتند از منو ساکاریدها مانند گلوکز، فرو کتوز وکالاکتوز دی ساکاریدها مانند ساکارز، لاکتوز و مالتوز، رافینوزیک سه قندی است که از کالاکتوز، گلوکز و فروکتوز تشکیل شده است.
شیرین کننده های مصنوعی جزء گروه شیرین کننده های قوی محسوب می شوند. این شیرین کننده ها چندین برابر ساکارز شیرین اند و بنابراین در غظلت های بسیار کم مورد استفاده قرار می گیرند. برخی از شیرین کننده های قوی عبارتند از:
آسه سولفام پتاسیم، آسپارتام، ساخارین و نمک های سدیم و کلسیم آن و توماتین که شیرین کننده های قوی در نوشابه ها و فرآورده های کم کالری و بدون قند کاربرد دارند. شیرین کننده های قو ی به طور مستقیم قابل جایگزینی باشکر نمی باشد زیرا موجب افت کیفیت و خواص محصول می گردند. مشکل عمده فقدان احساس دهانی خاص شکر در شرین کننده های قوی می باشد. در این مورد افزودن صمغ ها یا مقادیر کم شکر یا افزایش میزان کربناسیون برای بهبود احساس دهانی لازم است.
3.رنگ ها
رنگ های مورد مصرف در مواد غذایی را می توان به دو گروه رنگ های طبیعی که از منابع طبیعی بدست می آیند که افزودن این رنگ ها به محصولات غذایی مجاز و آزاد بوده و از این نظر این رنگ ها را رنگ های بی نیاز به تایید می نامند و دسته دوم مواد رنگی که در طبیعت وجود نداشته و از طریق سنتز ساخته می شوند و مصرف این گروه از رنگ ها نیازمند تایید ارگانها است و از این جهت رنگ های تایید شده نامیده می شوند تقسیم بندی کرد.
4.اسیدهای خوراکی
اسیدها عموماً به خاطر ویژگی های طعمی، خواص بافری و نیز اثر ضد میکروبی شان مورد استفاده قرار می گیرند. اسیدها با پایین آوردن PH نقش ضد میکروبی از خود نشان می دهند و این نقش هنگامی که اسیدها با نگهدارنده هایی نظیر اسید بنزوئیک مورد استفاده قرار می گیرند. بارزتر می باشد.
همچنین کاهش PH توسط اسیدها باعث می شود که فرآیندهای حرارتی برای نابودی میکروارگانسیم ها در حرارت و زمان کمتری صورت گرفته و در نتیجه به حفظ ارزش تغذیه ای و خصوصیات حسی کمک شایانی می نماید.
از اسیدهای خوراکی می توان اسید های سیتریک، مالیک، تارتاریک، فسفریک و غیره را نام برد اسید فسفریک برای نوشابه های کولا، سیتریک برای نوشابه های با طعم مرکبات، تارتاریک برای انگور و اسید مالیک برای نوشابه های با طعم سیب به کار می رود.
5.دی اکسید کربن
دی اکسید کربن گازی است بی رنگ با یک بوی تند و مزه اسیدی، دی اکسید کربن یکی از اجزاء مهم تشکیل دهنده ی نوشابه های گاز دار می باشد.
اساساً هدف از اضافه کردن این گاز بهره گیری از مزه ترش و نوعی مزه تند و احساس خاص و تحریک کننده مطلوبی است که از تماس آن با سطح زبان به وجود می آید. در واقع در نوشابه ها مسئول حالت جوشان کف کنندگی و طعم سوزاننده می باشد. همچنین گاز حل شده نقش مهمی در مهار یا نابودی میکروارگانیسم های مضر دارد.
6.امولسفایرها، تثبیت کننده ها و مواد ابری کننده
تثبیت کننده ها برای تثبیت امولسیون کاربرد داشته همچنین وسکوزیته را افزایش داده موجب بهبود احساس دهانی می گردند.
7.طعم دهنده ها
چهار طعم اصلی شامل شیرینی، تلخی، ترشی و شوری را باعث می شوند که طعم شیرینی توسط ساکارز، گلوکز، و طعم شوری توسط کلرید سدیم و طعم ترشی توسط اسیدهای خوراکی و طعم تلخی توسط اسید های خوراکی و طعم تلخی توسط مواد آلی و غیر آلی (مانند کافئین و…) ایجاد می شود.
8.نگهدارنده ها
برای جلوگیری از فساد در طی انبار مانی مورد استفاده قرار می گیرند که این مواد شامل: بنزواتها یا اسید های خوراکی یا اسید سیتریک می باشند.
9.آنتی اکسیدان ها
10.مواد کف کننده
11.بافرها
برای کنترل PH معمولاً از مواد تامبونی همچون سیترات های سدیم، کلسیم و آمونیوم استفاده می نمایند.
2-4-2- ساخت شربت نوشابه
پس از انجام مراحل تصفیه، آب برای تهیه شربت به شربت خام ارسال می شود. شربت خام تشکیل شده از آب گرم که حرارت آن – بوده همچنین شکر که از انبار وارد تانک تهیه شربت خام می گردد. تهیه شربت شامل دو مرحله است:
1.تهیه شربت خام 2.تهیه شربت نهایی
پس از انجام مخلوط سازی و تهیه شربت، شربت خانه برای گرفتن نخاله های در شت وارد فیلتر فلزی شده بعد از عبور از صافی فلزی وارد صافی کاغذ می گردد. که ذرات بسیار ریز در این قسمت جدا می شوند.
بعد از این مرحله شربت به مخازن تهیه شربت اصلی محدود. در این محل عصاره و اسید سیتریک برای تهیه نوشابه پرتقالی و اسید فسفریک برای تهیه کولا اضافه می گردد پس بنزوات سدیم به شربت افزوده شده و به دستگاه مخلوط کننده شربت و گاز هدایت می شود. قابل ذکر است که شربت در مرحله تهیه پاستوریزه شده استریل می گردد.
2-4-3- اختلاط شربت آب و گاز
اختلاط شربت، آب و گاز با توجه به فرمول ساخت هر نوشابه در داخل دستگاهی به نام فلومیکس1 انجام می گیرد. تزریق میزان کافی گاز دی اکسید کربن در نوشابه حائز اهمیت است زیرا زیادی آن سبب طعم تند در محصول می گردد.
برای عمل اختلاط، مخلوط شربت مادر و آب گاز دار در کربو کولر خنک شده و دمای آن را به 5 درجه سانتی گراد می رسانند تا گاز خوری به نحو احسن صورت پذیرد.
و در نهایت مخلوط فوق تحت فشار به قسمت پر کن هدایت می شود.
همچنین منظور از کربناسیون وارد کردن گاز در آشامیدنی ها بوده که از دستگاه کربناتور برای گاز دار کردن نوشابه ها استفاده می شود.
در آخر باید به این نکته اشاره کرد که وجود هوا بویژه گاز اکسیژن در نوشابه ها نامطلوب می باشد زیرا اکسیژن طعم را تغییر داده و سرعت تغییرات ناشی از نور، گرما، میکروارگانیسم ها و آنزیم ها را در نوشابه ها افزایش می دهد. در نتیجه هوا گیری به منظور سهولت و کفایت کربناسیون، آسانی عملیات پر کردن (کاهش کف کردن) و بهبود کیفیت نوشابه ضروری می باشد.
که هواگیری توسط دستگاههای هوا گیر صورت می گیرد.
2-4-4-پر کردن و بسته بندی2
در این قسمت شربت گاز دار در بطری استریل شده پر شده و بطری ها تشک زده می شوند. بطری های تشک زده شده توسط تسمه نقاله به ماشین بسته بندی منتقل شده بطور اتوماتیک در جعبه های پلاستیکی قرار داده می شوند.
2-5- خط تولید
2-5-1-مراحل و واحدهای اصلی تولید نوشابه 284 سی سی (نوشابه شیشه ای)
1-دریافت شیشه ی خالی و انتقال به دستگاه بطری شود
پس از آنکه جعبه های نوشابه مصرف شده در بازار به کارخانه آورده شوند توسط دو کارگر شیشه های نامربوط به شرکت زمزم جدا می شوند که در این قسمت همچنین جدا سازی شیشه های لب پر، متفرقه، سبز و مخلوط صورت گرفته و در صورت کسر بودن شیشه و یا شکسته بودن جعبه ها (شل ها) هزینه ی آن ها محاسبه شده که توسط انبار مبدا پرداخت میشود.
سپس جعبه های نوشابه بر روی نوار نقاله قرار داده می شوند که توسط تسمه نقاله در زیر دستگاه جعبه بردار قرار می گیرد که توسط دستگاه انکیسر بطری ها از داخل جعبه ها بوسیله مکش برداشته شده و بر روی تسمه نقاله ی دیگری قرار می گیرند. که بر روی تسمه نقاله مایع کف و صابون که توسط لوله به قسمت مورد نظر می آیند وجود داشته که انتقال آسان شیشه ها را بر روی نوار مسیر می سازد همچنین در ابتدای قرار گرفتن بطری ها بر روی تسمه نقاله نی گیر قرار داشته که بوسیله نی گیر نی داخل بطری خالی توسط مکش برداشته می شود در ادامه بطری ها به طرف دستگاه بطری شوئی3 فرستاده می شوند تا عمل شستشو روی آن ها صورت گیرد. قابل ذکر است این سیستم برای بطری های قابل برگشت به کارخانه مورد استفاده قرار می گیرد همچنین جعبه ها بعد از تخلیه به دستگاه جعبه شور منتقل می شوند که این دستگاه مجزا از خط تولید کار می کند بدین صورت که جعبه های پلاستیکی نوشابه از یک طرف وارد دستگاه می شود و از طرف دیگر پس از شستشو خارج می شود در هنگام حرکت جعبه ها با آب گرم و مواد ضد عفونی کننده مانند سود شستشو و آبکشی می شوند از ویژگی های دستگاه اینست که در زیر ماشین مخزنی وجود دارد که حامل آب با دمای است که بوسیله ترموستات قابل تنظیم است و بخار آب بصورت فواره بر روی جعبه های نوشابه پاشیده می شود و به کمک پمپ گریز از مرکز این آب به تانک برگشت داده می شود و در مسیر راه فیلترهایی به منظور جمع آوری آشغال وجود دارد. همچنین بر روی دستگاه مانیتوری نصب شده که دما و میزان مواد شوینده را نشان می دهد و معمولاً ظرفیت جعبه شور 2000 جعبه در ساعت می باشد جعبه های شسته شده توسط تسمه نقاله به قسمت کیس پکر4 برای پر شدن انتقال داده می شوند.
2.شستشوی بطری ها
فرآیند تمیز و سترون کردن بر روی بطری های برگشتی نوشابه به کارخانه قبل از استفاده باید صورت پذیرد. پس از اینکه بطری ها بصورت یک خط در جلوی دستگاه بطری شویی قرار گیرند بطری ها توسط جک هایی به ظرف بطری شوvر منتقل شده و مرحله ی اول تمیز کردن عبارت است از قرار دادن بطری ها تحت فشار زیاد آب برای زدودن کثافات و ذرات درون بطری ها بعد از این مرحله بطری ها به مخازن حاوی سود کاستیک داغ و مواد پاک کننده دیگر منتقل می شود و در مرحله آخر مجدداً داخل وخارج بطری ها بوسیله فواره های متعددی توسط آب آبکش می شوند تا سود کاستیک و سایر مواد پاک کننده بکار رفته در قسمت های قبل از آن زدوده شود آب مورد استفاده در مرحله آخر شستشو از تصفیه خانه ی آب تامین می شود که بایستی سختی آن صفر باشد و آب مصرف شده در قسمت پایانی به قسمت ابتدایی دستگاه برای شستشوی اولیه بطری ها می رود. عمل شستشو در دستگاه بصورت دورانی است که دمای شستشو حدوداً می باشد و میزان سود و دما توسط صفحه ی نماشگر کنترل می شوند.
3.بازرسی بطری ها
بطری ها بعد از خارج شدن از بطری شور به قسمت پر کن منتقل می شوند که البته تا رسیدن به پر کن یک خط طولانی را طی می کنند که علت وجود این مسیر طولانی اینست که بطری ها تست شده تا اگر ترک خوردگی داشته باشند و یا دوام و مقاومت کافی را نداشته باشند از خط تولید خارج شوند همچنین طی این مسیر بطری ها از نظر تمیز بودن بازرسی می شوند که بازرسی بطری ها به دو طریق صورت می گیرد
الف.دستگاه چشم الکترونیک
این دستگاه به این صورت عمل می کند که از زیر نوری مخصوص به کف بطری ها تابیده می شود سپس در قسمت بالای بطری عدسی مخصوص قرار گرفته که بوسیله آن هر جسم کوچکی هم اگر باشد چند برابر بزرگ می شود و با توجه به حساسیت دستگاه، هر بطری که دارای جسم خارجی باشد را به بیرون پرتاب می کند.
ب.آینه بان ها
پس از اینکه بطری ها از بطری شویی خارج شدند روی ریل یا تسمه نقاله قرار می گیرند شیشه های نوشابه از جلو صفحاتی که بوسیله ی چراغ های مهتابی روشن شده است عبور می کنند. و افراد آینه بان با کنترل شیشه ها آنهایی را که احیاناً در داخل دستگاه بطری شویی خوب شسته نشده اند را از روی تسمه نقاله بر می دارند. که به این قسمت آینه ی شیشه ی خالی گفته می شود همچنین بعد از پر کن هم آینه شیشه ی پر وجود داشته که توسط آینه بان ها شیشه های پر از نظر پری کنترل می شوند.
4.پر کردن و تشک زنی بطری ها
دستگاه بطری پر کنی (فیلر) قلب خط تولید نوشابه می باشد. به همین دلیل توضیح مختصری در مورد پر کن داده می شود.
از خصوصات فیلر KHS موجود در شرکت زمزم می توان به موارد زیر اشاره کرد ظرفیت پر کن حدود 36000-10000 شیشه در هر ساعت یعنی هر ثانیه 8-4 بطری می باشد همچنین ظرفیت تولید روزانه دستگاه پر کن حدوداً 300000 بطری در روز می باشد. دستگاه پر کن این قابلیت را دارد که در صورت شکسته شدن شیشه به هر دلیل شیشه ی قبلی و بعد شیشه ی شکسته شده را درب بندی نکند. باید متذکر شد که دمای پر شدن نوشابه در بطری بایستی بین 4/2-5/1 درجه سانتی گراد باشد. در حین تولید بایستی نظارت مستمر بر عملکرد و پارامترهای فیلر داشته باشیم که عبارتند از:
-فشار دیگ فیلر (BAR 5/4-4) -دمای نوشابه به ورودی فیلر () -فشار اسنیف (BAR 1/1) -کنترل سطح عصاره 30 درصد در مبحث پر کردن باید توضیح دهیم که عصاره که در عصاره خانه تولید شده توسط پمپ و لوله های رابط به دستگاه های فلو میکس وارد شده که در فلومیکس عصاره با آب فاقد سختی رقیق سازی می شود در ادامه مخلوط حاصله به کربو کولر منتقل شده که در کربو کولر عصاره به کمک آمونیاک سرد می شود زیرا هر چه دما کاهش یابد قابلیت گاز خوری افزایش می یابد که پس از سرد کردن گاز به عصاره تزریق می شود و شربت گاز دار به دیگ فیلر منتقل شده و آماده ی پر شدن در بطری می باشد.
پر شدن بطری بدین ترتیب است که پس از قرار گرفتن بطرهای تمیز و شسته شده در مسیر خط تولید، بطری ها توسط تسمه نقاله در یک مسیر جمع شده و بطرف دستگاه پر کنی نوشابه هدایت می شوند و شربت به همراه گاز پس از عبور از رابطه های لوله ای در دستگاه فیلر به سر شیر (سوزن) فیلر می آید.
بطری های خالی پس از قرار گرفتن دور دستگاه فیلر توسط پایه هایی به سمت بالا حرکت می کنند و فنر بالای شیر فیلر را فشرده می کنند و سر شیر فیلر به روی دهانه بطری قرار می گیرد در اثر مکش هوای داخل بطری و باز شدن شیر، بطری در طول مسیر دورانی فیلر پر می شود بطری های پر شده بعد از اینکه به انتهای مسیر دورانی فیلر رسیدند در اثر ضربه زدن تیغه ای باعث می شوند که شیر بسته شده و در اثر پایین آمدن پایه زیر بطری و فشار قسمت فنر بالای شیر بطری های پر شده از مسیر دورانی فیلر جدا می شوند و به طرف ستاره قسمت تشک زنی فرستاده می شوند. در قسمت دستگاه تشتک زن، تشتک ها از قسمت بالای دستگاه طی عبور از حلقه ای ردیف به ردیف در مسیر لوله ای شکل قرار می گیرند و وارد جایگاه خود می گردند سر بطری های پر شده با قرار گرفتن در این جایگاه مخصوص تشتک و با فشار دستگاه لبه های تشتک روی دهانه بطری محکم بسته می شود و سپس از زیر دستگاه تشتک زن بیرون می آید و توسط نقاله متحرک به انتهای خط تولید می رود. سرعت دستگاه تشتک زن و فیلر باید بوسیله ی چرخ دهنده کنترل شود تا همزمان با هم عمل پر کردن و تشتک زنی انجام بگیرد.
5-کد گذاری و بازرسی نهایی بطری ها
بطری ها پس از اینکه از نوشابه مورد نظر پر شدند و تشتک روی آن ها زده شد توسط دستگاه کد گذار با جت پرینتر شماره پروانه و کد کارخانه تاریخ تولید و انقضاء قیمت وساعت تولید بر روی تشتک ثبت می شود همچنین پس از دستگاه کد زنی آینه ی شیشه ی پر وجود دارد که در این قسمت افراد آینه بان محتویات حجم نوشابه موجود در شیشه را کنترل می نمایند تا اگر احیاناً اجسام خارجی در داخل بطری های پر شده وجود داشته باشند یا بطری های نیمه و پر یا بطری هایی که درب بندی نشده اند را از خط تولید خارج کنند. سپس کنترل نهایی بطری های صورت گرفته تا شیشه هایی دارای نقص که در اثر خطای دید جدا سازی نشده اند جدا کردند.
در ادامه بطری ها در روی تسمه نقاله جمع شده و توسط دستگاه کیس پکر بطری ها درون جعبه ها قرار می گیرند. و جعبه ها بعد از پر شدن توسط کارگر پالت چین بر روی پالت مخصوص چیده می شوند و در نهایت توسط لیفتراک به انبار انتقال داده می شوند.

عصاره شکر آب سایر افزودنی ها

جعبه شیشه ( جعبه اندازه ( جعبه خالی کن ( بطری شیشه ( آیینه خالی

2-5-1-1 فلوچارت تولید نوشابه در بطری شیشه ای
5-2-تولید نوشابه در بطری های پت (PET )
تولید نوشابه در بطری های پت با ظرفیت های 300 و 500 سی سی و 1 و 5/1 و 2 لیتری و در انواع کولا، پرتقالی، لیمو لایم صورت می گیرد که خط تولید این محصولات مشابه هم بوده و فقط ساخت عصاره ی آن ها با هم تفاوت دارد. در اینجا بصورت کلی به توضیح تولید نوشابه در بطری پت می پردازیم و در قسمت عصاره خانه ترکیبات و چگونگی ساخت عصاره هر یک از محصولات شرح داده می شود.
تولید نوشابه در بطری پت به قرار زیر است:
در ابتدای خط بطری های آورده شده از انبار توسط کارگران بر روی تسمه نقاله قرار داده می شوند، بطری ها به دستگاه بطری شور هدایت شده که در دستگاه بطری شور بطری های خالی توسط اهرمی برداشته شده و وارونه می گردد که طی یک مسیر دایره ای توسط آب داخل بطری شسته شده و تخلیه می گردد سپس بطری تمیز و شستشو داده شده به پر کن خانواده منتقل می شود. دستگاه فیلر که ساخت ایران می باشد بدین صورت عمل می کند که بعد از برداشتن بطری ها توسط اهرم فیلر سوزن پر کن داخل بطری قرار می گیرد و ستاره ی بالای دستگاه که نقش آن باز و بسته کردن سوزن فیلر می باشد تغییر وضعیت داده و ورودی آن فیلر باز شده و در طی یک مسیر دایره ای بطری پر می شود و در آخر مسیر دوباره ستاره به حالت اولیه بر می گردد و شیر ورودی نوشابه بسته می شود بعد از پر شدن بطری ها توسط دستگاه سر بطری زن یا درب بندی، تشتک زنی می شود. پس از عملیات درب بندی، بطری ها حین حرکت بر روی تسمه نقاله شستشو شده و در ادامه توسط جریان هوا درب بطری خشک می شود سپس بطری های دربندی شده توسط دستگاه چابگر (جت پرینتر ) کد گذاری می شوند که در این قسمت تاریخ تولید انقضاء قیمت- بر روی درب محصول ثبت شده و تعداد بطری های تولید شده نیز شمارش می شوند. بطری ها پس از کد گذاری و برچسب زنی5 به دستگاه بسته بندی پت (شرینگ) ارسال می شوند که در خط 5/1 لیتری بطری ها بصورت 6 تایی و در خط 300 سی سی بصورت 12 تایی بسته بندی می شوند قابل ذکر است که عملکرد دستگاه شرینگ (هیتر) بدین صورت است که بعد از قرار گرفتن بطری ها در جلوی شرینگ، پلاستیک و توسط کاتر برش خورده و دو سمت پلاستیک بسته می شود که دمای برش در حالت استاندارد بایستی باشد در ادامه ی عملیات بسته بندی، بسته به هیتر رفته که دما در این قسمت بایستی 200-199 درجه سانتی گراد باشد که توسط هوای گرم پلاستیک نرم شده و شکل میگیرد و بسته بندی کامل می گردد و در آخر دستگاه بسته بندی یک فن برای سرد شدن بسته تعبیه شده است.
بسته ها بعد از خروج از شرینگ توسط تسمه نقاله به بیرون کارخانه منتقل شده و بر روی پالت ها چیده می شوند و سپس توسط لیفتراک به انبار منتقل می شوند.
خصوصیات و استانداردهای دستگاه شرینگ (هیتر) خط تولید بطری 5/1 لیتری
1.دمای دوخت
2.دمای کوره
3.فشار هوای ورودی BSRIS 5-5/4
4.عرض پلاستیکی
5.ضخامت پلاستیک 100-90 میکرون
6.سرعت کانوایر (فرکانس) HZ 17
7.سرعت بسته بندی (بسته در دقیقه )14
8.تایم دوخت (ثانیه)4
2-5-3 تولید دوغ
در کارخانه ی زمزم همچنین دوغ گاز دار و بدون گاز بدون چربی تولید می شود که خط تولید دوغ مشابه تولید نوشابه بوده و تنها تفاوت این دو خط در محتویات دیگ فیلر، می باشد که در تولید دوغ در قسمت عصاره خانه ماست پاستوریزه بدون چربی، گاز کربنیک (برای دوغ های گاز دار)،آب بهداشتی تصفیه شده و نمک تصفیه شده با هم مخلوط شده و توسط پمپ به دیگ فیلر ارسال می شود. و دوغ تولید شده بایستی در جای خنک و دور از نور آفتاب نگهداری شود که تاریخ انقضاء دوغ 6 ماه پس از تاریخ تولید می باشد.
2-5-4-تولید آب آشامیدنی
آب آشامیدنی زمزم یکی دیگر از محصولات تولیدی این شرکت می باشد که درخط تولید نوشابه فرآیند تولید آن صورت می گیرد بدین صورت که آب تصفیه و ضد عفونی شده از تصفیه خانه به فیلر پمپ شده و توسط پر کن بطری ها پر می شوند تولید آب آشامیدنی در بطری های پت 5/1 لیتری صورت می پذیرد.
2-6-تاسیسات و تجهیزات جانبی کارخانه
2-6-1-طرح کارخانه نوشابه سازی
کارخانه ی نوشابه سازی شامل اتاق پر کنی، قسمت ماشین های بسته بندی و بطری شوری ماشین های پالت گذاری و ناحیه انبار، اتاق دیگ بخار، سرد خانه، شربتخانه، انبار، آزمایشگاه، تصفیه خانه،دفاتر اداری، سکوهای تخلیه و بارگیری، تعمیرگاه و پارکینگ می باشد که بایستی در این زمینه به نکات لازم در مورد احداث ساختمان، همچنین نحوه قرار گیری و چیدمان دستگاهها در سالن تولید توجه خاصی شود.
2-6-2-تصفیه خانه ی آب:
هدف از تصفیه ی آب خارج کردن عناصری است که برای سلامتی انسان و همچنین برای دستگاههای مضر می باشد است.
آب خارج شده از چاه هم دارای قلیائیت و هم دارای سختی است و در حقیقت هدف از تصفیه ی آب کاهش قلیائیت و همچنین به صفر رساندن سختی آب می باشد.
تصفیه ی آب در تصفیه خانه به دو منظور صورت می گیرد:
1.تصفیه ی آب به منظور تولید نوشابه ( آب برای تولید محصول)
در ابتدا تعریف چند اصطلاح ضروری است:
تعریف قلیائیت: به مجموع آنیون های هیدروکسیل و کربنات و بی کربنات قلیائیت گویند.
تعریف سختی: به کلیه املاح کلسیم و منیزیم () سختی آب گویند که 2 سختی داریم به سختی موقت و سختی دایم
سختی آب خام خارج شده از چاه حدوداً H=302 و همچنین قلیائیت آب خام 345=M می باشد که برای مصرف آب در خط تولید بایستی سختی را به PPM 150 و قلیائیت را به PPM 25-15 کاهش داد که به منظور کاهش سختی و قلیائیت آب خارج شده از چاه توسط لوله ای به تانک واکنش وارد می شود که در تانک واکنش برای کاهش قلیائیت از آهک برای پایین آوردن قلیائیت و سختی و از سولفات آهن به منظور ته نشین سازی مواد معلق ناشی از آهک زنی مانند بی کربنات ها و یون هیدروکسیل و از کلر به منظور ضد عفونی کردن آب و همچنین کمک به سولفات آهن برای لخته گذاری و رسوب استفاده می شود. همزمان با کاهش قلیائیت سختی آب هم کاهش می یابد. و میزان آب سازی در تانک واکنش بستگی به نیاز خط تولید دارد همچنین بایستی به این نکته اشاره کرد که عمل کلر زدن در تانک واکنش در دو مرحله صورت می گیرد:
1.مرحله اولیه کلر زنی به میزان PPM 5/0
2.مرحله ثانویه کلر زنی به میزان PPM 7-6
آب حاصل از تانک واکنش بعلت اینکه دارای مقادیر بالایی از رسوب است وارد تانک شن می شود. ساختمان تانک شن که در کارخانه زمزم 2 عدد بوده (یکی نقش ذخیره کننده را دارد) بدین صورت است که داخل تانک، شش سیلس قرار داشته که اندازه ذرات شن از بالا به سمت پایین تانک درشت تر می شود و آب از بالا به پایین جریان می یابد.
نقش تانک شن فیلتر اسیون آب و جدا سازی مواد کلوئیدی و رسوبات می باشد همچنین تانک شن بعد از مدتی رسوب گیری اشباع شده و بایستی تانک را با عمل بک واش6 احیاء کنیم که این عمل معمولاً روزی 2 بار انجام می گیرد عمل بکواش تانک بدین صورت است که در ابتدا آب را از پایین با فشار وارد تانک کرده تا رسوبات جدا شوند و سپس آب را از بالا به تانک وارد می کنند تا رسوبات جدا شده از تانک خارج شوند.
آب رسوب گیری شده از تانک شن به تانک زغال اکتیو وارد می شود که نقش تانک زغال رسوب گیری آب در صورت وجود رسوب است و نقش اصلی تانک، صفر کردن کلر می باشد.
همان طور که گفته شد در تانک واکنش به آب (PPM 6) کلر اضافه شد که درتانک زغال اکتیو آب کلر دار با زغال اکتیو واکنش داده باعث حذف کلر می شود.
که میزان کلر باید حتماً صفر گردد تا در مراحل بعدی تولید باعث بروز مشکلاتی از قبیل رنگبری و بد طعم شدن نوشابه نشود.
و برای حصول اطمینان در عصاره خانه توسط دستگاه پولیشر میزان کلر راکنترل کرده و به صفر می رسانند.
آب خارج شده از تانک زغال اکتیو با توجه به نیاز به خط تولید ارسال می شود.
2-6-2-1-احیاء تانک زغال اکتیو
تانک زغال بعد از مدتی رسوب گیری و کلر زدایی قابلیت خود را از دست داده و بایستی احیاء گردد بدین منظور ورودی آب به سمت خط تولید را بسته و جریان آب را از سمت پایین به منظور جدا سازی CL چسبیده به زغال وارد تانک می کنیم تانک توسط آب احیاء می شود، احیاء تانک زغال معمولاً هر 10 ساعت یکبار انجام می گیرد.
2-6-2-2- سرویس تانک ها
داخل تانک های شن و زغال هفته ای یکبار بخار با دمای 80 درجه سانتی گراد و بمدت 4-3 ساعت برای جدا سازی املاح و رسوبات باقی مانده دمیده میشود و بعد از بخار دهی تانک را بک واش می کنند.
همچنین تانک های شن و زغال در سال یکبار توسط تری فسفات سدیم و اسید کلریدریک شستشو می شوند.
2.همانطور که اشاره شد تصفیه ی آب به دو منظور صورت می گیرد که هدف دوم از تصفیه آب، تصفیه برای شستشوی دستگاهها است که آب مورد استفاده برای دستگاهها بایستی سختی آن صفر باشد تا باعث رسوب و گرفتگی دستگاهها و لوله ها در طولانی مدت نشود که برای به صفر رساندن سختی آب ابتدا آب چاه وارد تانک رزین می شود.
درتصفیه خانه زمزم 4 چهار عدد تانک رزین یا تانک سختی گیر (تانک تعویض یونی) وجود داشته که دو عدد آن نقش ذخیره داشته و توسط این تانک ها سختی آب صفر می گردد.
اصطلاح علمی رزین، زئولیت است و حدود تانک از رزین تشکیل شده است عملکرد تانک رزین بدین صورت است که آب دارای سختی (یون کلسیم و منیزیم) وارد تانک شده و طی عبور کردن از رزین ها بین رزین و کلسیم و منیزیم آب تعویض یونی صورت می گیرد و Ca و Mg آب جایگزین Na رزین شده و در نتیجه یون های کلسیم و منیزیم از آب جدا شده و سختی آب به صفر می رسد و برای شستشوی دستگاهها و … به خط ارسال می شود.
2-6-2-3- احیاء تانک رزین
تانک زرین بعد از مدتی کار کردن از کلسیم و منیزیم اشباع شده و بایستی احیاء گردد که معمولاً احیاء تانک رزین بعد از 12-10 ساعت سختی گیری انجام می گیرد.
تانک رزین توسط آب نمک احیاء می شود بدین ترتیب که ابتدا تانک را بک واش کرده تا کلسیم و منیزیم چسبیده به تانک جدا شوند سپس آب نمک را از پایین وارد تانک کرده که با این عمل Na آب نمک جایگزین Ca و Mg جدا شده می شود (احیاء تانک زرین) در ادامه مجدداً آب را از پایین وارد تانک کرده تا سدیم های اضافی جدا شوند و در خاتمه آب را از بالا وارد تانک می کنند تا سدیم های معلق نیز از تانک خارج شوند.
2-6-2-4-آزمایشات تصفیه خانه آب
2-6-2-4-1 آزمایشات صورت گرفته بر روی آب تانک واکنش، شن و زغال:
اندازه گیری کلر
مقداری از آب تانک واکنش (شن یا زغال) را داخل لوله ی آزمایش ریخته و به آن معرف ارتوتولوئیدین اضافه می کنیم اگر تغییر رنگی در آب صورت نگیرد نمونه آب فاقد کلر می باشد و اگر آب تغییر رنگ بدهد (رنگی شود) آب دارای کلر می باشد. نکته اینکه آب تانک زغال اکتیو بایستی فاقد کلر باشد.
اندازه گیری قلیائیت ساده (P)
آب را از تانک مورد نظر (تانک واکنش، شن، زغال) برداشته و داخل ارلن می ریزیم چند قطره تیوسولفات سدیم به آب برای حذف کلر و همچنین چند قطره فنول فتالئین بعنوان معرف اضافه می کنیم که محلول داخل ارلن به رنگ ارغوانی در می آید. سپس محلول را با اسید سولفوریک تیتر کرده تا محلول بی رنگ شود. و میزان اسید مصرفی برای تیتر کردن را قرائت کرده که میزان قلیائیت ساده بدست می آید.
اندازه گیری قلیائیت کل(M)
تعیین قلیائیت کل بدین صورت است که آزمایش قلیائیت ساده را ادامه داده یعنی بعد از تیترکردن محلول به آن معرف متیل اورانژ (چند قطره) اضافه کرده و آنرا با اسید سولفوریک تیتر می کنیم که ختم تیتراسیون زمانی است که محلول به رنگ پوست پرتقالی در آید که کل اسید مصرفی (اسید مصرفی برای قلیائیت ساده+اسید مصرفی در تیترا سیون دوم) میزان قلیائیت کل را نشان می دهد.
2-6-2-4-2-آزمایش صورت گرفته بر روی آب تانک رزین
آزمایش سختی آب تانک رزین
برای آزمایش سختی از آب تانک رزین را برداشته و به آن یک قطره معرف شماره 1 سختی گیر اضافه می کنیم که اگر آب به رنگ بنفش درآید آب فاقد سختی (یون کلسیم و منیزیم) بوده و تانک قابلیت سختی گیری دارد و اگر آب به رنگ قرمز درآید آب دارای سختی است که بایستی سریعاً تانک را از خط خارج و آنرا احیاء می کنیم.
آب تانک رزین باید سختی آن صفر باشد.
2-6-3- عصاره خانه
یکی از قسمت های اصلی کارخانه عصاره خانه بوده که در این قسمت ساخت شربت و عصاره جهت تولید هر 3 نوع نوشابه کولا،پرتقالی، لیمون لایم صورت می گیرد.
2-6-3-1-دستور العمل و مراحل ساخت شربت و عصاره
1.محاسبه تعداد کیسه شکر لازم:
جهت ساخت یک واحد عصاره پرتقالی مقدار شکر و جهت ساخت هر واحد عصاره کولا مقدار شکر و هر واحد عصاره لمون لایم مقدار شکر لازم می باشد. بعلت اینکه اکثراً عصاره به صورت دو واحدی برای هر تانک عصاره ساخته می شوند باید مقادیر فوق را در 2 ضرب کنیم.
برای محاسبه تعداد کیسه شکر جهت دو واحد باید مقدار شکر را به وزن هر کیسه تقسیم کنیم.
2.انتقال آب تصفیه شده جهت ساخت شربت به تانک شربت
جهت ساخت شربت باید از آب بدون کلر استفاده نماییم. (350 گالن برای شربت های پرتقالی و کولا و 300 گالن برای شربت لیمون لایم).
3.ریختن شکر به داخل تانک شربت:
4.اضافه کردن اسید سیتریک و بنزوات سدیم به تانک شربت
اگر بخواهیم از شربت، عصاره ی پرتقالی و لیمون بسازیم باید مقدار معین اسید سیتریک (حدود 10 کیلوگرم) و حداکثر مقدار 25/1 کیلوگرم بنزوات سدیم به شربت اضافه کنیم.
5.تهیه ی شربت:
جهت شربت باید مواد موجود در تانک شربت به خوبی با آب هم بخورند تا خوب حل شوند.
6.تصفیه ی شربت:
جهت تصفیه ی شربت از فیلتر پرس استفاده می شود که شربت موجود در تانک شربت از فیلتر شربت عبور کرده و به پاستوریز اتور تانک های عصاره منتقل می شود. همچنین هنگامی که شربت تانک تمام شد باید آب تصفیه را از فیلتر شربت عبور دهیم تا شربت داخل فیلتر شربت کاملاً شستشو شده و به تانک عصاره منتقل شود.
7.پاستوریزاسیون شربت
8.ساخت عصاره
هنگامی که حجم شربت منتقل شده به تانک عصاره به 500 گالن رسید باید عصاره ای که از آزمایشگاه تهیه شده (کولا، پرتقالی، لیمون) را به تانک عصاره منتقل کنیم و همزن تانک عصاره را روشن نماییم (بمدت یک ساعت)
2-6-3-2-دستور العمل تعیین بومه عصاره و شربت
برای سنجش غلظت عصاره نهایی و شربت هر 3 نوع نوشابه بومه عصاره و یا شربت اندازه گیری می شود.
جهت انجام آزمایش به مزور 250 سی سی و دماسنج کالیبره شده و بومه سنج کالیبره شده و ظرف استیل جهت نمونه برداری نیاز دادیم.
برای انجام آزمایش حدود 200 سی سی شربت یا عصاره را داخل مزور می ریزیم (البته مزور بایستی توسط عصاره یا شربتی که می خواهیم بومه ی آنرا بسنجیم شستشو شود)سپس بومه سنج را داخل شربت یا عصاره به آرامی غوطه ور می کنیم و درجه بومه عصاره یا شربت را از روی بومه سنج قرائت می کنیم.
درجه حرارت محلول شربت یا عصاره ر ا توسط دماسنج کالیبره شده و با دماسنج روی بومه سنج یادداشت می کنیم و با استفاده از جدول تصحیح حرارتی به شرح زیر بومه را محاسبه می نماییم.
اگر دمای شربت بیشتر از (68 درجه فارنهایت) بود باید مقداری که جدول نشان می دهد را به درجه بومه ای که بومه سنج نشان داد اضافه کنیم و بر عکس.
-استانداردها
مقدار بومه شربت پرتقالی و کولا در محدوده ی 33 الی 34 می باشد برای شربت لمون لایم هم حدود قابل قبول بین 32 تا 33 می باشد. مقدار بومه عصاره پرتقالی و کولا در محدود ه ی 8/29 الی 2/30 می باشد و برای عصاره لیمون لایم حدود قابل پذیرش بین 28 تا 5/28 می باشد.
بعد از هر بار ساخت شربت، از شربت عبور داده شده از صافی نمونه برداری انجام می شود. همچنین بعد از هر بار ساخت عصاره از بالای تانک نمونه گرفته می شود و سنجش بومه شربت یا عصاره صورت می گیرد.
2-6-3-3-ترکیبات انواع نوشابه
-ترکیبات نوشابه گاز دار پرتقالی
آب گاز دار، شکر، اسید سیتریک، طعم دهنده پرتقال امولسیون کننده (صمغ عربی) رنگ (سانست یلو، کارمویزین) ونگهدارنده (بنزوات سدیم)
-ترکیبات نوشابه گاز دار پرتقالی بدون قند
آب گاز دار، شیرین کننده مصنوعی آسپار تام با منشا فنیل آلانین، اسید سیتریک، طعم دهنده پرتقال، امولسیون کننده (صمغ عربی) ، رنگ و نگهدارنده
-ترکیبات نوشابه گاز دار لیمویی:
آب گاز دار، شکر، اسید سیتریک، طعم دهنده لیمو و نگهدارنده (بنزوات سدیم)
-ترکیبات نوشابه گاز دار لیموئی بدون قند:
آب گاز دار، شیرین کننده مصنوعی آسپارتام با منشا فنیل آلانین، اسید سیتریک، طعم دهنده لیمو و نگهدارنده (بنزوات سدیم)
-ترکیبات نوشابه گاز دار کولا:
آب گاز دار، شکر، اسید فسفریک، طعم دهنده کولا، امولسیون کننده، رنگ کارامل، نگهدارنده
2-6-4-واحد تولید گاز
کارخانه زمزم مجهز به سیستم تولید گاز می باشد که گاز کربنیک را از کربنات، سنگ آهک، سوخت های آلی و فرآینده های صنعتی تخمیر تولید می کنند که در این قسمت با کمک سوخت های آلی و دستگاههای مربوطه دود و تولید شده که در نهایت تولید شده به خط تولید انتقال داد ه می شود.
2-6-5-انبار، دیگ بخار و سردخانه کارخانه
کارخانه ی زمزم دارای چندین انبار بوده که عبارتند از:
-انبار مواد اولیه: که در این انبار تمام مواد اولیه از قبیل بطری خالی سر بطری، عصاره و… نگهداری میشوند.
-انبار محصول: مواد تولید شده توسط لیفتراک به این انبار انتقال داده می شوند.
و تا رسیدن به بازار در این انبار نگهداری می شوند
-انبار مواد شیمیایی: مواد شیمیایی، شوینده در این انبار نگهداری می شوند
-انبار شکر: شکر مورد نیاز عصاره خانه در این قسمت نگهداری شده که این انبار مجاور عصاره خانه می باشد.
همچنین کارخانه ی زمزم دارای بخش دیگ بخار برای تولید بخار مورد نیاز خط و دستگاهها و سردخانه برای نگهداری برخی مواد اولیه و محصولات می باشد.
2-6-6-تصفیه خانه ی فاضلاب (سیستم سپتیک)7
هدف از تصفیه فاضلاب کاهش بار آلی موجود در ‎آب است که با آزمایش COD و BOD عملکرد آن مشخص می شود.
تمام پساب کارخانه که بیشتر از خط تولید می آیند وارد تصفیه خانه فاضلاب می شود که در ابتدای ورود سرعت پساب کم شده و پساب وارد حوضچه ی چربی گیر می شود که در چربی گیر، چربی و مواد معلق و شناور روی آب بوسیله سرزیر شدن به داخل محفظه ای بسته جدا می شوند که چربی این محفظه توسط ماشین به بیرون کارخانه منتقل می شود سپس پساب از چربی گیر8 به متعادل ساز هدایت می شود که در متعادل ساز پساب از لحاظ کلیه ی پارامترهای فیزیکی مانند: دما، pH، دبی، بار آلی و غلظت مواد شیمیایی و غیره متعادل می شود و عملکرد متعادل ساز9 بدین صورت است که از قبل حجم وسیعی از پساب در متعادل ساز وجود داشته و اگر در طول روز پساب ورودی از لحاظ یکی از فاکتورهای ذکر شده نوسان داشته باشد داخل حجم وسیع آب متعادل می شود pH در متعادل ساز 10-7 می باشد در ادامه پساب از متعادل ساز توسط یک سیستم توزیع بار وارد بی هوازی10 شده و در بستر بی هوازی توزیع می شود و ضمن حرکت به سمت بالا در تماس با میکروارگانسیم های بی هوازی بخشی از بار آلی پساب اکسید می شود و تبدیل به سلول جدید لجن و برخی محصولات جانبی مانند و و برخی الکل ها می شود پساب از قسمت بی هوازی توسط کانالی به سلکتور هوازی که به عنوان کاهش دهنده تلاطم است وارد شده و بعد از آن وارد بخش هوازی می شود. در بخش هوازی که مملو از باکتری های هوازی است توسط دستگاههای هوادهی11 (4 عدد) تا اعماق لجن اکسیژن را فرستاده و میکروارگانسیم های هوازی با استفاده از اکسیژن تزریق شده باقی مانده بار آلی پساب را اکسید می کنند که این عمل با افزودن کود شیمیایی نیتروژن (ازت) و فسفر (فسفات) تقویت می شود و بارآلی تبدیل به سلول جدید لجن و دیگر محصولات جانبی می شود. سپس پساب به ته نشینی12 وارد شده که در این قسمت لجن دورن قیف های ته نشینی، ته نشین می شود و توسط دستگاه بلوئر این لجن از درون قیف های ته نشینی مکیده می شود و مدام به ابتدای قسمت هوازی برگردانده می شود تا تصفیه پساب ورودی بهتر و سریعتر صورت بگیرد. و در نهایت آب صاف از انتهای ته نشینی به همراه عمل کلر زنی () خارج می شود.
2-6-6-1-آزمایشات انجام گرفته در واحد سپتیک:
1-آزمایش مزور در 1000
برای انجام این آزمایش 1000 سی سی لجن موجود در بخش های هوا دهی را داخل استوانه مدرج می ریزیم (نمونه برداری) پس از 30 دقیقه که لجن ته نشین شد از روی درجه بندی استوانه مدرج میزان و سرعت ته نشینی تعیین می شود
2-آزمایش DO: (اکسیژن محلول)
این آزمایش به منظور تعیین عملکرد دستگاههای هوا دهی انجام می گیرد که میزان اکسیژن استاندارد PPM 2-1 می باشد
3-آزمایش MLSS: (میزان کل لجن فعال)
این آزمایش میزان لجن فعال (میزان ذرات جامد معلق) را کنترل می کند
4-آزمایش MLVSS: (میزان ذرات جامد معلق فرار)
5-آزمایش COD:
عبارت است از میزان اکسیژن تولیدی فرآیند شیمیایی ( P P M 20› COD )
6-آزمایش BOD:
عبارت است از مقدار اکسیژن لازم بر حسب قسمت در میلیون برای تخمیر هوازی و اکسید اسیون کامل مواد آلی یک فاضلاب که معمولاً آنرا در و به مدت 5 روز محاسبه می کنند.(PPM 30 ›BOD )
2-6-2-نمای سیستم تصفیه ی فاضلاب:

2-7-کنترل کیفی و آزمایشات آن:
اجرای روش های کنترل کیفیت در کارخانجات نوشابه سازی برای اطمینان از یکنواختی محصول حفظ و بهبود کیفیت فرآورده ها، کاهش ضایعات و هزینه های تولید حائز اهمیت فراوان می باشد به همین دلیل در آزمایشگاه کنترل کیفی روزانه آزمایشاتی انجام می گیرد که می توان این آزمایشات را در سه بخش زیر تقسیم بندی کرد:
2-7-1-آزمایشات صورت گرفته بر روی مواد اولیه
مواد اولیه شامل موارد زیر می باشد که هر یک بایستی کنترل شوند:
1.شکر:
شکر مورد استفاده از نظر درجه خلوص، رنگ محلول،میزان ناخالصی و غیره بایستی کنترل شود.
2.عصاره:
عصاره از شرکت زمزم ایران به کارخانه ارسال می شود که در کارخانه کنترل می شود
3.آب:
آب از اساسی ترین مواد اولیه در نوشابه سازی بوده که 86 تا 92 درصد نوشابه را تشکیل می دهد که همانطور در بخش تصفیه خانه آب بیان شد آزمایشات فراوانی از جمله آزمایش سختی و میزان کلر بر روی آب صورت می گیرد
برای آزمایش کلر مقدار نمونه ی آب در لوله ریخته و به آن چند قطره معرف ارتوتولیدین اضافه می کنیم که در صورت وجود کلر در آب محلول به رنگ زرد ظاهر می شود. آب مصرف شده در نوشابه سازی بایستی فاقد کلر باشد.
4.
درجه خلوص. تولید شده باید 9/99% باشد.
5.مواد شوینده:
سود کاستیک، سود پرک، هگزا متافسفات، سدیم گلوکونات و موادی هستند که در دستگاه بطری شوری برای شستشوی بطری های مورد استفاده قرار می گیرند درجه ی خلوص سود کاستیک باید 95 درصد باشد.
هگزا متا فسفات و سدیم گلو کونات به ترتیب در براق کردن شیشه و حذف رنگ بطری نقش دارند.
2-7-2-آزمایشات صورت گرفته حین تولید (پروسه تولید)
بطری: آزمایشات بطر عبارتند از:
الف) تنش شیمیایی: برای انجام این آزمایش بطری را در محلول سود 2% قرار می دهند که بطر نباید ترک بردارد.
ب) سقوط:بطری پت حاوی نوشابه را از ارتفاع 2 متری با زاویه ی 30 درجه رها می کنند که بطر با مقاومت خوب بعد از برخورد با زمین سالم می ماند.
درب بطر: توسط دستگاه ترک متر محکم بودن درب بطر را تست می کنند
لیبل: بر چسب بطری از نظر صحیح بودن ویژگی های درج شده و اتصال آن بر روی بطری کنترل می شود.
عصاره و شربت: درجه بومه عصاره و شربت ساخته شده در عصاره خانه اندازه گیری می شود.
2-7-3-آزمایشات صورت گرفته بر روی محصول (نوشابه)
1.بریکس
برای سنجش بریکس نمونه ی نوشابه که گاز آن خارج شده (برای خارج کردن گاز. نوشابه را حدود 10 بار از یک ظرف به ظرف دیگر انتقال می دهیم)
و دمای آن 20 درجه سانتی گراد است را داخل مزور 250 سی سی تا لبه مزور می ریزیم سپس بریکس سنج را بطور عمودی وارد مزور کرده و مقدار بریکس را می خوانیم. که طبق استاندارد مقدار بریکس برای کولا و لیمون لایم 10 و برای پرتقالی 11 می باشد.
2.گاز.
3.دما
4.PH
50cc نوشابه بدون گاز را داخل بشر 100cc می ریزیم و الکترود pH متر را داخل بشر قرار داده و pH نوشابه را قرائت می کنیم. طبق استاندارد میزان pH برای کولا و برای پرتقالی و لیمون لایم می باشد.
5.اسیدیته:
برای تعیین اسیدیته اسید تیه 250 سی سی آب مقطر و 25 سی سی نوشابه ی بدون گاز را با سود 1/0 نرمال تیتر می کنیم که اسیدیته برابر است با:
100×
ضریب اسید × میزان سود مصرفی
= اسیدیته کل بر حسب اسید سیتریک

مقدار نمونه

مقدار نمونه
6.ماده خشک: 10 سی سی نوشابه بدون گاز را داخل بوته چینی که به وزن ثابت رسانیده شده و وزن خالی آنرا گرفته ایم می ریزیم. بوته چینی را در آون 100 درجه سانتی گراد بمدت 2 ساعت قرار می دهیم. پس بوته چینی را از آون خارج کرده و در دیسکاتور سرد می نماییم و آنرا وزن می کنیم که ماده خشک برابر است با:

: با محتویات خشک شده
: وزن بوته خالی
DM: ماده خشک
P: وزن نمونه
طبق استاندارد حداقل میزان ماده خشک برای کولا 5/12، برای پرتقالی 5/11 و برای لیمون لایم 5/10 می باشد..
7-خاکستر:
25 سی سی از نوشابه بدون گاز را داخل بوته چینی که به وزن ثابت رسانیده شده و وزن اولیه ی آنرا تعیین کرده ایم می ریزیم. بوته را ابتدا در آون 100 درجه سانتی گراد (بمدت یک ساعت) سپس در کوره 700-600 درجه سانتی گراد (بمدت دو ساعت) قرار می دهیم. در ادامه بوته چینی را در دیسکاتور سرد کرده و آنرا وزن می نمایم.
اختلاف وزن بوته ی اولیه و ثانویه میزان خاکستر برای 100 سی سی می باشد. طبق استاندارد حداقل مقدار خاکستر برای نوع کولا 2/ 0 برای پرتقالی 1/0 و برای لیمو لایم 01/0 می باشد.
8.دانسیته (چگالی)
نوشابه ی بدون گاز را داخل استوانه مدرج (تالبه) می ریزیم و پیکنومتر یا چگالی سنج را داخل استوانه غوطه ور می کنیم و طبق درجه بندی چگالی سنج، چگالی نوشابه را قرائت و ثبت می کنیم طبق استاندارد میزان چگالی برای نوشابه از نوع کولا و برای پرتقالی و برای لمو ن لایم می باشد.
9.قند نوشابه
مواد شیرین کننده خوراکی که در تهیه نوشابه مصرف می شوند را می توان اندازه گیری کرد. که به منظور کنترل قند، اندازه گیری قند قبل از هیدرولیز و بعد از هیدرولیز با استفاده از محلول فهلینگ (B و A ) و تیتراسیون نمونه صورت می پذیرد. حداقل قند موجود در کولا 10 و برای نوشابه با طعم پرتقال 11 می باشد.
2-7-4-آزمایشات میکروبی
فساد میکروبی موجب تغییرات در ظاهر (وجود ذرات شناور، بد رنگی، کدورت و رسوب) در نوشابه ها می گردد. بیشتر از 90 درصد فساد میکروبی در نوشابه های گوارا ناشی از مخمرها می باشد. یکی از آزمایشات مهم در این قسمت تست EOLI.E می باشد که بر روی آب انجام میگیرد. برای انجام آزمایشات میکروبی از روش کشت پور پلیت (صفحه ای) استفاده می شود. که برخی از آزمایشات میکروبی عبارتند از:
1.شمارش کلی:
محیط کشت مورد استفاده برای این آزمایش پلیت کانت آگار می باشد.
این آزمایش در دمای 37 درجه سانتی گراد بمدت 48-24 ساعت انکی باتور گذاری انجام می گیرد که استاندارد آن حداکثر 10 کلونی است
2.کپک – مخمر
از محیط کشت YGC استفاده می کنند دما 25 درجه سانتی گراد و زمان 5-3 روز می باشد. استاندارد مقدار کلونی آن صفر می باشد
3.باکتری های مقاوم به اسید
برای انجام این آزمایش از محیط کشت اوریجن سرم آگار13 استفاده می شود که دما و زمان به ترتیب 30 درجه سانتی گراد و 5-3 روز است استاندارد مقدار کلونی صفر می باشد.
شایان ذکر است که آزمایشات میکروبیولوژیکی هر 48 تا 72 ساعت یکبار انجام می شود و علاوه به محیط های کشت ذکر شده از محیط های کشت سابورات دکستروز B.P,A.E.M.B.V.R.B.A لاکتوز براس برایان گرین آگار نیز برای انجام آزمایشات استفاده می شود.
2-8-نتیجه گیری
با توجه به اینکه ایران از جمله کشورهایی است که بالاترین میزان مصرف نوشابه را دارد و همچنین نقش نوشابه به عنوان آشامیدنی در تامین آب مورد نیاز بدن لازم است توجه بیشتری به این صنعت شود و تولید کنندگان نوشابه در پی بالا بردن کیفیت محصول تولید شده و تنوع محصولات باشند تا حداکثر استفاده از خط های تولیدی صورت بگیرد. که در این زمینه می توان به تولید دوغ، تولید ماء الشعیر، تولید نوشابه سلامتی بخش در کارخانه نوشابه سازی اشاره کرد.
2-9- جداول
جدول1-حداکثر مجاز ناخالصی های آب مصرفی در نوشابه سازی
نوع ناخالصی
حداکثر مجاز
قلیائیت کل
PPM50
مواد جامد کل
PPM500
آهن یا منگنز
PPM2/0
مس
فاقد
کلر باقی مانده
فاقد
بو
بدون بو
طعم
بدون طعم نامطلوب
رنگ
بیرنگ
میکروارگانیسم
فاقد

جدول2-ویژگی های انواع نوشابه های گاز دار
ردیف
ویژگی ها
کولا
پرتقالی
لیمو لایم
1
چگالی (دژ20)
حدود قابل قبول با قندهای طبیعی
حدود قابل قبول با شیرین کننده جایگزین
حدود قابل قبول با قندهای طبیعی
حدود قابل قبول با شیرین کننده های جایگزین
حدود قابل قبول با قندهای طبیعی
حدود قابل قبول با شیرین کننده های جایگزین

035/1
1
045/1
1
035/1
1 1
2
مواد جامد محلول در آب گرم درصد (بریکس در20)
حداقل 10
–
حداقل 11
–
حداقل 10
–
3
مواد جامد کل (کرم درصد میلی لیتر)
5/12-5/10
5/1-1
حداقل 5/11
–
حداقل 5/10
–
4
قند کل (گرم درصد میلی لیتر)
حداقل 10
–
حداقل 11
–
حداقل 10
–
5
خاکستر کل (گرم درصد میلی متر)
حداکثر 2/0
حداکثر 05/0
حداکثر 1/0
حداکثر 02/0
حداکثر 05/0
حداکثر 05/0
6
اسید یته کل بر حسب اسید سیتریک (گرم درصد میلی متر)
12/0-08/0
12/0-08/0
2/0-1/0
2/0-1/0
15/0-1/0
15/0-1/0
7
PH

8
گاز کربنیک (گرم درصد میلی لیتر)
حداقل 7/0
حداقل7/0
حداقل 6/0
حداقل6/0
حداقل 6/0
حداقل 6/0
9
اسید بنزوئیک (میلی گرم در کیلو گرم)
حداکثر 150
حداکثر150
حداکثر150
حداکثر150
حداکثر150
حداکثر150
10
اسید فسفریک (میلی گرم در کیلوگرم)
حداکثر700
حداکثر700
–
–
–
–
11
کافئین (میلی گرم در کیلو گرم)
حداکثر100
حداکثر100
–
–
–
–

جدول 3- جدول تصحیح حرارتی بریکس خوانده شده از روی بریکس سنج

اگر دما زیر باشد 5/0- از عدد خوانده شده از بریکس کم می کنیم.

توضیح:
بریکس 11=2/0-2/11 عدد خوانده شده از بریکس سنج اگر دما

2-10 اشکال:

عکس شماره 1-شرکت زمزم گرگان

عکس شماره 2- بطری شوی

عکس شماره 3- نمایی تصفیه خانه آب

عکس شماره 4- دیگ بخار

عکس شماره 5- نمایی از سیستم فاضلاب

عکس شماره 6- دستگاه لیبل زنی

عکس شماره 7- نمای جلوی بطری شوی

عکس شماره 8- دستگاه پرکن

2-11-منبع و ماخذ
فن آوری تولید نوشابه های گاز دار: نوشابه های ورزشی، غنی شده، سلامتی سنجش ماء الشعیر، آبهای معدنی، آب میوه های گاز دار
/تالیف شهرام مقصودی- تهران: نشر علوم کشاورزی،1382
1. Flomix
2. Innofill
3. Inn clean
4. casepaker
5. Labeling
6. Balk wash
7. Wat water treatment system
8. Oil seperaor
9. Equalization
10. UASB!
11. Aeration 1
12. Clarifier
13. OSA
—————

————————————————————

—————

————————————————————