گزارش کارآموزی در گاوداری



گزارش کارآموزی
در گاوداری

فهرست مطالب صفحه

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………….4
اطلاعات اصلی گزارش……………………………………………………………………………………………………..6
تغذیه……………………………………………………………………………………………………………………………..6
شیر دوشی……………………………………………………………………………………………………………………..9
فحل یابی و تلقیح مصنوعی(بخش تولید مثل)…………………………………………………………………..11
گوساله دانی……………………………………………………………………………………………………………………14
زایشگاه………………………………………………………………………………………………………………………….16
سم چینی……………………………………………………………………………………………………………………….18
نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………19
ارزیابی معایب و مزایای محل و پیشنهاد برای بهبود آن ها…………………………………………………19
منابع راهنما……………………………………………………………………………………………………………………20

مقدمه
بدون شک سطح درآمد یک واحد گاوداری بستگی به میزان تولید و هزینه های آن دارد که از این میان خوراکی مصرفی با حدود 65- 60 % بیشترین نسبت به هزینه ها را در واحد گاوداری دارد. بنابراین هر چقدر گاوهایی با ظرفیت های تولیدی بیشتر ( البته با توجه به ظرفیت فیزیولوژیکی گاو) نگهداری شده و زمینه بروز توانایی های آن (شرایط محیطی) نیز مساعد گردیده و هزینه های غذایی کاهش یابد، حرفه گاوداری از سود بیشتری برخوردار خواهد شد. مدیران موفق واحداهای تولید کننده محصولات دامی با تلفیق هنر و تجربه گذشتگان با علوم پیشرفته تغذیه ای امروزی آمیزه ای جالب توجهی را تحت عنوان مدیریت تغذیه ای بوجود آورده اند که با کاربرد علمی این برنامه ها در مزارع دامپروری و با سودآور نمودن این بخش تولیدی برای سرمایه گذاران این واحدها، زمینه مطمئنی در رابطه با تضمین اقتصادی فعالیتشان را فراهم می آورند.
گاو از قدیمی ترین حیواناتی است که بشر به اهلی کردن و اصلاح آن پرداخت. به نظر میرسد گاو در دوره سوم عصر سنگ اهلی شده باشد. بنا به نظر عده زیادی از محققین ، نژاد گاو های فعلی دنیا از امتزاج دو تیره اجداد قدیمی خود به نامهای باس تاروس و باس ایندیکوس بوجود آمده است. البته ممکن است نژادهای گاوهای فعلی هر یک به تنهایی از یکی از دو اجداد فوق الذکر و یا آمیخته آنها بوجود آمده باشد.
باس تاروس: این گاو از اجداد نژاد گاوهای مخصوص نواحی اروپای مرکزی ، قسمتی از آسیای صغیر ، و امریکا است.
باس ایندیکوس : نیز مانند نژاد برهما یا زبو از اجداد نژاد گاوهای مخصوص نواحی گرم و مرطوب است . این نژاد از گاوها به علت داشتن کوهان ، غبغب ، و دست و پای بلند از نظر شکل ظاهری از نژادها و تیره های قبلی متمایز است و در مقابل گرما ، خشکی ، رطوبت ،فقر غذایی و بیماریهای انگلی خارجی مقاومتر است. این نژاد به علت داشتن خواص مذکور در پاره ای نقاط ( آرژانتین ، استرالیا و قسمتی از آسیا ) با نژادهای باس تاروس آمیخته شده است. به احتمال قوی منشا اصلی این گاو بلوچستان و مناطق خشک ایران قدیم بود که سپس در دره هند اهلی شد و به رنگهای مختلف در آمد.

استفاده از گاو در گذشته و حال:
گاو نیز مانند سایر حیوانات ابتدا به منظور غذا و سایر امور مورد بهره برداری انسان قرار گرفت ولی بعدها از آنجا که بشر برای تولید غذا و رفع نیاز غذایی خود به کشاورزی روی آورد و به شخم زدن زمین پرداخت، اهلی کردن آن مورد توجه قرار گرفت. عضلات قوی و نیروی زیاد گاو از یک طرف برای اجرای کارهای سخت کشاورزی به کار گرفته شد و از طرف دیگر گوشت و شیر فراوان آن در تامین احتیاجات غذایی انسان مورد استفاده قرار گرفت. البته بعدها هر نژاد از گاو برای کار مشخصی پرورش یافت. با ازدیاد جمعیت و نیاز بیشتر به شیر و گوشت ، انسان از گاو بیشتر به منظور تولید شیر و گوشت استفاده کردو این حیوان را برای تامین این دو منظور مورد بهره برداری قرار داد. به هر حال انسان با استفاد از علوم توارث و زیست شناسی و غیره ، نژادهایی را پرورش داد که هر یک بیشتر مختص یک نوع تولی باشد مانند نژاد گاوهای شیری که مختص تولید شیر ، نژادهای گوشتی که مختص تولید گوشت و نژادهای دو کاره که مختص تولید شیر و گوشت است.
شرایط اقلیمی و خلق و خوی اقوام در توسعه و پرورش گاو و همچنین در استفاده از آن متفاوت است. گاو در ایران ، چین ، ژاپن ، کره ، خاورمیانه و پاره ای نقاط دیگر مانند اروپا و افریقا مورد بهره برداری قرار نگرفت. ساکنان این نقاط هیچ وقت احتیاجات خود را از نظر گوشت و لبنیات و غیره از گاو تامین نکردند، بلکه گوسفند و گوسفند داری نقش اول را در تامین احتیاجات غذایی آنان به عهده داشت. در صورتی که به علل مذهبی پرورش گاو در هندوستان و شبه قاره هند توسعه زیادی پیدا کرد.

اطلاعات اصلی گزارش :
در طول دوره کارآموزی در شرکت تعاونی گاوداری شیری 313 شیراز واقع در شیراز- نرسیده به پلیس راه پل فسا ،جاده نیروگاه ،نرسیده به روستای ظفرآباد مشغول فعالیت بودم. گاوداری شیری 313 شیراز دارای 170 راس گاونژاد هولشتاین (35 راس دوشا، 10راس خشک، 65راس تلیسه ، 45راس نر پرواری ،18 راس گوساله نر و ماده) می باشد.
فعالیت در این گاوداری فرصتی مناسب برای آشنایی هر چه بهتر و بیشتر با خصوصیات گاو و نحوه نگهداری و مدیریت آنها بود. در طول این دوره با اقدامات های مختلفی از قبیل نحوه تغذیه دام ها، قسمت شیردوشی ، فحل یابی و تلقیح مصنوعی، گوساله دانی، زایشگاه و سم چینی آشنا شدم. گزارش پیش رو خلاصه ای از مشاهدات و آموخته های اینجانب در طول دوره کارآموزی است.
گاو پستانداری علفخوار است و معده اش مانند دیگر نشخوارکنندگان چهار قسمتی و شامل سیرابی، نگاری، هزارلا و شیردان می باشد. در آرواره فوقانی گاو دندانهای ثنایایی و نیش وجود ندارند و فقط دندانهای آسیا وجود دارند و برعکس دندانهای ثنایایی ونیش درفک تحتانی موجودند. دندانهای نیش گاوها همانند ثنایا شده و بطور کلی بشکل یک ردیف منظّم هشت تایی در جلو فک قراردارد. درهر دست وپای گاو یک زوج سم وجود دارد. هر کدام از قسمتهای دستگاه گوارش گاو دارای فیزیولوژی منحصر به فردی هستند که برای حداکثر بهره وری آن از خوراک، سازش و تکامل یافته اند. آنچه در این میان بسیار اهمیّت دارد، فرآیند نشخوار است که در برگیرنده ی چهار مرحله بوده و به گاو اجازه می دهد تا به سرعت چرا کرده،غذای کافی مصرف کند و پس از آن به هنگام استراحت غذا را به خوبی بجود. بنابراین بازدهی خوراکها برای گاو بیشتر می گردد.
تغذیه
غذای سالم و بهداشتی جهت داشتن دامهای سالم و با رشد ایده آل بسیار ضروری است، در اغلب شرایط آب و هوایی دوره هایی از سال وجود دارد که گیاهان علوفه ای و مرتع از رشد سریع برخوردار بوده و در دوره هایی این رشد کم و یا کلا متوقف می گردد. این بدین معنی است که در بعضی دوره ها مازاد به طریقی ذخیره شود تا در مواقع کمبود استفاده گردد. برای ذخیره علوفه از دو مرحله زیر استفاده میشود:
1- خشک کردن علوفه
2- سیلو کردن
خشک نکردن صحیح علوفه و یا انبار کردن نامناسب آن مشکلات زیادی را بدنبال دارد. خشک نکردن صحیح و با نفوذ باران به داخل انبار ذخیره علوفه سبب رشد قارچها و بیماریها می شود . در زمان سیلو کردن باید تمام هوای سیلو خارج شود. چنانچه هوای سیلو خارج نشود وشرایط غیر هوازی فراهم نگردد، هوای ورودی موجب تحریک و از دست رفتن ماده خشک سیلو می شود. سیلو کردن نامناسب سبب رشد قارچها می شود ،بنابراین قسمتهای سیاه شده و کپک زده ذرتهای سیلو شده را هرگز نباید به مصرف دامها رسانید. زمینی که برای سیلو انتخاب می شود باید متناسب این کار بوده و کاملا زهکشی شده و خشک باشد. کف سیلو باید شیب دار بوده و برای جلوگیری از نفوذ رطوبت بهتراست دریچه های فلزی در کف یا دیوارهای سیلو نصب گردد. در نقاطی که سطح آب بالا است باید سیلو را طوری ساخت که از کف زمین بلند تر باشد. برای پر کردن سیلو و اطمینان از کوبیدن کامل مواد سیلویی بهتر است از تراکتور همراه با غلطک استفاده شود . خالی کردن سیلو باید به خوبی انجام پذیرد و از ورود هوا بداخل آن که موجب فساد مواد سیلویی می شود، جلوگیری گردد و همیشه به قدر احتیاجات روزانه از آن برداشت گردد. در مورد انبارهای خوراک دام، تهویه در انبار باید به خوبی انجام پذیرد که جهت خنک کردن و پایین آوردن دمای انبار و همچنین جهت کاهش رطوبت انبار مفید است. کف و دیوارهای انبار باید فاقد درز بوده و قابل شستشو باشد. همچنین کف انبار باید دارای شیب مناسب جهت جلوگیری از ورود وسایل نقلیه متفرقه و وسیله های مورد استفاده در دامپروری بجز در مواقع لزوم باشد.
در قسمت تغذیه ی این گاوداری آشنایی با اقلام خوراکی هایی که در آنجا مورد استفاده قرار می گرفت که شامل ، یونجه ، کاه و سیلو ذرت و انواع کنسانتره های مخصوص گروه های مختلف گاوها و کنسانتره های ترکیب شده صورت گرفت.
خوراک ها با توجه به جیره ی نوشته شده با نرم افزار برای هر دسته از گاوها، در اختیارشان قرار می گیرد. خوراک دام(کنسانتره) در این گاوداری به وسیله ی دستگاه آسیاب میکسر چکشی موجود در انبار خوراک دام،تهیّه می گردد که وزن مخزن آن 3 تن می باشد. خوراک ها به شیوه ی زیر با هم مخلوط شده بودند: به این صورت که ابتدا یک میزان مشخص یونجه – سیلوذرت و کنسانتره با هم ترکیب شده بودند و به وسیله ی کارگر غذاها مخلوط و در سه وعده ی غذایی یعنی هر 8 ساعت ( گاو به سالن شیردوش می رفت ) پس از برگشت از سالن شیردوشی خوراک آماده ی خورده شدن به او داده می شد. علت این موضوع این بود که گاوها بعد از برگشتن از شیردوشی می بایست حدود 30 دقیقه سرآخور باشد تا اسفتکترهای پستان بسته شده و از ورود هرگونه آلودگی که به احتمال زیاد موجب بیماری ورم پستان میشود جلوگیری کرد.

چند نکته درتغذیه گاو شیری:
1-گاوها را بر اساس مرحله شیرواری یا میزان تولید، دسته بندی نموده و براساس نیازهایشان تغذیه نمایید.
2- در طول سال از برنامه تغذیه ای که اقتصادی و متعادل شده باشد و بتواند نیازهای حیوان را برآورده نماید استفاده کنید.
3- جهت مصرف حداکثر خوراک اختصاصی، خوش خوراکی جیره مدنظر بوده و برای این منظور از اقلام خوراکی متنوع و با کیفیت خوب استفاده نمایید.
4-دفعات خوراک دادن به گاوها را تنظیم نموده و مطابق با برنامه عمل کنید.
5-گاوها علاقه خاصی به استفاده از علوفه های تازه و آب دار دارند، در صورت در دسترس و ارزان بودن در تغذیه ان را به کار ببرید.
6-آب تمیزو سالم در اختیار گاوها قرار دهید.
7-هرگونه تغییر در جیره غذایی را با مشورت مشاور تغذیه به تدریج به انجام برسانید.
8-بیشتر از چیزهای مخلوط (TMR) در گاوداری استفاده نمایید.
9- تدابیر لازم برای به حداقل رسانیدن تلفات خوراک را به عمل آورید.
10-تغذیه از مواد بو و طعم دار را در 2 ساعت قبل از شیردوشی یا بعد از شیردوشی به انجام رسانید.
11-علوفه را به مدت طولانی تغذیه نماید و در موقع مصرف از عدم وجود کپک و قارچ زدگی و اجسام خارجی مطمئن شوید.
12-برای مقابله با عوارض مصرف جسم خارجی احتمالی، منگنت یا آهن ربا در حیوان وارد نمایید.
13-برنامه مبارزه با انگلهای داخلی به خصوص انگلهای دستگاه گوارشی را با جدیت پی گیری کنید.
14-در موقع استفاده از مواد حاوی ذرات ریز یا آردی به منظور بازده بهتر علوفه مصرفی و جلوگیری از ضایعات تنفسی از مواد خیس کننده و چسبانده نظیر ملاس استفاده کنید.

شیر دوشی
در موقع شیر دوشی باید هماهنگی لازم بین شیردوشی و ماشین شیر دوشی از یک طرف و گاو دوشا از طرف دیگر وجود داشته باشد تا حداکثر شیر به دست آمده و به دنبال آن منفعت مورد انتظار را برای دامپرور به ارمغان آورد.
مهمترین شرایطی که در یک شیردوشی باید در نظر گرفته شود عبارتند از :
1-عمل شیردوشی را باید در وقت معین و به طور منظم و در تحت بهترین شرایط انجام داد تا بالاترین مقدار شیر را بدست آورد.
2- عمل شیردوشی باید با رعایت کامل موازین بهداشتی انجام پذیرد تا شیر تولیدی تمیز و از کیفیت بالایی برخوردار باشد.
3-گاوها را باید طوری دوشید که خطر آلودگی و ابتلا آنها به بیماری ورم پستان، به حداقل ممکن تقلیل یابد.
4-شرایط بدنی و کاری عمل شیردوشی ایجاب می کند که کارگر دوشنده شیر هم در محیط از وضع دلخواه و قابل پذیرشی برخوردار باشد و هم وظیفه ای که برعهده گرفته بیش از قدرت و توان او نباشد.
چگونگی تحریک پستان و خروج شیر :
با ماساژ پستانک ها، سیستم عصبی مجاری پستانی تحریک می شود و شیر تولید شده آماده خروج می گردد. در این مورد باید اشاره کرد که جریان شیر از پستان به چند عامل هماهنگ بستگی دارد که عبارتند از ترشح هورمون(اکسی توسین) در جریان خون، آمادگی و تمایل دام برای شیر دادن، مرتب بودن ماشین شیر دوشی و ورزیدگی کارگر شیر دوش . هورمون اکسی توسین در حدود 8 دقیقه باقی ماند که در این مدت باید گاو دوشیده شود . در تمامی طول این مدت گاو احساس آرامش می کند و آماده دوشیدن است. با کم شدن ترشح اکسی توسین خروج شیر از پستان به آسانی صورت نمی گیرد و مشکل خواهد بود.
سالن شیر دوشی از سه قسمت تشکیل شده بود :
1- قسمت انتظار گاوها ( که رو به جنوب احداث شده بود . )
اتاق انتظار گاوها سرپوشیده بود وگاوها به هم فشرده شده بودند و به سختی وارد سالن شیردوشی می شدند. برای رفع این مشکل می توان اتاق انتظار مساحت بیشتری داشته باشد. این محوطه باید شیبی در حدود 2% به طرف فاضلاب داشته باشد و بهتر بود که در این محوطه تجهیزات شستشوشوی پستان گاوها در نظر گرفته شود. بهتر بود که این محوطه سقف دار نباشد و یا اگر سقف دار است از همه طرف باز باشد تا جریان هوا بهتر شود
2- سالن شیر دوشی : سالن شیر دوشی دو طرفه بود و در هر طرف هفت گاو قرار می گرفتند سپس کارگرهای مخصوص شیر دوشی ( دو نفر ) پستان گاو را با آب ولرم می شستند. سپس چند قطره شیر از هر کارتیه دوشیده می شد. ( رگ زدن ) برای تشخیص ورم پستان و همچنین این کار باعث می شود که بسیاری از میکروبها از راه منفذ پستانک خارج شود. سپس در مرحله ی بعد پستان گاو توسط حوله تمیز کاملاً خشک می شود. در انتها با اتصال شیر دوش( خرچنگی ) به پستان گاو عمل دوشیدن شیر انجام می شد. ( مدت زمان دوشش هر گاو به مقدار شیر موجود در پستان بستگی دارد) عملیات دوشش پس از 10- 8 دقیقه پایان می گیرد. پس از اطمینان پیدا کردن از تخلیه ی کامل شیر، ضدعفونی کارتیه با مایع ضدعفونی انجام می گرفت و گاوها از سالن خارج می شوند.
دیوارهای سالن شیردوشی سرامیک سفید شده بود ( برای اینکه آلودگی ها را خوب نشان دهد ) و کف آن بتون بود برای راحتی در شستشو . اما پنجره نداشت که بهتر است این سالن دارای پنجره باشد. در ضمن اتاق شیردوشی همسطح اتاق انتظار گاوها بود که بهتر است کمی بالاتر باشد.
3- اتاق ذخیره ی شیر
نکته: بهداشت دوشش بسیار اهمیت دارد زیرا عدم رعایت بهداشت در هنگام دوشش شیر علاوه بر آسیب رساندن به پستان های گاو و گاهی خود گاو باعث بروز مشکلات زیر می شود :
1- قدرت نگهداری گاو پایین می آید .
2- برای سلامتی مصرف کنندگان ضرر دارد.
بهداشت دوشش شامل :
1- بهداشت سالن شیر دوشی
2- بهداشت کارگر شیر دوش و بهداشت ماشین شیردوش و بهداشت مخازن نگهداری شیر می شود.

فحل یابی و تلقیح مصنوعی(بخش تولید مثل)
در دستگاه تناسلی اکثر دامهای پستاندار به تناوب فعل و انفعالاتی صورت می گیرد که مهمترین و برجسته ترین آن فحلی ایستا فحلی به مرحله ای اطلاق می گردد که دام ماده نسبت به جنس نر میل جنسی پیدا کرده و برای جفت گیری امادگی کامل دارد. طول دوران فحلی قسمتهای مختلف اندام تناسلی دچار تغییراتی می گردد که نتیجه مستقیم عواملی به نام هورمون است این هورمون ها ضمن تاثیر بر روی سلولهای تخمدان سبب بروز حالت فحلی می گردند. با اینکه گوساله های ماده در بدو تولد دارای دستگاه تناسبی نسبتا کاملی هستند اما دستگاه تناسلی آنها تا چندین ماه فعالیت اساسی ندارند و به موازات رشد و تکامل بتدریج در سن نه ماهگی فعالیت جنسی خود را شروع مینمایند. بروز تظاهرات بلوغ جنسی برحسب نژاد وضع تغذیه و عوامل دیگر در فواصل متناوب در تمام دران زندگی ماده گاو ادامه خواهد داشت. در ایامی که زمان فحلی ماده گاو نزدیک میگردد مخاط فرج قرمز رنگ متورم و مرطوب شده و سپس ترشحات سفید رنگ و شفافی از آن خارج می شود و در این ترشحات ممکن است رگه های خون وجود داشته باشدکه به علت پارگی بعضی از مویرگها به هنگام بروز فحلی است ترشحات مذکور بتدریج شفافیت خود را از دست داده کدر چسبنده و زرد رنگ می شود. گاهی اوقات بویژه در زمستان از پشت گاوهای فحل بخار بلند می شود این بخار به علت افزایش دمای بدن گاو به دنبال زیاد شدن فعالیت و یا به دلیل تغییرات فیزیولوژیکی دوران فحلی است. گاهی نیز تغییراتی در رفتارهای عادی گاو پیش می آید مثلا گاوی که همیشه پیش از همه وارد شیر دوشی می شده در زمان فحلی ممکن است آخرین گاوی باشد که به شیردوشی می آید و برعکس در مراتع گاو فحل و یا یا چند گاو دیگر که پیرامون آن پرسه می زنند ممکن است از چرا کردن خودداری کنند. ماده گاوها معمولا هر 19 الی 21 روز یکبار فحل می گردد و چنانچه در موقع مناسب فحل ماده او تلقیح و آبستن گردد دیگر این حالت در آن تجدید نمی گردد مگر در بعضی از گاوهای ماده ایی که به طور استنثاء در دوران آبستنی هم حالت فحل در آنها دیده می شود.
علایم فحلی
گاو ماده برای جلب توجه گاو نر علایمی از خود نشان مقاومت می دهد که مشاهده این علایم زمان فحلی ماده گاو مراحل مختلف آن را نشان می دهد.
الف) مرحله شروع فحلی
شروع فحلی 6 الی 10 ساعت قبل از فحلی حقیقی است و دارای علایمی به شرح ذیل می باشد .
1-گاوها یکدیگر را می بویند
2-سوار یکدیگر می شوند
3-فرج مرطوب قرمز و کمی
4-تمایل دارند سوار دیگر گاوها شوند
5-از داخل مهبل مایعی صاف تشرح می شود
6-خوراک و مقدار شیرشان کاهش می یابد لازم به تذکر است گاو فحل هنگامی که در بهار بند آزاد است آرام ایستاده و ماده گاوهای دیگر بر روی ان می پرند اگر در موقع بریدن ماده گاو زیرین قرار نکرد فحل است بهترین زمان تلقیح 6 الی 12 ساعت بعد از شروع فحلی حقیقی است
مناسب ترین زمان تلقیح
برای اینکه ماده گاو آبستن شود باید تخم ماده با اسپرم تلاقی نماید معمولا جدا شدن تخم از تخمدان در ماده گاو به طور متوسط در حدود 12 ساعت بعد از شروع فحلی حقیقی انجام می گیرد و چون تخم ماده پس از جدا شدن از تخمدان طول عمر کوتاهی در حدود 4 الی 5 ساعت دارد لذا باید تلقیح را موقعی انجام داد که نطفه قبل از مردن تخم ماده با آن برخورد نماید با در نظر گرفتن عمر نطفه تر از بین رفته است نخواهد توانست تخم ماده را بارور کند و با اگر ماده گاو را در اواخر مرحله فحلی حقیقی تلقیح نماید چون تخم ماده از بین رفته است نطفه نر نخواهد توانست با تخم ماده تلاقی نماید بنابراین به تجربه ثابت شده است چنانچه ماده گاوهای فحل را 6 الی 12 ساعت بعد از شروع علایم فحلی حقیقی تلقیح بیشتر خواهد بود.
ب- مرحله فحلی حقیقی این مرحله از لحاظ انجام عملیات تلقیح مصنوعی از اهمیت زیادی برخوردار است. مدت زمان فحلی حدود 18 ساعت طول می کشد فحلی حقیقی هم مانند مرحله شروع فحلی علایمی به قرار زیر دارد که باید این علایم دقیقا مورد توجه قرار گیرد.
1- به گاوهای دیگر سواری می دهند
2- سرو صدا راه می اندازند.
3- ناراحت و متوحش هستند
4- تمایل دارند سوار دیگر گاوها شوند
5- از داخل مهبل مایعی صاف ترشح می شود
6- خوراک و مقدار شیرشان کاهش می یابد لازم به تذکر است گاو فحل هنگامی که دربهار بند آزاد است آرام ایستاده و ماده گاوهای دیگر بر روی آن می برند اگر در موقع پریدن ماده گاو زیرین فرار نکرد فحل است بهترین زمان تلقیح 6 الی 12 ساعت بعد از شروع فحلی حقیقی است.
در این گاوداری ابتدا به شناسایی محل از طریق گشت زنی در سالن گاوهای شیری و دقت کردن در رفتارهای گاوها می پرداختند. گاوهای محل دارای مشخصات زیر بودند:
1- به دنبال گاوهای دیگر حرکت می کردند.
2- داشتن ترشح مایع شفاف از واژن
3- بالا رفتن دمای بدن (همراه با داشتن 2 مشخصه ی قبلی ) لازم به ذکر است که اوج فحلی گاوها زمانی بود که گاو فحل اجازه ی سواری به گاو دیگر را می داد و کاملاً ایستاده بود ( که به این مرحله ، مرحله ی اوج فحل یا ایستایی گفته می شود ) و پس از 12 ساعت ( بهترین زمان ممکن برای عملیات تلقیح مصنوعی ) تلقیح مصنوعی شروع می شد. عملیات تلقیح مصنوعی توسط تکنسین ماهر و تفنگ تلقیح مصنوعی ، غلاف می باشد که مراحل تلقیح به صورت زیر بود :
1-ابتدا برای رعایت اصول بهداشتی تکنسین دستکش مامایی می پوشید، دست را دارد رکتوم کرد و سرویکس را گرفته و با دست دیگر تفنگ تلقیح را وارد واژن می کرد و انجام عملیات را ممکن
می ساخت. قبل از این مرحله اسپرم منجمد به مدت چند ثانیه در آب ولرم که دمایی بین 45- 40 درجه سانتی گراد داشت قرار می گرفت .
کلیه آمار و اطلاعات مربوط به تاریخ های وضع حمل فحلی و تلقیح را به طور مرتب یادداشت و نگهداری کنید این آمار میتواند کمک زیادی به مامورین فنی در تشخیص مواقع فحلی و یا شناسایی امراض و… نماید
2- همیشه اولین تلقیح را در ماده گاو 60 روز پس از زایش انجام دهید زیرا جدار رحم کاملا التیام یافته و حاضر به آبستنی بعدی می باشد اگر در فاصله کوتاهتری تلقیح صورت گیرد شانس آبستنی کمتر شده و موجب ضعف جسمانی ماده گاو خواهد شد.
3-ماده گاوها را در دو مرتبه صبح و عصر در بهار بند به طور آزاد نگه داشته و مواظب علایم آنها باشید مخصوصا ماده گاوهایی که 18 الی 22 روز از زمان فحلی انها گذشته باشد. به تجربه ثابت شده است 60 الی 70 درصد گاوها علایم فحلی در ماده گاو باید فورا دامپزشک را در جریان قرارداد در غیر این صورت پس از مدتی برای همیشه ماده گاو عقیم خواهد شد.
5-برای جلوگیری از نازایی در گاهایی که بیش از اندازه چاق هستند باید از جیره غذایشان مواد نشاسته ای را حذف کرد تا بتدریج لاغر شوند.
6-در مواردی که تناسلی ماده گاو خونریزیی یا عفونت و چرک داشته باشد و وضع ظاهری آن وجود بیماری های دستگاه تناسلی را نشان دهد باید از تلقیح خودداری و به دامپزشک مراجعه کرد.
7_ماده گاوهایی که به طور غیر طبیعی و یا اشکال زیاد زایمان می کنند و یا جفت آنها پس از زایمان به مدت طولانی تری در داخل رحم باقی می ماند دیرتر از ماده گاوهای معمولی باید تلقیح شون (در حدود 80 روز پس از زایمان)

گوساله دانی
گوساله دانی عبارتست از مکانی که بعد از تولد گوساله به آنجا منتقل می شود. چند نوع گوساله دانی وجود دارد یکی گوساله دانی که در فضای آزاد وجود دارد یعنی سرباز است و گوساله دانی متحرک هم داریم. گوساله بعد از تولدش به گوساله دانی منتقل می شود و در محفظه ای که برای او در نظر گرفته شده است قرار میگرد این محفظه دارای 3 دیوارچه سیمانی و یک در فلزی در جلو است و کف آن هم از سیمان ساخته شده است. زمانی که ما می خواهیم گوساله را به BOX خود منتقل کنیم قبل از هر چیز باید BOX او خوب شسته شده باشد و آن را حتما باید ضد عفونی کنیم تا عوامل بیماری زا برای گوساله از بین برود و بعد از این که این کار را انجام دادیم کف BOX او را کاه می ریزیم تا نرم باشد آن وقت گوساله را منتقل می کنیم یکی از عواملی که در گوساله دانی سر بسته از اهمیت زیادی برخوردار است تهویه مناسب آن می باشد برای ایجاد تهویه مناسب در این گونه گوساله دانی ها باید بر روی دیوارهای آن دریچه هایی تعبیه شود تا جریان هوا در گوساله دانی برقرار باشد و حتی می توانیم در سقف این گونه گوساله دانی ها پنکه نصب کنیم تا به جریان هوا کمک کند ولی ما این مشکلات را در گوساله دانی در فضای باز نداریم در ضمن در هنگام ساختن گوساله دانی باید حواسمان باشد تا در محلی که کوران هوا قرار دارد گوساله دانی را نسازیم و بعد از انتقال گوساله به گوساله دانی باید سریعا بند ناف گوساله را خالی کنیم و بعد با تنتورید ضدعفونی گردد زیرا تنتورید باعث می شود بند ناف خشک شده و زودتر بیفتد یکی از کارهای مفیدی که بعد از تولد گوساله باید انجام دهیم دادن آغوز به گوساله است که باید آغوز را در همان یکی دو ساعت اولیه به گوساله بدهیم چون دستگاه گوارش گوساله در همان ساعات اولیه بعد از تولد خاصیت ریزه خواری دارد و می تواند ایمونوگلوبین های موجود در آغوز را جذب کند که برای ایمن شدن گوساله در برابر بیماری ها خیلی ضروری است (در ضمن در مورد مقدار آغوزی که به گوساله داده می شود باید خیلی مواظب باشیم چون اگر مقدار این آغوز زیاد باشد باعث اسهال گوساله می گردد و میزان آغوزی که باید خورانده شود 10% وزنی گوساله است). گوساله ها را تا 3 ماهگی در گوساله دانی قطع شیر کرده و به خارج از گوساله دانی منتقل می کنیم (در ضمن باید هر روز زیر گوساله ها تمیز شود و کاه کثیف را خارج کرده و به جای آن کاه خشک و تمیز بریزیم.)
در بخش گوساله دانی این گاوداری ، گوساله های 3 روز تا 90 روز ( گوساله های شیر خوار ) نگهداری می شوند. جایگاه گوساله ( گوساله دانی ) کاملاً پوشیده بود. گوساله ها تقریباً در سه ماهه ی اوّل تولّد در باکس های انفرادی نگهداری می شوند که بستر آن ها نیز با کاه پوشیده شده بود. پس از حدود سه ماهگی،گوساله های نر و ماده جداگانه در جایگاه ویژه ای تا سن شش ماهگی نگهداری می شوند و جیره ی مخصوصی در اختیار هر گروه قرار داده می شود. پس از شش ماهگی گوساله های ماده به جایگاه تلیسه ها و گوساله های نر به جایگاه پروار منتقل می شوند. جایگاه نگهداری گاوهای نر با فاصله ی زیادی از دیگر دام ها قرار دارد و ارتفاع آخور و آبشخور آن کمتر از دیگر جایگاه هاست و دارای میله های بهاربند بلندتر و محکم تر است. کارهایی که در این بخش صورت می گرفت شامل شیردادن و تمیز کردن روزانه ی گوساله دانی ( زیر پای گوساله ها ) به دلیل اینکه گوساله های 3 روز تا 90 روز این بخش به علت کوچک بودن و درنتیجه شکل نگرفتن دستگاه ایمنی آنها به صورت کامل ، مستعد بیمار شدن هستند در این بخش موازین بهداشتی به صورت کامل انجام می شد. شیر دادن به این صورت انجام می شد که روزانه 2 بار هر 12 ساعت به مقدار 5/ 2 – 2 کیلوگرم شیر به گوساله داده می شد. البته این میزان شیر بستگی به وزن گوساله ها داشت به گونه ای که مقدار شیر کامل و شیر جانشین آماده، در حدود 10 درصد وزن بدن گوساله در نظر گرفته می شد. از دیگر عملیاتی که در این قسمت انجام می گرفت، عملیات شاخ سوزی در روز هفتم بود زیرا دوران گوسالگی بهترین دوران برای حذف شاخ است ( زیرا در این زمان ریشه ی شاخ هنوز کامل محکم نشده و راحت تر می توان آن را از بین برد و به علت کوچکی دام کار کردن با آن راحت تر است و حیوان رنج کمتری می برد و همچنین خطر عفونت و خونریزی کمتر است.) حذف شاخ به وسیله ی شاخ سوز انجام می گیرد. شاخ سوز به دو صورت است یا خمیر شاخ سوز یا دستگاه شاخ سوز برقی . شاخ برای گاو بعنوان یک عضو دفاعی است و چون گاو توسط انسان محافظت می شود وجود شاخ نه تنها مضر است بلکه خطرهایی را نیز به دنبال خواهد داشت . گاوهای بدون شاخ آرامتر هستند و مقید کردن آنها نیز آسان تر می باشد وگاوها کمتر با همدیگر درگیر می شود و جراحات کمتری به هم وارد می کنند از طرفی شاخ چون عضوی زنده است مقداری از مواد مغذی را نیز مصرف می کند. حذف شاخ به وسیله شاخ سوز برقی به این صورت است که ابتدا دام را مقید می کند و موهای اطراف جوانه شاخ را کوتاه می کند و از بی حسی موضعی استفاده می کنند و سپس حذف شاخ توسط شاخ سوز برقی صورت می گیرد در پایان باید محل را به وسیله اسپری ضد عفونی کرد.
یکی از موثرترین و در عین حال بهداشتی ترین روشهای حذف شاخ در سنین پایین استفاده از خمیر شاخ سوز می باشد. در این دامداری از خمیر شاخ سوز استفاده می شدو ابتدا گاو را مقید می کردند و سپس موهای اطراف جوانه شاخ را کوتاه کرده و از بی حسی موضعی برای کاهش درد دام استفاده می شد و در نهایت خمیر شاخ سوز را به مدت 30 دقیقه بر روی شاخ آنها می گذاشتند.
فعالیت دیگری که در این قسمت انجام می شد قطع سر پستانک بود. . سرپستانک اگر بزرگ شود در شیردوشی مشکل ایجاد میکند. همان ابتدا اگر سرپستانک اضافی را دیدیم قطع می کنیم که درد زیادی هم ندارد و گوساله زیاد اذیت نمی شود. قطع سر پستانک در این دامداری کاملاً بهداشتی انجام می شد اما توصیه می شود که علاوه بر استفاده از مواد ضدعفونی کننده پس از قطع سرپستانک از اسیدی های آنتی بیوتیکی جهت جلوگیری از ایجاد عفونت استفاده شود. دلیل قطع سرپستانک های اضافی این است که این سرپستانک های اضافی در زمان شیر دوشی مزاحم هستند واز طرفی مستعد به ایجاد ورم پستان نیز می باشند. بهتر است که قطع سرپستانک اضافی را به عهده ی دامپزشک یا تکنسین متخصص قرار دهیم .

زایشگاه
زایشگاه باید تمیز، بهداشتی ، آرام ، راحت و دارای تهویه مناسب باشد. قسمت کف باید بتونی باشد. در زمان زایش برای فراهم نمودن بستر مناسب باید از کاه و کلش استفاده نماییم. در فصل زمستان از کوران و جریان شدید هوا به داخل زایشگاه باید جلوگیری شود. در این قسمت باید آب آشامیدنی کافی و تازه در دسترس دام باشد. نصب توری های فلزی بر روی پنجره ها و تهویه ها جهت جلوگیری از ورود حشرات مزاحم ضروری است. در جلوی درب زایشگاه حوضچه ضدعفونی باید احداث شود. وقتی علایم زایمان و زور زدن های گاو شروع شد گاو را به محل زایمان بیاورید. وقتی دام را به این محل آوردید بگذارید در آرامش کامل باشد تا زورهای زایمان شدید شود. اجازه دهید تا حد امکان گاو خودش زایمان کند.
در این بخش گاوهای آماده به زایش ( یعنی حدود 20 روز قبل از زایمان ) در محل مخصوص به نام close up قرار می گرفتند. close up نزدیک زایشگاه بود و گاوها در این مکان نگهداری می شدند تا زمانی که گاوها علامت زایمان را از خود بروز می دهد از قبیل : بزرگ شدن پستان، بی قراری ، تراوش مقداری شیر و متورم و بزرگ شدن واژن و همچنین بالا گرفتن دم . سپس گاوها را به محل زایشگاه می بردند و در BOX زایش که از قبل کاملاً ضدعفونی شده بود قرارمی دادند و از دور به صورت کامل مواظب گاو بودند و مراحل زایمان به وسیله ی دامپزشک دیده می شد. دراین حالت اگر زایمان مشکلی نداشت و احتمال سخت زایی نبود به گاو نزدیک نمی شوند اما اگر احتمال سخت زایی را دامپزشک تشخیص داد برای اصلاح وضعیت گوساله به گاو نزدیک و به او کمک می کردند. نیم ساعت پس از زایش گاو را به شیر دوشی می بردند و آغوز او را دوشیده و به گوساله های متولد شده به وسیله ی پستانک با رعایت کامل موازین بهداشتی می خوراندند و این کار تا 3 روز ادامه پیدا می کرد. لازم به ذکر است که برای اصلاح وضعیت گوساله از طناب که در آب بود و کاملاً ضدعفونی شده بود ( به وسیله ی موادی مثل ساولن ) استفاده می شد. پس از تنفس گوساله بند ناف را ضدعفونی می کردند که این کار به وسیله ی دستان کاملاً تمیز و شسته شده انجام می شد و خون و مایعات موجود در بند ناف را خارج می کردند سپس در ظرف تمیزی به مدت یک یا دو دقیقه قرار می گیرد. ضدعفونی کردن بندناف بوسیله ی تنتورید انجام می شد.
در قسمت زایشگاه در این دامداری موازین بهداشتی کاملاً رعایت می شد. در خصوص بند ناف بیان نکات زیر ضروری می باشد:
وقتی خیالمان از تنفس گوساله راحت شد باید بند ناف را ضدعفونی کنیم. بند ناف بهترین راه ورود میکورب هایی است که باعث اسهال ،ورم ناف، سینه پهلو، تورم زانوها و بیماری های دیگر گوساله می شود. اگر بندناف با دستانی کاملا تمیز و شسته شده خون و مایعات موجود در بند ناف را خارج می کنیم، بعد ظرف کوچکی که در آن ماده ضدعفونی کننده ریخته ایم را زیر شکم گوساله برده و ناف را برای یک تا دو دقیقه در ظرف قرار می دهیم. میتوانیم با یک ریسمان که آن را با مایع ضدعفونی آغشته کرده ایم بند ناف را در دست در زیر شکم ببندیم.
پیشنهاد می شود که ماده ضدعفونی بند نافی که در این گاوداری استفاده می شد تنتورید بود که خود باعث خشک و بسته شدن بند ناف می شود و تنتورید بهترین ماده ای است که برای ضدعفونی کردن ناف تاکنون استفاده شده است.
بسیاری از گوساله ها پس از تولد شروع به تنفس می کنند اما بعضی از آنها ممکن است نتوانند شروع به تنفس کنند برای کمک به آنها میتوان کارهای مختلفی انجام داد. مثل ریختن آب سرد بر روی سر و یا اینکه یک کاه را وارد بینی گوساله کرده و آن را قلقک می دهیم، کار دیگری که میتوانیم انجام دهیم این است که دو طرف بدن را در قسمت دنده ها چند بار فشار می دهیم.

سم چینی :
لنگش
لنگش پس از ورم پستان دومین بیماری پر هزینه در گاوداری ها است که به شدت عملکرد اقتصادی واحد را تحت تاثیر قرار می دهد. هر مورد لنگش می تواند درصد بالایی از حذفهای اجباری گله را به خود اختصاص دهد. پوشش کف بستر، طراحی بهاربند و مدیریت تغذیه نقش بسزایی در لنگش ایفا می کند.
هزینه های لنگش شامل درمان، کاهش تولید شیر، کاهش عملکرد تولید مثلی و افزایش حذف می باشد.
علائم:
1-تغییر شکل سم (ترک خوردگی، آبسه و عفونت سم )
2-خونریزی و زخم شدن پاشنه
3-لنگیدن حیوان
4-کاهش فعالیت و تحرک حیوان
5-کاهش علائم فحلی
درمان:
1-سم چینی و مراقبت از سم (حداقل سالی دو مرتبه )
2-حوضچه های حمام پا
3-تغذیه کافی و مناسب فیبر
نقش سم در حرکت و زندگی دام بسیار موثر است. گاوهایی که دارای سم سالم و مناسب باشند، برای تولید مثل و تولید شیر کمتر دچار مشکل خواهند شد. لنگش ها و اثرات حاصل از آن سبب کاهش تولید شیر، عدم بروز علائم فحلی ، تاخیر در آبستنی، سوء تغذیه، افزایش هزینه های دامپزشکی، لاغری حیوان و حذف گاوهای پر شیر و بسیاری از اثرات دیگر می شود. گاوهای نری که دارای سم بلند و لنگش هستند برای تولید مثل خوب نیستند. زیرا به علت سم درد و ناراحتی پا عمل جفتگیری را به خوبی انجام نمی دهند.
در این گاوداری برای سم چینی یک تیم 3 نفره متخصص و تکنسین ماهر در شناسایی انجام می شد و موارد تشخیص داده شده از گله جدا می شدند و اصلاح سم پس از مقید کردن گاو و مشخص کردن قسمت هایی از سم که باید اصلاح گردد، قسمت های مذکور را بین دو تیغه سم چین ( قیچی مخصوص ) قرار می دادند و با یک حرکت سریع بخش اضافی را قطع می کردند.
در اثر نگهداری گاوها در شرایط محیطی بسته سمهای اغلب آنها در نتیجه عدم گردش و حرکت و فقدان سایش با سایش غیر طبیعی ، زودی بلند و طویل می گردد. این حالت سمها نه تنها موجب زشتی دست و پا می شود، بلکه حیوان را از حرکت طبیعی و درست ایستادن باز می دارد. این حالت با مرور زمان بدتر شده ، ناراحتی و رنج بیشتری را برای حیوان فراهم می سازد. بنابراین باید به محض مشاهده چنین وضعیتی ،در صدد اصلاح و آرایش سمها برآمده و زوائد شاخی سمها را قطع کرد در غیر این صورت موجبات ابتلاء دام به لنگش فراهم می گردد. اهمیت اقدام به موقع سم چینی در جلوگیری از 1- تبدیل پیش ازموعد دام سالم به دام وازده 2- کاهش تولیدات 3- تقلیل قدرت باروری حیوان 4- افزایش هزینه درمان برای بهداشت سم باید این نکات را رعایت نمود: حیوان تغذیه اصولی ومناسب داشته باشد . ایجاد بستر مناسب برای جایگاه دام به صورتی که دارای قابلیت تمیز کردن باشد و سطح زمین جایگاه دارای پستی و بلندی و اشیاء نوک تیز در آن وجود نداشته باشد. پاشیدن آهک روی بستر و کف جایگاهی که حرکت دام کم می باشد. کنترل و معالجه گاوهایی که می لنگند و بررسی لنگش آنها از نظر گندیدگی و وجود جسم خارجی در سم. شناخت و مبارزه با بیماری های عفونی رحم و پستان گاو که در ایجاد بیماریهای سم نقش موثری دارند. حذف و فروش گاوهایی که می لنگد و از نظر وراثتی دچار مشکل هستند و قابل معالجه نیستند.
برای اینکه از بیماریهای سم پیشگیری شود میتوان سم دام را شستشو داد. حوضچه ای را در محل عبور دام می سازند که عمق آن 15-10 سانتی متر می باشد. و سپس آنرا از محلول فرمالین تجارتی 5-3% و یا سولفات مس 5-2% و آب پر می کنند. توصیه می شود شستشو در فصول پاییز و زمستان انجام شود . قبل از ورود به حوضچه ضدعفونی بهتر است که ابتدا دام در یک حوضچه ای که در ان آب ریخته شده عبور کند تا فضولات سم جداشده ومحلول ضدعفونی دیرتر کثیف شود.
در حین سم چینی باید دقت شود که از قطع کردن بافت های زنده زیر سم که حاوی عروق و اعصاب هستند حتما خودداری شود، زیرا منجربه عفونت سم و نهایتاً ایجاد لنگش در حیوان می شود. پیشنهاد می شودکه اگر جراحاتی به بافتهای زنده وارد آمد باید فورا نسبت به ضدعفونی و پانسمان سم اقدام نمود. تمیز نگاه داشتن سم و قراردادن سم در محل تمیز و خشک در بهبودی هر چه سریعتر زخم سم نقش موثری ایفا می کند. انجام هرگونه درمان غیر صحیح در این مورد سبب عفونی شدن موضع و به وجود آمدن عارضه خطرناک در دام می گرد.

نتیجه گیری
این گزارش خلاصه ای از آموخته های اینجانب در طول دوره کارآموزی در شرکت تعاونی گاوداری شیری 313 شیراز می باشد.آشنایی با انواع نژادهای موجود-روش های نگهداری-انواع بیماری های گاو-معیارهای انتخاب گاو سالم و بسیاری از موارد دیگر از فواید این کارآموزی بود.

ارزیابی معایب و مزایای محل و پیشنهاد برای بهبود آن ها
محل گاوداری که در آنجا حضور داشتم از نظر موقعیت مکانی با توجه به نزدیک بودن محل مسکونی بهتر بود که در جای مناسب تری قرار می گرفت . همچنین در بحث آسایش و رفاه دام می توانست طوری طراحی شود که دام ها آسایش بهتری داشته باشند زیرا در بعضی قسمت های بستر و اطراف آبخوری ها شیبی نسبی مشاهده می شد.بهتر بود که گوساله دانی نزدیک زایشگاه قرار داشت و دور از گاوهای دیگر جهت جلوگیری از انتقال بیماری ها باشد . امروزه توصیه می شود که گوساله را در 3 تا 4 هفته اول زندگی در محلی به طور انفرادی و جدا از بقیه ی گاوها و گوساله های دیگر نگهداری شود. پیشنهاد می شودکه قفسه های نگهداری گوساله ها حدود 15 تا 20 سانتی متر بالاتر از زمین می بود خیلی بهتر بود، چون کمتر آلوده می شود و بهتر نیز تمیز می شوند. گوساله هر جایی باشد باید زیر آن کاملاً خشک و تمیز باشد. بهتر بود که در این دامداری زیر پای گوساله مقداری پوشال خشک و تمیز ریخته می شدو هر گاه این پوشال ها با ادرار و مدفوع، خیس و آلوده شدند دوباره روی آن ها پوشال خشک ریخته شود. به علت اینکه گوساله ها بسیار آمادگی برای بیمار شدن دارد پیشنهاد می شودکه دو حوضچه در ابتدا ( ورودی ) گوساله دانی نصب شود. حوضچه ی اول حاوی آب به تنهایی و حوضچه ی دوم حاوی مواد ضدعفونی کننده.

از مزایای این گاوداری تهیه خوراک دام ها توسط آسیاب میکسر خود گاوداری بود که با کیفیت عالی تهیه شده و همچنین دارای فیدر خوراک ریز که خوراک به صورت تی ام آر توزیع می گردد بود که این امر می تواند در مصرف خوراک روزانه موثر باشد و نتیجه آن تولید بیشتر شیر و تولید مثل می باشد. در ضمن از مزایای دیگر این گاوداری میتوان به احداث قسمت طرح توسعه اشاره کرد که دارای طرح فری استال با ظرفیت 260 راس بود که 90% کار فیزیکی آن رو به اتمام بود.

منابع راهنما
آیین نامه بهداشت کار در مراتع کشاورزی-دامداری و مرغداری
بهداشت گاوداری -نشریه گاوداری های صنعتی 92
عوامل موثر بر پیشرفت گاوداری های برتر استان اصفهان-دکتر اکبر اسدیان

1