دانشگاه آزاد اسلامی مرکز گتوند
موضوع:
کارآموزی کتابخانه عمومی گتوند
عنوان درس:
کارآموزی
استاد:
دانشجو:
دانشگاه آزاد اسلامی مرکز گتوند
موضوع:
کارآموزی کتابخانه عمومی گتوند
عنوان درس:
کارآموزی
استاد:
دانشجو:
تقدیر و تشکر
با سپاس و تشکر فراوان از استاد ارجمند جناب آقای …………… که با رهنمودهایشان ما را در این پروژه یاری رساندند و زمینه ساز ایده های کاری آینده ما شدند.
فهرست مطالب
فصل اول: 6
کتابخانه های عمومی 7
فصل دوم: 9
بخشهای کتابخانه 10
بخش فهرست نویسی 11
بخش خدمات مرجع و امانت 14
بخش دیداری- شنیداری 16
بخش انتشارات 17
فصل سوم 19
مهر کردن کتاب 20
سایر انواع مهر کتابخانه: 20
اماده سازی کتاب جهت امانت 21
استفاده از برگه های امانت 22
فصل اول:
آشنایی کلی با
مکان کارآموزی
کتابخانه های عمومی
باوجود پیشرفتهای چشمگیر تکنولوژی،در کتابخانه های عمومی هم چنان انسان خدمتگزار مردم است،نه کامپیوتر،کاتالوگ،کتاب،ویدئو،روزنامه و…. به عبارت دیگر در این نوع کتابخانه ها،کارمندان هستند که مستقیماً به مردم خدمت می کنند و چون رفتار با مردم کلید پیشرفت وموفقیت است،اساسی ترین هدف مدیریت وفعالیت سازمانی در یک کتابخانه عمومی باید جلب رضایت مراجعه کنندگان وافراد جامعه باشد.هرکس حق استفاده رایگان از کتابخانه عمومی را دارد وهدفهایی که در مجموع ایده های اساسی تشکیل انواع کتابخانه هاست،همه آنها کم وبیش درچهار چوب هدفهای کتابخانه عمومی نیز جای میگیرد، ولی هیچ کتابخانه دیگری این قدر وسیع و بدون تشریفات با جامعه خود مربوط نیست.
وظیفه اساسی کتابخانه های عمومی فراهم کردن هرگونه مطلب برای رفع نیازی های افراد و گروه های مختلف اجتماع است تا با مطالعه آنها آموزش ،کسب اطلاعات،لذت و سرگرمی افراد جامعه تامین و در نتیجه به پیشرفت رشد فرهنگی جامعه ومبارزه با بیسوادی ثانوی کمک شود.
کتابخانه های عمومی از طریق مالیات وبودجه عمومی دولتهای مرکزی،ایالتی شهرداریها حمایت می شود و اداره امور آنها در محدوده اختیارات مدیران دولت مرکزی یا محلی است و جزییات شیوه های نظام اداری آنهاممکن است متفاوت باشد.گاهی اوقات کمیته ای دولتی در سطح بالا یا زیر کمیته ای دولتی با مسئولیت مشخص یا هیات امنایی که غالباً توسط وزارت ذی ربط یا شهردار وشواری شهر انتخاب شده اند،عهده دار وظایف مزبور می شوند.هیات یا کمیته مسئول،سیاست کلی کتابخانه و خط مشی عمومی آن را تعیین و مدیر آن را منصوب می کند .این هیات برای تهیه بودجه و افزایش درآمد و رفع مقامات رسمی،انجمنهای گوناگون و بخصوص انجمنهای کتابداری وکتابخانه های دیگر ارتباط برقرار می کند. ارتباط مستقیم مدیر یا کتابدار حرفه که مسئول خدمات کتابخانه عمومی است با امنا و کمیته های یاد شده امری ضروری است .
کتابخانه عمومی در چهارچوب قوانین و ائین نامه های داخلی خود و به شرطی که قیدوبندی درکار خدماتی یا هدفهای ان به وجود نیاید،می تواند از هدایا و عطایای منابع خصوصی استفاده کند توانایی مالی خود را افزایش دهد0چگونگی سازمان کتابخانه عمومی با ماهیت فرهنگی جامعه و احتیاجات معنوی ان و هدفهای موردنظر،امکانات مالی ومیزان ان ، بستگی دارد0این نوع کتابخانه هاممکن است علاوه بر بخشهای متداول، برای پاسخگویی به نیازهای خاص دارای بخشهای متعدد دیگر و همچنین دارای بخشهای اختصاصی کودکان و نوجوانان نیز باشند. بیشتر ممالک از نظر تشکیلات یا سازمان اداری و نحوه ارائه خدمات برای کتابخانه های عمومی خود قوانین خاصی تدوین کرده اند؛با درنظر گرفتن اختلافات وپیچیدگیهای فراوانی که در اینگونه قوانین وجود دارد، سازمان یونسکو اقدام به انتشار قوانین و رهنمود هایی برای کتابخانه های عمومی کرده است.
فصل دوم:
ارزیابی بخش های مرتبط
با رشته عملی کارآموز
بخشهای کتابخانه
توسعه کتابداری از جنبه های مختلف وارتباط آن با سایر علوم در پی تجربیات عملی و نظریه های علمی شکل گرفت و در شرایط حاضر این علم با توجه به ماهیت ،اهداف و روشهای گوناگون آن در برآورده ساختن نیازهای جامعه و حراست از گنجینه علم و دانش و مشارکت در پیشرفتهای اجتماعی وظیفه سنگینی را به عهده دارد.
هر چند پایه کتابداری از دوره های پیشین همراه با پیدایش دانش مدون نهاده شده بود ولی اختراع چاپ و تکامل صنعتی در کمیت و کیفیت نوشته ها تغییرات کلی ایجاد کرد و همگانی شدن خواندن و نوشتن در تمام طبقات اجتماع بر اهمیت آن افزود. جویندگان دانش به کتابخانه ها پناه بردند و کتابداران کتابخانه های بزرگ برای مدیریت کتابخانه، نظم فهرستها،سیستم رده بندی و استفاده از مجموعه ها،قوانین و عقاید تازه ای عرضه داشتند.
جنبه نظری اداره کتابخانه ها و تنظیم خدمات داخلی انها همراه با امکاناتی که برای انجام خدمات فراهم می شد،جای کتابداری را در سیستم علوم تثبیت کرد. امروزه نظریه های علم کتابداری و اطلاع رسانی پیشرفتهای بسیار کرده است تا انجا که می توان این رشته را به عنوان یک رشته علمی اجتماعی در طبقه ی بندی علوم قرار داد.اما برای توسعه و تکامل بیشتر آن در دهه اول سالهای 2000،مسائل نظری عمده دیگری وجود دارد که در ارتباط نزدیک با تکامل سریع تکنولوژی است و مختصصان علوم کتابداری با آن روبه رو هستند.
کتابخانه ها بر حسب امکانات،اهمیت و نوع خدماتی که ارائه می دهند،تمام یا گونه های متفاوتی از منابع را در اختیار دارند و برای ترتیب و تنظیم انها،نمایش ظاهری، در دسترس بودن ونگهداری و … روال خاصی را به کار می برند.تشکیلات مجموعه ها و منابع کتابخانه نیز گاهی بر حسب خدماتی که برای انها در نظر گرفته شده،مورد نظر قرار می گیرند،مثلاًبخش امانت بیشتر با کتابهایا بعضی از مواد دیداری-شنیداری سروکار دارد و بخش اسناد بیشتر مربوط به کتابها،پرونده ها یا اسناد الکترونیک است.
گاهی نیز این تشکیلات از لحاظ ترتیب طبقه بندی علمی مورد نظرند؛مثلاًمنابع مربوط به ادیبات وعلوم انسانی،علوم محض،علوم کاربردی وغیره.در یک کشور،کتابخانه های متفاوت آن(اعم از ملی،عمومی،دانشگاهی،اختصاصی،دولتی و …)در مجموع قسمتی از شبکه وسیع اطلاعات اجتماعی راتشکیل می دهند؛لذا منابع انها به صورت یک مجموعه واحد برای برطرف کردن نیاز های عموم مورد استفاده قرار می گیرند وصرف نظراز عدم امکان، اصولاً لازم به نظر نمی رسد که همه کتابخانه ها به تهیه تمام منابع اقدام کنند. با وجوداین،کتابخانه های بزرگ عمومی،ملی یا مرکزی بعضی از دانشگاهها،در کشورهای پیشرفته دارای امکانات چشمگیر بوده،صرف نظر از گرد اوری و ذخیره آثار گذشتگان،در عرضه دستاورهای جدید نیز پا به پای علوم و تکنولوژی پیش می تازند. وسعت امکانات مزبور،
تقسیم کار حرفه ای برای تنظیم هر چه بهتر مسایل فنی کتابداری و اطلاع رسانی و نهایتا،رعایت تماام اصول و جوانب کار برای ارائه سرویس منظم و سریع به مراجعان شکل دادن فعالیتهای اجتماعی و علمی کتابخانه، وجود تشکل بخشها را مطرح و ضروی می سازد.
بخش فهرست نویسی
در بررسی تاریخ کتابخانه ها از زمانهای دیرین تا امروز،به گونه های متفاوتی از نظم اطلا عات و دانش مدون انسانی بر خوریم. هرچند در اغاز چنین نظمی ساده و سطحی می نمود،امروزه
با وسعت دانستنیها و تکامل علوم،جایگاه پراهمیتی در رشته کتابداری و اطلاعات رسانی یافت است. در ابتدا این نظم دو صورت داشت؛یکی بر اساس اندازه و شکل ظاهری منابع و دیگر بر پایه متن و محتوای انها. در عصر ما نه تنها محتوای منابع دستخوش تحولی عظیم گردیده بلکه شکل صوری انها نیز دگرگونی روزافزون یافته است؛اگر در قرون پیش ساده می نمود که کتابهای چاپ شده در یک زمینه را در قفسه کتاب به صورت همردیف به خوانندگان عرضه داشت،
اکنون این کار برای شکلهای گوناگون منابع در همان زمینه-که به صورت کتاب، میکروفیلم، میکروفیش، جزوء نشریه و مواد دیداری_شنیداری و…است-به آسانی انجام نمی پذیرد. دشواری نظم بخشی مجموعه ها روز افزون است؛زیرا از سوتکامل سریع دانش که به صورت انفجار اطلاعات بروز یافته،پایان ناپذیر می نمایند و از سوی دیگر کشف زمینه های جدید علمی باعث به هم پیوستگی یا از هم گسستگی رشته های دانش بشری می شود ومسائل را پیچیده تر می کند.در شرایط حاضر،اعمال روشهای فهرست نویسی برای معرفی محتوای مجموعه های کتابخانه ها امری رایج است
فهرست کتابخانه سیاهه ای از کتابها وسایر مواد خواندنی موجود است که در یکئ کتابخانه در مورد یک کتاب اطلاعات مختلفی ارائه می دهد که شامل برگه مولف،مترجم،عنوان،موضوع و دیگر برگه هاست.در حقیقت فهرست نمایانگر این مطلب است که چه موادی در مجموعه یافت می شود ومحل این مواد در چه قسمتی از کتابخانه است؟در تهیه فهرست و کتابشناسی اصول نسبتاً یکسانی به کار گرفته می شود و در عمل به جای یکدیگر نیز مورد استفاده قرار میگیرد، فهرست نویسی و رده بندی لازم و ملزوم یکدیگرند و در بازیابی سریع و راحت کتابها و مواد خواندنی به خوانندگان کمک می کنند.
نظر به اهمیت فهرست نویسی در دست یابی به منابع کتابخانه،معمولاً بودجه قابل ملاحظه ای صرف تهیه آن می شود؛دراین زمینه فهرست نویسان خبره ای وجود دارند و امروزه اصطلا ح هنر یا علم فهرست نویسی امر متداولی است. فهرست کتابخانه یکی از اجزای نظام کلی کتاب شناختی محسوب می شود که طی زمان تغییرات تدریجی در شکل،سبک و شیوه ان به وجود امده ودر این زمینه ابتکاراتی شده است.
عملکرد فهرست نویسی به مجموعه قواعدی متکی است که کتابخانه جهان با تفاوت جزئی نسبت به هم،از ان پیروی می کنند. یک فهرست نوین که به طور مطلوب تدوین شده باشد،اطلاعات و مشخصات مربوط به منابع کتابخانه را بسهولت برای مطالعه وتحقیق در معرض دید می گذارد.
در کتابخانه های کوچک که تهیه کتاب شناسی در حدٌ توانایی انها نیست،باید روی جزئیات فهرست کتابخانه دقت بیشتری شود تا فهرست در عین حال وظایف سیاهه بازیابی کتابها و کتاب شناسی را نیز انجام دهد؛ولی در کتابخانه های بزرگ عناوین موجود در فهرست،تقریباً برابر عناوین موجود در کتابشناسیهاست. بنابراین اهداف فهرستی نویسی وشیوه های ان در همه کتابخانه ها یکنواخت و یکسان نیست بلکه به نیازهای ویژه هر کتابخانه و شرایط ان بستگی دارد. به هر حال یک فهرست مناسب باید کارامد،ساده و پاسخگو باشد و کلیه مسائل فهرست نگاری در ان رعایت شده باشد؛در واقع فهرست کتابخانه معرٌف سطح علمی ان است.
هدف اساسی بخش فهرست نویسی رده بندی و اماده سازی منابع کتابخانه است که به اختصار به اهٌم وظایف ان اشاره :تدوین خط مشی و دستور العملهای لازم برای فهرست نویسی و رده بندی و اماده سازی کتابها و نشریات ادواری و سایر منابع کتابخانه و انجام ان برای تمام منابعی که بخشهای دیگر دریافت می شوند و سپس توزیع انها بین واحدهای مربوط،تدوین فهرستهای مستند مولف و موضوع و تنظیم برگه دان عمومی برای برگه های کلیه منابع موجود در کتابخانه،تهیه فهرستگان از منابع کتابخانه و تجدید نظر کردن و روز امد نگه داشتن انها و همکاری لازم با پخش انتشارات در مورد انتشار فهرستگان مربوط،همیاری با بخش خدمات مرجع وانانت در مورد وجین کردن منابعذ و ارسال منابعی که نیاز به صحافی و مرمت دارند به بخش انتشارات،همکاری با بخش خدمات کامپیوتری در مورد ماشینی کردن اطلاعات و تهیه آمار و گزارشهای مورد لزوم.
بخش فهرست نویسی معمولاًدارای سه واحد جداگانه است:1)واحد فهرست نویسی فارسی و عربی که علاوه بر فارسی و عربی زبانهای هندی،اردو،ترکی قدیم،پشتو،حبشی و … را شامل می شود؛2)واحد فهرست نویسی لاتین،که زبانذ های انگلیسی،المانی،فرانسه،ایتاللیاتی،ترکی جدید،اسپانیانیایی،اسکاندیناوی و…. را در بردارد؛3)واحد فهرست نویسی روسی و اسلاو که شامل تمام زبانهای روسی،اسلاو،چینی،ژاپنی،کره ای و… است.
بخش خدمات مرجع و امانت
بازده کارهای انجام شده در تشکیلات گوناگون مراکز کتابداری و اطلاع رسانی، گسترش دانش یا توزیع اطلاعات است. کوشش کتابخانه ها نیز پس از برگزیدن و گرد اوری منابع عظیم دانش بشری،رو به رو شدن با مراجعان وسعی در بهبود سرویس دهی به انان و انجام خدماتی است که مبنای موجودیت کتابخانه بران قرار دارد.مجموعه عظیم منابع، ولو انکه نظمی بی همتا داشته باشد،تا برای استفاده درست به کار گرفته نشود،سودی نخواهد داشت ئ در این مرحله است که نقش راهنمایی کتابخانه ها برای جویندگان دانش و فرهنگ نمایا نتر می شود.نخستین اصل در یک جستجو رسیدن به نتیجه مطلوب است؛اصل بعدی مدت زمان صرف شده برای جستجوست. هر جستجویی که در زمان متناسب منجر به یافتن اطلاعات مورد نظر شود،یک جستجوی موفق محسوب می شود.
علم کتابداری و اطلاع رسانی به یاری همین اصول به رشد دانش کمک می کند؛زیرا پژوهندگان با جستجو و بهره گیری از منابع موجود،به خلق اثار جدید همت گمارده،کتابداران نیز گزیده اثار نو را دوباره گرداوری می کنند؛این پدیده به صورت تسلسل در طی زمان ادامه دارد.
مراد از خدمت به خواننده و مراجعه کننده عرضه بی دریغ هرگونه دانش و اطلاعاتی است که با در اختیار قرار دادن منابع کتابخانه تحقق می پذیرذ و این مهم را دانش کتابداری انجام می دهد. در بعضی از کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی اختصاصی،مراجعان نیاز به اطلاعات انتخابی یا گزیده دارند که در این صورت ، اطلاعات برگزیده ای از منابع در اختیار انان قرار می گیرد .با دسترسی به کامپیوتر و خدمات ماشینی در کتابخانه ها ارایه خدمات مزبور و بهره وری از منابع شکل اسانتر،سریع تر و مطمین تری به خود گرفته است.
انجام این چنین امور و ارایه بسیاری دیگر از خدمات مشابه را خدمات ارجاعی می نامند و مجموعه اثار و منابعی که در بخش معینی از کتابخانه و مرکز اطلاع رسانی برای این منظور نگهداری می شوند،منابع مرجع و متخصص کتابداری که عهده دار ارایه اینگونه اطلاعات به خوانندگان و مراجعان است کتابدار مرجع می خوانند. در حقیقت کتابدار مزبور رابط بین جستجو کنندگان و کتابخانه است.
روند تحقیق و جستجو در بخش مرجع بستگی به ماهیت تحقیق دارد و بخش مزبور صرف نظر از رعایت قوانین کلی،خود نیز باید روشی برای پیدا کردن اطلاعات داشته باشد.توانایی در روند جستجو نه تنها بستگی به شناسایی کامل مواد مجموعه دارد بلکه اشنایی با تغییرات و تکامل دانش روز نیز ضروری است.در نظام بازیابی خودکار اطلاعات،دانستن راه حل یا جواب سوال مستلزم دانستن یک قانون ساده و غیر قابل تغییر یعنی طریق پیدا کردن راه حل است. در بخش امانت،مجموعه ها در قفسه های باز به اسانی در دسترس مراجعان و در معرض انتخاب انها قرار دارد که این امر،یعنی دسترسی به انبوهی از کتابها ومنابع برا انها لذت بخش خواهد بود.
بعضی از بخشها با نصب پایانه(ترمینال) فهرستهای پیوسته اطلاعاتی را در اختیار مراجعان قرار مراجعه کنندگان نه تنها به اسانی می توانند از جایگاه منابع مورد نظر با خبر شوند بلکه بلا فاصله انها را در اختیار می گیرند. فهرستهای مزبور غالباً چندگانه بوده و نه تنها مراجعان را به کتابها بلکه به اسناد و منابع دیگر و بخصوص به وسایل دیداری-شنیداری هدایت می کنند بدین ترتیب مراجعان نیز به خود کفایی در به دست اوردن اطلاعات عادت می کنند. از طرف دیگر موادی که در مخزن موجود نیست مشخص می شود و مراجعان می توانند درباره در خواست و رزرو انها اقدام کنند. در بخش امانت،وسایل و تجهیزاتی لازم است که استفاده کنندگان بتوانند مواد دیداری-شنیداری را پیش از امانت گرفتن مورد ازمایش قرار دهند ونیز کارمندان پس از برگشت این مواد انها را وارسی کنند. به هرحال هدف کلی در بخش مرجع و امانت فراهم اوردن امکاناتی است که ارائه خدمات مرجع را تسهیل و استفاده از منابع کتابخانه را از طریق امانت یا غیر ان اسان کند. از جمله وظایف این بخش فراهم کردن ابزار و وسایل لازم برای دسترسی مراجعه کنندگان به منابع کتابخانه،راهنمایی انان،همکاری در انتخاب و تکمیل منابع،تهیه سیاهه نشریات ادواری و کتابهایی که به صافی یا به مرمت نیاز دارند،همکاری با بخش فهرست نویسی در وجین کردن منابع و بالاخره تهیه و ارائه گزارشهای لازم درباره تمام اقدامات انجام شده است.
بخش دیداری- شنیداری
اصطلاح دیداری- شنیداری درعلم کتابداری واطلاع رسانی به مجموع وسایل و منابعی گفته می شود که برای استفاده از انها نیاز به رسانه داشته باشیم. تلویزیون،ویدئو،فیلم، میکروفیلم،میکروفرم،اسلاید و برخی منابع و وسایل تکامل یافته دیگر نیز در این زمره قرار می گیرند. این منابع نیز همانند کتاب و نشریات،دانستنیها را ضبط و ذخیره کرده،انهارا برای نسلهای اینده حفظ ونگهداری می کنند. به دلیل ازدیاد استفاده کنندگان وسایل و منابع دیداری-شنیداری،حجم اینگونه مواد در کتابخانه ها روز به روز بیشتر می شود و پایه اساسی عرضه خدمات به خوانندگان و مراجعه کنندگان قرار می گیرند
کتابخانه ها و مراکزی که این منابع و وسایل به طور قابل ملاحظه ای استفاده می کنند و در حقیقت دارای رسانه های زیاد و چندگانه می باشند،مد یا تک یا مرکز رسانه ها خوانده می شوند. به کار گیری و استفاده از مواد دیداری-شنیداری نه تنها مستلزم تجهیزات فنی است
بلکه سازمان امانت دهنده باید ضوابط خاصی را به مورد اجرا بگذرد تا از بی دقتی و خسارات جبران ناپذیر مواد جلو گیری کند؛مثلاً اینکه نسخه اصلی مواد هیچ وقت به امانت داده نشود و از نمونه های تکثیر شده و کپی استفاده شود. البته با در نظر گرفتن اینکه قانون حق مولف، کپی برداری از مواد اصلی گوناگون از جمله صوتی و تصویری را محدود می کند کسب اجازه تولید کنندگان اولیه ضروری است. هدف اساسی بخش دیداری- شنیداری تهیه سخت افزار ها و نرم افزار ها و ارائه خدمات لازم به مراجعه کنندگان است.
در شمار وظایف این بخش می توان بررسی نوع خدمات دیداری-شنیداری با توجه به اهداف ودامنه فعالیتهای کتابخانه،تعیین خط مشی مربوط به انتخاب سخت افزارها و نرم افزارهای مورد نیاز، تدوین ایین نامهه های مربوط به انجام خدمات برای استفاده از و سایل و منابع مزبور،برنامه ریزی برای گسترش و تکمیل امکانات و استفاده هر چه بیشتر از مجموعه مواد دیداری-شنیداری،ارزشیابی خدمات انجام شده،نظارت در به کارگیری درست تجهیزات مزبور،انجام تعمیرات،هماهنگی با بخش فهرست نویسی در مورد اماده سازی مواد یاد شده و بالاخره تهیهد امار و گزارش فعالیتهای بخش را بر شمارد
بخش انتشارات
انتشار دانش و راههای دستیابی به منابع ان،در هر جامعه روند بخصوصی دارد که بیشتر بستگی به ساختار اقتصادی،فکری و سازمانی ان اجتماع خواهد داشت. اگر ساختارهای اشاعه اطلاعات به طور منظم موجودیت نیاید،رسیدن به خود کفایی علمی و فرهنگی بسیار است. از طرف دیگر شتاب پیشرفتهای علمی و فنی درز کشور های صنعتی به طور غیر قابل باوری در حال افزایش است و این امر از بعضی لحاظ،تنشها و فشارهایی را بر جوامع امروزی تحمیل می کند. از انجا که خود این پیشرفت در گرو اگاهی از دانش و اطلاعات است،تطبیق با شرایط علمی و تکنولوژی جهانی و قرار گرفتن در میسر تنشهای اطلاعاتی یک ضرورت است و باید از همه مسائل منتشرشده با خبر باشیم.
در وضعیت کنونی صرف نظر از انتشار الکترونیک که هنوز در تمام کشورها بخوبی جا نیفتاده و تکنولوژی ان نسبتاً پیچیده است،تنها انتشاراتی نظیر پیایندها وسیله انتقال سریع نتایج تحقیقات محسوب می شوند ومجلات هنوز هم موقعیت خود را بخوبی حفظ کرده اند.با وجود این،حجم تحقیقات و اطلاعات در علوم و تکنولوژی انقدر زیاد است که با روشهای سنتی تنظیم انها عملاً غیر مقدور است. با در نظر گرفتن اینکه هر ساله بالغ بر 500 هزار گزارش تحقیقی در دنیا منتشر می شود و چکیده نوشته های مربوط به علوم شیمی، فیزیک، زیستشناسی و مهندسی نیز در مجموع تقریباً بالغ بر 800 هزار، اهمیت تدوین و انتشار کتابشناسیها- که از وظایف مراکز یا بخش های انتشاراتی کتابخانه هاست- بخوبی روشن می شود.
فرایند اطلاعات شامل ارتباطات،دستیابی و توزیع ان است و هدایت و نظام بخشیدن به این فرایند نیز به مدیریت نیاز دارد. بخش انتشارات یکی از ارکان کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی است که هدف ان تدوین و انتشار منابع کتاب شناسی و منابع دیگر مربوط به کتابداری و توزیع انهاست و مستلزم توجه خاص مدیریت است. از هم وظایف بخش مزبور می توان انتشار کتاب شناسی ها، فهرستها، راهنماها و نشریات مورد لزوم و به طور کلی تنظیم برنامه های انتشاراتی کتابخانه و مراکز اطلاع رسانی، ویرایش انتشارات بخش، توزیع نشریات، همکاری با بخشهای دیگر در مبادله انتشارات کتابخانه، تنظیم و تکمیل ارشیو انتشارات،تکثیر اسناد و مدارک، صحافی و ترمیم منابع، ارائه امار و گزارشهای مورد لزوم را نام برد.
فصل سوم
مهر کردن کتاب
بعد از اتمام ثبت،عمل مهر کردن ان صورت می پذیرد. در بخش اماده سازی دو نوع مهر وجود دارد:
1)مهر مالکیت کتابخانه
2)مهر ثبت کتابخانه
1:مهر مالکیت:این مهر نشانده کتابخانه ای است که کتاب به ان تلق دارد. بر روی مهر مالکیت معمولاً نام کتابخانه مربوطه و در صورت وابسته بودن به سازمان یا موسسه خاص، گاهی نام سازمان مربوطه درج می شود. در همه کتابها باید این مهر درج می شود تا
مالکیت ان مشخص شود. مهر کتابخانه در کتابخانه های مختلف، با توجه به سلیقه کتابدار کتابدار یا مسئول کتابخانه ممکن است متفاوت باشد،اما انچه حائز اهمیت است اندازه متناسب مهرها می باشد؛نه انقدر بزرگ که فضای زیادی را اشغال کند و اطلاعات کتاب را مخدوش نمایند و نه انقدر کوچک که اطلاعات ان خوانا نباشد.
2:مهل ثبت:در مهر ثبت علاوه بر نام کتابخانه مربوطه،شماره و تاریخ ثبت نیز درج می شود.محل درج مهر ثبت،جایی مناسب در پشت صفحه عنوان کتاب است.کتابدار شماره ثبت و همچنین تاریخ ثبت کتاب را در قسمت مربوطه می نویسد.
سایر انواع مهر کتابخانه:
در کتابخانه های مختلف با توجه به کاربرد،نیاز،فرایندهای گوناگون کاری و سهولت بیشتر ان،مهرهای دیگری مانند مهر تاریخ،مهر سفارش،مهر تاخیر،مهر تمدید،مهر ابطال و غیره ممکن است تهیه شود. این مهرها بر اساس سفارش کتابخانه در جنس های مختلف مانند فلزی،ژلاتینی و چوبی توسط مهر سازها ساخته می شود. جنس ژلاتینی برای مهر کتابخانه مناسب تر است.
مهر تریخ:مهری است حاوی تاریخ روز که بیشتر برای استفاده روزمزه در میز امانت به کار می رود. به هنگام امانت،تاریخ برگشت آنهاراروی ًبرگه سررسیدً و ًبرگه های کتابً درج می نمایندتابه موقع عودت داده شود.این مهرهامعمولابه گونه ای هستندکه تغییر تاریخ آن ازنظرسال،ماه و روزبه سادگی صورت پذیرد.
مهرسفارش:دربرخی کتابخانه ها،خصوصاً کتابخانه های بزرگ و با حجم سفارش بالا،پخش سفارش جهت ایجاد نظم، هماهنگی و کنترل فرآیند های سفارش،مهری مخصوص تهیه می کند.یخش سفارش پس از دریافت کتاب ومطابقت ان با برگه سفارش و اطمینان از صحت در خواست و همچنین باز بینی فیزیکی کتاب ،ان را با مهر سفارش ممهور می کند. ان عمل بیشتر برای تایید بازبینی کتاب توسط این واحد است تا اگر کتابی اشتباهاً و بدون طی مرحله فوق به کتابخانه راه یافت،از طریق این مهر مشخص شود و مجدداً به واحد مربوطه عودت داده شود. بر روی این مهر معمولاً نام گروه یا بخش یا واحد تهیه کنند کتاب و نام سازمان یا موسسه مربوطه درج می شود. مهر سفارش معمولاً در اخرین صفحه کتاب ودر محلی که اطلاعات ان مخوش نشود درج می شود.
آماده سازی کتاب جهت امانت
بخش اامانت یکی از مهم ترین و پر کار ترین بخش های کتابخانه. به دلیل سرعت و دقت و ایجاد سهولت در ارائه خدمات در این بخش بسیار اساسی است. با توجه به حجم فعالیت ها و سایر ملاحظات از روش های گوناگونی برای ارائه خدمات امانت استفاده می شود که مهم ترین انها عبارتند از:1.استفاده از دفتر امانت
2.استفاده از برگه های امانت
3.استفاده از نرم افزارهای رایانه ای امانت
1.قبل از استفاده از برگه های امانت در کتابخانه ها،از دفتر امانت جهت درج اطلاعات مربوط به مربوط به امانت استفاده از دفتر امانت هنوز در کتابخانه های کوچک یا کتابخانه هایی که اعضای محدودی دارند و یا در کتابخانه هایی که در ابتدای کار با کمبود بودجه مواجه اند مرسوم است. در این روش، کتابدار با تهیه یک دفتر بزرگ،هر صفحه ان را به چند ستون تقسیم می کند و اطلاعات ضروری برای امانت یک کتاب را در ان درج می نماید.
در هر ستون،اطلاعات مربوطه توسط کتابدار یا امانت گیرنده درج می شود:در قسمت نویسنده،نام خانوادگی و سپس نام کوچک نویسنده درج می شود. عنوان کتاب تا جایی که جایی که امکان نوشتن ان در قسمت مربوطه وجود داشته باشد یادداشت می شود.نام امانت گیرنده،تاریخ برگشت و شماره ثبت نیز در ستون های مربوطه درج می شوند.در
قسمت ملاحظات،کتابدار می توان نکات مهم و ضروری مانند رزرو بودن کتاب، ارسال به صحافی و دیگر موارد را یادداشت نماید.
برای اینکه کتابدار بتواند در صورت لزوم بعضی از اطلاعات مانند فرد امانت گیزنده،تاریخ برگشت و غیره را سریعاً کنترل کند بهتر است چند صحفه از دفتر را به یکی از حروف الفباء اختصاص دهد و نام خانوادگی نویسنده کتاب را در قسمت الفبائی مربوطه بیاورد.
2.استفاده از برگه های امانت
در روش قبل،یعنی استفاده از دفتر امانت، پیدا کردن مورد نظر وقت زیادی را از کتابدار می گرفت. به مرور زمان ثابت شد این روش برای کتابخانه های بزرگ مناسب نیست. در نیتجه بعضی از کتابخانه ها شروع به استفاده از برگه های امانت نموده اند. برگه امانت برگه ای است از جنس مقوا و با ابعاد5/12*5/7 سانتیمتر که برای سهولت کار امانت از ان استفاده می شود.این برگه ها ها در دو نوع فارسی و لاتین وجود دارند و در جیب کتاب قرار میگیرند.
کاربرد برگه های امانت عبارتند از :
1.کتابدار براحتی می تواند به این اطلاعات دست یابد:چه کتابی، توسط چه کسی امانت گرفته شده است ودر چه تاریخی به کتابخانه عودت داده می شود.
2.کنترل تعداد کتاب های امانت داده شده امکان پذیر است.
3.میزان استفاده از هر کتاب در کتابخانه قابل سنجش است.
4. برای خرید نسخه های تکراری از کتاب های پر مراجعه می توان از اطلاعات ان استفاده نمود.
5. در مطالعات کتاب سنجی و تعیین علایق مراجعه کنندگان در موضوعات مختلف می توتند از ان استفاده نمود.
نحوه امانت و استفاده از برگه های امانت
هنگام امانت،نام و نام خانوادگی امانت گیرنده در ستون نام امانت گیرنده در زمان عودت کتاب بر اساس مقررات کتابخانه در ستون تاریخ برگشت درج می شود. بعضی کتابخانه ها مهر تاریخ در این قسمت استفاده می کنند.
برگه یا برگه های امانت کتاب نزد کتابدار در قسمت میز امانت برگه ارایی می شود. پس از عودت کتاب به کتابخانه، کتابدار روی نام امانت گیرنده و تاریخ برگشت خط کشیده و ان را ابطال می کند تا برگه ها را در جیب کتاب قرار دهد. سپس کتاب در قفسه چیده می شود.
کتابدار به هنگام قرار دادن برگه ها در جیب کتاب باید اطلاعات روی برگه ها را با اطلاعات مندرج در جیب کتاب مطابقت دهد تا از بروز هر گونه اشتباه جلوگیری شود.
3.استفاده از نرم افزارهای رایانه ای در امانت
پیدایش نرم افزار های فعالیت های کتابداری و اطلاع رسانی را سریع تر و دقیق تر از گذشته نموده است. بخش امانت یکی از بخش های اصلی و پر مراجعه در هر کتابخانه است که دائماً درگیر کارهای فوق العاده تکراری و ساده مانند امانت و رزرو مدرک،بازگشت مدرک،تمدید و دیر کرد مدرک و غیره می باشد. تمامی فعالیت های فوق رابه صورت مکانیزه نیز می توان انجام داد. برای مکانیزه نمودن بخش مانت، ابتدا اطلاعات مربوط به اعضای کتابخانه در نرم افزار وارد می شوند.بدین ترتیب برای هر یک از اعضا،پرونده ای رایانه ای تشکیل می شود که دارای شماره عضویت منحصر بفرد است. اطلاعات کتاب ها و شماره ثبت انها نیز معمولاً در نرو افزار کتابخانه وجود دارد. به هنگام امانت،شماره کتاب که بیشتر همان شماره ثبت است در پرونده امانت گیرنده درج می گردد. به هنگام عودت کتاب یا سایرموارد از شماره عضویت یا نام خانوادگی عضو برای بررسی و کنترل پرونده استفاده می شود. شماره ثبت یا شماره کتاب مذکور حذف و کتاب در قفسه چیده می شود. کتابداران می توانند مدت امکانت رااز طریق شماره عضویت و شماره ثبت کتاب تمدید نمایند. چنانچه فردی دیگر متقاضی کتابی باشد که امانت داده شده است،مشخصات ان کتاب در در متقاضی و لیست انتظار ثبت می شود.