کارکردهای بیمه در ایران

مقدمه
پیدایش نهاد بیمه و تحول و گسترش چشمگیر آن در جهان و از جمله در ایران ، مسئله ای است که در این تحقیق بحث و بررسی خواهد شد . ولی از آنجا که در این نوشتار ، کوشش ما بر این است که پدیده ی بیمه را مورد بررسی قرار دهیم ، ناگزیریم نخست مطالبی درمورد واژه بیمه ، اندیشه های بیمه در سده های مختلف ، خطر ، قانون بیمه ، بیمه گر و بیمه گذار عرضه بداریم. پس از این مقدمه چینی و زمینه سازی ضروری به بحث و بررسی رشته های گوناگون بیمه ، ارکان اصلی عقد بیمه و انواع بیمه های اتکائی و در پایان به نتیجه گیری خواهیم پرداخت.

واژه ی بیمه
درباره ی ریشه یابی واژه ی بیمه دیدگاه ها و نگرش ها گوناگون اند:
الف ) در فرهنگ معین آمده است که برخی بر این باورند که این واژه از زبان هندی و از واژه ی " بیما " گرفته شده است و ریشه ی سانسکریت دارد که با واژه ی " بیم " در زبان پارسی هم ریشه است و افزودن ( های ) وصفی آن را واژه ای پارسی می کند . بر پایه ی این برداشت ، دو واژه ی " بیم و بیما " هم دوش وهم ریشه اند .
ب) برخی دیگر بر این نظرند که " بیمه " ترجمان واژه ی روسی " استراخووانی " به معنای ضد بیم و ترس است و استدلال می کنند که نخستین بار روس ها در ایران به کارهای بیمه ای پرداختند . به همین جهت ، نزدیکی دو واژه ی " بیم و بیمه " ( تداعی معانی ) در ذهن مردم ، سراینده ای را بر آن داشته است تا از سر شکوه و درد بگوید:
بر هر که رسد بیمی ، بر بیمه نماید رو در بیمه ام و در بیم ، این با که توان گفتن
پ) برخی از مولفان نیز واژه ی بیمه را یکسره واژه ای پارسی می دانند و به استناد کتاب " مسالک و ممالک " ابواسحاق ابراهیم اصطخری می گویند که " بیمه " نام شهری در دیار طبرستان و دیلم بوده است.
به هر صورت ، ریشه و آبشخور واژگانی بیمه هر چه باشد ، معنا و مفهوم و مکانیسم مشارکتی و فنی آن یکی است و آن عبارت از ضمانت یا تضمین و پوشش گروهی سازمان یافته ای است که برای رویارویی با پیامد خطرها و ضررها و ایجاد آرامش و اطمینان و تعادل در زندگی اجتماعی واقتصادی انسان ها پایدار شده است . فرهنگستان ایران و قانون بیمه ، مصوب 1316 نیز واژه ی بیمه را به همین معنا و مکانیسم نگریسته و پذیرفته است . در سایر زبان ها نیز نهاد بیمه و واژه ی بیمه مفهوم و مکانیسم همانندی دارند.
فشرده آن که نهاد بیمه در معنا و مفهوم و مکانیسم امروزی خود در برگیرنده ی تضمین و تعهد جبران پیامدهای مالی خطرهای موضوع بیمه است . بدین معنا که ، شرکت های بیمه با گردآوری اشخاص در معرض خطر وسامانگری تعاون ومشارکت آنان ، طبق ضابطه های آماری ، پشتوانه ی مالی توانمندی را که بتواند پاسخگوی خسارت های احتمالی باشد سروسامان می دهند . ولی تا رسیدن همکاری انسان ها به شکل پیشرفته و سازمان یافته ی علمی امروزی ، مشارکت و همکاری برای جبران زیان ها در درازنای تاریخ بشر به صورت های ساده تری انجام می شده است و به تدریج با دگرگونی و تحول جامعه های انسانی به شکل امروزی درآمده است .

تاریخچه ی پیدایش و گسترش بیمه

1- اندیشه ی بیمه در دوران باستان
در دوران گذشته ، هرگاه یکی از افراد قبیله صدمه و زیانی می دید دیگر اعضای قبیله به او یاری می رساندند . به طور نمونه هنگامی که گرگ گوسفندان کسی را می درید و او دچار دشواری مالی و معیشتی می شد یا یکی از اعضای قبیله طعمه ی درندگان وحشی می شد یا بر اثر پیشامدهای آسمانی و جوی مانند صاعقه ( برق زدگی ) از بین می رفت سایر افراد قبیله به فرد یا خانواده ی زیاندیده کمک می کردند . این پدیده هنوز هم در زمان ما دیده می شود چنان که در روستاها هنگامی که یکی از روستانشینان در پی حادثه یا بیماری ناقص واز کار افتاده می شود یا از بین می رود اهل روستا هر یک به اندازه ی توانایی خود به زیاندیدگان یاری می رسانند . هنوز هم در میان دامپروران ما نگهداری گله ها و رمه ها را به نوبت می پذیرند .
در روستاها ، کشاورزان درو و خرمن کوبی محصول یکدیگر را بدون اجرت و پاداش به صورت کار رایگان انجام می د هند و این کردار کم کم به شکلی رسم و سنت و نوعی خویشکاری اخلاقی درآمده است . در واقع کمک رسانی ، همکاری و تعاون از ویژگی های هستی انسان و زایید ه ی زندگی اجتماعی و گروهی است . به سخن دیگر ، همراهی و همکاری انسان ها از قانون نیاز انسان به انسان وهمبستگی ذاتی و سرشتی آنان سرچشمه می گیرد و سیراب می شود . بایسته است یادآوری کنیم که در این کردار اجتماعی ، افراد قبیله یا مردم روستا و کشاورزان زیان وارد به اشخاص زیاندیده را جبران نمی کنند ، بلکه زیان روی آورده را ، در حدود توانایی مالی شان ، میان خود تقسیم و سرشکن می کنند. در واقع هدف یاری رساندن تسکین و آرام بخشی درد و رنج زیاندیدگان ودستگیری از همنوعان است و این همان کاری است که انسان های نیکوکار و سازمان های نیکوکاری و مدد رسانی در گذشته و اکنون انجام می دهند . البته این یاری رسانی ها ونیکوکاری ها با آنچه " بیمه " نامیده می شود از جهت مکانیسم یا ساخت و کار تفاوت دارند . ولی به هرحال ، بنیاد و چیستی و درون هستی همه ی این نهادها در " اصل تعاون و همیاری " ، که بافت پیوندی زندگانی انسان ها را می سازد ، ریشه و سرچشمه دارد . بر پایه ی پاپیروس به دست آمده ، سنگتراشان مصر باستان در 4500 ق م برای کمک به یکدیگر و پشتیبانی از خود در برابر حوادث و پیشامدهای زیانبار ، صندوقی ترتیب داده بودند که هر یک از آنان سهمی می پرداختند و از کمک های صندوق بهره مند می شدند .
در رم باستان نیز انجمن ها و گروه هایی وجود داشت که با تشکیل صندوق های پشتیبانی ، به هنگام نیاز ، به اعضای خود یاری می رساندند . وجوه گردآوری شده در این صندوق ها که به صورت حق عضویت ماهانه یا حق ورود دریافت می شد صرف هزینه ی کفن و دفن اعضای فوت شده می شد .
2- اندیشه ی بیمه در سده های میانی
در قرون وسطی میان یونانی ها و رومی ها معمول بود که بازرگانان با وثیقه گرفتن کشتی و کالا وامی ، با بهره ی زیاد ، به دریا نوردان و حمل ونقل کنندگان کالا می دادند . شرط بازپرداخت اصل و بهره ی وام مذکور فروش کالاها و مراجعت کشتی از سفر بود و چنانچه کشتی در امواج دریا و طوفان غرق می شد وام دهنده حق مطالبه ی وام خود را نداشت و طلب او سوخت می شد . برعکس ، چنانچه کشتی و کالا سالم به مقصد می رسیدند و اجناس به فروش می رفت وام دهنده نه تنها اصل وام خود را دریافت می کرد بلکه ، برای جبران ریسکی که به عهده گرفته بود ، سهم و بهره ی جالبی نصیبش می شد. حداقل این بهره 15 درصد و حداکثر آن 40 درصد بود. هر چند این عمل را مقدمه ی بیمه ی باربری دانسته اند ولی در واقع این عمل نوعی صرافی بوده است و با بیمه خیلی فرق دارد. زیرا در فن بیمه ، حق بیمه قبل از تحقق و شروع خطر بین دو طرف تعیین وتوافق می شود در حالی که طبق این رسم ؛ حق تضمین و هزینه ی قبول ریسک ( بهره) بعد از پایان خطر وصول می شد و چه بسا به علت غرق کشتی یکسره وصول نمی شد مضاف بر اینکه که مبلغ دریافتی بابت تضمین خطر هم تناسبی با ریسک قبول شده نداشت .
روحانیون و کلیساییان ، که در این زمان تنها قدرت حاکم و انحصاری جامعه بودند، این عمل را رباخواری به شمار آوردند و پاپ گرگوار نهم ، در 1227 میلادی ، ضمن فرمانی آن را منع و تحریم کرد . برای گریز از این منع و تحریم ، بازرگانان و سوداگران شکل قضیه را تغییر دادند و ترتیبی اتخاذ کردند که به موجب آن با دریافت مبلغی که پیشاپیش بین دو طرف معین می شد خسارت یا از بین رفتن کشتی و کالا راتضمین می کردند و به عهده می گرفتند . این فرمول جدید دیگر متضمن مشارکت وام دهنده در منافع حاصل از فروش کالاها نبود زیرا ضامن پیشاپیش مبلغی بابت تعهد و تضمین خود دریافت می کرد . این عمل مقدمه ی بیمه ی دریایی بود و بیمه ی حمل و نقل از همین جا شکل گرفت و اولین قرارداد بیمه ی دریایی در اوایل قرن چهاردهم در ایتالیا ( بندر جنوا ) منعقد شد . ولی باید توجه داشت که در قرون وسطی شرکت های معاضدت و مشارکت متقابل نیز وجود داشته است که رژیم فئودالیته ی آن زمان تشکیل آنها را تسهیل و تسریع می کرده است . چنان که مجامعی به نامن ژیلد ( Gildes) را افراد یک صنف و حرفه مانند پیشه وران وکسبه و هنرمندان و… برای کمک و معاضدت به یکدیگر به وجود آوردند.
3- بیمه به صورت امروزی
الف)بیمه ی عمر
این رشته در قرن پانزدهم پیدا شده است . بیمه ی عمر هم ، مانند بیمه ی دریایی ، ابتدا جنبه ی شرط بندی داشت چنان که در شمال ایتالیا روی مرگ و زندگی افراد شرط می بستند . ولی چون این امر برخلاف نظم جامعه بود مقام های کلیسا آن را منع و تحریم کردند . به هر حال اولین تضمین هایی که در این زمینه داده می شد به صورت تضمین تکمیلی بیمه ی دریایی بوده است . بدین معنا که بردگانی که با کشتی حمل می شدند، همانند کالاهای تجاری قابل حفاظت ، بیمه می شدند . بعدها این نوع تضمین توسعه یافت و ناخدا و کارکنان کشتی و مسافران آن بیمه ی عمر شدند . اولین بیمه نامه ی عمر به تاریخ 1583 میلادی در شهر لندن یافت شده است . شرایط و مقررات بیمه ی عمر در این زمان جنبه ی تجربی و آزمایشی داشت تا آن که در قرن هفدهم براساس اصول علم احتمال ها ، که بلز پاسکال دانشمند فرانسوی کشف کرده بود ، بیمه ی عمر به صورت امروزی پی ریزی شد و انگلیسی ها اولین کسانی بودند که اصول ریاضی پاسکال را در این رشته به کار بردند.

ب)بیمه ی آتش سوزی
این رشته در پایان سده ی هفدهم ، در زمانی که تمرکز شهری و افزایش جمعیت موجب توسعه ی آتش سوزی می شد به وجود آمد. در سال 1666 یکی از مغازه های نانوایی شهر لندن دچار آتش سوزی شد . آتش سوزی به سرعت به ساختمان های مجاور سرایت کرد و مدت چهار روز طول کشید و دراین مدت نزدیک به 13000 خانه و 70 کلیسا در چهارصد خیابان شهر به مساحت 175 هکتار ویران شدند. این فاجعه ی وحشتناک افراد مآل اندیش را به فکر جست و جوی وسیله و راه حلی برای جبران پیامدهای زیانبار آتش سوزی انداخت. یکی از ساکنان لندن به نام ادوارد لوید به فکر افتاد که در قهوه خانه اش دفتر بیمه باز کند . این دفتر به تدریج رونق گرفت و نه تنها بیمه ی آتش سوزی بلکه خطرهای دیگری را نیز بیمه می کرد و در قرن های اخیر به قدری وسعت یافت که امروز مهم ترین موسسه بیمه جهانی است و به نام لویدز لندن معروف است . به علاوه مسئولان امور در انگلستان ، که از خسارت های سنگین فاجعه ی آتش سوزی 1666 متاثر شده بودند ، در سال 1667 به فکر تاسیس (Fire office) افتادند . این فکر در سال 1717 در فرانسه به صورت دفتر حمایت از حریق زدگان عملی شد و به تدریج صندوق هایی برای کمک به زیاندیدگان از آتش سوزی تشکیل شد که هنوز هم وجود دارند. بالاخره در سال 1753 در فرانسه کمپانی بیمه ی ژنرال برای فعالیت در رشته ی بیمه ی آتش سوزی از قرن نوزدهم آغاز شد و عامل اصلی این توسعه وتحول ، رشد صنعت و تجارت و بهبود وضعیت اقتصادی کشورهای اروپایی بوده است .
ج)بیمه ی حوادث
پیدایش رشته ی حوادث خیلی دیرتر از سه رشته ی مذکور بوده است .
این رشته در پی پیدایش وتوسعه ی ماشینیسم (کارخانجات ، وسایل حمل ونقل موتوری و..) به وجود آمد. در واقع حوادث کار در کارخانه ها ، که موجب صدمه وخسارت کارگران می شد ، بیمه گران را به فکر انداخت که پیامد این حوادث را بیمه و تضمین هایی در این زمینه عرضه کنند . در فرانسه ،در سال 1898 قانونی وضع شد که کارفرمایان را در مقابل کارگران و کارکنان خود مسئول جبران خسارت های ناشی از حوادث کار دانست. این سیستم تا سال 1946، که قانون بیمه های اجتماعی فرانسه وضع شد، در حال توسعه ، و مشکل گشایی بوده و کارگرانی راکه بر اثر حوادث کار مصدوم می شدند حمایت می کرده است . ازدیاد و توسعه ی وسایل نقلیه ی موتوری و تمرکز جمعیت ، که موجب افزایش حوادث اتومبیل شده بود ، بیمه گران را به فکر بیمه کردن این قبیل حوادث انداخت . بدین ترتیب رشته ی بیمه ی حوادث و تصادف وسایل نقلیه ی موتوری در اوایل قرن نوزدهم به وجود آمد .
انواع بیمه های حوادث با تنوع و توسعه ی فعالیت های اقتصادی و اجتماعی یکی بعد از دیگری به وجود آمد که به موقع از آنها صحبت خواهیم کرد .
به طور کلی غیر از رشته ی بیمه ی دریایی ، که از تغییر شکل شرط بندی و سفته بازی توانگران و بازرگانان قدیم به وجودآمده است ، سایر رشته های بیمه اعم از آتش سوزی و حوادث به ویژه بیمه های عمر و بیمه های اجتماعی براساس تعاون و همبستگی انسان شکل گرفته اند. رشته ی بیمه ی دریایی نیز پس از تغییر ، شکلی پیدا کرد و در مسیر واقعی و علمی افتاد و براساس تعاون و همکاری گروه های انسانی ، که سرمایه ها و کالاهای خود را در معرض خطر مشترک می دیدند ، قرار گرفت . ولی به هر حال این رشته ی خاص بیمه ای که زاده ی تجارت و لازمه ی آن است ، بیش از سایر رشته های بیمه ، رنگ و ماهیت تجارتی دارد . این رشته ی کهن عرف و مقررات ویژه ای دارد و به همین جهت از سایر رشته های بیمه نیز متمایز است .

مفهوم خطر در بیمه
واژه ی " خطر" در زبان پارسی معناهای گوناگونی دارد . خطر به معنای قدر ، مرتبه ، شرف ، بزرگی ، اهمیت ، ضرر ، زیان ، آفت ، آسیب ، بلا ، هلاک ، تلف ، هراس ،خوف و … است .
واژگانی همچون خطر کردن ( خود را به خطر انداختن ، تهور ) و خطرمند ( گرانبها و قیمتی ) و خطرناک ( پر خطر ، مهلک ، مخوف ، هولناک ) از آن گرفته و ساخته شده است .

تکنیک بیمه و تعریف فنی آن

قانون بیمه در تعریف بیمه می گوید : " بیمه عقدی است که به موجب آن یک طرف تعهد می کند در ازای پرداخت وجه یا وجوهی از طرف دیگر ، در صورت وقوع یا بروز حادثه ، خسارت وارده بر او را جبران نموده یا وجه معینی بپردازد . متعهد را بیمه گر ، طرف تعهد را بیمه گذار ، وجهی را که بیمه گذار به بیمه گر می پردازد حق بیمه وآنچه را که بیمه می شود موضوع بیمه نامند . "

ارکان اصلی عقد بیمه
1- بیمه گر (Insurer)
بیمه گرشخصی حقوقی است که درمقابل دریافت حق بیمه ازبیمه گذار ،جبران خسارت و یا پرداخت وجه معینی را درصورت وقوع حادثه تحت پوشش به عهده می گیرد. بیمه گر شخصی است که شغل او بر عهده گرفتن عواقب خطرناک موضوع عقد بیمه است . حدود مسئولیت بیمه گر عبارت است از :" تفاوت مال بیمه شده بلافاصله قبل از وقوع حادثه با قیمت باقیمانده آن بلافاصله بعد از حادثه ."
خسارت به پول نقد پرداخت خواهد شد . در بیمه های به شرط جایگزینی ، بیمه گر ملزم است که عوض موضوع بیمه را در مدتی که از آن عرفاً کمتر نمی شود تهیه کند و تحویل دهد .

2- بیمه گذار (Insured/Assured)
بیمه گذار شخص حقیقی یا حقوقی است که طرف تعهد بیمه گر است و با پرداخت حق بیمه ، جان ، مال یا مسئولیت خود و یا دیگری را تحت پوشش بیمه قرار می دهد . بیمه گذار ممکن است شخص حقیقی یا حقوقی باشد . همچنین ممکن است اصیل باشد یا به یکی از عناوین قانونی نمایندگی صاحب مال یا شخص ذی نفع را داشته و یا مسئولیت حفظ آن را از طرف ذی نفع داشته باشد. در عقد بیمه وظایف بیمه گذار عبارت است از :
الف ) اظهار اطلاعات واقعی درباره ی موضوع عقد بیمه در زمان انعقاد قرارداد .
ب) اظهار تشدید خطر در اثنای عقد بیمه .
پ) اعلام خسارت واقع شده در فرصت مقتضی .
ت) مراقبت متعارف از شیء یا شخص مورد بیمه .
ث) پرداخت به موقع حق بیمه .

3- موضوع بیمه
ماده 4 قانون بیمه می گوید :" موضوع بیمه ممکن است مال باشد یا منفعت یا هر حق مالی یا هر نوع مسئولیت حقوقی مشروط بر این که بیمه گذار نسبت به بقای آنچه بیمه می کند ذی نفع باشد و همچنین ممکن است بیمه برای حادثه یا خطری باشد که از وقوع آن بیمه گذار متضرر گردد ." بنابراین مورد بیمه می تواند شخص ، شیء یا مسئولیت و یا میزان معینی وجه نقد باشد . چنانچه بیمه شخص باشد بیمه گر در مقابل فوت ، حیات ، بیماری ، از کار افتادگی و نقص عضو بیمه شده متعهد خواهد بود . این نوع بیمه را بیمه اشخاص می نامند .
در صورتی که مورد بیمه شی ء باشد ، بیمه گر در مقابل خسارت وارده به آن شی ء متعهد خواهد بود ، ( مثل آتش سوزی اموال منقول و غیر منقول، بیمه حمل و نقل کالا ، بیمه هواپیما و کشتی ، بیمه اتومبیل ، بیمه مرگ و میر حیوانات و بیمه محصولات کشاورزی ) این نوع بیمه را بیمه اشیاء یا اموال می نامند . همچنین مورد بیمه ممکن است مسئولیت بیمه گذار در مقابل دیگری باشد که دراین صورت بیمه گر متعهد است که چنانچه در نتیجه حادثه ای که بیمه گذار مسئول آن باشد به دیگری خسارت وارد شود ، خسارت آن شخص را جبران کند ( مانند بیمه مسئولیت اتومبیل ، بیمه مسئولیت کارفرما ، بیمه مسئولیت حرفه ای پزشکان و…) این نوع بیمه را بیمه مسئولیت ( Liability Insurance) می نامند . همچنین در بیمه های پولی موضوع بیمه مقادیری پول مانند پول در صندوق و پول در حمل است .

4- حق بیمه (premium)
حق بیمه وجهی است که بیمه گذار به بیمه گر می پردازد تا در مقابل ، بیمه گر در صورت وقوع حادثه و ایجاد خسارت ، زیان وارده را جبران کند و یا مبلغی به بیمه گذار و یا ذی نفع ، از قرارداد یا اشخاص ثالث بپردازد .
5- بیمه نامه (policy)
بیمه نامه سندی است که با توجه به قانون و مقررات بیمه و براساس پیشنهاد بیمه گذار و موافقت بیمه گر تنظیم می شود و بیمه گر در اختیار بیمه گذار قرار می دهد. در بیمه نامه حدود وظایف ، تکالیف و تعهدات طرفین تحت عناوین شرایط عمومی ، شرایط پیوست و شرایط خصوصی تعیین می شود.

انواع بیمه
موضوع بیمه ممکن است مال باشد اعم از عین و منفعت یا هر حق مالی یا هر نوع مسئولیت حقوقی مشروط بر این که بیمه گذار نسبت به بقای آنچه بیمه می دهد ذی نفع باشد و همچنین ممکن است بیمه برای حادثه یا خطری باشد که از وقوع آن بیمه گذار متضرر می گردد.
قانون بیمه در سایر مواد خود ، به طور پراکنده و برحسب مورد ، از بیمه های آتش سوزی ، حمل ونقل ، عمر و شکستن عضو و بیمه ی اموال منقول و غیر منقول یاد می کند .
درتکمیل این روال و عرف جهانی بیمه گری ، شورای عالی بیمه در آیین نامه ی شماره ی 2 خود ، مصوب 27 فروردین 1351 ، انواع معامله های بیمه ای را به شرح زیر اعلام می کند:

– انواع بیمه های زندگی
– انواع بیمه های حوادث شخصی
– بیمه های درمانی
– بیمه ی آتش سوزی و خطرهای تبعی از قبیل انفجار ، دزدی ، زلزله ، سیل و سقوط هواپیما .
– بیمه ی باربری
– بیمه ی وسایل نقلیه آبی و مسئولیت مدنی مربوط به آن
– بیمه ی هواپیما و مسئولیت مدنی مربوط به آن
– بیمه ی اتومبیل و مسئولیت مدنی مربوط به آن
– بیمه ی مسئولیت مدنی عمومی
– بیمه ی مسئولیت های حرفه ای
– بیمه های تمام خطر مقاطعه کاری و نصب و مسئولیت مدنی مربوط به آن
– بیمه ی پول در صندوق و در حین حمل
– بیمه ی صداقت و امانت کارمندان
– بیمه ی مربوط به اکتشاف و استخراج نفت و صنایع وابسته .

بخش بندی انواع بیمه
در تقسیم بندی که برحسب موضوع بیمه یا مورد بیمه معمول شده است بیمه های بازرگانی را به چهار شاخه ی جداگانه شامل : بیمه های اموال ، بیمه های اشخاص ، بیمه های مسئولیت مدنی و بیمه های اتکائی دسته بندی می کنند. در تقسیم بندی دیگری ، سخن از بیمه های بحری ( دریایی ) و غیر بحری ( خشکی وهوایی ) است . تقسیم بندی اخیر بیشتر جنبه ی تاریخی دارد . بدین معنا که ، چون بیمه ی دریایی کهن ترین رشته ی بیمه های بازرگانی است و سرشت وخصلت ریسک های دریایی ( آبی ) را دارد ، از بیمه های زمینی یا خشکی و هوایی متمایز شده است .
1- انواع بیمه های اموال
الف) بیمه ی آتش سوزی
قرار داد بیمه آتش سوزی توافقی بین بیمه گذار و بیمه گر است ، به طوری که بیمه گر در مقابل دریافت حق بیمه ، برای مدت معینی متعهد می شود که زیان های مالی را که بر اثر آتش سوزی یا خطرهای دیگر به بیمه گذار وارد شده است جبران کنند.
تعهد بیمه گر محدود به مبلغی است که به آن سرمایه ی بیمه شده اطلاق می شود . از ضروریات بیمه آتش سوزی آن است که بین بیمه گذار وبیمه گر باید پیشنهاد و قبولی قطعی رد و بدل شود .
در این رشته از بیمه ، خسارت های ناشی از وقوع آتش سوزی ، انفجار و صاعقه ، وارده به اموال منقول و غیر منقول اشخاص حقیقی یا حقوقی جبران می شود.
در بیمه های آتش سوزی علاوه بر خطرهای ذکر شده خسارت های ناشی از طوفان ، سیل ، زمین لرزه و آتش فشان ، رانش زمین ، سقوط بهمن ، سقوط هواپیما و هلی کوپتر ، سرقت اموال و اثاث ، ضایعات ناشی از آب باران و ذوب برف ، ضایعات ناشی از ترکیدگی لوله آب و بسیاری از خطرهای دیگر تحت عنوان خطرهای اضافی تبعی با درخواست بیمه گذار تحت پوشش قرار می گیرد . اماکن و مراکزی را که در بیمه های آتش سوزی بیمه می شوند ، می توان به سه دسته تقسیم کرد : 1- مراکز صنعتی ، 2- مراکز غیر صنعتی ، 3- واحدهای مسکونی .

ب) بیمه حمل و نقل دریایی
بیمه دریایی عبارت است از عملی که بیمه گر با دریافت حق بیمه از طرف دیگر ( بیمه گذار ) تعهدی را که به نفع او یا به نفع شخص ثالث قبول می کند . این تعهد در صورت وقوع خطری که در قبال آن مورد بیمه ، بیمه شده است ایفا می شود ، به شرط آن که خطر مزبور به مناسبت کشتیرانی یا حمل و نقل دریایی تحقق یابد ، یا این که در جریان کشتیرانی ، حمل و نقل دریایی واقع شود . خطرهایی که معمولاً بیمه می شوند عبارت اند از :
1- حوادث طبیعی ماند غرق شدن کشتی ، به گل نشستن کشتی ، آتش سوزی و تصادم .
2- خطرهایی که منشای پیدایش آنها کسانی هستند که در کشتی حضور دارند ( مانند به دریا انداختن کالا ، تغییر اجباری مسیر کشتی یا مسیر آن ، خطری که فرمانده یا خدمه ی کشتی به طور عمدی یا بر اثر غفلت و بی احتیاطی به کشتی یا کالا یا هر دو زیان برساند ، بارگیری و تخلیه ی کشتی )
3- خطرهایی که سرچشمه پیدایش آنها کسانی هستند که خارج از کشتی قرار دارند.(مانند غارت دریایی و دزدی )

پ) بیمه حمل و نقل کالا
بیمه باربری : بیمه حمل و نقل کالا که در کشور ما به بیمه باربری مشهور است قدیمی ترین رشته بیمه بازرگانی است . در این نوع بیمه ، خسارت وارده به کالا در مسیرحمل بر اثر وقوع خطرهای بیمه شده جبران می شود .
به علت این که اشخاص ذی ربط در معاملات بین المللی ( مانند خریدار ، فروشنده ، بانک و شرکت های حمل و نقل ) ملیت های مختلفی دارند و در هر یک از کشورهای مذکور ، قوانین ومقررات خاصی حاکم است ، در اکثر کشورهای دنیا از شرایط یکسانی در هنگام صدور بیمه نامه های باربری استفاده می شود .
ت) بیمه هواپیما
انواع بیمه هواپیما عبارت اند از :
1- بیمه بدنه : مدت بیمه بدنه یک سال است و برای مدت های کمتر از یک سال حق بیمه بیش تری باید پرداخت شود . تعهد بیمه گر بیمه بدنه هواپیما تعمیر ، تعویض و جایگزینی قسمت های آسیب دیده ناشی از تحقق خطر مورد بیمه است .
2- سایر بیمه های هواپیما 🙁 الف ) بیمه خسارت های کلی که در قرارداد ذکر می شود؛ (ب) بیمه ریسک های بر روی زمین که با پرداخت حق بیمه ی اضافی با بیمه ی تمام خطر تامین بیمه ای دارد و برای هواپیماهایی که بر روی زمین هستند یا تحت تعمیر قرار دارند استفاده می شود ؛ (پ) بیمه قطعات یدکی ، این قطعات شامل موتورهای یدکی ، قطعات دیگر هواپیما بر روی زمین یا در آشیانه هاست که بیمه می شوند ؛ (ت) بیمه از دست دادن منافع . در این نوع پوشش ، بیمه گر زیان وارده به بیمه گذار را که به دلیل خسارت وارده قادر به استفاده از هواپیما نیست جبران می کند ؛ (ث) بیمه عدم النفع . در این نوع بیمه ، بیمه گر پرداخت هزینه هایی را که به دلیل وقوع حادثه متحمل می شود به عهده می گیرد . برای مثال به جای هواپیمای آسیب دیده هواپیمای دیگری اجاره می کند ؛ ( ج) بیمه مسئولیت هواپیما .
بیمه گذار در مقابل جبران زیان و خسارت وارده به مسافران ، بار همراه ، بار غیر همراه ، خسارت مالی و جانی وارده بر روی زمین قانوناً مسئول است و باید جبران کند . این بخش از بیمه نامه ، بیمه مسئولیت در مقابل اشخاص ثالث است.
ث) بیمه مهندسی
بیمه مهندسی رشته ی نوپایی در صنعت بیمه است . فعالیت در این رشته در بازارهای جهانی نخستین بار در سده ی هجدهم از بیمه دیگ بخار در انگلستان شروع شد .
امروزه انواع مختلف بیمه نامه های مهندسی صادر می شود. از انواع بسیار متداول بیمه های مهندسی به خصوص در ایران ، بیمه های تمام خطر مقاطعه کاران ، تمام خطر نصب و تمام خطر ماشین آلات ( بیمه شکست ماشین آلات ) راه سازی و ساختمانی و کشاورزی ، بیمه تجهیزات الکترونیک ، ظروف تحت فشار و … است. که در اینجا به توضیح برخی از این موارد می پردازیم.

بیمه تمام خطر مقاطعه کاران ( CAR):
این نوع بیمه از متداول ترین انواع بیمه های مهندسی است که به موجب آن تقریباً کلیه خسارت هایی را که در تما م طول زمان احداث ساختمان به اشخاص ثالث وارد آید پوشش می دهد . برای مثال می توان احداث ساختمان های مسکونی و اداری ، بیمارستان ها ، مدارس ، کارخانه ها ، نیروگاه ها ، فرودگاه ها ، تاسیسات راه آهن ، پل ها ، سدها و یا هر نوع کار ساختمانی دیگر را نام برد . مدت این بیمه برابر با مدت قرارداد ساخت و دوره آزمایش است و علاوه بر آن معمولاً دوازده ماه نیز به عنوان دوره نگهداری منظور می شود .عمده خسارت هایی که در این نوع بیمه تحت پوشش قرار می گیرند عبارت اند از :
آتش سوزی ، صاعقه ، انفجار ، سیل ، طغیان آب ، برف ، هر نوع طوفان ، زمین لرزه ، نشست و لغزش زمین و صخره ها و دزدی . همچنین خسارت های ناشی از اجرای ناصحیح کار ، عدم مهارت ، سهل انگاری ، اعمال توام با سوء نیت . اشتباهات فردی ، خسارت وارده به اشخاص ثالث و …نیز تحت پوشش قرار می گیرد .
بیمه تمام خطر نصب ( EAR):
در بیمه تمام خطر نصب کلیه خطرهای محتمل در تمام طول زمان احداث پروژه ( شامل دوره انبارداری ، دوره نصب و دوره راه اندازی ) تحت پوشش قرار می گیرد . هدف اصلی این بیمه عرضه تامین جامع و کافی در مقابل تمام خطرهای مربوط به نصب ماشین آلات و تجهیزات و همچنین نصب هر گونه سازه با اسکلت فلزی است .
موضوع این بیمه می تواند ساخت و نصب انواع کارخانه ها ، عملیات لوله گذاری خطوط لوله ، پالایشگاه ها ، نیروگاه ها ، توربین ها ، ژنراتورها و دیگ های بخار باشد .
عمده خسارت هایی که در این نوع بیمه تحت پوشش قرار می گیرند عبارتند از :
آتش سوزی ، انفجار ، صاعقه ، سیل ، طغیان آب ، باران ، برف ، هر نوع طوفان ، زمین لرزه ، نشست و لغزش زمین وصخره ها و دزدی . همچنین خسارت های ناشی از خطا در نصب ، سهل انگاری ، عدم مهارت ، بی تجربگی ، اعمال توام با سوء نیت ، اتصال کوتاه ، ولتاژ بیش از حد ، فشار یا خلاء بیش از حد و … نیز تحت پوشش قرار می گیرد .
بیمه تمام خطر ماشین آلات ساختمانی و راه سازی :
این نوع بیمه از انواع بیمه های مهندسی است که برای ماشین آلاتی که فاقد شماره شهربانی هستند و معمولاً برای کار در پروژه ها از آنها استفاده می شود ، طراحی شده است . برای مثال می توان از انواع جرثقیل ، لودر ، بولدوزر و یا هر نوع ماشین آلات ودستگاه هایی که در محل اجرای پروژه ساختمانی مورد استفاده قرار می گیرند نام برد .
این نوع بیمه از انواع بیمه های تمام خطر است که به جز چند استثنا که در بیمه قید شده است تقریباً هر گونه زیان یا خسارت ناگهانی و غیر قابل پیش بینی وارده به مورد بیمه را جبران می کند .

ج) بیمه زیان پولی ( pecuniardins)
موضوع بیمه ی زیان پولی تامین بیمه ای برای جبران زیان های پولی غیر مادی بیمه گذار است ( مانند از دست دادن درآمد ، سود ، منفعت یا کاهش ارزش به شکل پول ) . بیمه های زیان پولی به سه شاخه ی بیمه ی اعتبار ، بیمه ی تضمین و بیمه ی عدم النفع تقسیم می شوند .
1- بیمه اعتبار :
اعتبار در نزد موسسات مالی و اعتباری این گونه تعریف می شود :" مذاکره ظرفیت و توانایی اشخاص فعال در بخش های مختلف اقتصادی برای استفاده از منابع بستانکاری در اختیار در چارچوب ضوابط و مقررات " بنا به تعریف شورای عالی بیمه ، بیمه اعتبار عبارت از ظرفیت بدهی مشتریان است که از طرف بنگاه های اقتصادی در قبال عرضه ی کالا و خدمات یا بانک ها و موسسات مالی و اعتباری به صورت تسهیلات مالی در اختیار مشتریان قرارمی دهد.
اصطلاح بیمه اعتبار به معنای مجموعه ای از تسهیلاتی است که به گیرنده اعتبار داده می شود تا به او کمک کند که ریسک عدم پرداخت را ، اعم از این که در هر نوع فعالیت تجاری دیگر در داخل یا خارج کشور تامین کننده مالی باشد ، پوشش دهد . بیمه اعتبار از جمله فعالیت های مشترک بین بانک و بیمه است .
بیمه اعتبار عدم پرداخت خریدار را به فروشنده تعهد می کند . یعنی اگر خریدار به موقع بهای کالای خریداری شده را نپردازد بیمه گر خواهد پرداخت . در ایران اصولاً بین بیمه اعتبار وبیمه تضمین اشتباه برداشت می شود .
2- بیمه تضمین :
در بیمه تضمین ، موضوع بیمه میزان معینی وجه نقد است که بیمه گر در نقش ضامن بیمه گذار ، در صورتی که وی تحت شرایط قرارداد قادر به پرداخت نباشد ، به عهده می گیرد .
ضمانت نامه و شرایط تضمین :
ضمانت نامه ، قرارداد فرعی است ، زیرا یک طرف اجرای قرارداد از طرف بدهکار یا متعهد را به موجب قرارداد اصلی که بین متعهد و متعهد له یا بستانکار و بدهکار منعقد شده است تضمین می کند . بنابراین ، قرار داد باید وجود داشته باشد تا اجرای آن در موعد مقرر به موجب ضمانت نامه تضمین شود.
تفاوت بیمه های اعتبار و ضمانت نامه ها :
چون گاهی بین بیمه های اعتبار و موسسات تضمین اعتبار اشتباه می شود لذا تفاوت های این دو را تشریح می کنیم . این بررسی از دو جنبه صورت خواهد پذیرفت : از جنبه قانونی و از جنبه اجرایی .
از جنبه قانونی : اصول اساسی حاکم بر بیمه های اعتبار مشابه با سایر بیمه های بازرگانی است . بیمه های اعتبار، براساس اصل نفع بیمه ای صادر می شوند.
" نفع بیمه ای عبارت از نفعی است که برای بیمه گذار نسبت به آنچه بیمه می کند ایجاد می شود . وارد آمدن هر گونه آسیب احتمالی به مورد بیمه به اثر وقوع خطرهای بیمه شده باعث ضرر و زیان مالی بیمه گذار می شود ."
براساس تعریف فوق ملاحظه می شود که در بخش عمده ای از عملیات بیمه های اعتبار صادرات کالا و خدمات و سرمایه گذاری و بیمه های اعتباری داخلی ، بیمه گذار و ذی نفع بیمه نامه شخصیت واحدی تشکیل می دهند . این امر از مهم ترین موارد تمایز بیمه نامه های اعتبار از ضمانت نامه های رایج است .
ممکن است استفاده کنندگان از این نوع محصول بیمه ای آن را با ضمانت نامه های صادره ی بانک ها اشتباه بگیرند و توقع کاربرد ضمانت نامه ای را از ضمانت نامه های صادره ی بانک ها اشتباه بگیرند و توقع کاربرد ضمانت نامه ای را از این گونه محصولات داشته باشند . در حالی که این محصول بیمه ای صرفاً ریسک های مرتبط با استفاده کننده آن را ، در چارچوب شرایط خاص ، که مرتبط با حادثه است ، پوشش می دهد .
از جنبه حقوقی ماده 684 قانون مدنی ، عقد ضمان را بدین صورت بیان می کند : " عقد ضمان عبارت است از این که شخصی مالی را که بر ذمه دیگری است به عهده بگیرد . متعهد را ضامن ، طرف دیگر را مضمون له و شخص ثالث را مضمون عنه یا مدیون اصلی می گویند ." حال آن که براساس قوانین بیمه ، عقد بیمه ای ، عقدی است که به موجب آن یک طرف تعهد می کند که در ازای پرداخت معینی از طرف دیگر در صورت وقوع حادثه خسارت وارده به او را جبران کند و یا وجه معینی بپردازد . متعهد را بیمه گر و طرف تعهد را بیمه گذار می نامند.
براساس تعاریف فوق مشخصاً فرق اساسی ضمانت نامه و بیمه نامه در وقوع حادثه و مرتبط با آن است . اصولاً ضمانت نامه برای موضوعی تعریف نشده صادر می شود که درصد احتمال وقوع آن محقق است .بنابراین محصول بیمه ای نمی تواند براین پایه مورد بهره برداری قرار گیرد ، زیرا براساس ماده 18 قانون بیمه هرگاه معلوم شود خطری که برای آن بیمه تحصیل شده قبل از عقد قرارداد محرز بوده است ، قرار داد بیمه باطل و بی اثر است . لذا با عنایت به روشن بودن تعهد ضامن در ابتدای عقد نمی توان از بیمه نامه ای تحت عنوان ضمانت نامه بدین نحو استفاده کرد .
ضمانت نامه در سیستم بانکی براساس دریافت وثایق از مشتریان صادر و به عنوان حساب های زیر خط در ترازنامه آن موسسات طبقه بندی می شوند.
از نظر اجرایی : بیمه اعتبار در ایران براساس مفاد آیین نامه شماره 51 مصوب شورای عالی بیمه تحت عنوان " آیین نامه قرارداد گروهی بیمه اعتبار داخلی " انجام می گیرد .
در ماده 1 آیین نامه ذکر شده که منظور از " اعتبار " در آیین نامه مزبور ، ظرفیت بدهی مشتری است که از طرف بنگاه های اقتصادی در قبال عرضه کالا و خدمات یا بانک ها و موسسات مالی و اعتباری که مجوز بانک مرکزی را دارند به صورت تسهیلات مالی در اختیار مشتریان قرار می گیرد و مطالبات ناشی از این فعالیت ها در معرض ریسک عدم بازپرداخت قرار خواهد گرفت .
درماده 2نیز آمده است : شرکت های بیمه موظف اند که قراردادهای بیمه اعتبار را در چارچوب ضوابط این آیین نامه به صورت گروهی ولی فقط با اشخاص حقوقی مذکور در ماده 1 منعقد کنند ، مشروط به اینکه فعالیت های اقتصادی آنها متضمن ریسک عدم بازپرداخت مطالبات ناشی از اعتبارات اعطایی آنها باشد .
با دقت در مفاد آیین نامه مزبور مشخص می شود که بیمه گذار در این نوع قراردادها صرفاً اشخاص حقوقی ( بنگاه های اقتصادی عرضه کننده ی کالا و خدمات به مشتریان و بانک ها و موسسات مالی و اعتباری پرداخت کننده تسهیلات مالی به مشتریان ) هستند و شرکت بیمه نیز به عنوان بیمه گر ریسک مطالبات ناشی از عدم ایفای تعهدات مشتریان این اشخاص حقوقی را تحت پوشش بیمه اعتبار خود قرار می دهد .
اگر بخواهیم که نوع رابطه بین مشتری ، بانک ، بیمه و شرکت تضمین را نشان دهیم ، روابط مزبور به شرح زیر خواهد بود :
شرکت تضمین اعتبارات ← مشتری ← بانک ← شرکت بیمه
شرکت تضمین در سمت مشتری قرار می گیرد و بازپرداخت تسهیلات گیرنده اعتبار ( مشتری ) به بانک را ضمانت می کند . در ضمن فعالیت آن زیر نظر بانک مرکزی و بر طبق قانون عملیات بانکی بدون رباست . در صورتی که شرکت بیمه در سمت بانک قرار می گیرد و به عنوان بیمه گر ، ریسک عدم بازپرداخت یا تاخیر در بازپرداخت مطالبات بیمه گذار ( بانک ) از گیرندگان اعتبار ( مشتریان ) را تحت پوشش قرار می دهد . فعالیت آن هم زیر نظر بیمه مرکزی و بر طبق قانون بیمه و مصوبات شورای عالی بیمه انجام می گیرد .
شرکت های بیمه برای این که بتوانند به صدور بیمه نامه های تحت عنوان " بیمه نامه اعتباری موردی " بپردازند که در آن اعتبار گیرنده ( مشتری بانک ) در مقام بیمه گذار قرار می گیرد و شرکت بیمه با صدور بیمه نامه ، پرداخت بدهی بیمه گذار را تضمین می کند ، پیشنهادهایی را به شورای عالی بیمه ارسال کردند که موضوع در اجرای بند 3 ماده 17 " قانون تاسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه گری " در شواری عالی بیمه مطرح و به شرح زیر اعلام نظر شد :
" در بیمه های اعتباری با انعقاد عقد بین بیمه گر و اعتباردهنده، ریسک عدم پرداخت یا تاخیر در پرداخت مطالبات بیمه گذار از گیرنده یا گیرندگان اعتبار تحت پوشش قرار می گیرد ، اما در موضوع مورد سوال ، بیمه گر نقش ضامن را ایفا می نماید که این امر از مصادیق بیمه های اعتباری نیست و شرکت های بیمه مجاز به صدور ضمانت نامه تحت عنوان بیمه نامه اعتباری نمی باشند."

انواع ضمانت نامه ها
در اینجا به دو مورد از ضمانت نامه ها اشاره می شود :
1- ضمانت نامه های گمرکی : این نوع ضمانت نامه به منظور اجرای قانون و دریافت مالیات ، حقوق و عوارض گمرکی بابت ورود کالا به کشور یا خروج آن صادر می شود . دولت برای حمایت از منافع عمومی ، پرداخت مالیات و حقوق عوارض گمرکی به مسئولان و مقامات گمرکی ، ضمانت نامه گمرکی اخذ می کند .
2- ضمانت نامه های مقاطعه کاران ساختمان : ( الف) ضمانت نامه های مزایده : هنگامی که مقاطع کار برنده مزایده می شود مدت زمان معینی فرصت دارد تا قرارداد را امضا و ضمانت نامه اجرایی قرارداد را تهیه و به کارفرما تسلیم کند ؛ (ب) ضمانت نامه اجرای قرارداد : این ضمانت نامه در حکم اطمینان از اجرای فیزیکی و عملیاتی قرارداد و تحویل به کارفرما در موعد مقرر است . از جمله ضمانت نامه های دیگر می توان به ضمانت نامه های پرداخت دستمزد کارگران و ارزش مواد اولیه ، پیش پرداخت ، تعمیر و نگهداری ، قرارداد تهیه مواد اولیه و گواهی نامه و مجوز فعالیت اشاره کرد .
چ) بیمه بدنه
اتومبیل به علت نقشی که در سهولت و سرعت حمل و نقل و مسافرت و جابجائی دارد ، در زندگی امروزی بشر اهمیت ویژه ای کسب کرده است. امروزه اتومبیل هم وسیله کسب و کار و هم وسیله سفر و رفاه و تفریح و ورزش است. همزمان با این نیکویی ها و رفاه بخشی ها ، این وسیله نقلیه ممکن است موجب خطر و خسارت شود.
حوادث وخطرهای ناشی ازاستفاده ازاین وسیله بر دودسته اند: یکی حوادثی که ممکن است موجب زیان دیگران شوند مانند خسارتهای وارد به اشخاص دیگر ، که زیر عنوان خسارت زیاندیدگان یا خسارت اشخاص ثالث در فصل مربوط به بیمه های مسئولیت مدنی درمورد آنها بحث شده و دیگری حوادثی که موجب خسارت به خود اتومبیل میشود و در اینجا مورد بحث قرار میگیرد. موضوع بیمه اتومبیل تامین و جبران خسارتهایی است که بر اثر حوادث یا تصادف ، آتشسوزی و دزدی به دارنده وسیله نقلیه موتوری زمین وارد میشود.
از نظر حقوقی ، بیمه گر با انعقاد قرارداد بیمه در ازای دریافت "حق بیمه" متعهد میشود که در صورت وقوع خطرهای موضوع بیمه ، خسارت وارد به بیمه گذار را تا مبلغ بیمه شده طبق شرایط عمومی و اختصاصی بیمه نامه صادر شده جبران کند.
خطرهای مشمول بیمه بدنه خودرو:
* آسیب وارد به اتومبیل بر اثر تصادف
* آسیب وارد به وسیله نقلیه بر اثر آتشسوزی ، انفجار و صاعقه
* سرقت کلی خودرو
در این نوع بیمه نامه ، تعهد بیمه گر جبران خسارت وارده به وسیله نقلیه بیمه شده است . به عبارت دیگر ، بیمه گر با بیمه کردن وسیله نقلیه تعهد می کند که در مقابل دریافت حق بیمه و پس از بازدید و تایید سلامت اتومبیل ، چنانچه به علت هر یک از حوادث مشمول بیمه ( آتش سوزی ، انفجار، تصادف ، واژگونی ، سقوط و سرقت ) وسیله نقلیه بیمه شده از بین برود یا به آن خسارت وارد شود ، وسیله نقلیه خسارت دیده را تعمیر و یا مبلغ خسارت را بر طبق شرایط بیمه نامه پرداخت کند .

2- بیمه مسئولیت مدنی
از دیدگاه فنی ، بیمه مسئولیت مدنی عبارت است از عملی که بر پایه آن موسسه بیمه اشخاصی را که بر اثر خطرها و حوادث ناشی از فعل و انفعار خود ممکن است در برابر دیگران مسئول مدنی واقع شود ( بیمه گذاران ) در ازار دریافت مبلغی ( حق بیمه) برای جبران خسارت زیان دیدگان ، گردآوری و ساماندهی می کند و مجموعه خطرهایی را براساس موازین آماری بر عهده می گیرد . در این تعریف هم ، چیستی و ماهیت مشارکتی و تعاونی بیمه و هم مکانیسم فنی ( آمار و حساب احتمالات ) و عنصرهای تشکیل دهنده بیمه ( خطر ، حق بیمه و خسارت ) بازتاب دارند . در حالی که قانون بیمه در تعریف حقوقی ، بیمه را " عقد " می داند .
بر این پایه بیمه مسئولیت مدنی عقدی است که به موجب آن " بیمه گر " در ازای دریافت " حق بیمه " از " بیمه گذار " متعهد می شود که در صورت تحقق خطر موضوع بیمه ( مسئولیت قانونی بیمه گذار ) خسارت وارده به اشخاص ثالث را ، براساس ضوابط و شرایط مقرر ، جبران کند . براساس این تعریف ، بیمه مسئولیت مدنی گونه ای عقد یا تعهد به سود شخص ثالث است . گونه های مختلف بیمه مسئولیت مدنی برحسب نوع خسارت ( بدنی یا مالی ) طبقه بندی می شوند . با این حال این نوع بیمه را می توان به دو نوع کلی دسته بندی کرد:
1- بیمه مسئولیت مدنی با موضوع معین ( مانند بیمه اموال در تصرف یا در امانت تا مبلغ معین )
2- بیمه مسئولیت مدنی یا تضمین غیر محدود ( مانند بیمه مسئولیت مدنی همسایه در برابر همسایه در صورت وقوع آتش سوزی گسترده بیمه مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری یا بیمه های مسئولیت حرفه ای .)
در کشورهای پیشرفته بیمه های مسئولیت پر رونق است ، اما در کشور ما این طور نیست . این امر تاحدودی به علت خلق و خوی ایرانیان است که از عواقب غفلت دیگران به راحتی چشم پوشی می کنند و تا حدودی نیز از بی اطلاعی مردم درباره ی حقوق خود در برابر عمل خسارت بار دیگران و نحوه استیفای آن سرچشمه می گیرد. بنابراین قوانینی لازم است تا در موارد مختلف مسئولیت ها را مشخص کند ، ( مانند مسئولیت ناشی از عیوب ساختمان که تا قانون کسی را مسئول نداند ، بیمه آن نیز طراحی و عرضه نمی شود ) بنابراین با گسترش دانش بیمه و تصویب قوانین لازم در زمینه پوشش مسئولیت خطرهای حرفه ای مختلف ، هر عمل خسارت بار از طریق یک رشته مسئولیت ، قابل بیمه شدن است .

انواع بیمه های مسئولیت مدنی
براساس قانون مدنی ، افراد جامعه ، اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی ، در قبال زیان و صدمات وارده به دیگران مسئول هستند و برای جبران آن باید اقدام کنند.
موضوع بیمه مسئولیت مدنی ، تامین و جبران خسارت هایی است که بر اثر تقصیر ، خطا یا فعالیت مخاطره آمیز بیمه گذار متوجه دیگران می شود . در بیمه مسئولیت مدنی خسارت های تحت پوشش شامل خسارت های بدنی و مالی است . از انواع متداول بیمه های مسئولیت مدنی می توان به موارد زیر اشاره کرد :
1- بیمه مسئولیت مدنی کارفرما در قبال کارکنان
2- بیمه مسئولیت مدنی حرفه ای پزشکان
3- بیمه مسئولیت مدنی در قبال اشخاص ثالث درگیر در عملیات ساختمانی
4- بیمه مسئولیت مدنی شرکت های نصب و نگهداری آسانسور
5- بیمه مسئولیت مدنی مدیران باشگاه های ورزشی
6- بیمه مسئولیت مدنی مدیران و ناجیان غریق
7- بیمه مسئولیت مدنی دارندگان اماکن عمومی و مراکز تفریحی و ورزشی
8- بیمه مسئولیت مدنی مدیران مهد کودک
9- بیمه مسئولیت مدنی کالا ( شامل بیمه عایق های رطوبتی ، کپسول های آتش نشانی ، لوله ها و…)
10- بیمه مسئولیت برگزار کنندگان تورهای سیاحتی و زیارتی
11- بیمه مسئولیت مدیران هتل ها و سالن های پذیرایی
12- بیمه مسئولیت فنی بیمارستان ها ، داروخانه ها ، جراحان ، دندان پزشکان ، پرستاران و…
13- بیمه مسئولیت مدنی حرفه ای پیراپزشکان
14- بیمه مسئولیت مدنی مدیران شهربازی در قبال استفاده کنندگان
15- بیمه مسئولیت نگهبانان مسلح بانک ها
16- بیمه تضمین کیفیت کالا
17- بیمه مسئولیت به تبع آتش سوزی
18- بیمه مسئولیت مدنی شکارچی
و…
بیمه مسئولیت مالکان ، موجران ومستاجران :
به موجب این قرارداد ، بیمه خسارت وارده به اشخاص ثالث را که در استخدام بیمه گذار عامل زیان نباشند ، اعم از مالی ، جرح بدنی و فوت ناشی از مالکیت ، استفاده ، نگهداری وتعمیر ساختمان هایی که به شرح قرارداد در اشتغال بیمه گذار باشد ، جبران می کند . سه نوع پوشش بیمه ای برای مالکان و مستاجران وجود دارد که شامل خطرهای ناشی از استفاده از آسانسور نیز هست :
1- بیمه مسئولیت در مقابل جرح بدنی اشخاص ثالث .
2- بیمه مسئولیت خسارت های مادی وارده به اشخاص ثالث .
3- بیمه مسئولیت پرداخت هزینه های درمان .
بیمه مسئولیت امین
پوشش بیمه ای این بیمه نامه همانند پوشش بیمه نامه استانداردی است که به مالکان ، موجران ومستاجران ساختمان ها داده می شود . این قرارداد ، خسارت و زیان ناشی از مسئولیت قانونی امانتداری یا خسارت و زیان موسساتی را که نوع فعالیت آنها ایجاب می کند که اموال امانتی در اختیار داشته باشند ، جبران می کند .
بیمه مسئولیت مقاطعه کاران و تولید کنندگان :
پوشش بیمه ای این بیمه نامه همانند پوشش بیمه نامه مسئولان ، مالکان ، مستاجران و موجران است . با این تفاوت که بیمه نامه براساس نوع فعالیت تولیدی بیمه گذار تنظیم می شود و در رابطه با عملیات و فعالیت بیمه گذار در محل هایی است که امکان دارد که بیمه گذار قانوناً مسئول شناخته شود . در قرارداد بیمه ، حداکثر مسئولیت بیمه گذار در هر حادثه درمدت اعتبار بیمه نامه باید تعیین و در قرارداد قید شود . در قراردادهای مقاطعه کاری حداکثر مسئولیت براساس هر طرح تعیین می شود . این بیمه زیان ناشی از جرح بدنی ، بیماری و فوت اشخاص ثالث را که بر اثر فعالیت بیمه گذار در ساختمان ها یا محل هایی که در قرارداد ذکر شده باشد و بیمه گذار یا کارکنان در استخدام او مسئول باشند جبران می کند . همچنین این بیمه نامه خسارت ها و زیان های وارده به اشخاص ثالث ناشی از مسئولیت قانونی کارکنان بیمه گذار را که در محل هایی به جز ساختمان های محل اشتغال بیمه گذار اتفاق می افتد ، جبران می کند .
بیمه مسئولیت مدنی آسانسور :
بیمه مسئولیت مدنی آسانسور خسارت و زیان وارده به اشخاص ثالث را برای استفاده از آسانسور در هنگام ورود و یا خروج از آن که ناشی از مالکیت ، مراقبت و تعمیر و نگهداری آسانسور باشد و قانوناً بیمه گذار مسئول شناخته می شود جبران می کند . هر گونه حادثه منجر به خسارت و صدمه بدنی که از نقص فنی چرخ ها ، درها و تجهیزات آسانسور ناشی می شود بر طبق این قرارداد پوشش داده می شود .
بیمه مسئولیت مدنی کارفرما :
این قرارداد برای مالکان اموالی برنامه ریزی شده است که مالک در حوادثی که در نتیجه غفلت و قصور مقاطعه کارش وارد می شود مسئول شناخته شود و باید خسارت را جبران کند . مقاطعه کاران از این پوشش برای مواردی که مسئولیت مستقیم حادثه متوجه مقاطعه کاران فرعی می شود استفاده می کنند .
بیمه مسئولیت کالا :
این بیمه خسارت های ناشی از مصرف ، استفاده و یا حمل و نقل کالا از محل بیمه گذار به سایر نقاط را جبران می کند .بیمه گر در این نوع بیمه زیان و خسارت وارده به بیمه گذار ، اعم از بیماری ، از کارافتادگی و خسارت وارده ناشی از مصرف ، استفاده و یا حمل ونقل و توزیع کالاهای تولید شده ی بیمه گذار را جبران می کند . متداول ترین پوشش این بیمه نامه جرح و صدمه بدنی است و خسارت های مادی نیز در صورت تقاضا پوشش داده می شود .
بیمه مسئولیت فرشندگان ناشی از مسئولیت تولید کننده :
تعهد بیمه گر عبارت است از جبران خسارت های حاصل از غفلت و قصور تولید کننده در مقابل مصرف کنندگان .
بیمه مسئولیت پس از تکمیل طرح و تولید کالا :
مقاطعه کار پس از تکمیل طرح و تحویل آن به کارفرما همچنان مسئول خسارت وارده بر اثر به کاربردن مواد اولیه معیوب و یا قصور در اجرای وظایف محول براساس استاندارد مورد نظر است.
بیمه مسئولیت مدنی حرفه ای پزشکان :
در این بیمه نامه جبران مسئولیت مدنی بیمه گذار براثر قصور و تقصیر وی در کارهای پزشکی که به بروز صدمات جسمانی ، روانی و یا فوت اشخاص ثالث منجر شود ، در محدوده جغرافیایی جمهوری اسلامی ایران تحت پوشش قرار می گیرد . تعهدات بیمه گر در این نوع بیمه عبارت است از جبران غرامت مسئولیت مدنی بیمه گذار ، معادل حدی که مراجع ذی صلاح تعیین کرده اند ( دیه) و حداکثر تا میزان مندرج در بیمه نامه .
چنانچه مسئولیت موضوع بیمه نامه قبلاً طی بیمه نامه دیگری تحت پوشش قرار گرفته باشد ، بیمه گر مابه التفاوت غرامت را نسبت به مبلغی که بیمه گر اول تادیه کرده است متعهد می شود .
تعهدات بیمه گر منحصر به معالجه ، مداوا یا عمل جراحی انجام گرفته در مدت بیمه نامه است . لیکن مسئولیت های ناشی از اعمال انجام گرفته در مدت بیمه نامه درصورت احراز انتساب آن به اعمال مذکور ظرف سه سال از تاریخ عمل ، تحت پوشش است .
بیمه گر وکیل و وکیل در توکیل است تا در صورت لزوم به هزینه خود دفاع از دعاوی اشخاص ثالث علیه بیمه گذار به مناسبت مسئولیت های موضوع این بیمه نامه را عهده دار شود . هزینه های داوری در هردعوا جزو تعهد بیمه گر محسوب می شود ، مشروط به این که کل مبلغ قابل پرداخت از حداکثر تعهد مندرج در متن بیمه نامه تجاوز نکند .
بیمه مسئولیت متصدیان حمل ونقل داخلی :
به موجب ماده 388 قانون تجارت ایران " متصدی حمل و نقل ، مسئول حوادث و تقصیراتی است که در مدت حمل و نقل واقع شده ، اعم از این که خود مبادرت به حمل و نقل کرده یا حمل و نقل کننده دیگری را مامور کرده باشد . بدیهی است که در صورت اخیر حق رجوع او به متصدی حمل و نقلی که از جانب او مامور شده محفوظ است ."
حکم این ماده فراگیر و دربرگیرنده هر نوع حمل و نقل ، اعم از زمینی و هوایی ودریایی است . ولی چون به طور معمول حمل و نقل دریایی در هر کشور تابع مقررات خاصی است در ایران نیز قانون حمل و نقل دریایی تصویب شده است .
بیمه مسئولیت مدنی ناشی از وسایل نقلیه موتوری زمینی(بیمه اجباری شخص ثالث خودرو):
ماده نخست " قانون بیمه ی اجباری شخص ثالث " می گوید :" کلیه ی دارندگان وسایل نقلیه ی موتوری زمینی و انواع یدک و تریلر متصل به وسایل نقلیه ی مزبور و قطارهای راه آهن و…. مسئول جبران خسارت بدنی و مالی هستند که در اثر حوادث وسایل نقلیه ی مزبور و یا محصولات آنها به اشخاص ثالث وارد می شود ."
منظور از حادث مذکور در این قانون هر گونه تصادف یا سقوط ، آتش سوزی یا انفجار وسایل نقلیه موضوع این ماده ونیز خساراتی است که از محصولات وسایل نقلیه ی مزبور به اشخاص ثالث وارد می شود .
در این تبصره مواردی که حادثه یا حوادث رانندگی به شمار می آیند بر شمرده می شوند بدون آنکه تعریفی از حادثه به دست داده شود . حادثه پدیده ای فیزیکی است که از برخورد اجسام حاصل می شود و از نظر فنی ، وقوع حادثه نتیجه ی دخالت عامل یا نیرویی خارجی است که موجب ضایعه یا زیانی برای اشخاص واشیاء می شود .
موارد بیرون از گستره ی تعهد بیمه گران وصندوق تامین عبارت اند از :
1- خسارت ناشی از فرس ماژور از قبیل جنگ ، سیل ، زمین لرزه
2- خسارت وارد به محموله های وسایل نقلیه ی مورد بیمه
3- خسارت مستقیم یا غیر مستقیم ناشی از کاربردهای اتمی و رادیواکتیو
4- خسارت وارد به متصرفان غیر قانونی وسایل نقلیه یا به رانندگان فاقد گواهینامه ی رانندگی
5- خسارت ناشی از محکومیت جزایی و پرداخت جریمه
6- خسارت ناشی از حوادثی که در خارج از کشور اتفاق می افتد مگر آن که توافقی بین بیمه گر و بیمه گذار در این موضوع شده باشد .
این موارد به دلایل فنی و قانونی و حقوقی از گستره ی بیمه و تعهد بیمه گران خارج اند ( رعایت شرایط فنی و قانونی در قبول و بیمه ی خطرها ) .
وسایل نقلیه ی مشمول بیمه
برابر ماده ی نخست قانون بیمه اجباری شخص ثالث "…… وسایل نقلیه موتوری زمینی و انواع یدک و تریلر متصل به وسایل مزبور و قطارهای راه آهن …." که استفاده از آنها موجب حادثه و ایجاد خسارت شود مشمول بیمه اند و ماده ی دوم آیین نامه ی اجرایی قانون مورد بحث می گوید :" منظور از وسیله ی نقلیه ی موتوری زمینی هر نوع وسیله ای است که با قدرت موتور روی زمین یا ریل حرکت نماید ." بدین سان ملاحظه می شود که قانون گذار خود وسایل نقلیه ی مشمول بیمه را تعریف کرده است . با این همه یادآوری این نکته بایسته است که اصطلاح " وسایل نقلیه " در برگیرنده ی انواع گوناگونی است که بیمه ی حوادث همه ی آنها در قلمرو و گستره ی قانون بیمه ی اجباری شخص ثالث نیست . قید واژه ی توصیفی " زمینی " به دنبال " وسایل نقلیه ی موتوری " بیانگر آن است که حوادث وسیله نقلیه ی موتوری هوایی ( هواپیماها ) و وسایل نقلیه ی آبی و دریایی از گستره ی بیمه ی اجباری شخص ثالث بیرون است .
نکته ی دیگر آن که وسایل نقلیه ی موتور دار یعنی وسایلی که با قدرت موتور جا به جا می شوند یا به نقل و انتقال می پردازند ، مشمول بیمه هستند . بیمه ی حوادث قطارهای راه آهن به دلیل ویژگی ریسک آنها ( که گاه در برگیرنده ی خسارت های سنگین و فاجعه بار و گاهی متضمن سود سرشار است ) ، دقت و بررسی ویژه ای را میطلبد که بیمه گران از آن غافل و فارغ نیستند . در این میان توجه به ضوابط ایمنی و قانون مربوط به رعایت حریم راه آهن برای حفظ سلامت و جان مسافران اهمیت ویژه ای دارد . به طور کلی انواع اتومبیل چه سواری و چه باری ، راهسازی ، ساختمانی ، کشاورزی ، دوچرخه ی موتوری ، موتور سیکلت ، یدک و تریلر متصل به آنها وقطارهای راه آهن ( مسافری و باری ) در گستره و شمول قانون بیمه ی اجباری شخص ثالث اند و تعرفه ی حق بیمه ی هر یک از این وسایل نقلیه به طور جداگانه محاسبه و تعیین شده است .
اشخاص ثالث :
ماده ی دوم قانون بیمه ی اجباری حوادث رانندگی درمقام تعریف اشخاص ثالث می گوید :" کلیه ی اشخاصی که به سبب حوادث وسایل نقلیه ی موضوع این قانون دچار زیان های بدنی و مالی می شوند از لحاظ این قانون ثالث تلقی می شوند به استثنای اشخاص زیر :
الف ) بیمه گذار ، مالک یا راننده ی مسئول حادثه
ب) کارکنان بیمه گذار مسئول حادثه حین کار و انجام وظیفه
ج) همسر ، پدر و مادر ، اولاد و اولاد اولاد و اجداد تحت تکفل بیمه گذار ، در صورتی که سرنشین وسیله ی نقلیه ای باشند که راننده یا بیمه گذار مسئول حادثه باشد .
در تبصره ی همین ماده آمده است که :" در صورت تصادف بین دو وسیله ی نقلیه ، رانندگان وسایل مزبور در برابر یکدیگر شخص ثالث محسوب می شوند اعم از آن که مالک وسیله ی نقلیه باشند یا نباشند . "
خسارت های قابل جبران
این خسارت ها در برگیرنده ی خسارت های بدنی (جرح ، نقص عضو ، از کار افتادگی همیشگی ، از کار افتادگی موقت وفوت) ناشی از حوادث وسایل نقلیه ی موتوری زمینی است . خسارت های مالی ناشی از حوادث وسایل یاد شده ، خواه خسارت وارد به اموال و دارایی های منقول باشد و خواه زیان های وارد به اموال غیر منقول ( خانه ، مغازه ، پل ، درخت ها ، باغ ها و…) ، طبق شرایط بیمه نامه ی متکی بر قانون بیمه در تعهد بیمه گران است .
صندوق تامین خسارت های بدنی و موارد تعهد آن

مطابق ماده ی دهم قانون بیمه ی اجباری شخص ثالث برای جبران زیان های بدنی وارد به اشخاصی که خسارت آنان به علت نداشتن بیمه ی شخص ثالث ، بطلان قرار داد بیمه ی شخص ثالث ، تعلیق قرارداد بیمه یا تعلیق تامین بیمه گر ، فرار کردن و شناخته نشدن مسئول حادثه یا به علت ورشکستگی بیمه گر یا به طور کلی موارد خارج از شرایط بیمه نامه ( موارد مصرح در ماده ی 4 قانون ) از طرف بیمه گران قابل جبران نباشد ؛ صندوق مستقلی به نام " صندوق تامین خسارت های بدنی " ایجاد شده است که اداره ی آن نخست در سال 1348 به عهده ی شرکت دولتی بیمه یران بود و پس از آن از سال 1350 به موجب قانون ، اداره ی آن به بیمه ی مرکزی ایران واگذار شده است .
منابع درآمد صندوق تامین
مطابق ماده ی 11 قانون بیمه ی اجباری شخص ثالث " درآمد صندوق تامین خسارت های بدنی از منابعی است که به پیشنهاد دولت به تصویب کمیسیون دارایی مجلسین برسد ."
بر پایه ی این ماده ، آیین نامه ی قانونی مورخ 2/12/1348، منابع درآمد صندوق را به شرح زیر اعلام کرده است :
1- پانزده درصد از حق بیمه های دریافتی بابت بیمه ی شخص ثالث که این میزان به موجب اصلاح قانونی مورخ2/3/1362 از اول سال 1362به سه درصد کاهش یافته است .
2- مبلغی معادل حق پرداخت نشده ی بیمه ی هر وسیله ی نقلیه ی موتوری زمینی برای آن مدتی که از اول تیرماه 1348 در زمان اجرای قانون مشمول بیمه بوده و بیمه نشده و یا بیمه نشود از دارنده ی وسیله ی نقلیه . حداکثر این مبلغ از معادل حق بیمه ی یک سال تجاوز نخواهد کرد .
3- مبالغی که صندوق تامین خسارت های بدنی پس از پرداخت خسارت بدنی به زیاندیدگان بابت خسارت پرداختی و هزینه های مربوط از مسئولان حادثه وصول خواهد کرد .

3- بیمه اشخاص
در بیمه اشخاص ، موضوع تعهد بیمه گر شخص بیمه شده است . میزان تعهد بیمه گر ، یعنی سرمایه ی بیمه شده ارتباطی با غرامت ناشی از بروز واقعه ی بیمه شده ندارد و به پیشنهاد بیمه گذار تعیین می شود . در بیمه های اشخاص ، بیمه گر با در نظر گرفتن وقایع احتمالی که برای شخص بیمه شده روی می دهد متعهد می شود .
این وقایع عبارت اند از : حیات ، فوت ، حوادث ، بیماری ، نقص عضو ، از کار افتادگی ، ازدواج ، تولد و….
انواع بیمه های عمر
در حال حاضر ، بیمه های عمر به طور کلی به دو طریق عرضه می شوند:
1- بیمه های عمر با پوشش صرفاً خطر فوت . در این گونه بیمه ها هدف تامین افراد خانواده بعد از فوت شخص بیمه شده است . به این ، بیمه عمر زمانی نیز گفته می شود و ذخیره ریاضی ندارد .
2- بیمه های عمر پس اندازی علاوه بر تامین خطر فوت جنبه پس اندازی نیز دارد در این گونه بیمه ها هدف تامین افراد خانواده بعد از فوت و تامین پس انداز برای آینده شخص بیمه شده یا استفاده کننده است .
در کلیه این بیمه ها ، بیمه گذار باید ابتدا مبلغ سرمایه ای را که می خواهد تا در قبال آن بیمه شود و همچنین استفاده کنندگان از سرمایه بیمه در صورت فوت یا حیات بیمه شده را مشخص کند .
دسته اول شامل انواع زیر است :
بیمه عمر زمانی ؛ بیمه ی تمام عمر ؛ بیمه ی تمام عمر با محدودیت پرداخت حق بیمه ؛ بیمه عمر تامین آتیه فرزندان و بیمه ی عمر مانده بدهکار .
دسته دوم شامل انواع زیر است :
بیمه ی عمر و پس اندازی ؛ بیمه ی مهریه ؛ بیمه ی تامین جهیزیه.
بیمه ی عمر زمانی :
در این نوع بیمه چنانچه بیمه شده در خلال مدت بیمه فوت کند و حق بیمه ها تا تاریخ فوت پرداخت شده باشد سرمایه مندرج در بیمه نامه به استفاده کننده پرداخت خواهد شد ، ولی اگر بیمه شده در پایان مدت در قید حیات باشد بیمه گر تعهدی نخواهد داشت و حق بیمه ها قابل برگشت نیست .
مدت این بیمه نامه معمولاًیک سال است و ذخیره ریاضی ندارد .

بیمه تمام عمر :
مدت این بیمه نامحدود است . بیمه گر در ازای دریافت حق بیمه به طور مادام العمر یا حق بیمه یکجا متعهد می شود که هر زمان و به هر علت بیمه شده فوت کند سرمایه مندرج در بیمه نامه را به اضافه درآمدی که از محل مشارکت در منافع تامین شده است به استفاده کننده بپردازد .
بیمه تمام عمربا محدودیت پرداخت حق بیمه :
بیمه گذار در این نوع بیمه برای مدت معین ( 15 یا 20 سال ) حق بیمه می پردازد و پس از پایان آن مدت ، پرداخت حق بیمه قطع می شود ، ولی بیمه شده مادام العمر بیمه است و در هر زمان که فوت کند سرمایه بیمه عمر به استفاده کننده پرداخت خواهد شد .
امتیاز این نوع بیمه آن است که بیمه گذار حق بیمه های مربوط را در زمان اشتغال به کار ، که درآمد بیش تری دارد ، می پردازد و در هنگام بازنشستگی یا ناتوانی در کار کردن و کم شدن درآمدش ، پرداخت حق بیمه قطع می شود ، اما پوشش بیمه ای مادام العمر وجود دارد .
بیمه عمر تامین هزینه فرزندان :
در این نوع بیمه سرپرست خانواده خود را به نفع فرزندان زیر 18 سال بیمه می کند . چنانچه بیمه شده در طی مدت بیمه فوت کند بیمه گر متعهد است که تا 18 سالگی کوچک ترین فرزند بیمه شده ، مستمری مربوط را پرداخت کند. امتیاز این بیمه آن است که مدت پرداخت حق بیمه ، مدت بیمه نامه است و حق بیمه ناچیز .
بیمه عمر مانده بدهکار :
افرادی که از مراکز مختلف مانند بانک ها وام دریافت می کنند چنانچه در طول مدت وام فوت کنند ، بیمه گر بقیه اقساط وام را از تاریخ فوت تا پایان مدت وام یکجا در وجه موسسه وام دهنده و یا استفاده کننده ای که در بیمه نامه قید شده باشد پرداخت می کند . امتیاز این بیمه آن است که حق بیمه بسیار نازل است . در صورتی که پرداخت حق بیمه سالانه باشد مدت پرداخت حق بیمه ، دو سوم مدت وام خواهد بود . در ضمن در بیمه عمر مانده بدهکار سن شخص بیمه شده به اضافه مدت بیمه نباید از 70 سال تجاوز کند.
همچنین بیمه های عمر زمانی و عمر مانده بدهکار را می توان در چارچوب قراردادهای گروهی نیزمنعقد کرد . در این صورت نرخ قرارداد مزبور براساس میانگین سنی افراد تحت پوشش بیمه محاسبه و تعیین می شود . در نظر گرفتن میانگین سنی در یک قرارداد جمعی موجب تخفیف در نرخ حق بیمه و در نتیجه کاهش مبلغ حق بیمه خواهد شد .
در شرایط فعلی بیمه شدگان در قراردادهای عمر گروهی حداکثر تا 65 سالگی پوشش بیمه ای دارند . لذا با در نظر گرفتن سن امید به زندگی و افزایش آن در طی سال های اخیر ، حذف حد سنی یا دست کم افزایش این سن ضروری است . در عین حال لازم است که موسسات بیمه محاسبات آکچوئری را در دستور کار خود قرار دهند تا با محاسبات دقیق و پیش بینی های لازم در مورد نرخ ها و هزینه ها با اطمینان بیش تر امکان توسعه این بیمه نامه ها فراهم شود . گسترش این نوع بیمه ها در صورت همکاری سازمان ها و موسسات مرتبط ، از جمله دستگاه هایی که بیمه گذاران در آنجاها شاغل هستند ، امکان دارد .
از جمله اقدامات لازم برای توسعه این نوع بیمه نامه ها ، عرضه ی پوشش بیمه مستمری بازنشستگی به شرط حیات در زمان بازنشستگی به کارکنان شاغل در سازمان ها ، دستگاه ها و شرکت ها با بهره مندی از حق بیمه مناسب با سرمایه محدود و یا متنوع با ضریب حقوق و مزایای متعلق ماهانه است . همچنین بیمه عمر مصوب کارکنان دولت یا مازاد که هم اکنون به صورت بیمه های درمانی عرضه می شود باید به بیمه تمام عمر تبدیل شود . این امر نیازمند بازنگری کلی در طرح و محاسبه فنی حق بیمه است و چون تعهد بیمه گر قطعی است حق بیمه افزایش خواهد یافت . عرضه ی بیمه های تکمیلی مازاد بر تعهدات تامین اجتماعی ، ضروری است .

بیمه عمر و پس انداز :
در این نوع بیمه چنانچه بیمه شده در خلال مدت بیمه فوت کند ، در صورتی که حق بیمه ها تا تاریخ فوت پرداخت شده باشد سرمایه مندرج در بیمه نامه به اضافه سرمایه ای که تا تاریخ فوت از محل مشارکت در منافع تامین شده است به ذی نفع پرداخت خواهد شد . چنانچه این بیمه نامه تا پایان مدت ادامه یابد سرمایه مندرج در بیمه نامه به اضافه سرمایه اضافی که از محل مشارکت در منافع تامین شده است به ذی نفع پرداخت می شود .
در پایان مدت بیمه نامه ، در صورت تمایل بیمه گذار سرمایه موضوع بیمه را می توان به صورت مستمری ماهانه محاسبه و به ذی نفع پرداخت کرد . این بیمه نامه پس از پرداخت حداقل شش ماه حق بیمه ، ارزش بازخرید دارد . در این بیمه ها بیمه گذار می تواند بعد از گذشت حداقل دو سال از شروع بیمه نامه از محل ذخیره ریاضی خود وام دریافت کند .
بیمه مهریه :
این بیمه تضمین مطمئنی برای پرداخت تمام یا قسمتی از مهریه و پشتوانه مالی مناسبی است که زوجه می تواند از مزایای آن به شرح زیر بهره مند شود :
1- در صورت حیات زوج در پایان مدت بیمه ، سرمایه اصلی بیمه نامه به صورت یکجا و یا به صورت مستمری به زوجه پرداخت می شود .
2- در صورت از کار افتادگی دایم و کامل زوج در طول مدت بیمه ، بیمه گذار از پرداخت اقساط بعدی حق بیمه تا پایان مدت بیمه معاف می شود و تعهدات بیمه گر همچنان در موعد مقرر بر طبق شرایط قرار داد انجام خواهد گرفت .
3- در صورت فوت بیمه شده در طول مدت بیمه ، سرمایه اصلی بیمه نامه به زوجه پرداخت خواهد شد .
4- در صورت فوت بیمه شده بر اثر حادثه ، دو برابر سرمایه اصلی بیمه نامه به زوجه پرداخت می شود .
5- چنانچه زوجه بعد از گذشت حداقل شش ماه از تاریخ شروع بیمه نامه و پرداخت حق بیمه مربوط ازطرف بیمه گذارو قبل از پایان مدت بیمه مطلقه شود ذخیره ریاضی بیمه نامه تا تاریخ پرداخت حق بیمه به وی پرداخت می شود .
6- زوجه به میزان 75 درصد یا حتی بیشتر در منافع حاصل از عملیات بیمه گری در این بخش سهیم است . در صورت تشکیل منافع مزبور ، سرمایه اصلی بیمه نامه به اضافه سرمایه ای که ازمحل مشارکت در منافع ایجاد شده است به وی پرداخت خواهد شد .
7- زوجه می تواند پس از گذشت حداقل دوسال از شروع بیمه و پرداخت مستمر حق بیمه مربوط و با موافقت بیمه گذار از محل ذخیره ریاضی بیمه نامه ها تقاضای وام کند.
8- در صورت فوق زوجه در طول مدت اعتبار بیمه نامه ، پس از گذشت حداقل شش ماه از تاریخ شروع بیمه نامه و پرداخت حق بیمه مربوط ، ارزش بازخرید بیمه نامه دروجه بیمه گذار پرداخت خواهد شد .
بیمه های عمر و پس انداز نیز با توجه به تنوع فراوان موضوعات بیمه ای در این رشته وجایگاه آن در دنیای امروز می تواند باساختاری تخصصی بسیاری از نیازها را پاسخگو باشند. در حال حاضر نرخ فنی بیمه نامهای عمر و پس انداز تا مدت 10 سال 15 درصد و بهره بیمه نامه های بالای مدت 10 سال 10 درصد است . از آنجا که نرخ فنی مهم ترین عامل برای تعیین حق بیمه هاست ، لذا قابلیت رقابت بین این بیمه نامه ها و سایر پس اندازهای موجود در بازار پول و سرمایه باید فراهم شود تا زمینه توسعه این گونه بیمه ها به وجود آید . هم اکنون میزان نرخ فنی در نظر گرفته شده در مقایسه با نرخ سپرد ه های بانکی ، به ویژه بانکهای خصوصی ، تفاوت زیادی دارد . در عین حال نحوه ی محاسبه ی آن به صورت دو نرخی ، آن هم با تفاوت 5 درصد ، عملاً صدور این بیمه نامه و پوشش های مربوط را محدود به 10 سال خواهد کرد . لذا محدودیت ایجاد شده با فلسفه وجودی این پوشش ها که طول عمر افرد را باید پوشش دهند مغایرت دارد .
تفاوت بین پس انداز بانکی و بیمه نامه عمر پس اندازی در این است که در بیمه عمر ، خطر نیز می شود و ممکن است با پرداخت حتی یک قسط بیمه گر تعهدات خود را ضمن شرایط قرار داد انجام دهد .
بیمه تامین جهیزیه :
این بیمه نامه مزایای زیر را دارد :
1- بیمه نامه با هدف تامین سرمایه برای تهیه جهیزیه دختران خانواده است .
2- هر گاه بیمه شده در طول مدت بیمه نامه فوت کند یا از کار افتاده دایم و کامل شود ( پوشش های تکمیلی ) از آن تاریخ تا پایان مدت بیمه نامه ، حق بیمه دریافت نمی شود. لیکن همچنان سرمایه بیمه شده در پایان مدت به استفاده کننده پرداخت می شود . چنانچه فوت بیمه شده بر اثر حادثه باشد ، دو برابر سرمایه در پایان مدت پرداخت خواهد شد .
3- در صورتی که استفاده کننده از بیمه نامه ( دختر ) در فاصله فوت بیمه شده تا پایان مدت بیمه ازدواج کند ، سرمایه بیمه شده در زمان ازدواج به وی پرداخت خواهد شد .
4- بیمه گذار می تواند در طول مدت قرارداد دختر دیگر خود و یا شخص دیگری را به جای استفاده کننده قبلی جایگزین کند .
5- چنانچه استفاده کننده در طول مدت بیمه فوت کند با نظر بیمه گذار یکی از دو روش زیر عمل می شود:
الف ) بیمه نامه فسخ و ذخیره پس اندازی ( ذخیره ریاضی ) بیمه نامه حداقل به میزان حق بیمه های دریافتی مسترد می شود.
ب) با جایگزین شدن استفاده کننده دیگری به انتخاب بیمه گذار ، بیمه ادامه می یابد . بیمه گذار در هر زمان می تواند استفاده کننده یا استفاده کنندگان را عوض کند ، مگر در بیمه نامه هایی که استفاده کننده طلبکار است ( مثل بدهکاران به بانک که استفاده کننده را بدون اجازه طلبکار نمی توان عوض کرد.)

بیمه حوادث :
موضوع و محور بیمه حوادث ، سانحه و حادثه ای است که ممکن است به فوت ، نقص عضو و از کارافتادگی دایم کلی یا جزئی و از کار افتادگی موقت ، جراحت و صدمات بدنی و هزینه های پزشکی منجر شود . به عبارت دیگر حادثه رویدادی است که امکان دارد در آینده مواجه و منجر به ریسک و خطر شود و بیمه گران خطرهای محتمل ناشی از این رویداد را بیمه می کنند. مانند بیمه کردن مسافر در مقابل خطر تصادف و یا بیمه کردن مسئولیت طراح و مهندس ساختمان در مقابل خطر ریزش بنا.
موضوع بیمه حوادث تامین و پرداخت غرامت معین در صورت فوت بیمه شده یا نقص عضو و از کار افتادگی و جبران هزینه های درمان ، ناشی از وقوع حوادث مشمول بیمه است . در بیمه ی حوادث ، پوشش های اصلی مربوط به خطر فوت و نقص عضو است . خطرهای از کار افتادگی موقت کلی و از کار افتادگی موقت ، بستری شدن در بیمارستان و هزینه های پزشکی ناشی از صدمات و جراحات جزو خطرهای تبعی قرار می گیرند . اکثر بیمه های حوادث به صورت پوشش خطرهای ناشی از حوادث در تمام اوقات ( 24 ساعت شبانه روز ) و در هر مکان ویا زمان در طول مدت بیمه نامه است و شامل خطرهای شغلی ، حرفه ای ، ورزشی ، ماموریت ، مسافرت و … می شود .

انواع بیمه های حوادث
1- بیمه حوادث انفرادی
در این بیمه شخص می تواند خود را در مقابل حوادث 24 ساعته زندگی ، اعم از شغلی و غیر شغلی و یا خطرهای شخصی برای مدت یک سال بیمه کند . حق بیمه در این بیمه نامه براساس شغل افراد تعیین می شود و برای تامین این منظور پنج گروه شغلی از کم خطرتر تا خطرناک ترین شغل تعیین می شود که در جدول نرخ آن به شرح زیر است:
طبقه اول : این طبقه شامل اشخاصی است که کار اداری و دفتری دارند؛ همچنین افرادی که در دفتر کار خود خدمات عرضه می کنند .
طبقه دوم : افرادی که علاوه بر استفاده از نیروی فکری با دستشان نیز کار می کنند ، لیکن کار آنها با ماشین آلات صنعتی نیست ( مانند پزشکان ، عکاسان و انبارداران)
طبقه سوم : افراد متخصص و یا نیمه متخصص که معمولاً با ماشین آلات و ادوات صنعتی کار می کنند ( مانند کشاورزان ، رانندگان وسایل نقلیه سبک ، کارگران ساختمانی .)
طبقه چهارم : افرادی که با ماشین آلات و ادوات صنعتی پر خطر کار می کنند و یا نوع کار آنها پر خطر است .( مانند کارگران غیر ماهر صنعتی ، پرسکاران فلزات ، دکل بندها ، ماموران آتش نشانی ) .
طبقه پنجم : افرادی که در فعالیت روزمره خود با بیش ترین خطرها روبه رو هستند ( مانند خلبانان ، کارگران معادن زیرزمینی )
شایان ذکر است که این طبقه بندی استاندارد نیست و کشورهای مختلف به طبقات بیش تر و یا کم تر دسته بندی می شوند .
2- بیمه حوادث گروهی
بیمه نامه ی حوادث گروهی برای تعداد بیش از ده نفر صادر و شرایط آن براساس نیاز بیمه گذاران تنظیم می شود . مهم ترین آنها عبارت اند از :
الف ) بیمه حوادث 24 ساعته ( بیمه نامه جامع حوادث )
ب) بیمه حوادث ناشی از کارو حرفه
پ) بیمه حوادث ایام ماموریت
ت) بیمه حوادث ورزشی
ث) بیمه حوادث گردشگری و مسافرتی
ج) بیمه حوادث تحصیلی
3- بیمه حوادث خانواده
این بیمه که طرح جدیدی برای عرضه ی خدمات بهینه به مردم است کلیه افراد خانواده را در مقابل حوادث ( که شرح آن در ابتدا آمده است ) در تمام ساعات شبانه روز در داخل و خارج از کشور با حق بیمه بسیار مناسب تحت پوشش قرار می دهد .مزایای بیمه حوادث خانواده عبارت اند از :
الف ) پوشش غرامت فوت و نقص عضو برای هر یک از اعضای خانواده تا 000/000/10 ریال .
ب) جبران هزینه های پزشکی ناشی از حادثه برای کل اعضای خانواده ، مجموعاً تا 000/000/10 ریال .
پ) حق بیمه سالیانه برای سرپرست خانواده و همسر ، هر یک 000/10 ریال و هر یک از فرزندان 000/5 ریال .
ت) پدر بزرگ ها و مادر بزرگ های خانواده نیز می توانند با پرداخت هر نفر 000/10 ریال از پوشش بیمه نامه حوادث خانواده استفاده کنند .
بیمه مسافرت به خارج از کشور (آکسا)
این بیمه نامه که شرکت سهامی بیمه ایران اولین بار آن را در ایران عرضه کرد، اشخاصی را که قصد مسافرت به خارج از کشور دارند تحت پوشش قرار می دهد.
البته اعتبار آن فقط در خارج از کشور است و شبکه ی بین المللی شرکت کمک رسانی آکسا کلیه خدمات موضوع این بیمه نامه را براساس قرارداد فیمابین مطابق با شرایط عمومی ، تضمین و عرضه می کند . همچنین خسارت وارده در محل و به ارز قابل پرداخت است . براساس این بیمه نامه باید منشای بیماری یا حادثه در خارج از کشور باشد و به دلیل تشدید بیماری نیاز به معالجه و اورژانسی داشته باشد .
مزایای بیمه نامه مسافرت به خارج از کشوربا احتساب استثناها و شرایط مندرج در بیمه نامه عبارت اند از :
1- پرداخت هزینه های درمان ، جراحی ، دارو و بیمارستان برای حوادث و بیماریهایی که در طول مسافرت بروز کند تا 000/50 دلار .
2- پرداخت هزینه های فوریت های دندان پزشکی تا 150 دلار .
3- انتقال به نزدیک ترین بیمارستان و یا بازگرداندن بیمار به ایران تحت نظارت پزشکی .
4- پرداخت هزینه های دعاوی حقوقی تا 1000 دلار بر طبق شرایط بیمه نامه .
5- راهنمایی و کمک رسانی در صورت سرقت یا مفقود شدن مدارک مسافرتی.
6- بازگرداندن کودکان به ایران در صورت فوت یا بستری شدن بیمه شده .
7- بازگرداندن جسد به ایران در صورت فوت بیمه شده در طول مسافرت .
8- پرداخت هزینه های رفتن فرد همراه بیمه شده بستری در بیمارستان .
9- انتقال پیام های فوری و اضطراری بیمه شده .
10- بازگشت پیش بینی نشده به دلیل مشکلات پزشکی یا بیماری بستگان بیمه شده در صورتی که نتواند از بلیت اولیه برای بازگشت استفاده کند .
11- ارسال دارو از کشور مبدا به کشوری که بیمه شده در آن بستری است .
12- استرداد بار مسافر در صورت فقدان یا اشتباه مسیر بار .
13- چنانچه بار کنترل شده مسافر تا 12 ساعت به بیمه شده تحویل نشود ، هزینه خریدهای اضطراری و در صورتی که این تاخیر به بیش از 48 ساعت منجر شود حداکثر تا 800 دلار غرامت پرداخت می شود .
بیمه های درمانی
این نوع پوشش بیمه ای برای گروه های بیش از 50 نفر به منظور جبران هزینه های مازاد بر سهم بیمه گران اولیه ( تامین اجتماعی ، خدمات درمانی کارکنان دولت ، خدمات درمانی نیروهای مسلح و…) با پوشش های زیر و تا حد مورد تعهد ارائه می شود:
1- جبران هزینه های دوران بستری شدن در بیمارستان ، اعم از اعمال جراحی ، درمان و زایمان .
2- جبران هزینه های پیرابالینی و درمان سرپایی .
3- جبران هزینه های مربوط به رفع عیوب انکساری چشم در صورتی که چهار دیوپتر یا بیشتر باشد ( با تایید پزشک معتمد بیمه گر قبل از عمل ) .
4- پرداخت هزینه های انتقال بیمار در هنگام اورژانس که به بستری شدن در بیمارستان منجر می شود.
کلیه کارکنان شاغل ( رسمی ، قراردادی و پیمانی ) که به طور تمام وقت در استخدام بیمه گذار هستند ، به همراه اعضای خانواده و افراد تحت تکفل خود تحت پوشش قرار می گیرند .
توضیح این که در صورت تغییر حد تعهدات درخواستی ، نرخ حق بیمه نیز متناسب با آن تغییر می یابد و نرخ اعلام شده تا زمان اعلام تعرفه های جدید بیمه مرکزی ایران معتبر است .
بیمه درمان تکمیلی گروهی :
کلیه ی کارکنان و اعضای خانواده تحت تکفل کارکنان سازمان ها ، موسسات و واحدهای صنفی می توانند تحت پوشش بیمه نامه های تکمیلی درمانی قرار گیرند .
در حال حاضر بیمه های درمان در موسسات بیمه بازرگانی در سه زمینه ، مازاد بر تعهد بیمه گران پایه ، کلیه خدمات جدید و مابه التفاوت تعرفه های بخش دولتی و خصوصی عرضه می شود . البته این میزان پوشش متناسب با نیازهای بیمه شدگان نیست و به عبارتی تنوع لازم برای تامین تمام نیازها را ندارد . از جمله پوشش هایی که موسسات بیمه می توانند در دستور کار خود قرار دهند می توان به این موارد اشاره کرد : پوشش های بیمه ای در بخش هزینه پیرا بالینی ، هزینه عینک و لنز ، دندان پزشکی ، بیماری های نازایی ، خدمات درمانی در منزل ، پیشگیری ، بیمه تمام درمان و …. بدیهی است که عرضه ی این خدمات مستلزم همکاری تمام دستگاه های ذی ربط است .

4- بیمه اتکایی
" بیمه اتکایی قراردادی است که براساس آن بیمه گر با در نظر گرفتن حق بیمه مشخص ، خطر بیمه شده را به شرکت دومی واگذار می کند ، در حالی که خود در برابر بیمه گذار اصلی مسئول است و قرار داد بیمه اصلی به همان صورتی که منعقد شده است ، بدون هیچ گونه تغییر یا تبدیلی باقی می ماند ."
انواع بیمه ی اتکایی
1- بیمه اتکایی اختیاری
این نوع بیمه اتکایی قدیمی ترین شکل قرارداد اتکایی است که هنوز در تمام رشته ها متداول است .
در بیمه اتکایی اختیاری ، موردی تصمیم گیری می شود. به همین دلیل این نوع بیمه اتکایی برای بیمه گر واگذارنده پر هزینه است . بیمه گر واگذرانده باید اطلاعات کافی از ریسک پیشنهادی خود را در اختیار بیمه گر اتکایی قرار دهد تا با آگاهی کامل از کم و کیف ریسک در موقعیتی قرار گیرد که تصمیم خود را در قبول یا رد پیشنهاد ، هر چه سریع تر اعلام کند .
2- بیمه اتکایی اجباری یا قراردادی
در پوشش اتکایی اجباری ، واگذارنده موظف می شود که مبلغ ثابتی از اتکایی رشته های خاصی را به بیمه گر اتکایی پیشنهاد کند و در مقابل بیمه گر اتکایی ناگزیر است آن را بپذیرد .
اگر رابطه بیمه گر واگذارنده و بیمه گر اتکایی بر مبنای سرمایه بیمه شده باشد ، به آن " قرارداد نسبی " و اگر براساس خسارت استوار باشد به آن " قرارداد اتکایی مازاد خسارت " می گویند .
در قرار داد اتکایی اجباری بیمه گر اتکایی ناگزیر است که هر آنچه را بیمه گر واگذارنده در چارچوب مفاد قرارداد پیشنهاد می کند تا میزان تعیین شده بپذیرد .
قرار داد اتکایی نسبی
در قراردادهای اتکایی نسبی ، سرمایه ی بیمه شده ، حق بیمه و خسارت به نسبت درصدی که از قبل مشخص شده است بین بیمه گر واگذارنده و بیمه گر اتکایی تقسیم می شود.

نقش بیمه

همانطور که پیش از این اشاره شد جان ومال بشر پیوسته در معرض خطرهای گوناگونی است و از آنجا که هر کس به تنهایی توانایی تحمل پیامدهای زیانبار خطرها را ندارد ناگزیر به حکم احتیاج انسان به انسان ( احتیاج فرد به جمع ) به سوی همنوعان خود روی می آورد و از آنها کمک و مدد می خواهد . بنابراین ، ضرورت حیاتی مبارزه و رویارویی با خطرها عامل تجمع و اتحاد افراد بشر است . پیشگیری ، معاضدت ، پس انداز و بیمه از جمله وسایل تجمع و اتحاد افراد بشر برای مقابله با خطرهای زندگی است.

نتیجه:
فایده ها و سودمندی هایی که در ذات بیمه نهفته باعث توسعه ی این پدیده شده است . فایده ها و مزیت های بیمه به شرح زیر است :
1- بیمه ، وسیله ی تامین فرد و خانواده
در دنیایی که خطرها و حوادث زندگی بشر را تهدید می کنند ، بشر برای کار و فعالیت و بهره مندی از لذت های زندگی احتیاج به تامین و آرامش خاطر دارد . بیمه موجب می شود که شخص هم از نظر روحی و معنوی و هم از جهت مادی ، موقعیت خود را استحکام بخشد . شخصی که بیمه ی عمر و بیمه ی حوادث شخصی می خرد ، آتیه ی خود و افراد خانواده ی خود را تامین می کند و آزادی و استقلال مالی بیشتری به دست می آورد و با قوت قلب و اطمینان خاطر زیادتری به کار و فعالیت می پردازد یا شخصی که مایل است سرمایه ی خود را در راه های صنعتی ، کشاورزی و تجاری به کار اندازد با تحصیل بیمه اطمینان خاطر پیدا می کند و همین اطمینان خاطر و داشتن تامین در مقابل خطرها وی را به توسعه ی تولید ترغیب می کند .بنابراین ، بیمه در زندگی بشر به ویژه در زندگی فعال و پر از ریسک امروزی یک نیاز و احتیاج است و هر چه تمدن توسعه می یابد ، به علت ریسک های جدیدی که حیات و آرامش انسان ها را تهدید می کنند ، نقش بیمه در تامین آینده ی افراد و آزادی و توسعه ی فعالیت و تلاش معاش آشکارتر می شود.
از نظر اجتماعی و اقتصادی نیز بیمه عامل تامین مهمی است . زیرا وقتی افراد تامین و آرامش خاطر داشته باشند با دلگرمی و علاقه ی بیشتری به کار وتولید می پردازند و در نتیجه ، میزان تولدی و درآمد ملی افزایش می یابد و رشد و رفاه بیشتری نصیب جامعه می شود .
2- بیمه ، وسیله ی جلب پس اندازها و تشکیل سرمایه
عملیات بیمه ای موجب جلب و جذب پس اندازهای مردم می شود و و جوهی که مشتریان به عنوان " حق بیمه " به شرکت های بیمه می پردازند به تدریج جمع می شود و به صورت سرمایه های کلان و شایان توجهی در می آید که می توان از آنها ، با رعایت شرایط و ضوابط ویژه ای ، در سرمایه گذاری های مفید به حال اقتصاد کشور استفاده کرد . اهمیت این موضوع به ویژه در بیمه های عمر، که قراردادهای آن بیشتر به صورت دراز مدت منعقد می شود و مشتری بایستی چند سال متوالی حق بیمه بپردازد ، بیشتر جلب توجه می کند . وجود و تشکیل این سرمایه ها هم متضمن منافع مشتری بیمه و هم به نفع اقتصاد کشور است . زیرا هم بیمه شده یا خسارت دیده از محل این وجوه خسارت یا سرمایه ی بیمه را دریافت می کند و تعادل مالی خود را برقرار می :ند و هم آن که قسمتی از این وجوه صرف خرید اوراق قرضه ی ملی می شود و یا در مسیرهای سودآور دیگری به کار می افتد .

3- بیمه ، یک وسیله ی اعتبار و یک نوع وثیقه است
بیمه یک وسیله ی اعتبار و یک نوع وثیقه است . به طور نمونه شخصی که خانه ای را رهن می کند و مدیون رهن دهنده است می تواند خانه ی رهن شده را در مقابل آتش سوزی بیمه کند و یک تضمین بیمه ای به رهن دهنده بدهد تا اگر خانه ی مذکور بر اثر آتش سوزی ویران شد شرکت بیمه از عهده ی جبران خسارت برآید . به این ترتیب ، رهن دهنده وثیقه ای مطمئن ، که همان تضمین بیمه ای است ؛ در اختیار دارد یا بدهکاری که بخواهد به طلبکار خود تضمین و وثیقه ای مطمئن بسپارد می تواند یک بیمه نامه ی عمر تحصیل کند . بدین معنی که بدهکار یک بیمه ی عمر در صورت فوت به نفع طلبکار خود با سرمایه ای معادل مبلغ بدهی خود خریداری و به او تسلیم می کند تا در صورت فوت بدهکار ، قبل از پرداخت بدهی و در مدت اعتبار بیمه نامه ی موسسات بیمه ، بدهی متوفا را به طلبکار او بپردازد . امروزه این ترتیب در تمام کشورهای پیشرفته در مورد معاملات رهنی و اعتباری معمول است و بانک ها بیمه نامه را به عنوان وثیقه و تضمین وام ها و اعتبارات خود از مشتریان قبول می کنند . به علاوه تجار و صاحبان صنایع می توانند برای آن که با خریدار ورشکسته ای مواجه نشوند و طلب آنها سوخت نشود بیمه نامه ی سوخت و سوز ، به عنوان وثیقه و تضمین خود ، مطالبه کنند . بدیهی است این ترتیب موجب تسهیل و تسریع معاملات و داد و ستدها و رونق کار و کسب می شود .

4- بیمه ، وسیله ی توسعه ی بازرگانی
همان گونه که در تاریخچه ی پیدایش بیمه ی دریایی اشاره شد بیمه وسیله ی لازم و پشتوانه ی فعالیت های بازرگانی است . در واقع ، بیمه لازمه ی توسعه ی تجارت است و بدون آن کمتر بازرگانی حاضر می شود سرمایه ی خود را به آسانی به خطر اندازد . امروزه بیمه نقش بسیار اساسی و حیاتی در بازرگانی داخلی و خارجی ایفا می کند و تمام کالاها و اکثر وسایل حمل ونقل تجارتی در مقابل خطرهای دریایی و هوایی و خشکی بیمه می شوند.
5- بیمه ، وسیله و عامل توسعه ی همکاری و تعاون جهانی
خطر در همه جای جهان در کمین انسان است و تامین و آرامش خاطر نیز ، نیاز ابدی و ازلی و همگانی بشر است . از آنجا که بیمه در حدود مقدوراتش پاسخگوی این نیاز است حدود جغرافیایی و مرز نمی شناسد و خصلتی جهانی و بین المللی دارد و همین خصلت می تواند عامل تلفیق و ترکیب مساعی بشری برای مقابله و مبارزه با عواقب خطرها و توسعه ی همکاری های جهانی شود .
وجود بیمه ی اتکایی بین شرکت های بیمه ی کشورهای مختلف مظهر و نمونه ای از این تشریک مساعی و همکاری بین المللی است . شرکت های بیمه با توسل به بیمه ی اتکایی عواقب خطرها را در صحنه ی بین المللی تقسیم و جبران خسارت های بزرگ را مقدور و قابل تحمل می کنند .

منابع و مآخذ:

* نام کتاب نویسنده
* مبانی نظری وکارکردهای بیمه پورمحمدی، سیدحمید
* دانستنی های عمومی بیمه محمدبیگی، علی اعظم
* حقوق بیمه محمودصالحی، دکتر جانعلی
* مجموعه قوانین بیمه مدیریت آموزش وانتشارات بیمه مرکزی

* نام سایت
• www.centinsur.ir
• www.alborzins.com

67