پوشاک مردان وزنان کرد
لباس در هر گوشه از خاک ایران، در ارتباط با نوع مواجهه مردم با طبیعت و فرهنگ آن سرزمین، به شکلی زیبا، متفاوت و متنوع جلوه گر می شود. در کردستان، از استان های غربی کشور، پوشاک مردان و زنان کرد شامل تن پوش، سرپوش و پای افزار است. ساخت و کاربرد هر یک از این اجزا، بسته به فصل، نوع کار، معیشت، مراسم و جشن ها با یکدیگر تفاوت دارد. هرچند در نگاهی کلی، پوشاک نواحی مختلف کردستان مانند اورامان، سقز، بانه، گروس، سنندج، مریوان و … متفاوت است اما اگر دقیق تر نگریسته شود از نظر پوشش کامل بدن، همه آنها با یکدیگر وجوه مشترکی دارند. پیش از ورود پارچه و کفش های خارجی به کردستان، بیشتر پارچه ها و نیز پای افزار مورد نیاز توسط بافندگان و دوزندگان محلی بافته و ساخته می شد.
مقدمه
لباس های کردی بسیار متنوع است،کمتر از پارچه هایی با رنگ تیره در لباس های محلی کردستان استفاده می شود، زنان و کودکان بیشتر لباس هایی بر تن می کنند که در دوخت آنها پارچه هایی با رنگ های شاد به کار رفته است؛
برخی از زنان،در فصل زمستان یک قبای مخملی که به مانتو شبیه است روی لباس های خود می پوشندکه "قباها بیشتر مشکی رنگ هستند" در فصل تابستان نیز، بسیاری از زنان کرد، لباس محلی که سلطه نام دارد و از جنس مخمل است بر تن می کنند.
البته مردمان نواحی مختلف کردستان لباس های متفاوتی می پوشند اما در دوخت اکثر آنها از قواعد خاصی پیروی می شود، مثلاً در مناطق مختلف کردستان مانند بانه،مریوان، اورامان، سنندج و… نوع لباس ها متفاوت است.
فرهنگ پوشش نیز در نواحی مختلف، فرق دارد، برای مثال در چند سال گذشته در شهرهای بزرگ مثل سنندج، تعداد افرادی که با پوشش محلی در اماکن عمومی ظاهر می شوند، کمتر شده است اما در عزاداری ها و مراسم عروسی، همه کردها لباس محلی می پوشند.
به طور کلی کردها علاقه زیادی به حفظ پوشش های محلی دارند به همین علت با وجود تغییرات متعددی که از قرون گذشته در فرهنگ ها به وجود آمده است، پوشیدن لباس های محلی کردستان از سال های گذشته رونق دارد و تغییر چشمگیری در آن حاصل نشده است.
پوشاک مردان و زنان کرد شامل تن پوش ، سرپوش و پای افزار است فصل ، نوع کار و معیشت و مراسم و جشن ها با یکدیگر تفاوت دارد. هرچند پوشاک نواحی مختلف کردستان مانند اورامان ، سقز، بانه ، گروس ، سنندج ، مریوان و… متفاوت است ، اما از نظر پوشش کامل بدن ، همه با هم یکسان هستند. پیش از ورود پارچه ، کفش های خارجی و سایر محصولات داخلی به کردستان ، بیشتر پارچه ها و نیز پای افزار مورد نیاز توسط بافندگان و دوزندگان محلی بافته و ساخته می شد
از نظر بافت پارچه ، منطقه سقز و از نظر ساخت پای افزار «گیوه » یا «کلاش » و «کالی » اورامانات و آبادی های پیرامون کوهستان شاهو مانند هجیج ، نودشه و آبادی های نوسود شهرستان پاوه چون میریه ، خانه دره ، مژگان ، مزوی و وزلی از عمده ترین نواحی بافت و صدور پارچه و پای افزار در استان به شمار می رفتند. جولایی و بافت پارچه و انواع منسوجات مانند بوزو، برمال ، جاجم ، بره ، پوشمین ، موج ، جوراب ، دستکش ، زنگال و کلاء به عنوان حرفه یا کار جنبی بخشی از آبادی نشینان مناطق مختلف کردستان محسوب می شد
در چهار قسمت کردستان که شامل کردستان ایران، عراق، ترکیه و سوریه است شاهد پوشش های گوناگونی از لباس کردی هستیم به گونه ای که با کمی تغییر نسبت به یکدیگر شکل زیبای خود را دارا می باشد که این شکل برگرفته از نیاکانشان و با توجه به شرایط آب و هوایی و اقلیمی سازگار و درست شده است و آن را در جایگاه مهمی قرار داده است.
پوشاک زنان کردستان لباسی شبیه شبرنگ ها و ستاره های آسمانی است، لباسی که رنگ و بوی سنت دارد و اصالت یک بانوی ایران زمین از آن می بارد.
بانوی کرد زبان مغرب زمین، بزرگترین دغدغه اش حفظ سنت ها و ارزش های ایرانی و محلی است، ترکیب اروپایی- محلی را در لباس کردی نمی پسندد و باور ندارد لباس اصیل زنان غرب ایران سمبلی فرنگی به خود گیرد.
او همواره به قدمت هزاران ساله لباس کردی افتخار کرده و با امید حفظ این لباس سوزن را به ملیله و ملیله را به پارچه می زند و بعد سمفونی از نوای کردی را در جان پرزرق و برق پارچه به صدا درمی آورد.
لباس های کردی فقط مخصوص کردستان نیست، این پوشش های محلی در استان کرمانشاه، آذربایجان شرقی و ایلام از دیرباز مورد توجه اهالی این شهرها قرار گرفته و قدمتی طولانی دارد.
بیشتر لباس های کردی به دوره مادها و ایران باستان بازمی گردد؛ بر کتیبه ها و سنگ نوشته های به یادگار مانده از قرن های گذشته تصاویر زیادی از زنان و مردان مناطق مختلف ایران با پوشش های سنتی اهالی کردنشین حک شده است.
لباس زنان کرد عبارت است از:
* که وا: نیم تنه ای است که روی پیراهن بلند می پوشند همانند کت مردانه کُردی است با این تفاوت که اولا پارچه آن را رنگین انتخاب می کنندو ثانیاًخیلی کوتاه تر می دوزند و نیز جیبهای کت مردانه در آن دیده نمی شود.
* کراس: یا پیراهن زنانه کُرد دارای دوختی ساده با بدنی بلند و دامنی گشاده و دراز است.بطوری که دامن پیراهن روی پای آنها قرار می گیرد و معمولاً آن را از پارچه های بسیار زیبا، نفیس و گران قیمت تهیه می کنند.
پوشاک زنان کرد
در گذشته زنان کردستان به طور سنتی همراه با لباس محلی خود زیورآلات ساخت صنعتگران محلی را استفاده می کردند. جنس این زیورها عموماً از آلیاژهای برنج و ورشو بوده اما گاهی بعضی از قطعات آن ها از مس ساخته می شد. به دلیل هزینه بالای ساخت، سختی کار و مشکل رقابت با زیورآلات وارداتی، امروزه این اشیا کمتر از پیش ساخته می شوند اما هنوز می توان آن ها را در بازارهای قدیمی شهر سنندج و سایر شهرهای استان کردستان یافت. برخی از زنان کرد هنوز از چنین زیورآلاتی استفاده می کنند.
* شال: که همانند شال مردانه است ولی زنها اغلب از نوع رنگارنگ آن استفاده می کنند.زنها وقتی شال را می بندند کمی از پیراهن خود را بالا می کشند بطوری که انتهای دامن از مچ پای آنها پایین تر نمی رود.
* دستمال یا روسری: دستمال زنان کُرد پارچه ای است بسیار نازک و سه گوش که تارهایی در اطراف آن ایجاد می کنند و بدین وسیله بر زیبایی آن می افزایند، اغلب پولکهایی نیز با آن تارها می دوزند تا زیبایی آن را چند برابر کنند.هر چند در مراسم عروسی و فلکلور اکثراً روسری نمی بندند.
* کلاو: یا کلاه زنان کُرد بسیار قشنگ و زیباست، این کلاه را از مقوا و به شکل استوانه کوتاهی درست می کنند و روی آن را با پارچه مخملی رنگین می پوشانند و بعد روی آن را با پولکهای رنگین یا طلایی و گلابیونهای زرین، مزین می سازند.
این کلاه را بوسیله یک رشته طلا که لیره یا نیم پهلوی هایی به آن می آویزندو از زیر چانه عبور می دهند، روی سر نگاه می دارند و دستمال را روی آن می بندند.
*جافی : شلواری همانند شلوار مردان است، این شلوار را زنان کرد، به ویژه زنان روستایی، هنگام کار می پوشند. در سایر مواقع، زنان شلوار گشاد از جنس حریر به پا می کنند.
پوشاک مردان کرد
لباس مردان کرد عبارت است از: چوخه: نیم تنه ای پنبه ای یا پشمی است که در ناحیه سقز، بانه و مریوان به آن «کوا» می گویند و در سنندج آن را «چوخه» می نامند.
پانتول: شلواری گشاد با دمپای تنگ است که «رانک» نیز نامیده می شود. ملکی: نیم تنه ای بدون یقه است که از پایین نیم تنه تا بالا به وسیله دکمه بسته می شود. لفکه سورانی: پیراهنی با آستین فراخ و بلند و زبانه ای مثلث شکل در انتهای آستین است که آن را در حال عادی دور مچ یا بازو می پیچند. شال: که به آن «پشتون» و «پشتینه» نیز می گویند.پارچه ای است تقریبا به طول ۳ تا ۱۰ متر که بر روی لباس در ناحیه محور بسته می شود. دستار: یا «کلاغه» که به آن «دشلمه»، «مندلی»، «رشتی» و «سروین» (سربند) نیز می گویند و مردان به جا ی کلاه از آن استفاده می کنند.
فرنجی: یا «فره جی» که ویژه مردان ناحیه اورامانات است و از نمد ساخته و آماده می شود. کله بال: نوعی از نمد پوششی است که چوپان در مناطق چرای گله در صحرا استفاده می کنند. یچ و کولاو: کلاه محلی کردها را که معمولاً زنان کرد ان را با دقت و ظرافت خاصی و با نقش و نگارهایی بر جایی مانده از فرهنگ اصیل کردی می بافند معمولاً به رنگ هایی سیاه وسفید و به دو صورت کلاه بلند و تخت بافته می شود و در دست مصرف کنندگان قرار می گیرد البته بنا به گفته پیشینیان و به اعتقاد انها مرد نباید سرش لخت باشد.
پیچ: دستمالی است سیاه و سفید که با گذاشتن کلاه روی سر به دور کلاه پیچانده می شود و در قسمت پشت سر در درون دستمال قرار داده می شود تا شل نشود البته برادران بارزانی پیچ و کولاو شالشان به رنگ قرمز می باشد. البته اعراب نیز از این شال چه سیاه و سفید و چه قرمز رنگ برای پوشش خود استفاده می کنند.
کلاش: پاپوشی است به رنگ سفید که با ظرافت کامل توسط برادران هورامانی ساخته می شود که از بد بو شدن پا جلو گیری می کند و پا را خنک نگه می دارد از خصوصیات ان فصلی بودن ان است و نمی توان از ان در فصل زمستان ویا فصول باران زا استفاده کرد.
گیوه کردی
لباس مردانه از قسمتهای زیر تشکیل می شود
۱. که وا پاتول: که به جای کت و شلوار معمولی می پوشند ولی شکل و دوخت آنها غیر از مد کت و شلوار ی است که معمول می باشد. که وا یا کت لباس کردی تقریباً به صورت یک ژاکت نظامی می دوزند با این تفاوتکه که وا جیب های کناره ای ندارد و ضمناً چاک آن کاملاً از طرفین راست و چپ باز می شود بعلاوه غیراز چاک کناره ای آستینهایش چاک دارا ست
دوخت شلوار کردی یا پاتول بدین ترتیب است که دهانه ای تنگ و بدنه ای گشاد دارد و به جای کمر انتهای آن را که گشادیش بیش از دوبرابر یک شلوار معمولی است با بندی که دخین نامیده می شود و از توی قسمت تا شده آن لیفه گذشته می بندند و از کمر به پایین که وا را داخل پاتول کرده و بند پاتول را روی ان می بندند
۲. پشت تندp-shttend: از پارچه گلدار به طول شش متر درست می شوند بدین ترتیب که پارچه را از سمت عرضش تا کرده می دوزند و بعد آن را به صورت مختلف ساده و گره چین به کمر می بندند آنهای که صاحب اسلحهٔ کمریند آن را روی پشت تند می بندند و خنجر را بین پشت تند و که وا فرو می کنند
۳. پچ pechپارچه ای است سه متری و اغلب گلدار که تارهای از آن جدامی کنند و به شکل جالبی طوری که تارهای ان در طرفین صورت آویزان گردد به دور سر می پیچند. پچ را که در نواحی سقز مرز می گویند روی کلاه مخصوص به نام عارقچین می بندند عارقچین را از نخ و مخصوصا از نخ های قرقره ای با میل قلاب می بافند و این کار مخصوص زنان و دختران کرد است اغلب برای زیبایی بیشتر آن را از نخهای سیاه وسفید و به مقدا کم نخهای رنگین پر نقش می بافند.
البته شایان ذکر است که پیچ فقط مخصوص اکراد (کردها) نبوده در اکثر مناطق خاورمایانه مردها پیچ می بندند، برای نمونه در هندوستان، پاکستان، افغانستان، مناطق عربنشین و… ولی پیج هر قومی جداست و مخصوص آن قوم.
۴. کراس: کراس همان پیراهن است با این تفاوت که اولاً یقه ندارد و بعلاوه به انتهای آستینها نیز دنباله ای به نام سورانی می دوزند که آن را درحالت عادی روی آستین که وا می بندند و در مواقع اضطراریو مخصوصا در مواقع جنگ دو سر سورانی بهم گره زده و به گردن می آویزانند و نیز همین سورانیها باعث تسهیل بالا زدن آستینها در مواقع شستن دست و صورت می باشند.
منابع
kurdistan.ichto.ir – kordestan.irib.ir
http://www.beytoote.com/art/city-country/customs-people2-kurdistan.html