بررسی تاثیر عامل محیطی رنگ بر یادگیری دانش آموزان ابتدایی کرمان
The effect of color environmental factors on student learning primary colors Kerman
بیان مساله :
در جوامع امروزی از موضوع هایی که در پژوهش های آموزشی مورد توجه بسیار قرار گرفته، این است که دانش آموزان چگونه به یادگیری مطالب بپردازند. دنیای کنونی چنان در حال پیشرفت و توسعه است که پژوهشگران و متخصصان آموزشی را بر آن داشته است تا راههایی یابند که توسط آنان بتوانند سرعت یادگیری را با سرعت پیشرفت همگام کرد. انسان از طریق یادگیری رشد می یابد و به توانایی های خود فعلیت بخشد (خنک جان، 1381).
در گذشته اعتقاد بر این بوده است که عامل مهم یادگیری، هوش فرد است که به صورت ذاتی از والدین به ارث می رسد. براساس این اعتقاد فردی که دارای ضریب هوشی بالا باشد به راحتی به یادگیری معنادار و پیشرفت تحصیلی می رسد در صورتی که نظریه های جدید روان شناسی حاکی از این است که بخش مهمی از رفتار هوشمندانه را کارکرد شخصی تشکیل می دهد و با توجه به این رویکرد بر خلاف توانایی های ذاتی فرد که غیر قابل تغییر است کارکردهای شناختی قابل آموزش و یادگیری است (سیف، 1390). بنابراین عوامل بسیاری می تواند در درک مطالب و یادگیری و نهایتا پیشرفت دانش آموزان تاثیر گذار باشد(پارسایی و همکاران، 1390).
به عقیده صاحب نظران تعلیم و تربیت، در یک نگاه سیستمی، چگونگی معماری مدارس و عناصر تشکیل دهنده آن مثل رنگ، نور، صدا، تجهیزات و جز آن می توانند در کنار سایر عوامل آموزشی و تربیتی اثرات قابل توجهی بر فراگیران و دانش آموزان باقی گذارند. از سوی دیگر رنگ به عنوان اساسی ترین جلوه فضاهای آموزشی و پرورشی می تواند در کارایی درونی دانش آموزان موثر باشد. در واقع رنگ به عنوان عنصر تفکیک ناپذیر معماری، تاثیر فراوانی بر روحیه و رفتار کاربران ساختمان ها دارد و حالات روانی و عاطفی آنان را شدیداً تحت تاثیر قرار می دهند، همچنین اثبات شده است که نور و رنگ، ارگانیسم دانش آموزان را هم از نظر بینایی و از راه غیر بینایی تحت تاثیر قرار می دهد(اندرسون1 و باور، 1973).
رنگ ماده قابل تجزیه و قابل شناختی است که هم از نظر فیزیکی و هم از نظر شیمیایی مغز و چشم انسان به آن محتوی و مفهومی انسانی می دهد، درک رنگ یک واقعیت روان شناختی فیزیولوژیکی است (ایتن2، 1999؛ ترجمه شروه، 1392). لوگریس3(2002) می گوید رنگ تجربه ای است که در ایجاد تمایز بین طول موج های مختلف نور احساس می کنیم. آدمی قادر به تشخیص بیش از هفت میلیون رنگ است بنابراین تصور نمی رود هیچ حوزه دیگری از تجارب انسانی واژگانی به این گستردگی داشته باشد (اتکینسون و اتکینسون4، 1999). در وب گاه ها و نوشتارهای تبلیغاتی رنگ زرد باعث جلب توجه بیش تر می شود. رنگ سبز موقعیتی دوستانه و بدون خطر و انعکاس رنگ آبی بر روی پوست آن را پریده و بی روح می نمایاند. زمینه سیاه در تابلوهای نئون در شب باعث فریبندگی است و این یکی از متداول ترین موارد استفاده رنگ ها در تاثیر گذاری روانی روی افراد است درک اینکه هر رنگی چه معنی دارد نقطه آغاز خوبی است. در طب کهن چینی، هندی و تبتی مطرح کرده اند تابش یک ساعته نور زرد موجب کاهش التهابات روده ای و گوارش، نور آبی برای درمان ابسه، نور آبی و سبز در درمان آرترئید روماتوئید و کسب آرامش، تجدید قوا و رهایی از تنش های جسمانی و روحی، متانت و پرورش نیروری تخیل موثر است (خندان دل و همکاران، 1387).
البته تاثیر رنگ ها بر ذهن و روان کودکان فقط محدود به کتاب ها نیست؛ چراکه کودکان تاثیر زیادی از اجزای فضای آموزشی (رنگ نیمکت، رنگ دیوارها و سقف کلاس ها، راهروها، دیوارهای حیاط مدرسه، پنجره و وسایل کمک آموزشی) می گیرند. تحقیقات نشان داده است رنگ های آبی روشن، زرد، سبز و نارنجی بر توانایی یادگیری کودکان می افزاید و توانایی هوشی را تا 12 درجه افزایش خواهد داد. رنگ های سفید، سیاه و قهوه ای، سبب کاهش ضریب هوشی می شوند. "والتر" به این نتیجه رسید که رنگ های سفید، خاکستری یا دیوارهای بدون رنگ در محیط هایی که افراد و گروهها گرد هم می آیند، مناسب نمی باشند (لطف عطا، 1387).
برخی از مطالعات مشخص نموده اند که استفاده از رنگ در موارد آموزشی یادگیری را افزایش نخواهد داد مگر آنکه رنگ مستقیما به آنچه آموخته می شود، مربوط باشد (ریسر و گاگنی5، 1983). اندرسون عقیده دارد مواد چاپی (متون چاپی ترسیمی و عکس ها) برای هدف های عاطفی مطلوب و مناسب هستند و رنگ در تصاویر آموزشی برای نشان دادن جزئیات بیشتر و برای بالا بردن میزان دریافت اطلاعات و شناخت عمیق تر موثر است (اندرسون6، 1980).
با توجه به نتایج متناقض در یافته های پیشین و همچنین امروزه بررسی تاثیر رنگ بر میزان یادگیری دانش آموزان موضوعی است که کمتر به آن پرداخته شده است و به نظر می رسد بررسی تاثیر رنگ در یادگیری برای دست اندرکاران آموزش ره گشا باشد. لذا در پژوهش حاضر محقق به دنبال پاسخگویی به این سوال است که عامل محیطی رنگ چه تاثیری بر میزان یادگیری دانش آموزان ابتدایی شهر کرمان خواهد گذاشت؟
اهمیت و ضرورت
در اهمیت پژوهش حاضر می توان گفت که یک از عوامل موثر تربیتی در آموزش و پرورش نوین، چگونگی معماری، کالبد و فضای مدرسه است. در تعلیم و تربیت جدید، فضای کالبدی مدرسه باید چنان باشد که، به عنوان عاملی زنده و پویا، در کیفیت فعالیت های آموزشی و تربیتی دانش آموزان ایفای نقش کند. بدین معنا که فعالیت های آموزشی و پرورشی مدرسه بایستی در فضا های مناسب و دارای ابعاد استاندارد و براساس نیازها و علایق دانش آموزان انجام پذیرد تا معلم در تدریس و شاگرد در یادگیری احساس رغبت و انگیزه نموده و از فعالیت خود لذت برند.
علاوه بر این، دانش آموزان بیشتر از آن که به روش آموزش مستقیم نیازمند باشند، به فرصت های یادگیری مستقیم محتاجند. بنابراین بهتر است که معلمان تا حد امکان از آموزش و انتقال مستقیم بکاهند و به فراهم آوردن و ترتیب دادن مواد آموزشی برای ایجاد موقعیت مطلوب یادگیری اقدام کنند.
در ایران متاسفانه مقدار قابل توجهی از ساختمان های مدارس به دلایل گوناگون آسیب دیده اند و با محیط نشاط انگیز برای آموختن علم و دانش تناسب اندکی دارند. در چنین مدارسی که فضای کالبدی مدرسه و محیط حاکم بر روح و روان دانش آموزان باعث خستگی، بی نظمی و بی تمرکزی دانش آموزان می شود، تحقق یافتن اهداف در برنامه های تربیتی و آموزشی با مشکل جدی روبه رو است. همچنین انتقال پیام های تربیتی و رشد دهنده با سختی و به کندی صورت خواهد گرفت و شوق و رغبت یادگیری در دانش آموزان را به حداقل خواههد رساند (طباییان و همکاران، 1390).
همچنین مواردی که در ذیل به آن اشاره شده دلیل بر اهمیت وضرورت انجام این تحقیق بوده است:
-نیاز به بررسی بررسی تاثیر رنگ بر یادگیری دانش آموزان ابتدایی به منظور غنی ساختن محیط های آموزشی؛
-طراحی روشی برای افزایش میزان یادگیری دانش آموزان؛
-عدم وجود پژوهشی جامع در این حوزه؛
-ایجاد زمینه برای انجام پژوهش های بیشتر وهمه جانبه در این حوزه.
با بررسی های انجام شده در ایران، تحقیقات اندکی بررسی تاثیر عامل محیطی رنگ بر یادگیری دانش آموزان ابتدایی نشان داده است. لذا بررسی تاثیر عامل محیطی رنگ بر یادگیری دانش آموزان ابتدایی ضرورت پیدا کرد.
نتایج حاصل از این پژوهش، می تواند چشم اندازی روشن و عملی برای مشاوران و روان درمانگران خصوصا مضپشاورهای تحصیلی فراهم نماید. به علاوه، نتایج پژوهش می تواند مبنای نظری و عملی مناسبی برای کاهش مشکلات یادگیری در موسسات مختلف آموزشی و درمانی از قبیل مراکز مشاوره در دانشگاهها، کلنیک ها و غیره مورد استفاده قرار گیرد. لذا بررسی تاثیر عامل محیطی رنگ بر یادگیری دانش آموزان ابتدایی کرمان ضرورت پیدا نمود.
پیشینه پژوهش
پژوهش های داخلی
خواجوی راوری و همکاران (1392) پزوهشی با هدف بررسی تاثیر انواع رنگ محیطی بر زمان واکنش ساده به محرک شنیداری انجام دادند. جامعه آماری را دانشجویان پسر با میانگین سنی 2/22 دانشگاه تهران تشکیل میدهد که از این بین 50 نفر بهصورت نمونهگیری تصادفی ساده انتخاب شدند. پس از مشخص شدن پژوهش و انتخاب نمونه، زمان واکنش ساده به محرک شنیداری دانشجویان با استفاده از دستگاه YB-1000 ثبت شد. برای تجزیهوتحلیل دادهها از آزمون آماری تحلیل واریانس با اندازههای تکراری و آزمون تعقیبی بونفرونی استفاده شد. یافتههای پژوهش نشان داد که کوچکترین انحراف معیار و میانگین زمان واکنش ساده به صدا مربوط به محیط آبی رنگ بوده و همچنین زمان واکنش بین محیط آبی، با تمام محیطها به غیر از محیط سفید رنگ تفاوت معنادار است (05/0p<). نتایج پژوهش حاضر نشان میدهد که، قرار گرفتن در محیط آبی رنگ میتواند موجب افزایش سرعت پردازش اطلاعات شنیداری در سیستم پردازش اطلاعات انسان شود.
طباییان و همکاران (1390) پژوهشی با هدف دیدگاه دانش آموزان دبیرستان های مطلوب و نامطلوب نسبت به رنگ فضای آموزشی و راه های بهبود کیفیت فضای تحصیلی انجام دادند. روش تحقیق استفاده شده در این پژوهش توصیفی از نوع پس رویدادی علی – مقایسه ای می باشد. جامعه آماری پژوهش مشتمل کلیه دبیرستان های دخترانه شهر اصفهان (اعم از مطلوب یا نامطلوب) بوده اند. به منظور اجرای طرح پژوهشی، از میان نواحی پنجگانه آموزش و پرورش، 4 ناحیه به تصادف انتخاب گردید. نتیجه این که بین میانگین نمرات نحوه استفاده از رنگ در کلاس های درس مدرسه از دیدگاه دانش آموزان دو گروه مدارس مطلوب و نامطلوب تفاوت معناداری موجود است. بدین صورت که دانش آموزان مدارس مطلوب به لحاظ استفاده از رنگ آمیزی متناسب با ویژگی های روان شناختی دانش آموزان، نگرش و دیدگاه مثبتی به فضای مدرسه و کلاس ها داشتند.
سیفی و همکاران (1389) پژوهشی با هدف بررسی تاثیر آموزش یادگیری مغز محور بر درک مطلب و سرعت یادگیری دانش آموزان سوم ابتدایی انجام دادند. از روش نیمه آزمایشی و طرح کنترل گروه نابرابر استفاده شد. آزمودنی ها 40 دانش آموز پسر پایه سوم ابتدایی بودند که به وسیله پژوهشگر انتخاب و در قالب یک گروه آزمایش و یک گروه کنترل نامگذاری شدند. به معلم گروه آزمایش طی5 جلسه و به اولیاء گروه آزمایش طی 1 جلسه آموزش های مغزمحور ارائه شد. محیط یادگیری بر اساس مولفه های تاثیر گذار بر مغز ( نور ، تغذیه ، اکسیژن ، رنگ ، موسیقی و آب ) تغییر یافت سپس معلم گروه آزمایش به مدت 3 ماه ، آموزش های کلاسی خود را بر اساس اصول یادگیری مغز محور ارائه نمود . پیش آزمون و پس آزمون درک مطلب و سرعت یادگیری در هر دو گروه به عمل آمد. نتایج نشان داد آموزش یادگیری مغز محور موجب افزایش میزان درک مطلب و سرعت یادگیری دانش آموزان گردید. آموزش یادگیری مغز محور در افزایش درک مطلب و سرعت یادگیری دانش آموزان و نیز افزایش کیفیت یادگیری آن ها تاثیر قابل توجهی دارد .
رستگارپور و همکاران (1388) پژوهش با هدف تاثیر چند رسانه ای آموزشی، صدا و رنگ بر عملکرد امواج مغزی انجام دادند. جامعه آماری شامل دانشجویان کارشناسی پسر دانشگاه تربیت معلم تهران است. بر اساس نمونه گیری تصادفی تعداد 14 نمونه در دسترس که همگی مذکر بودند، برای این پژوهش انتخاب شدند. برای جمع آوری اطلاعات به عنوان ابزار سنجش و ثبت امواج مغزی از دستگاه الکتروآنسفالوگرام دیجیتالی SD-C24 استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که چندرسانه ای بر انواع امواج مغزی تاثیر گذار است، گرچه بین صدا و چندرسانه ای ها در امواج آلفا و بتا تفاوت معنی داری وجود نداشت. رنگ نیز در مقایسه با دو متغیر دیگر تاثیر گذار بود. لذا در طراحی نرم افزار ها، فیلم های آموزشی و امور تبلیغاتی نقش هر یک از موارد ذکر شده باید در نظرگرفته شود. چون یادگیری پس از تغییر رفتار نمایان می شود و این ها تغییرات فیزیکی است که در نتیجه یادگیری در مغز انسان به وجود می آیند.
خندان دل و همکاران (1387) پژوهشی با هدف بررسی تاثیر رنگ در فیلم های آموزشی بر میزان یادگیری انجام دادند. در این پژوهش از میان 1777 دانش آموز پایه چهارم مدارس دولتی شاهرود به روش نمونه گیری خوشه ای تصادفی 8 کلاس (241 دانش آموز) و از فصول کتاب علوم 4 فصل انتخاب شده و 8 فیلم در رابطه با محتوا به صورت سیاه و سفید و رنگی تولید و پس از نمایش فیلم ها، آزمونی حاوی 10 سوال بر مبنای محتوای فیلم های آموزشی گرفته شد. پس از آزمون، میانگین نمرات با استفاده از آزمون t مستقل تجزیه و تحلیل شد. هم چنین 30 نفر از دانش آموزان یک ماه بعد از آزمون اولیه، مجدد به منظور بررسی پایداری یادگیری به وسیله فیلم های رنگی مورد آزمون قرار گرفتند. نتایج نشان داد که میانگین نمرات دانش آموزانی که فیلم رنگی دیده اند برابر با 3.68 و در دانش آموزانی که فیلم سیاه و سفید دیده اند برابر با 3.39 می باشد که اختلاف آن ها معنادار می باشد. در بررسی یک ماه بعد از نمایش فیلم های رنگی، اختلاف معناداری بین میانگین نمرات آزمون در دو مقطع زمانی مشاهده نشد.
پژوهش های خارجی
احمد پور سامانی (2012) به بررسی تاثیر نورپردازی محیط برعملکرد یادگیری دانش آموزان دبیرستان پرداخت. برای این منظور نمونه ای به حج 150 نفر از مداری مالزی انتخاب نمود. نتایج پژوهش وی نشان داد که نور پردازی محیط بر عملکرد یادگیری دانش آموزان تاثیر دارد.
گاینز7 و همکاران (2011) به بررسی تاثیر رنگ بر یادگیری و رفتار پرداختند. نتایج پژوهش آنها حاکی از آن بود که رنگ در فضا های آموزشی کاربرد گسترده ای دارد و بر رفتار و یادگیری بهره بران آموزشی تاثیر زیادی دارد.
انگل برچت8 (2003) به بررسی تاثیر رنگ بر یادگیری پرداخت. او نشان داد که رنگ د رمحیط های آموزشی موجب افزایش بهره وری در دانش آموزان می گردد.
اهداف
– بررسی تاثیر عامل محیطی رنگ بر یادگیری دانش آموزان ابتدایی کرمان.
سوال
– آیا عامل محیطی رنگ بر یادگیری دانش آموزان ابتدایی کرمان موثر است؟
تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها
یادگیری
تعریف مفهومی: یادگیری عملی است که در درون هر فرد انجام می پذیرد، نتایج حاصل از یادگیری از طریق تغییرات رفتاری که در فرد به وجود می آید، قابل سنجش است(چراغ چشم، 1386).
تعریف عملیاتی: در پژوهش حاضر یادگیری نمره ای است که فرد در آزمون های مربوط به یادگیری دریافت می کند.
رنگ
تعریف مفهومی: رنگ ماده قابل تجزیه و قابل شناختی است که هم از نظر فیزیکی و هم از نظر شیمیایی مغز و چشم انسان به آن محتوی و مفهومی انسانی می دهد، درک رنگ یک واقعیت روان شناختی فیزیولوژیکی است (ایتن، 1999؛ ترجمه شروه، 1392).
تعریف عملیاتی: در پژوهش حاضر منظور رنگی که به کلاس ها اختصاص داده شده است که از انواع رنگ های اصلی مانند سبز، قرمز، آبی، سفید و خاکستری استفاده خواهد شد.
روش
پژوهش حاضر از نظر هدف تحقیق کاربردی است. و از نظر روش تحقیق یک مطالعه نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل است.
جدول 1. مدل اجرایی پژوهش
پس آزمون
متغیر مستقل
پیش آزمون
گمارش تصادفی
گروه ها
T2
x
T1
R
گروه آزمایشی
T2
–
T1
R
گروه کنترل
متغیر مستقل : رنگ محیط
متغیر وابسته: یادگیری دانش آموزان مقطع ابتدایی
جامعه و نمونه آماری
جامعه پژوهش حاضر کلیه دانش آموزان مقطع ابتدایی شهر کرمان در سال تحصیلی 95-1394 می باشند.
روش نمونه گیری به صورت خوشه ای چند مرحله ای می باشد. و نمونه ای به حجم 40 نفر انتخاب و میزان یادگیری آنها سنجیده می شود. در مرحله بعد آنها طور تصادفی به دو گروه 20 نفره تقسیم می شوند برای یکی از گروهها کلاس به رنگ های آبی، سبز و .. رنگ آمیزی می شود و برای گروه دیگر به صورت سیاه و سفید طراحی می شود بعد از مدت زمانی مشخصی دوباره میزان یادگیری آنها مورد ارزیابی قرار می گیرد و نتایج تجزیه و تحلیل می گردد.
ابزار
یادگیری. در پژوهش حاضر یادگیری در دانش آموزان براساس میزان یادگیری فرد از درس های مختلف مانند علوم، ریاضی و … سنجیده می شود.
روش تجزیه و تحلیل اطلاعات
جهت تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده، از شاخص های و روش های آمارتوصیفی برای بدست آوردن فراوانی، درصد، میانگین، انحراف استاندارد، و خطای استاندارد داده ها و سپس از آمار استنباطی برای بدست آوردن تحلیل کواریانس به کمک نرم افزار-22 spss استفاده خواهد شد.
منابع فارسی
آیتن، یوهانس. (1999). هنر رنگ. ترجمه عربعلی شروه (1392). تهران: فردا.
پارسایی، اعظم؛ کاظمی، سلطانعلی؛ سامانی، سیامک. (1390). مقایسه سبک های شناختی یادگیری دانش آموزان دبیرستانی و هنرستانی. روش ها و مدل های روان شناختی، سال دوم، ویژه نامه ی نیمسال دوم: 47-64.
چراغ چشم، عباس. (1386). بررسی تاثیر شیوه های یادگیری بر تکنیک های خلاقیت در آموزش و یادگیری دانش آموزان. تربیت اسلامی، سال 3، شماره 5: 36-7.
خندان دل، بهروز؛ علی آبادی، خدیجه؛ نوروزی، داریوش؛ کسائیان، امیر. (1387). بررسی تاثیر رنگ در فیلم های آموزشی بر میزان یادگیری. دانش و تندرستی، دوره 3، شماره 3 و 4: 34-30.
خنک جان، علی. (1381). مقایسه سبک های شناختی دانش آموزان مراکز تیزهوشان و عادی، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز.
خواجوی راوری، احسان؛ فرخی، احمد؛ عباسقلی پور، امیر؛ کارشناس نجف آبادی، نفیسه؛ و سهیلی پورف سعید. (1392). تاثیر انواع رنگ محیطی بر زمان واکنش ساده به محرک شنیداری. رشد و یادگیری حرکتی-ورزشی، شماره 13: 40-27.
رستگارپور، حسن؛ یاریاری، فریدون؛ نظری، حمیده. (1388). تاثیر چند رسانه ای آموزشی، صدا و رنگ بر عملکرد امواج مغزی. روان شناسی تربیتی (روانشناسی و علوم تربیتی)، دوره 5، شماره 15: 17-1.
سیف، علی اکبر. (1390). روان شناسی یادگیری. تهران: رشد.
سیفی، سمیه؛ ابراهیمی قوام، صغری؛ فرخی، نورعلی. (1389). بررسی تاثیر آموزش یادگیری مغز محور بر درک مطلب و سرعت یادگیری دانش آموزان سوم ابتدایی. فصلنامه نوآوری های آموزشی، شماره 34، سال نهم: 45-34.
طباییان، سیده مرضیه؛ حبیب، فرح؛ و عابدی، احمد. (1390). دیدگاه دانش آموزان دبیرستان های مطلوب و نامطلوب نسبت به رنگ فضای آموزشی و راه های بهبود کیفیت فضای تحصیلی. نوآوری های آموزشی، دوره 10 ، شماره 38 : 106-93.
لطف عطا، آیناز. (1387). تاثیر عوامل محیطی بر یادگیری و رفتار در محیط های آموزشی (ابتدایی) در شهر. مدیریت شهری، شماره 21: 90-73.
منابع لاتین
Ahmadpoor Samani, S. (2012). The Impact of Indoor Lighting on Students' Learning Performance in Learning Environments: A knowledge internalization perspective. International Journal of Business and Social Science, 3, 24: 136-127.
Anderson, J. R. (1980). Cognitive psychology and its implications. San Francisco: Freeman.
Anderson, J.R, Bower, G.H. (1973). Human associative memory. Washington DC: Winston.
Atkinson, R.L, Atkinson, R.C. (1999). Hilgard's Introduction to Psychology. International Thomson Publishing.
Engelbrecht, K . (2003). The Impact of Color on Learning. Perkins & Will, Chicago, Illinois
Gaines, K. S., & Curry, Z. D. (2011). The Inclusive Classroom: The Effects of Color on Learning and Behavior, Journal of Family & Consumer Sciences Education, 29(1): 57-46.
LeGrice, M. (2001). Experimental cinema in the digital age. London: British Film Institute.
Raiser, R.A., Gagné, R. M. (1983). Selecting media for instruction. Englewood:Educational Technology Publications.
1 Anderson, J.R, Bower, G.H.
2 Itten, J
3 LeGrice, M
4 Atkinson, R.L, Atkinson, R.C
5 Raiser, R.A., Gagné, R. M
6 Anderson, J. R
7 Gaines, K. S
8 Engelbrecht, K
—————
————————————————————
—————
————————————————————