عنوان تحقیق به فارسی:
"اثر بخشی شن بازی درمانی در کاهش نشانه های پرخاشگری کودکان"
عنوان تحقیق به انگلیسی:
"Effectiveness of Sand play therapy in reducing aggression in children"
4- بیان مساله (تشریح ابعاد، حدود مساله ، معرفی دقیق مساله ، بیان جنبه های مجهول و مبهم و متغیرهای مربوط به پرسش های تحقیق ، منظور تحقیق )
در طی سالهای گذشته یک مجموعه رو به رشد تحقیقات حول محور پرخاشگری و مشکلات آن در کودکان و نوجوانان در مدرسه اختصاص یافته است. زیرا رفتار پرخاشگرانه می تواند در برخی از کودکان در دوران ابتدایی و مدرسه دیده شود (باس و پلامین1، 1975). رفتار پرخاشگرانه می تواند باعث نتایج منفی از قبیل طرد همسالان و بزهکاری در نوجوانی شود (ون لیر2 و همکاران، 2007).
پرخاشگری به عنوان رفتاری شناخته می شود که احتمالا منجر به آسیب به یک شخص یا یک شی گردد(ری3، 2007). یکی از انواع پرخاشگری که در اوایل کودکی پدیدار می شود پرخاشگری خصمانه است که شامل دو حالت پرخاشگری آشکار و رابطه ای می باشد (سید محمدی، 1387). پرخاشگری آشکار- فیزیکی و کلامی شامل رفتار های خصمانه نظیر زدن، هل دادن، لگد زندن و نیز تهدید به انجام این اعمال به صورت کلامی است. پرخاشگری رابطه ای، شکلی از پرخاشگری است که فرد پرخاشگر با هدف برهم زدن روابط دوستانه و بین فردی قربانی، اقدام به پخش شایعات یا بدگویی و وادار کردن افراد به قطع ارتباط با فرد می نماید و از این طریق باعث منزوی شدن او می گردد. مطالعات نشان داده اند که پسران در سنین پیش دبستانی، کودکی اولیه و میانه بیش از دختران از پرخاشگری فیزیکی استفاده می کند(کارد4 و همکاران، 2009).
از میان روش هایی درمان متفاوتی که برای کاهش و یا از بین بردن پرخاشگری مطرح اند، بازی و بازی درمانی از زمره روش هایی است که نتایج مفید و قابل توجهی را به بار می آورد و به شیوه مثبتی، به رفتار های هیجانی و تکانشی تعادل می بخشد (آ رین، 1387). بازی کارکردی متناسب با سن است. تلاشی که همزمان در یک فرایند بدنی و اجتماعی اتفاق می افتد. بازی عموما نقطه مقابل کار است. یک فعالیت سرگرم کننده که فارغ از اجبار و غیر منطقی بودن فرصت مناسبی را جهت بیان احساسات به فرد می دهد(سهرابی شگفتی، 1390).
روشی که در این پژوهش برای درمان به کار رفته است، شن بازی درمانی است. شن بازی واژه ای است که دورا کاف آن را ابداع کرد. او این واژه را به منظور متمایز کردن روش خود که برگرفته از نظریه یونگ بود از روش مارگارت لوفند به نام روش دنیا بیان کرد این در حالی است که سینی شن بر گرفته از روشی است که در حالی است که سینی شن برگرفته از روشی است که در آن از عروسکها و اسباب بازی ها ی کوچک در یک جعبه شن استفاده می شود. شن بازی درمانی روشی است غیر کلامی که در ان کودک با ساختنم دنیای خود در سینی شن به بیان تعارضات، تمایلات و هیجاناتش می پردازد و در جریان خلق این صحنه توسط کودک، درمانگر، نقش مشاهده گر صامت را بازی می کند. تعبیر و تفسیر انجام نمی پذیرد تا زمانی که کودک چندین سینی شن را در مدت زمانی معین بسازد. این باعث آشکار شدن طبیعی جریان درمان بدون دخالت ذهن می شود. سینی شن فرصتی را ایجاد می کند که در آن فرد با بیان خود به ایجاد ارتباط بین ذهن، بدن و تخیلاتش با هم می پردازد(ذوالمجد و همکاران، 1386).
از آنجا که تحقیقات اندکی در ایران در زمینه شن بازی درمانی صورت گرفته است لذا نیاز به این گونه تحقیقات تجربی پیش از پیش احساس می شود؛ بنابراین پژوهش حاضر در این چارچوب به دنبال پاسخگویی به این سوال است که آیا شن بازی درمانی در کاهش پرخاشگری کودکان موثر است؟
5- ضرورت پژوهش:
خشم و پرخاشگری از شایع ترین مشکلات کودکان و نوجوانان و از دلایل مهم ارجاع آنها به مراکز مشاوره و روان درمانی است (بورنمان5، 2007). پژوهشگران و متخصصان بالینی به دلایل متعددی علاقه زیادی به مطالعه پرخاشگری کودکان نشان می دهند چرا که پرخاشگری در دوران کودکی عامل خطرناک و مهمی برای بروز رفتارهایی چون گرایش به بزهکاری، ترک تحصیل، و خشونت در نوجوانی و بزرگسالی است. تقریبا نیمی از کودکان ضد اجتماعی رفتارهای مشابهی را در نوجوانی ادامه می دهند. همچنین نیمی از نوجوانان ضد اجتماعی در بزرگسالی به رفتارهای ضد اجتماعی دست می زند. این الگوهای رفتاری نه تنها به فرد پرخاشگر آسیب می رساند بلکه همچنین در سطح وسیع پیامد های منفی برای افرد دیگر و جامعه در بر دارد (ری، 2007).
کودکان به دلیل پایین بودن سطح تفکر انتزاعی، قادر به بیان هیجانات و احساسات خود نیستند، سرکوب و عدم مهارت در بیان احساسات به ویژه از نوع منفی آن بهداشت روانی کودک را به مخاطره می اندازد. از این رو پیدا کردن راهی که کودک را قادر نماید به شیوه ای غیر از بیان کلامی هیجانات خود را بروز نماید کاملا ضروری به نظر می رسد. بازی ابزاری است که کودک به کمک آن خود را بیان می نماید و برای هر کودکی جدا از نژاد، زبان و ملیت وسیله مناسبی جهت تخلیه هیجانات و ابراز خود می باشد(سهرابی شگفتی، 1390).
6- سوابق مربوط (بیان مختصر سابقه تحقیقات انجام شده درباره موضوع و نتایج به دست آمده در داخل و خارج از کشور نظرهای علمی موجود درباره موضوع تحقیق)
کارمیکل6( 1991) به بررسی اثر بخشی بازی درمانی(به ویژه شن درمانی و بازی درمانی غیر مستقیم) بر بهبود عملکرد خواندن کودکان را بررسی کرد. نتایج این پژوهش نشان داد که شن درمانی از کودک حکایت و او را تشویق و تقویت می کند که این عمل عزت نفس کودک را افزایش می دهد. که در نتیجه به وجود آورنده سطح یادگیری بهینه برای پیشرفت خواند کودکان است.
کری در سال (1990) تحقیقی درباره کودک مشکل دار اجرا کرد. در این پژوهش شن بازی بر پسری 9 ساله انجام شد، که اختلالاتی نظیر شب ادراری، بی اختیاری در عمل دفع و نیز اختلال اشغال خوردن پیکا داشت. فرایند شن بازی از شروع نامنظم به سوی آشکار شدن اجزای احساسس فرد در طی عکس العمل های انتقالی او هدایت شد. کودک قادر شد تا درباره عزت نفس پایین و درماندگی خود و محدودیت هایی که بر او تحمیل شده بود و نیز غم از دست دادن پدر خود و احساس گناه او در باره لب به سخن گشاید و صحبت کندو در طی 6 ماه درمان او به طور جالبی از علائم بیمارگونه اش رهایی یافته و سازگاری من او بهبود یافته و کمتر احساس افسردگی می کرد (ذوالمجد، 1381).
نتایج پژوهش رجبی و همکاران (1392) نشان داد که درمان شناختی رفتاری گروهی باعث کاهش پرخاشگری واکنشی کلامی و رابطه ای در کودکان شود ولی اثری روی پرخاشگری جسمانی ندارد.
نتایج پژوهش حسن پور و همکاران (1392) بیانگر این است که کار با گل پرخاشگری کودکان دبستانی را کاهش می دهد
عبدالهی بقر آبادی و همکاران (1389) در پژوهش خود به این نتیجه دست یافت که شن بازی درمانی موجب کاهش سطح پرخاشگری در کودکان ناشنوا می شود.
ذوالمجد و همکاران (1386) در پژوهش خود نشان دادند که شن بازی درمانی موجب کاهش سطح پرخاشگری در کودکان می شود.
7- اهداف تحقیق (شامل اهداف علمی ،کاربردی و ضرورت های خاص انجام تحقیق)
اهداف کلی:
تعیین میزان اثر بخشی شن بازی درمانی در کاهش نشانه های پرخاشگری کودکان.
اهداف جزیی:
تعیین میزان اثر بخشی شن بازی درمانی در کاهش نشانه های پرخاشگری جسمانی کودکان.
تعیین میزان اثر بخشی شن بازی درمانی در کاهش نشانه های پرخاشگری کلامی کودکان.
تعیین میزان اثر بخشی شن بازی درمانی در کاهش نشانه های پرخاشگری رابطه ای کودکان.
8- فرضیه ها:
فرضیه اصلی:
شن بازی درمانی در کاهش نشانه های پرخاشگری کودکان موثر است.
فرضیه فرعی:
شن بازی درمانی در کاهش نشانه های پرخاشگری جسمانی کودکان موثر است.
شن بازی درمانی در کاهش نشانه های پرخاشگری کلامی کودکان موثر است.
شن بازی درمانی در کاهش نشانه های پرخاشگری رابطه ای کودکان موثر است.
10- روش کار
الف ـ نوع روش تحقیق:
پژوهش حاضر یک مطالعه شبه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل است. در این روش گروه آزمایش تحت شن بازی درمانی قرار می گیرند اما گروه کنترل در لیست انتظار قرار می گیرند و هر دو گروه در زمان یکسان به پیش آزمون و پس آزمون پاسخ می دهند.
جدول 1. مدل مفهومی پژوهش
پس آزمون
متغیر مستقل
پیش آزمون
گمارش تصادفی
گروه ها
T2
x
T1
R
گروه آزمایشی
T2
–
T1
R
گروه کنترل
متغیر مستقل : شن بازی درمانی
متغیر وابسته: کاهش نشانه های پرخاشگری در کودکان
متغیر کنترل: پایه تحصیلی، جنس
ب ـ روش گردآوری اطلاعات (میدانی ، کتابخانه ای و غیره):
در خصوص گردآوری اطلاعات مربوط به ادبیات موضوع و پیشینه پژوهش از روش های کتابخانه ای و جهت جمع آوری اطلاعات برای تایید یا رد فرضیه های پژوهش از روش میدانی (پرسشنامه ها) استفاده می شود.
پ ـ ابزار گردآوری اطلاعات (پرسشنامه ، مصاحبه ، مشاهده آزمون ، فیش ، جدول ، نمونه برداری ، تجهیزات آزمایشگاهی و بانک های اطلاعاتی و شبکه های کامپیوتری و ماهواره ای و غیره ):
پرسشنامه پرخاشگری رابطه ای و آشکار شهیم: این پرسشنامه دارای 21 گویه در زمینه پرخاشگری رابطه ای و آشکار؛ و با چهار گزینه بندرت (1نمره)، یک بار در ماه(2 نمره)، یک بار در هفته (3نمره)، اغلب روزها (4 نمره) می باشد. این پرسشنامه توسط معلم تکمیل می شود و پرسشها طوری تنظیم شده اند که در بر گیرنه درجات متفاوتی از شدت بروز پرخاشگری است و بر اساس میزان بروز رفتار درجه بندی می شوند. این پرسشنامه دارای سه زیر مقیاس پرخاشگری جسمانی (7 گویه)، پرخاشگری واکنشی کلامی و بیش فعال (6 گویه) و پرخاشگری رابطه ای (8 گویه ) می باشد. نقطه برش برای تشخیص کودک پرخاشگر در هر زیر مقیاس یک انحراف معیار بالاتر از میانگین است. ضریب آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه 91% و بسیار مطلوب است. ضریب آلفای کرونباخ برای پرخاشگری جسمانی، رابطه ای، و واکنشی کلامی به ترتیب 85%،89% و 83% است (شهیم، 1386).
مداخله شن بازی درمانی:
در این پژوهش شن بازی درمانی در 10 جلسه 30 دقیقه ای برگزار می شود. در زیر به شرح این روش درمانی پرداخته می شود:
معرفی وسایل شن بازی:
در این پژوهش از یک جعبه به ابعاد 70 در 60 سانتی متر با عمق 10 سانتی متر استفاده شد. دیوارها و کف این جعبه با رنگ آبی، رنگ آمیزی شده و تا عمق 5 سانتی متر با شن پر شده بود. از عروسک ها و اسباب بازی های کوچک نیز استفاده می شود که لیست آنها به شرح زیر است:
* عروسک های انسان (پدر، مادر، پسر بچه، پزشک، پرستار، انسان عصر حجر)
* عروسک های فانتزی (سوپرمن، اسپایدرمن، میکی موس)
* عروسک سرباز و وسایل جنگی (تانک، ستگر، پرچم).
* حیوانات اهلی (سگ، گربه، پرنده و حیوانات وحشی)
* خانه بزرگ با وسایل و لوازم داخل آن و یک خانه کوچک با وسایل و لوازم داخل
* وسایل نقلیه گوناگون: هواپیما، قایق ها، هلی کوپتر، ماشین های مسابقه ای، جیب، اتوبوس، ماشین پلیس، امبولانس، کامیون،تریلی، و ماشین آتش نشانی.
* علائم راهنمایی و رانندگی:ایست، ورود ممنوع، سرعت مجاز و ..
* درختها و حصارها (ذوالمجد، 1381).
دستور العمل شن درمانی
دستور العمل شن درمانی، راهنمایی کلی به منظور آگاهی دانش آموزان برای شروع بازی، چگونگی استفاده از وسایل بازی و نحوه بازی است که در ابتدای جلسه بدین صورت بیان می شود "ما اینجا یک جعبه شن و تعدادی اسباب بازیهای متفاوت داریم مناز تو می خواهم که با دقت به اسباب بازی ها نگاه کنی مثلا می توانی از حیوانات در تصویر استفاده کنی. تو می توانی هر تصویری را که دوست داری بسازی و از هرکدام از این اسباب بازی ها که بخواهی می توانی استفاده کنی. اگر شن ها را کنار بزنی خواهی دید که کف جعبه آبی است، این می تواند به منزله دریا و دریاچه باشد و اگر هم دوست نداشته باشی می توانی این کار را نکنی. خوب وقت تو از الان شروع می شود تو 30 دقیقه وقت داری تا تصویرت را بسازی و در پایان هم باید برای تصویرت یک اسم انتخاب کرده و در مورد آن برای من توضیح بدهی (همان منبع).
ج ـ جامعه آماری وروش نمونه گیری و نمونه:
جامعه آماری این پژوهش عبارتند از کلیه دانش آموزان پسر پنجم ابتدایی شهر قشم در سال تحصیلی 94-1393 می باشد.
روش نمونه گیری به صورت خوشه ای چند مرحله ای می باشد. به این صورت که برای انتخاب افراد نمونه از میان مدارس ابتدایی شهر قشم دو مدرسه ابتدایی پسرانه به طور تصادفی انتخاب می شود. و از بین مدارس یک کلاس چهارم ابتدایی به طور تصادفی گزینش می شود و سپس پرسش نامه در اختیار معلم قرار می گیرد و با توجه به آگاهی که از کودکان دارد بدون توجه به وضعیت تحصیلی آنها را تکمیل می کند. در مرحله بعد 20 نفر از دانش آموزانی که نمره شان در پرخاشگری بالاتر بودند انتخاب و به طور تصادفی در دو گروه آزمایش و گواه قرار می گیرند. گروه آزمایش تحت مداخله شن بازی درمانی قرار می گیرند و گروه گواه در لیست انتظار قرار می گیرند. و در اخر از هر دو گروه پس آزمون گرفته می شود.
روش تجزیه و تحلیل اطلاعات :
جهت پردازش دادهها، از آمار توصیفی برای بدست آوردن میانگین و انحراف استاندارد داده ها، سپس از آمار استنباطی برای بدست آوردن تحلیل کوواریانس به کمک نرم افزارspss استفاده می گردد.
10- فهرست منابع و مآخذ (فارسی و غیرفارسی ) مورد استفاده در پایان نامه
منابع فارسی:
برک، لورا (2006). روانشناسی رشد(از لقاح تا کودکی ). ترجمه یحیی سید محمدی، چاپ دوازدهم، (1387)جلد دوم، تهران: ارسباران.
حسن پور، فاطمه؛ جلالی، محمد رضا؛ شعیری، محمد رضا، و خزایی، محمد. (1392). تاثیر کار با گل بر پرخاشگری کودکان دبستانی. فصلنامه روان شناسی بالینی، شماره دهم، سال سوم.
ذوالمجد، آنیا. (1381). بررسی تاثیر شن بازی درمانی بر روی پسران پرخاشگر 8 تا 12 ساله شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طبا طبایی.
ذوالمجد، آنیا؛ برجعلی، احمد؛ و آرین، خدیجه. (1386). تاثیر شن بازی درمانی بر رفتارهای پرخاشگرانه پسران. پژوهش در حیطه کودکان استثنایی، سال هفتم، شماره 2: ص 168-155.
رجبی، زهرا؛ نجفی، محود؛ و رضایی، علی محمد. (1392). اثر بخشی بازی درمانی شناختی رفتاری گروهی بر کاهش پرخاشگری کودکان. فصلنامه روانشناسی بالینی، شماره دهم، سال سوم.
سهرابی شگفتی، نادره. (1390). روش های مختلف بازی درمانی و کاربرد آن در درمان اختلالات رفتاری و هیجانی کودکان. روش های و مدل های روان شناختی، سال اول، شماره چهارم:ص 63-45.
شهیم، سیما. (1386). پرخاشگری رابطه ای در کودکان پیش دبستانی. مجله روانپزشکی و روان شناسی بالینی ایران. 13 (3): ص 271-264.
عبدالهی بقر آبادی، قاسم؛ شریفی درآمدی، پرویز؛ و دولت آبادی، شیوا. (1389). بررسی تاثیر شن درمانی بر کاهش پرخاشگری دانش آموزان پسر ناشنوا. مطالعات روان شناختی، دوره 6، شماره 1.
لندرث، گاری. (1994). بازی درمانی دینامیسم مشاوره با کودکان. ترجمه خدیجه آرین. تهران: اطلاعات.
منابع انگلیسی:
Bornmann, B. A., Mitelman, S. A., & Beer, D.A. )2007(. Psychotherapeutic relaxation: How it relates tolevels of aggression in a school within inpatient child psychiatry: A pilot study. The Arts in Psychotherapy; 34: 216-222.
Buss, A. H., & Plomin, R. (1975). A temperament theory of personality development.New York: Wiley
Card, N. A., Stucky, B.D., Sawalani, G. M., Little, T. D. (2009). Direct and indirect aggression during childhood and adolescence: A meta-analytic review of gender differences, intercorrelations, and relations tomaladjustment. Child Dev; 79: 1185-1229.
Carmicheal,K, (1991). Play therapy: Role in reading improvement, Reading improvement, 28 (4) , 273-276.
Ray, W. C., Jessica, L. S., Arthur, F. (2007). Handbook of cognitive – Behavior Group Therapy With Children and Adolescents; Taylor & Francis Group,LLC – New York-London.
Van Lier, P., Vitaro, F. & Eisner, M. (2007). Preventing aggressive and violent behavior: using prevention programs to study the role of peer dynamics in maladjustment problems. European Journal on Criminal Policy and Research, 13(3-4), 277-296.
1 Buss, A. H., & Plomin, R
2 Van Lier, P
3 Ray, W. C
4 Card, N. A
5 Bornmann, B. A
6Carmicheal,K
—————
————————————————————
—————
————————————————————
1