پروپوزال اثر بخشی آموزش هوش هیجانی بر مهارت های ارتباطی نوجوانان مبتلا به اعتیاد

موضوع: :اثر بخشی آموزش هوش هیجانی بر مهارت های ارتباطی نوجوانان مبتلا به اعتیاد شهر زاهدان
" Evaluate the effectiveness of emotional intelligence on communication skills of in Adolescents with addiction Zahedan city "

بیان مساله:
اعتیاد1، یکی از مهم ترین معضلات اجتماعی خانمان سوز عصر ما به ویژه در میان جوانان است که ریشه در فقر، ناامیدی و فشارهای روحی و روانی دارد. ایران به لحاظ جغرافیایی همسایه بزرگترین تولید کننده خشخاش و مواد مخدر است و در موقعیت مناسبی برای حمل و نقل مواد مخدر از افغانستان به دیگر کشورها و بویژه اروپا قرار گرفته است (یزدی مقدم و اسماعیل آبادی، 1387).
اعتیاد ابتلای اسارت آمیز فرد به ماده یا مواد مخدر است، به گونه ای که او را از نظر جسمی و روانی به خود وابسته می کند و کلیه رفتارهای فردی و اجتماعی او را تحت الشعاع قرار می دهد. اعتیاد امروزه به عنوان مهم ترین آسیب اجتماعی، جامعه انسانی را مورد هجوم قرار داده است (اصغری، کرد میرزا و احمدی، 1392).
یافته های بالینی گویای آن است که در شکل گیری وابستگی به مواد مخدر ویژگی های شخصیتی، شیوه زندگی، روابط اجتماعی، نگرش، باورها، احساسات، دلبستگی ها، عواطف و رفتارهایی که در طی رشد فرد شکل گرفته اند، نقش اساسی ایفا می کنند (آرتگا2، چن3 و ریو نولدوز4 ، 2010؛ استون5، بیکر6، هوبر7 و کاتالانو 8، 2012).
نتایج مطالعات حاکی از آن است که مصرف مواد نه تنها پیامدهای منفی متعدی دارد، بلکه تحت تاثیر عوامل مختلفی چون گروه های اجتماعی، خانواده، دوستان، محیط مدرسه، محله سکونت و ویژگی های فردی شکل می گیرد(چلیر9، چیو10، پردینی11، چوکوئست12 و لگارس13، 2000). پدیده زیستی-روانی- اجتماعی مصرف و سوء مصرف مواد در نوجوانان یکی از بحرانی ترین مسائل پیش روی جوامع امروزی است(بویز14 و همکاران، 2003).
از سوی دیگر برخی محققان معتقدند، کسانی که به سوء مصرف مواد روی می آورند، مواد مخدر را به عنوان راهی برای تسکین اضطراب، خشم یا افسردگی مصرف می کنند. آنها در اولین تجربه ی خود با مصرف ماده ای شیمیایی آشنا می شوند که می تواند احساس اضطراب یا اندوهی که آنها را به ستوه آورده است، تسکین دهد. افرادی که درماندگی عاطفی و هیجانی بیشتری دارند، تمایل بیشتری هم به مصرف مواد مخدر و الکل دارند (تسچان15، 1994). این مطلب نشان می دهد که چرا برخی افراد به مواد مخدر وابسته می شوند. این افراد اغلب اوقات گرفتار هیجانات و احساساتی می شوند که راه گریزی از آن برای خود نمی یابند. آنها آگاهی چندانی از عواطف خود ندارند و در نتیجه با این احساس که هیچ کنترلی بر زندگی احساسی خود ندارند، هیچ گونه تلاشی به عمل نمی آورند (گلمن، 1985؛ ترجمه، پارسا، 1382).
اگر اینگونه باشد که می گویند، هوش هیجانی باید سهم مهمی در ابتلا به سوء مصرف مواد داشته باشد. هوش هیجانی16، نوعی پردازش اطلاعات هیجانی و عاطفی است که به بهبود جریان زندگی منجر می شود (مایر و سالوی، 1997). به باور برخی پژوهشگران، هوش هیجانی پایین، از جمله عوامل موثر در شروع مصرف مواد مخدر است (پارکر17 و همکاران، 2008). در واقع افرادی که از هوش هیجانی بالایی برخوردارند، فشارهای همتایان را درک می کنند و از عهده ی کنترل هیجانات خود بر می آیند؛ در نتیجه در برابر مصرف مواد مخدر، مقاومت بیشتری به خرج می دهند (ترینیداد18 و جانسون19، 2002) و افرادی که از هوش هیجانی پایینی برخوردارند برای مقابله با هیجانات منفی، به مصرف این مواد روی می آورند (ترینیداد، انگر20، چو21 و جانسون22، 2004).
مدل های مختلفی برای تبیین و توضیح هوش هیجانی تدوین شده است که از مهمترین آن ها مدل بار-آن است. بار-آن پنج زمینه گسترده عملکرد را مشخص کرد که هر یک چند جزء را دربرمی گیرند(پانزده خرده مولفه). مهم ترین مولفه این مدل مهارت های درون فردی است. افراد دارای این مهارت خودآگاهند، قوت ها و ضعف های خود را می شناسند و احساسات و افکارشان را به صورت سالم ابراز می کنند(خودابرازی مثبت)، جرات ورز و مستقل بوده و به خود احترام می گذارند. مولفه مهارت بین فردی شامل توانایی آگاهی یافتن از هیجانات، نیازها و احساسات دیگران(همدلی)، برقراری و حفظ رابطه مشارکتی و رضایت بخش با آنان و مسئولیت پذیری اجتماعی است. سومین مولفه توانایی مدیریت تنش و تغییرات محیطی، اجتماعی و شخصی به صورت انعطاف پذیر و واقع گرایانه می باشد. این مهارت شامل قدرت تحمل تنش و کنترل تکانه است. مولفه قدرت سازگاری یا انطباق پذیری مهارت های توانایی حل مسئله، داشتن درک واقع بینانه از تجربیات روزمره و محیط اطراف و انعطاف پذیری را شامل می شود. مدیریت تغییر مفهوم اصلی این مهارت است. در نهایت مولفه خلق کلی خوش بینی(داشتن نگرش مثبت به زندگی) و احساس شادی(رضایت از زندگی، لذت بردن از خود و دیگران) را دربر می گیرد(پتریدس23 و فارنهام24، 2001).
هوش هیجانی اصولاً در ارتباطات تجلی می یابد. این ارتباطات از سویی حوزه درون فردی و از سوی دیگر، قلمرو میان فردی را دربر می گیرد. در قلمرو فردی، هوش هیجانی به قابلیت ها، شایستگی ها و توانمندی هایی می پردازد که ارتباط فرد با خود را تنظیم می کنند. در قلمرو اجتماعی، هوش هیجانی به قابلیت هایی می پردازد که ارتباط فرد با دیگران را سامان می بخشند (فاطمی، 1385).
مهارت های ارتباطی به منزله آن دسته از مهارت هایی هستند که به واسطه آن ها افراد می توانند درگیر تعاملات بین فردی و فرایند ارتباط شوند یعنی فرایندی که افراد در طی آن اطلاعات، افکار و احساس های خود را از طریق مبادله پیام های کلامی و غیر کلامی با یکدیگر در میان می گذارند(هاریجی و دیکسون، 2004) این مهارت ها مشتمل بر مهارت های مربوط به درک پیام های کلامی و غیر کلامی، نظم دهی به هیجان ها، گوش دادن، بینش نسبت به فرایند ارتباط، قاطعیت در ارتباط است که اساس مهارت های ارتباطی را تشکیل می دهند(چاری و فداکار، 1384). مهارت های ارتباطی همانند بسیاری از مهارت های دیگر آموختنی هستند و با آموزش های صحیح می تواند به شکل سازنده ای آموخته شوند.
برخی از مطالعات حاکی از آنند که نوجوانان و جوانان بزهکار، در روابط بین فردی نقایصی دارند(کاشفی، 1392)؛ ناتوانی در برقراری ارتباط با دیگران و فقدان مهارت های اجتماعی از ویژگی های شخصیتی معتادان محسوب می شود (باوی، 1388)؛ و به عبارت دیگر، در افراد مصرف کننده مواد به گونه ای ناپختگی روانی و ناکارآمدی اجتماعی وجود دارد. بنابراین بهترین شیوه برخورد با این مشکلات فراهم آوردن محیط درمانی است که به افزایش این مهارت ها و شایستگی های فردی کمک می کند(لئون، 2000؛ به نقل از یار محمدی واصل، نارنجی ها و رفیعی، 1389).
با وجود اینکه پژوهش های متعددی)میدانی، 1391؛ فرامرزی، 1389؛ و محمودی، 1389) در مورد آموزش هوش هیجانی صورت گرفته، اما تا آنجا که پژوهشگر بررسی نموده است پژوهش که به بررسی اثر بخشی آموزش هوش هیجانی بر مهارت های ارتباطی نوجوانان مبتلا به اعتیاد پرداخته شده باشد یافت نشد لذا پژوهشگر به دنبال پاسخ گویی به این سوال است که آیا آموزش هوش هیجانی بر مهارت های ارتباطی نوجوانان مبتلا به اعتیاد شهر زاهدان موثر است ؟

اهمیت و ضرورت:
پدیده اعتیاد و سوء مصرف مواد مخدر برای کشور ما به عنوان یک آسیب اجتماعی مطرح است که عوارض و آثار منفی بر اخلاق اجتماعی، نهادهای اجتماعی، روابط اجتماعی، منابع انسانی و … بر جای می گذارد و هزینه های هنگفتی را بر جامعه تحمیل می کند. این معضل اجتماعی منجر به وقوع برخی حوادث، جرائم، تخلفات، درگیری ها و همچنین بیماری هایی همچون ایدز و هپاتیت و به دنبال آن مرگ و میرها و … می گردد و به علت صدمه زدن و حتی فروپاشی نهاد خانواده بر نسل های بعدی نیز لطمه می زند و سرمایه های اجتماعی و منابع ملی آینده را تخریب می کند. به طور کلی سوء مصرف مواد مخدر امنیت و سلامت فردی و اجتماعی را به خطر می اندازد و جامعه را از حالت تعادل خارج می سازد(معصومی راد، 1389).
دوران نوجوانی از ادوار پراهمیت در فرآیند رشد آدمی محسوب می شود. تقریبا 80 درصد از مصرف کنندگان سیگار، استعمال دخانیات را در سنین نوجوانی شروع کرده اند(کرمی و همکاران، 1391). بر اساس آمارهای موجود در خصوص جمعیت جوان 15 تا 29 سال کشورهای جهان و درصد جمعیت جوان از کل جمعیت، ایران با 2/31 درصد دومین کشور جهان بعد از کشور اردن با 9/32 درصد است(سازمان ملی جوانان، 1381). با در نظر گرفتن این که سن اعتیاد به مواد مخدر همچون ارتکاب رفتارهای مخاطره آمیز در سال های گذشته پایین آمده است و شرایط دیگر و جدیدی پیش روی محققان و دست اندرکاران تعلیم و تربیت قرار داده است، تاکید صرف بر روش های پیشگیری سنتی پاسخگوی مشکلات امروزی نیست. در خصوص سوء مصرف مواد امروزه مشخص شده است که نیازمند مداخلات پیشگیری وسیعی است و به منظور پیشگیری موثر به نظر می رسد که شناخت و درک علل رفتار ضروری است.
در سال های اخیر توجه به هوش هیجانی در پیشگیری از اعتیاد مورد توجه متخصصان و پژوهشگران قرار گرفته است( قنبری طلب، قنبری، طهماسبی کهیانی، و نادری لردجانی،1392). هوش هیجانی موجب پردازش مناسب اطلاعاتی می شود که بار هیجانی دارند و استفاده از آنها برای هدایت فعالیت های شناختی مانند حل مساله و تمرکز انرژی بر روی رفتار های لازم ضرورت دارد (مایر و سالوی، 1997). آموزش هوش هیجانی با بالا بردن شناخت فرد از خودش به ارتباط با دیگران و سازگاری و انطباق با محیط پیرامون که برای موفق شدن در برآوردن خواسته های اجتماعی لازم است منجر گردد (بار -آن، 1997). ضرورت آموزش مهارت های هوش هیجانی برای مقابله با چالش های زندگی امروزی بر همگان روشن است. اهمیت آن به حدی بالا است که از آن با عنوان جنبش سوادآموزی هوش هیجانی یاد می کنند(گلمن، 1995؛ ترجمه پارسا، 1382). گلمن (1995) به آموزش هوش هیجانی جهت آماده ساختن افراد جامعه برای مار هزار توی پیچیده زندگی تاکید کرد. وی توضیح داد که هوش هیجانی، توانایی هایی به همراه دارد. از جمله توانایی برای انگیختگی خود به پایداری در مواقع شکست، توانایی کنترل انگیزه های ناگهانی، توانایی کارآمدی و حتی به تاخیر انداختن ارضای تمایلات، توانایی نظم بخشیدن به به حالت های روانی و توانایی اصرار ورزیدن و امیدواری.
اکثر افراد برای برقراری ارتباط سالم و مفید به سازگاری دقیق و بازبینی مستمر و دارا بودن چند مهارت پیچیده، از جمله سنجش دقیق نیازهای دیگری، اتخاذ سبک های صحیحی ارتباط، ابراز دوستی و علاقه، ایجاد اعتماد و درخواست های مناسب و به وجود آوردن تعهد احتیاج دارند(هارجی و دیکسون25، 2004). اهمیت مهارت های ارتباطی در این است که به فرد کمک می کند احساسات منفی و تنش اجتماعی را کاهش داده و به طور سازنده و موفقیت آمیز به حل مساله بپردازد(جارویس تیبات و ماتیک26، 2005).
یکی از مولفه های موثر بر مهارت های ارتباطی افراد برخوردار بودن آنان از هوش هیجانی است. هوش هیجانی بالا با سلامت و سازگاری بیشتر و موفقیت ارتباط مثبت دارد و در صورت افزایش هوش هیجانی نوجوانان، بالطبع سلامت، سازگاری و موفقیت آنها افزایش خواهد یافت. بنابراین آموزش عاطفی و هیجانی در نوجوانان ضرورتی بی چون و چرا خواهد بود. همچنین با توجه به این که مهارت های ارتباطی از چنان اهمیتی برخوردارند که نارسایی آنها می تواند با احساس تنهایی، اضطراب اجتماعی، افسردگی، عزت نفس پایین و عدم موفقیت های شغلی و تحصیلی همراه باشد (ساپینگتون، 1989؛ حسین شاهی براوتی، 1379).
با توجه به نقش بسزایی که هوش هیجانی در موفقیت افراد دارد و نیز با تاکید بر این که مهارت هوش هیجانی در اثر آموزش، پیشرفته می گردد، آموزش این توانایی در نوجوانان مبتلا به اعتیاد معقولانه به نظر می رسد.

پیشینه:
پترویچ27 و دوبرسکیو 28(2014) در پژوهش خود نشان دادند که هوش هیجانی در ساختن مهارت های بین فردی نقش دارند.
نتایج پژوهش ریسوریسیون 29، سالگیر30 و وآراندا31 (2014) نشان داد که بین هوش هیجانی و ناسازگاری های روانی، افسردگی و اضطراب رابطه منفی معنادار وجود دارد.
کاستیلو32 ، سالگرو، فرندز-بروکال33 و بالیروکا34 (2013) در پژوهش خود به این نتیجه دست یافتند که آموزش هوش هیجانی موجب کاهش پرخاشگری کلامی و فیزیکی و همچنین موجب افزایش رفتار همدلانه می شود.
کوید باچ35 و هانسین36 (2009)در پژوهش خود اثر بخشی هوش هیجانی بر عملکرد و انسجام تیم کار را مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد که آموزش هوش هیجانی موجب افزایش انسجام و عملکرد تیم پرستاری می شود.
نتایج پژوهش فرامرزی (1389) نشان داد که آموزش هوش هیجانی در افزایش هوش هیجانی و کاهش مشکلات درون نمود موثر است.
پژوهش میدانی (1391) نشان داد که آموزش هوش هیجانی موجب افزایش هوش هیجانی،انگیزش پیشرفت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان می شود.
محمودی (1392) در پژوهش خود نشان داد که آموزش هوش هیجانی موجب افزایش سلامت روان، عزت نفس و پیشرفت تحصیلی می شود.
نتایج پژوهش محمودی و نجفی (1391) نشان داد که آموزش هوش هیجانی موجب عملکرد بهتر دانشجویان در برقراری ارتباط با اطرافیان می گردد.
رحمانی (1390) در پژوهش خود نشان داد که آموزش مولفه های هوش هیجانی موجب ارتقا سلامت روان و خودپنداره ورزشکاران می شود.
امرایی، اشرفی ریزی، پاپی، بهرامی و سموعی (1390) در پژوهش خود نشان دادند بین هوش هیجانی و مهارت های ارتباطی ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد و از مولفه های برقراری ارتباط مناسب برخورداری از سطح مطلوب هوش هیجانی است.
نتایج پژوهش خدایاری فرد، چشمه نوشی، رحیمی نژاد و فراهانی (1390) نشان داد که آموزش مولفه های هوش هیجانی موجب افزایش هوش هیجانی و افزایش سازگاری اجتماعی و صمیمیت اجتماعی می شود.

اهداف:
* بررسی اثر بخشی آموزش هوش هیجانی بر مهارت های ارتباطی نوجوانان مبتلا به اعتیاد شهر زاهدان.
فرضیه ها:
* آموزش هوش هیجانی بر مهارت های ارتباطی نوجوانان مبتلا به اعتیاد موثر است.
روش:
پژوهش حاضر یک مطالعه نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل است. در این روش گروه آزمایش تحت آموزش هوش هیجانی قرار می گیرند اما گروه کنترل در لیست انتظار قرار می گیرند و هر دو گروه در زمان یکسان به پیش آزمون و پس آزمون پاسخ می دهند.

جدول 1. مدل مفهومی پژوهش
پس آزمون
متغیر مستقل
پیش آزمون
گمارش تصادفی
گروه ها
T2
x
T1
R
گروه آزمایشی
T2
–
T1
R
گروه کنترل

متغیر مستقل : آموزش هوش هیجانی
متغیر وابسته: مهارت های ارتباطی نوجوانان مبتلا به اعتیاد شهر زاهدان.

جامعه، نمونه و روش نمونه گیری:
جامعه آماری پژوهش حاضر کلیه نوجوانان مبتلا به اعتیاد شهر زاهدان می باشند که به مراکز ترک اعتیاد شهر زاهدان مراجعه می کنند.
روش نمونه گیری به صورت در دسترس است. به این صورت که برای انتخاب نمونه از بین تمامی نوجوانانی که به مراکز ترک اعتیاد شهر زاهدان مراجعه می کنند پس از بررسی ملاک های ورود به پژوهش (کسب کردن نمره پایین در پرسش نامه هاو رضایت آنها)تعداد 30 نفر انتخاب و سپس به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (15 نفر) و گروه کنترل (15 نفر) جایگزین می شوند. و گروه آزمایش آموزش مولفه های هوش هیجانی را دریافت می کنند و گروه کنترل به خاطر حفظ و رعایت مسائل اخلاقی تا پایان پژوهش در لیست انتظار باقی می مانند.
ابزار:
پرسشنامه تجدید نظر شده مهارت های ارتباطی37: این آزمون توسط کوئین دام برای سنجش مهارت های ارتباطی در بزرگسالان ابداع شده است، دارای 34 عبارت (گویه) است که مهارتهای ارتباطی را توصیف می کنند.. برای تکمیل آن، پاسخگو باید هر گویه را بخواند و سپس میزان انطباق وضعیت فعلی خود را با محتوای آن بر روی یک طیف لیکرت پنج درجه ای از 1 (برای هرگز) تا 5 (برای همیشه) مشخص کند. مهارت های ارتباطی فرعی که در این مقیاس مورد برسی قرار می گیرند شامل پنج مهارت گوش دادن، توانایی دریافت و ارسال پیام، بینش نسبت به فرایند ارتباط، کنترل عاطفی، و ارتباط توام با قاطعیت هستند. برای هر پاسخگو در هر یک از مهارت های ارتباطی پیش گفته- که در قابل خرده آزمون هایی شامل تعداد متفاوتی از گویه ها مطرح شده اند نمره جداگانه ای محاسبه می شود. علاوه بر این، حاصل جمع نمرات هر فرد در مجموع 34 عبارت نیز یک نمره کلی برای او بدست می دهد که مبین مهارت های ارتباطی آزمودنی است. بدیسان دامنه نمره محتمل برای هر فرد بین 34 تا 170 خواهد بود البته برخی از عبارات به دلیل ماهیت و محتوای آن ها، در محاسبه نمره به صورت وارونه نمره گذاری می شوند(چاری و فداکار،1384).
چاری و فداکار (1384) در پژوهش خود پایایی این آزمون را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 64/0 گزارش کردند. یوسفی (1385) ضریب پایایی این آزمون را به روش آلفای کرونباخ و دونیمه کردن به ترتیب برابر با 81/0 و 77/0گزارش کرده است.
پرسشنامه هوش هیجانی بار – آن: آزمون هوش هیجانی بار – آن ، ابتدا دارای 117 سوال و 15مقیاس بود که توسط بار- ان برروی 3831 نفر از 6 کشور (آرژانتین، آلمان، هند، نیجریه و آفریقای جنوبی) که 8/48 درصدآنان مرد و 2/51 درصد آنان زن بودند، اجرا شد و به طور نظامدار در آمریکای شمالی هنجاریابی گردید. پس از انجام برخی تغییرات در متن اصلی پرسشنامه، حذف یا تغییر بعضی سوالات و تنظیم مجدد سوالات هر مقیاس، پرسشنامه از 117 سوال به 90 سوال تقلیل یافت(فتحی آشتیانی، 1388).
زیر مقیاس های آن شامل؛ حل مساله، شادمانی، استقلال، تحمل فشار روانی، خود شکوفایی، خود آگاهی هیجانی، واقع گرایی، روابط بین فردی، خوش بینی، عزت نفس، کنترل تکانش، انعطاف پذیری، مسئولیت پذیری اجتماعی، همدلی، خود ابرازی است.
خرده مقیاس ها
عبارت ها
حل مساله
1، 16، 31، 46، *61، 76
شادمانی
*2، *17، 32، 47، 62، *77
استقلال
3، *18، *33،*48، *63، *78
تحمل استرس
4، *19، *34، *49،*64،*78
خودشکوفایی
5، *20، *35، *50،65، *80
خودآگاهی هیجانی
6، *21،*36، 51، 66، *81
واقع گرایی
7،*22،*37، *52، *67، *82
روابط بین فردی
8، 23، 38، 53، 68، 83
خوش بینی
9، 24، 39، 54، 69، *84
احترام به خود
10، 25، *40، 55، 70، 85
کنترل تکانه
*11، *26، *41، *56، ،*71، * 86
انعطاف پذیری
*12، *27، 42، 57، *72، *87
مسئولیت پذیری اجتماعی
13، 28، 43، *58، 73، 88
همدلی
14، 29، 44، 59، 74، 89
خودابرازی
*15، 30، *45، 60، *75، *90

علامت( * )به معنی آن است که نمره گذاری دراین عبارت به صورت معکوس انجام می شود.
اعتبار و روایی: در تحقیق بار -آن (1997) ضرایب باز آزمایی بعد از یک ماه 85/0 و بعد از 4 ماه 75/0 گزارش شده است. در برسی دیگری، همسانی درونی با استفاده از روش آلفای کرونباخ در هفت نمونه از جمعیت های مختلف، برای خرده مقیاس ها بین 69/0 (مسولیت پذیری اجتماعی) تا 86/0(احترام به خود) با میانگین 76/0 بدست آمد.
در ایران پرسشنامه هوش هیجانی بار-ان را سموعی و همکاران (1382) بررسی کرده اند. و اعتبار این پرسشنامه از طریق ضریب آلفای کرونباخ برای دانشجویان پسر 74/0 و برای دانشجویان دختر 68/0 و برای کل افراد 93/0 گزارش شده است. همچنین ضریب اعتبار به روش زوج و فرد 88/0به دست آمد.
نحوه نمره گذاری: از آنجا که گزینه ها بر روی یک طیف 5 درجه ای لیکرت تنظیم شده اند نمره گذاری از 5 به یک(کاملاً موافقم 5 و کاملاً مخالفم1) و در بعضی سوالات با محتوای منفی یا معکوس از یک به 5 (کاملاً موافقم 1 و کاملاً مخالفم 5) انجام می شود. نمره کل هر مقیاس برابر با مجموع نمرات هر یک از سوالات آن مقیاس و نمره کل آزمون برابر با مجموع نمرات 15 مقیاس می باشد. کسب امتیاز بیشتر در این آزمون، نشانگر موفقیت بیشتر فرد در مقیاس مورد نظر یا در کل آزمون و برعکس می باشد. مثلاً کسب امتیاز بالاتر در مقیاس خود ابرازی، نشان دهنده خود ابرازی بیشتر در فرد است(فتحی آشتیانی، 1388).

مداخله:
مداخله آموزشی به صورت کارگاه آموزش طی 10 جلسه و هر جلسه 2 ساعته هفته ای یک بار انجام خواهد گرفت. همانطوری که در جدول مشاهده می کنید محتوای جلسات براساس الگوی مولفه های هوش هیجانی بار-ان طرح ریزی شده است:
جدول 2. موضوعات هر جلسه آموزش مولفه های هوش هیجانی
جلسات
محتوای جلسات
جلسه اول
طرح مساله، آشنا ساختن اعضای گروه آزمایشی با محتویات جلسات، تعریف مولفه ها، و کارکرد هیجان، خود آگاهی،انواع واکنش و اثرات خود آگاهی هیجانی بالا و پایین و اثر مهار موفق هیجان ها.
جلسه دوم
احترام به خود، تعریف و تقسیم بندی عزت نفس و گام های موثر در افزایش عزت نفس.
جلسه سوم
خودشکوفایی استقلال، تعریف و ویژگی های افراد خود شکوفا و مستقل.
جلسه چهارم
ابراز وجود و روش های ابراز وجود، فواید، شیوه های رفتاری و ایفای نقش.
جلسه پنجم
همدلی و روابط بین فردی، راه ههای افزایش همدلی، مهارت های اجتماعی و ارتباط، اجزای کلامی و غیر کلامی و روش های بالا بردن مهارت های ارتباطی
جلسه ششم
مسئولیت اجتماعی، گروه ها و انواع آن، نقش اعضا، رفتار ضد اجتماعی.
جلسه هفتم
حل مساله، مهارت های تصمیم گیری و آزمون واقعیت.
جلسه هشتم
انعطاف پذیری، و تحمل استرس و علل، انواع و شیوه های مقابله با آن.
جلسه نهم
کنترل تکانه، تعریف تکانه و ناکامی و خشم، عوارض خشم، فنون مقابله با خشم و پرخاشگری.
جلسه دهم
شادکامی و خوش بینی، تعریف شادی و خوش بینی در موقعیت ها و فرایند های شناختی، نقش باورهای مردم در رفتار و ویژگی های افراد امیدوار.

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات:
جهت تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده ، از شاخص های و روش های آمارتوصیفی برای بدست آوردن فراوانی، درصد، میانگین، انحراف استاندارد، و خطای استاندارد داده ها و سپس از آمار استنباطی برای بدست آوردن تحلیل کوواریانس به کمک نرم افزار-22 spss استفاده خواهد شد.
تعاریف واژه ها و اصطلاحات فنی و تخصصی
هوش هیجانی:
الف. تعریف مفهومی: نظم بخشیدن به توانایی های هیجانی ، شخصی و اجتماعی وابسته به هم در فرد تا بتواند بطور فعالانه و اثر بخش از عهده تقاضاها و فشارهای روزمره برآید(بار- آن، 2005).
ب. تعریف عملیاتی: در پژوهش حاضر نمره ای است که آزمودنی از پرسشنامه هوش هیجانی بار – آن به دست می آورد.
مهارت های ارتباطی
الف. تعریف مفهومی: مهارت های ارتباطی به منزله آن دسته از مهارت هایی هستند که به واسطه آن ها افراد می توانند درگیر تعاملات بین فردی و فرایند ارتباط شوند یعنی فرایندی که افراد در طی آن اطلاعات، افکار و احساس های خود را از طریق مبادله پیام های کلامی و غیر کلامی با یکدیگر در میان می گذارند(هاریجه و دیکسون، 2004).
ب: تعریف عملیاتی : در پژوهش حاضر نمره ای است که آزمودنی ها از پرسشنامه تجدید نظرشده مهارت های ارتباطی کسب می کند.
اعتیاد:
الف. تعریف مفهومی: اﻟﮕﻮی ﻏﯿﺮ اﻧﻄﺒﺎﻗﯽ ﻣﺼﺮف ﯾﮏ ﻣﺎده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎراﺣﺘﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ از ﻧﻈﺮ ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد و ﺑﺎ ﺳﻪ (ﯾﺎ چند) ﻋﻼﯾﻢ ﺗﺤﻤﻞ، ﺗﺮک، ﻣﺼﺮف ﻣﺎده ﺑﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ، ﻣﯿﻞ داﯾﻢ ﯾﺎ ﺗﻼش ﻧﺎﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﺗﺮک، ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی ﻣﻬﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اداﻣﻪی ﻣﺼﺮف ﺑﺎ وﺟﻮد آﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻣﺸﮑﻼت ﺟﺴﻤﯽ و روانﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﺼﺮف ﻣﺎده در ﻃﻮل 12ﻣﺎه ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮔﺮدد(هالجین و ویتبورن، 1948؛ ترجمه سید محمدی، 1392).
ب. تعریف عملیاتی: در این پژوهش به منظور تشخیص اعتیاد، بر اساس معیارهای DSM- 5 مصاحبه تشخیصی ساخت یافته توسط پژوهشگر انجام خواهد شد.

منابع فارسی:
اصغری، فرهاد؛ کرد میرزا، عزت اله؛ و احمدی، لیلا. (1392). رابطه نگرش مذهبی، منبع کنترل و گرایش به سوء مصرف مواد در دانشجویان. فصلنامه اعتیاد پژوهی سوء مصرف مواد، سال هفتم، شماره 25، ص103-112.
امرایی، مرتضی؛ اشرفی ریزی، حسن؛ پاپی، احمد؛ بهرامی، سوسن و سموعی، راحله. (1390). رابطه ی بین هوش هیجانی و مهارت های ارتباطی کتابداران کتاب خانه های دانشگاه اصفهان و دانشگاه علوم پزشکی اصفهان. مدیریت اطلاعات سلامت، دوره هشتم، شماره پنجم: ص 672-662.
باوی، ساسان. (1388). اعتیاد (انواع مواد، سبب شناسی، پیشگیری، درمان).جلد اول، چاپ اول،اهواز: دانشگاه آزاد اسلامی.
چاری، حسین مسعود؛ و فداکار، محمد مهدی. (1384). بررسی تاثیر دانشگاه بر مهارت های ارتباطی براساس مقایسه دانش آموزان و دانشجویان، دانش و رفتار، شماره 15: ص 33-21.
خدایاری فرد، محمد؛ چشمه نوشی، میترا؛ رحیمی نژاد، عباس؛ و فراهانی، حجت اله. (1390). اثر بخشی آموزش مولفه های هوش هیجانی بر سازگاری اجتماعی و صمیمیت اجتماعی. مجله روان شناسی، سال پانزدهم، شماره 4: ص 368- 353.
رحمانی، مهری. (1390). تاثیر آموزش مولفه های هوش هیجانی بر ارتقاء سلامت روان و خودپنداره دانشجویان دختر ورزشکار. روان شناسی بالینی و شخصیت، دانشگاه شاهد، سال بیستم، شماره 9: ص84-75.
ساپینگتون، اندرو. (1989). بهداشت روانی. ترجمه: حمید رضا حسین شاهی براوتی(1379)، تهران: انتشارات روان.
سازمان ملی جوانان. (1381). بررسی وضعیت جمعیت جوانان. تهران: انتشارات سازمان ملی جوانان.
فاطمی، محسن. (1385). هوش هیجانی. تهران: انتشارات سارگل.
فتحی آشتیانی، علی. (1389). آزمون های روان شناختی: ارزشیابی شخصیت و سلامت روان. چاپ دوم، تهران: انتشارات بعثت.
فرامرزی، عذرا. (1389). اثر بخشی آموزش هوش هیجانی بر سلامت روان (مشکلات درون نمود) نوجوانان نارسا خوان. پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه آموزش روان شناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی.
قنبری طلب، محمد؛ قنبری، علی؛ طهماسبی کهیانی، فاطمه و نادری لردجانی. (1392). رابطه هوش هیجانی با استعداد اعتیاد دانش آموزان پسر دوره پیش دانشگاهی شهرستان کرد. مجله دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، دوره 15، شماره3: 39-33.
کاشفی، طیبه. (1392). رابطه بین مهارت های زندگی و آسیب پذیری نسبت به سوء مصرف مواد در دانشجویان. فصلنامه علمی دانشکده علوم پزشکی تربت حیدریه. دوره اول، شماره1: 77-70.
کرمی، ابوالفضل؛ شهرستانی، ملیحه؛ توانایی یوسفی، سمیرا؛ و آسیابی، مینا. (1391). الگوهار ارتباطی خانواده و مهارت های مقابله با استرس به عنوان پیش بین های استعمال دخانیات در نوجوانان پسر سیگاری و غیر سیگاری 13 تا 18 سال مشهد. فصلنامه مطالعات روان شناسی بالینی، مشماره هفتم، سال دوم: 144-121.
گلمن، دانیل (1985). هوش هیجانی. ترجمه نسرین پارسا(1382)، چاپ دوم، تهران: انتشارات رشد.
محمودی، زهره. (1392). تاثیر آموزش هوش هیجانی بر سلامت روان، عزت نفس و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دختر دوره متوسطه شهرستان بروجن. پایان نامه کارشناسی ارشدف دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه اصفهان.
محمودی، مسعود و نجفی، فیروز. (1391). بررسی اثر بخشی هوش هیجانی بر مهارت های ارتباطی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد. روش ها و مدل ها روان شناختی، سال دوم، شماره هشتم: ص 53-35.
معصومی راد، رضا. (1389). الگوی کاهش تقاضای مواد مخدر در ایران (با تاکید بر پیشگیری و درمان). تهران: جامعه و فرهنگ.
میدانی، مرضیه. (1391). اثربخشی آموزش هوش هیجانی بر انگیزش پیشرفت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دختر پایه سوم دبیرستان های شهر یزد (در سال تحصیلی 91-90). پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه یزد.
هالجین، ریچارد و ویتبورن، سوزان کراس. (1948). آسیب شناسی روانی: دیدگاههای بالینی درباره اختلال های روانی براساس DSM-IV-IR. ترجمه یحیی سید محمدی (1392). تهران: روان.
یارمحمدی واصل، مسیب؛ نارنجی ها، هومان؛ و رفیعی، حسن. (1389). ساخت و اعتبار یابی آزمون مهارت های زندگی در افراد وابسته به مواد. رفاه اجتماعی، 10(39): 176-151.
یزدی مقدم، حمیده و اسماعیل آبادی، علی رضا. (1387). بررسی تاثیر باورها و عوامل اعتقادی بر پیشگیری و درمان اعتیاد. مهندسی فرهنگی، شماره 19 و 20: ص 61-67.
یوسفی ، فریده. (1385). رابطه هوش هیجانی و مهارت های ارتباطی در دانشجویان. فصلنامه روان شناسان ایرانی، سال سوم، شماره 9: ص 13-5.
منابع انگلیسی:
Arteaga, I., Chen, C.-C., & Reynolds, A. J. (2010). Childhood predictors of adult substance abuse. Children and Youth Services Review, 32(8), 1108-1120.
Bar-on, R. (1997). The Emotional Intelligence (EQ-I): Technical Quotient Inventory. In R. Bar-on 8 J. D.A. Parker (Eds). Hand book of Emotional Intelligence. San Francisco: Jossey-Bass.
Bar-on, R. (2005). The Bar-on model of emotiona social intelligence. Extremer (guest Editors), Special issue on emotional intelligence. Journal of Psychology,17.
Boys, A., Farrell, M., Taylor, C., Marsden, J., Goodman, R., Brugha, T., et al.(2003). Psychiatric morbidity and substance use in young people aged 13-15 years: results from the Child and Adolescent Survey of Mental Health. The Bri J Psychi;182(6). 509-517.
Castillo, R., Salguero, J., Fernández-Berrocal, P., & Balluerka, N. (2013). Effects of an emotional intelligence intervention on aggression and empathy among adolescents. Journal of Adolescence, 36, Issue 5,:883-892.
Challier, B., Chau, N., Prédine, R., Choquet, M., Legras, B. (2000). Associations of family environment and individual factors with tobacco, alcohol and illicit drug use in adolescents. Eur J Epid.; 16(1): 33-42.
Golman, D. (1995). Emotional Intelligence, New York: Bantam Books.
Harigie, O.h. Dickson, D. (2004) Skills interpersonal communication research, theory and practice, Routlege NewYork, U.S.A.
Jarvis, T.J.TebbuttJ, Mattick. (2005). Treatment approaches for alcohol and drug dependence, JohnWiley&Sons, ltd.
Mayer, J.D. and Salovey, P. (1997). What is Emotional Intelligence?
Parker, J. D., Taylor, R. N., Eastabrook, J. M., Schell, S. L., & Wood, L. M. (2008). Problem gambling in adolescence: Relationships with internet misuse, gaming abuse and emotional intelligence. Personality and Individual Differences, 45, 174-180.
Petrides, K. V. & Furnham, A. (2001). Trait emotional intelligence: Psychometric investigation with reference to established trait taxonomies. European Journal of Personality. 15, 425-_448.
Petrovici, A., M & Dobrescu, T. (2014). The Role of Emotional Intelligence in Building Interpersonal Communication Skills. Procedia – Social and Behavioral Sciences. 116, 21: 1405-1410.
Quoidbach, J & Hansenne, M. (2009). The Impact of Trait Emotional Intelligence on Nursing Team Performance and Cohesiveness. Journal of Professional Nursing, 25, 1: 23-29.
Resurrección, D. M., Salguero, J.M. & Aranda, D. R.(2014). Emotional intelligence and psychological maladjustment in adolescence: A systematic review. Journal of Adolescence, 37, 4: 461-472.
Stone, A. L., Becker, L. G., Huber, A. M., & Catalano, R. F. (2012). Review of risk and protective factors of substance use and problem use in emerging adulthood. Addictive Behaviors, 37(7), 747-775.
Trinidad, D. R., & Johnson, C. A. (2002). The association between emotional intelligence and early adolescent tobacco and alcoholuse. Personality and Individual Differences, 32, 95-105.
Trinidad, D. R., Unger, J. B., Chou, C. P., & Johnson, A. (2004). The protective association of emotional intelligence with psychosocial smoking risk factors for adolescents. Personality and Individual Differences, 36, 945-954.
Tschann, J. (1994). Initiation of substance abuse in early adolescence. Health Psychology, 4, 137-170.

1 Addiction
2 Arteaga, I
3 Chen, C
4Reynolds, A. J
5 Stone, A. L
6 Becker, L. G
7 Huber, A. M
8Catalano, R. F
9 Challier, B
10 Chau, N
11 Prédine, R
12 Choquet, M
13Legras, B
14 Boys, A
15 Tschann, J
16 Emotional Quotient
17 Parker, J. D
18 Trinidad, D. R
19Johnson, C. A
20 Unger, J. B
21 Chou, C. P
22Johnson, A
23 Petrides, K. V
24Furnham, A
25 Harigie, O.h. Dickson, D
26Jarvis, T.J.TebbuttJ, Mattick
27 Petrovici, A., M
28 Dobrescu, T
29Resurrección, D. M
30 Salguero, J.M
31Aranda, D. R
32Castillo, R
33 Fernández-Berrocal, P
34Balluerka, N
35 Quoidbach, J
36Hansenne, M
37Communication Skills Test- Revised
—————

————————————————————

—————

————————————————————