پرسشنامه سنجش سواد اطلاعاتی (یزدانی، 1391)
ردیف
عبارات
خیلی کم
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد
1
توانایی در انتخاب یا پیدا کردن موضوعی برای انجام تحقیق یا نوشتن مقاله در دانشگاه
2
توانایی در تعریف و تشریح موضوع انتخاب شده برای تحقیق
3
توانایی در تعیین و تبیین سوال اصلی (یا سرفصل اصلی) موضوع انتخاب شده برای تحقیق
4
توانایی در بیان سوالهای فرعی یا سرفصلهای جانبی موضوع انتخاب شده برای تحقیق
5
توانایی در تعیین و شناسایی کلمات یا عبارتهای کلیدی (اصلی) موضوع انتخاب شده برای تحقیق
6
توانایی در پیدا کردن منابع علمی برای پاسخگویی به سوالهای موضوع تحقیق
7
توانایی در فرقگذاری بین منابع دست اول اطلاعات (سرگذشت نامهها، اسناد تاریخی دست اول، اسناد دولتی، و …) منابع دست دوم اطلاعات (پایان نامهها، کتابهای درسی، روایت نامهها …)
8
میزان آشنایی با منابع مختلف اطلاعاتی کتابخانهای (از قبیل :کتابها، دایره المعارفها، اطلسها، ادواریها، مجله های تخصصی، و …)
9
میزان آشنایی با منابع اطلاعاتی الکترونیکی مختلف (از قبیل: پایگاه دادهها، اینترنت، پایگاههای اینترنتی تخصصی، ادواریهای برخط، DVD، CD و …)
10
میزان آشنایی با نحوه پیدا کردن کتابها در کتابخانه (براساس شکلهای مختلف طبقهبندی کتابها، شماره رده بندی کتابها و …)
11
میزان آشنایی با نحوه جست وجوی اطلاعات در اینترنت
(براساس کلمات کلیدی، استفاده از عملگرهای بولی مختلف مثل: AND، OR، -، + و مانند اینها)
12
میزان آشنایی با نوع استفاده از نمایه (Index)، واژه نامه توصیفی (Glossary)، فهرست منابع و … در کتابها
13
میزان آشنایی با روشهای تندخوانی و مرور سریع بر عناوین، مطالب اصلی یک کتاب یا مقاله برای کسب یک دید کلی از آن و انتخاب آن به عنوان منبع تحقیق
14
میزان آشنایی با شیوههای یاداشت برداری درست از منبع مکتوب (توجه به ثبت دقیق مشخصات کتاب شناختی، ثبت نکات مهم، خلاصه نویسی، و…)
15
میزان آشنایی با شیوههای درست ذخیره سازی اطلاعات
الکترونیکی (توجه به انتخاب مطالب مهم، طبقه بندی فایلها، ثبت آدرس بازیابی اینترنتی، و…)
16
میزان آشنایی با معیارهای ارزشیابی اطلاعات (مکتوب یا الکترونیکی) از نظر اعتبار نویسنده، اعتبار ناشر، قابل اطمینان بودن
17
میزان آشنایی با معیارهای ارزشیابی اطلاعات (مکتوب یا الکترونیکی) از نظر روزآمدی (جدید بودن)، اعتبار علمی و متناسب بودن آن با موضوع
18
میزان آشنایی با شیوههای سازماندهی اطلاعات جمع آوری شده (مثلاً سازماندهی آن بر اساس نظم تاریخی موضوع، نظم سلسله مراتبی موضوع، نظم از ساده به پیچیده و…)
19
توانایی در ویراستن (تصحیح) ادبی یک مطلب، براساس شاخصهای ویراستاری
20
میزان آشنایی با نحوه سازماندهی و ترکیب عناصر مختلف مطالب جمعآوری شده (متن، جداول، نمودارها، تصاویر،…) در یک نوشته علمی
21
میزان آشنایی با نحوه اشاره دادن به و معرفی کردن جداول، تصاویر و نمودارها در متن یک نوشته علمی
22
میزان آشنایی با جنبههای زیبایی شناختی ترکیب عناصر مختلف مطالب (متن، تصاویر، خطوط،…) در یک نوشته علمی
23
میزان توانایی در تولید محتوا با استفاده از نرم افزارهایی هم چون نرم افزار واژه پرداز (Word Processor) و نرم افزار ارایه مطلب (PowerPoint)
24
توانایی در طراحی وبلاگها، صفحات وب شخصی و نیز توانایی تولید محتوا در این محیطها
25
میزان آشنایی با موضوعات حق چاپ (کپی رایت) و مالکیت معنوی در تولید و استفاده از اطلاعات
26
میزان آشنایی با مفهوم و معنای سرقت ادبی و توانایی در تشخیص مواردی که به آن سرقت ادبی اطلاق میشود.
27
میزان آشنایی با نحوه استناد دهی علمی به منبع و مولف
اطلاعات اقتباس شده در متن یک نوشته علمی بر اساس یکی از سبکهای استناددهی علمی (مثلاً سبک APA، سبک CHICAGO، سبک MLA، و …)
28
میزان آشنایی با نحوه نگارش فهرست منابع یک نوشته علمی براساس یکی از سبکهای علمی معتبر (مثلاً سبک APA، سبک CHICAGO، سبک MLA و …)
29
میزان آشنایی با مقررات اخلاقی و قانونی مربوط به اشاعه اطلاعات محرمانه و خصوصی افراد، سازمانها، گروهها و…
30
میزان آشنایی با مقررات و تاثیرات سیاسی – اجتماعی تولید و اشاعه اطلاعات در اینترنت
معرفی پرسشنامه:
پرسشنامه سنجش سطح سواد اطلاعاتی دانشجویان برای اولین بار توسط یزدانی (1391) طراحی و ساخته شده است. این پرسشنامه، مبتنی بر همان پنج قابلیت استاندارد سواد اطلاعاتی مصوب "انجمن کتابخانههای دانشکدهای و پژوهشی" است؛ اما برای تعیین مهارتها و قابلیتهای سواد اطلاعاتی دانشجویان از تکالیف و مهارتهای تعیین شده، برای افراد با سواد اطلاعاتی در کتاب "موفقیت صد در صدی در سواد اطلاعاتی" نوشته تایل ر، آرث سولومون و ویلیامسون (2007)، استفاده شده است. این مهارتها، شامل موارد: تعریف نیاز اطلاعاتی، یافتن اطلاعات، ارزشیابی اطلاعات، سازماندهی اطلاعات، و تبادل (اشاعه) اطلاعات، میشدند. برای توسعه ابزار پژوهش مورد نظر، به منابع چاپی و الکترونیکی متعددی رجوع شد و در نهایت به دلیل اینکه مهارتها و خصوصیات معرفی شده در کتاب تایلر، آرث، سولومون و ویلیامسون (2007) از جامعیت و کفایت لازم برخوردار و قابل استفاده برای جمعیت دانشجویی مورد نظر بود، انتخاب شد. این مهارتها، شامل 5 دسته از قابلیتها هستند که همانگونه که بیان شد، از سادهترین به پیچیدهترین آنها، شامل: تعریف نیاز اطلاعاتی، مکانیابی اطلاعات، ارزشیابی اطلاعات جمعآوری شده، سازماندهی اطلاعات و تبادل موثر آن با دیگران میشوند. براساس این 5 قابلیت، یک پرسشنامه 30 گویهای از نوع لیکرت تهیه شد. برای تعیین میزان مناسب بودن گویههای پرسشنامه، پس از اجرای آن بر روی یک نمونه 78 نفری، توان افتراقی تک تک گویهها مورد محاسبه قرار گرفتند و گویههایی که از توان افتراقی کمتر از 5/1 برخوردار بودند، حذف شدند، یا مورد بازنویسی قرار گرفتند که در نهایت؛ یک پرسشنامه 30 گویهای که گویههای آن حداقل دارای توان افتراقی 5/1 و بالاتر بودند، تهیه و برای تحلیل های بیشتر مورد استفاده قرار گرفت. پس از بررسی توان افتراقی گویه ها، به تعیین روایی صوری، محتوایی، و نیز روایی سازه آن پرداخته شد و در نهایت میزان پایایی آن نیز به روش هم سانی درونی، مورد بررسی و تایید قرار گرفت (یزدانی، 1391).
مولفهها
تعداد سوالات
سوالات مربوط به هر مولفه
نیاز اطلاعاتی
5
6، 7، 8، 9 و 10
مکانیابی اطلاعات
10
11، 12، 13، 15، 16، 17، 22، 23، 24 و 27
ارزشیابی اطلاعات
2
25 و 26
سازماندهی اطلاعات
7
14، 19، 20، 21، 28، 29 و 30
تبادل اطلاعات
6
1، 2، 3، 4، 5 و 18
نحوه نمرهگذاری:
یکی از ویژگیهای این پرسشنامه، استفاده از قالب طیف لیکرت برای پاسخگویی آزمودنیها به گویههای آن بوده است. شیوه نمرهدهی نیز به هر یک از پاسخها به ترتیب شامل نمره 1 برای خیلی کم، 2 برای کم، 3 برای متوسط، 4 برای زیاد و 5 برای خیلی زیاد، بوده است. در این پژوهش تمامی گویههای پرسشنامه به شیوه مثبت بیان شدهاند و هیچ گونه گویه منفی در پرسشنامه به کار نرفته است. پس به عبارتی دیگر، تمامی گویهها به صورت مستقیم یا مثبت نمرهگذاری میشوند (یزدانی، 1391).
روایی و پایایی:
در پژوهش یزدانی (1391) برای تعیین میزان پایایی پرسشنامه پس از اجرای آن بر روی یک نمونه 78 نفری با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ پایایی آن را محاسبه کرده است. بر این اساس، پایایی محاسبه شده با استفاده از آلفای کرونباخ 94/0 بوده است. و همچنین روایی صوری، محتوایی و سازهای پرسشنامه نیز مطلوب گزارش شده است.
***************************************
منبع:
یزدانی، فریدون (1391). طراحی ابزاری برای سنجش سواد اطلاعاتی دانشجویان دانشگاه پیام نور استان همدان. فصلنامه فنآوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، سال دوم، شماره 4، تابستان 1391، صص 29-52.
*************************************