پاورپوینت الگوهای توسعه سواد اطلاعاتی



مفهوم سواد اطلاعاتی
واژه سواد در گذر زمان از تکامل تدریجی برخورداربوده است.
سواد دربرگیرنده مهارتهای مورد نیازبرای هرشخص است تا بتواند نقش
مناسبی را در جامعه ایفا کند. ساده ترین حالت سواد مشتمل برتوانمندی
کاربرد زبان است ،بدین معنا که فرد باسواد قادر به خواندن،نوشتن و درک
زبان بومی خود باشد.خواندن،نوشتن و آشنایی با حساب هنوز بعنوان مهارتهای
اساسی در سواد به شمار می آیند، اما امروزه مهارتهای دیگری نیزبرای بهره
گیری ازاطلاعات،حضور با نشاط در جهان ارتباطات و تعامل پویا با رسانه
های مبتنی بر فنآوری اطلاعات لازم است.
این گونه مهارتها در عبارت سواد اطلاعاتی خلاصه میشود که آنها را
برای اولین بار زورکوفسکی در سال 1974 میلادی مطرح کرد.

البته عبارتهای دیگری همچون ، سواد کامپیوتری (مترادف با سواد اطلاعات الکترونیکی و سواد فناوری اطلاعات) سواد کتابخانه ای سواد رسانه ای ،سواد شبکه ای(مترادف با سواد اینترنتی و
ابرسواد) و سواد دیجیتالی نیزمطرح شده است.
سواد رسانه ای به توانایی کدبرداری ، تجزیه تحلیل ، ارزیابی وایجاد ارتباط در
حالتهای مختلف اطلاق می شود.
توانایی استفاده از کامپیوترو نرم افزارهای مربوط برای اجرای کاربردها
را سواد کامپیوتری گویند.
در جای دیگر، سواد کامپیوتری استفاده منظم ازکاربرد مهم کامپیوتری {شبیه واژه پرداز} خوانده شده است.

دامنه ی سواد اطلاعاتی
Source: The Importance of Information Studies" in information studies: K-12; avail: http://www.accessola.org/action/positions/info_studies/html/intro.html

در مراجع مختلف تعاریف متعددی برای سواد اطلاعاتی ارائه شده ‍که مهمترین آنها عبارتست از:
الف: انتخاب رفتار اطلاعاتی مناسب برای دستیابی به اطلاعات مورد نیاز از
طریق هر روش یا رسانه ممکن و با آگاهی لازم در خصوص اهمیت استفاده
خردمندانه و صحیح از اطلاعات(وبر 2002)
ب: توانایی دسترسی ، ارزیابی و استفاده از اطلاعات با بهره گیری از منابع
مختلف(استیو 2003)
ج: توانایی تشخیص زمان استفاده از اطلاعات ، مکانیابی ، ارزیابی ، استفاده
موثر از اطلاعات و انتقال اطلاعات در حالتهای مختلف(سیرمن 2003)
د: مهارتهای مرتبط با حل مسئله اطلاعاتی (گوپتا 2003)
انجمن کتابداران آمریکا سواد اطلاعاتی را توانایی تشخیص نیازبه اطلاعات وتوانایی مکان یابی، ارزیابی، و استفاده موثر ازاطلاعات موردنیاز تعریف می کند.

مزایای سواد اطلاعاتی
تسلط به سواد اطلاعاتی به معنای واقعی آن می تواند بستر لازم برای توانمند سازی پژوهشگران در برنامه ریزی بهتر برای مدیریت فرآیند پژوهش و دسترسی به اطلاعات
مناسب برای هر مرحله از کارو نهایتا تولید دانش جدید را به وجود آورد.
ایجاد انگیزه و جرات دست زدن به فعالیت های پژوهشی از دیگر مزایای سواد اطلاعاتی است
و با اطمینان می توان گفت که بین سطح سواد اطلاعاتی در یک جامعه و میزان رشد دانش در
آن جامعه رابطه مستقیم وجود دارد .
فرآیند فعالیت های ذهنی یک پژوهشگر در جریان انجام یک پژوهش به طور دائم با اطلاعات،
چالش برای دسترسی موثر به آن و نیز پردازش آن درگیر است. به همین منظور می توان
آموزش مهارت های گوناگون اطلاع یابی و مهارتهای تکمیلی همچون تفکر تحلیلی و انتقادی
را در سر فصل درس روش تحقیق گنجانید. به عبارت دیگر، می توان در هرمرحله از روش
تحقیق، به مهارت های سواد اطلاعاتی که در آن مرحله کاربرد دارد توجه کرد و آن را به
منزله یکی ازارکان عمده در مراحل متوالی فرآیند پژوهش برجسته کرد.

کنفرانس کتابخانه های ملّی و دانشگاهی بریتانیا در سال 1999 مدلی را برای تبیین مفهوم سواداطلاعاتی ارائه داده این مدل مبتنی بر هفت محور است که در دو مجموعه مهارتی است .

چگونگی کشف و دسترسی به اطلاعات
1.شناسایی اطلاعات مورد نیاز.
(با توجه به تشخیص آنچه شناخته شده و آنچه نامعلوم است و شناسایی شکاف موجود میان آنها)

2. شناسایی روش نیل به منابع اطلاعاتی مفید.
3. چگونگی توسعه واصلاح روش جستجو.
4. چگونگی دسترسی به منابع اطلاعاتی و ابزارهای جستجو برای نیل به اطلاعات مورد نیاز.

چگونگی فهم و بهره برداری از اطلاعات

1.چگونگی ارزیابی کیفیت و ارتباط اطلاعات بازیابی شده

2.سازماندهی و ایجاد ارتباط بین دانش جدید با دانش موجود

3.ترکیب و تولید دانش جدید

مدلهای سواد اطلاعاتی در جهان
نتایج تحقیقات انجام شده درجهان موید نقش مهم توسعه سواد اطلاعاتی کارکنان در
توسعه توانمندیهای اطلاعاتی جامعه است.

برای مثال، مطالعات فرگوسن درمدارس نهصد حوزه ایالت تگزاس امریکا نشان داد
که حدود چهل درصد ازتفاوت موجود در موفقیت دانش آموزان در برخی دروس از
جمله روخوانی و درک مطلب وریاضیات ناشی از میزان تخصص و مهارت و اطلاعات به روز معلم است.

عوامل موثر بر اهمیت سواد اطلاعاتی
مهم ترین عواملی را که درسالهای اخیربراهمیت سواد اطلاعاتی افزوده است، میتوان به شرح ذیل خلاصه نمود:
• گسترش روزافزون فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی و پیوند مستمرآنها با زندگی روزمره افراد
• توسعه آموزش عالی بویژه در مقاطع تحصیلات تکمیلی و تنوع دانشجویان ودوره های آموزشی
• تغییر در شیوه ها و رویکردهای آموزشی و توجه به جایگاه تفکر انتقادی درآموزش
• تخصصی تر شدن زمینه های مطالعاتی و تحقیقاتی در همه رشته های علمی
• انفجار اطلاعات، آلودگی اطلاعات و ضرورت استخراج منابع مناسب و معتبر
• گسترش دوره های آموزش از راه دور و محبوبیت آن در میان طبقات جامعه از جمله افراد شاغل
• افزایش تنوع در موضوع ها و شکل منابع اطلاعاتی
• آشفتگی موجود در سازماندهی و اعتبار منابع الکترونیکی دسترس پذیر از اینترنت
• توجه بیشتر به ضرورت آموزش همگانی و آموزش مادام العمر
• نیاز به همگامی با پیشرفت های برق آسای فناوری

اداره ارزیابی آموزش زلاند نو پس از بررسی مدارس مختلف این کشور مراحل زیر را برای توسعه حرفه ای آموزش و تسهیل استفاده کاربران از فناوری اطلاعات پیشنهاد کرده است

• بررسی و تحلیل توانایی فعلی کارکنان در زمینه فناوری اطلاعات.
• پیش بینی توسعه توانمندیهای اطلاعاتی کارکنان در آینده.
• برنامه ریزی برای رسیدن به اهداف پیش بینی شده.
• تدارک لازم برای آموزش کارکنان هماهنگ با فراهم کردن
تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری لازم.

نتایج پژوهشهای جدید نشان می دهد که علاوه بر لزوم دستیابی به مدلی برای توسعه سواد اطلاعاتی، این مدل برای هر جامعه ای به صورت مستقل مختص به همان جامعه تعریف می شود.

برای مثال، برای توسعه توانمندیهای اطلاعاتی کارکنان بخش دولتی در کشور
زلاند نو [به ویژه در میان معلمان و مربیان ] یادگیری سه مهارت آشنایی با
کامپیوتر، آشنایی باسیستم عامل ویندوز و مفاهیم پایه شبکه واستفاده ازاینترنت و منابع چند رسانه ای مورد توجه بوده است.

انجمن ملی فناوری اطلاعات کشور مالزی با توجه به نیازهای خاص شهروندان MYIULاین کشوراستاندارد
را برای سنجش سواد کامپیوتری شهروندان مالزیایی وتوسعه آن تهیه کرده است.
این استاندارد برای عموم شهروندان ، حتی کارگران و زنان خانه دار ، قابل استفاده است و دارندگان این گواهینامه دانش و مهارت پایه برای استفاده ازفناوری اطلاعات و ارتباطات را دارا خواهند بود.
مهارتهای این گواهینامه در دو سطح دسته بندی می شود که مهارتهای سطح اول عبارت ازاست : آشنایی با مفاهیم پایه فناوری اطلاعات و ارتباطات، کاربرد کامپیوتر و اینترنت و ارتباطات.
مهارتهای سطح دوم نیز عبارت است از : پردازش واژه، صفحات گسترده، ارائه کامپیوتری و پایگاه داده ها.

با توجه به اهمیت توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات ، مرکز بین الملل
آموزش فنی وحرفه ای یونسکو یکی ازماموریتهای مهم خود را تقویت مفاهیم
و مهارتهای فناوری اطلاعات و نیز مدیریت آموزش فنی وحرفه ای مبتنی
بر فناوری اطلاعات درکشورهای مختلف اعلام کرده است در همین خصوص، این مرکز کارگاههای آموزشی درزمینه کاربرد فناوری اطلاعات
وارتباطات برای بهبود کیفیت برگزار کرده است.
درجدول صفحه بعد مهارتهای مورد نیازبرای توسعه سواد اطلاعاتی
درکشورهای مختلف باتوجه به مطالعات تطبیقی انجام شده ارائه شده است.

محتوای هریک ازاین مهارتها چنان طراحی شده اند که یادگیرنده می تواند همزمان دو مهارت را کسب کند.

هرمهارت تقریباً درهفت هفته به طورکامل ارائه میشود لذا، درصورتی که
داوطلب هرمهارت را به طورجداگانه کسب کند، کل این دوره را می تواند در
دوازده ماه طی کند، درحالی که با یادگیری همزمان دو مهارت این مدت تا شش
ماه تقلیل می یابد.

ICCS
گواهینامه بین المللی آموزش کامپیوتر توسط مرکز ملّی رایانش درکشورانگلستان به عنوان دوره ای مقدماتی در فناوری اطلاعات برنامه ریزی شده است.
دارای بیش ازسیصد مرکزدربیش ازسی کشورجهان است وتاکنون NCCموسسه
بیش از یکصد و پنجاه هزار دوره و آزمون برگزار کرده است این استاندارد دارای پنج مهارت اصلی بدین شرح است :
1.مفاهیم پایه کاربرد کامپیوتر
2. زبان انگلیسی برای ارتباط شغلی
3. توانایی استفاده از کامپیوتر شخصی
4. ریاضیات پایه درکاربرد کامپیوتر
5. مقدمه ای بر برنامه نویسی و پایگاه داده ها

ICDL
گواهینامه بین المللی کاربری کامپیوتریکی از روشها و استانداردهایی است که نخستین بار در کشور فنلاند در اروپا طراحی و به کاربسته شد. این گواهینامه در بیش از هفتاد کشور جهان به عنوان معتبرترین گواهینامه مرتبط با « مهارتهای کاربردی کامپیوتر » پذیرفته شده است
این استاندارد شامل هفت مهارت بدین شرح است:
1.مفاهیم پایه فناوری اطّلاعات
2. استفاده از کامپیوتر و مدیریت پرونده ها
3. پردازش واژه
4. صفحات گسترده
5. پایگاه داده ها
6. ارائه و ترسیم کامپیوتری
7. خدمات شبکه اطلاعات (کار با اینترنت، پیام نگار و …)

IDCS
اعطا می شود.NCCدیپلم بین المللی در آموزش کامپیوترتوسط موسسه انگلیسی
این دوره به ویژه برای بازگشت قشرهای حرفه ای به تحصیل (درسطوح بالاتر) بسیار مناسب است.
.است ICCS دوره IDCSپیش نیاز دوره
این دوره شامل چهار مهارت اصلی، چهار مهارت اختیاری [با امکان انتخاب
از میان پنج مهارت ] و یک پروژه عملی است .
مهارتهای اصلی شامل فناوری کامپیوتر، توسعه سیستمها، تشکیلات شغلی و ارتباط شغلی و مهارتهای اختیاری شامل برنامه نویسی کامپیوتری،پشتیبانی فنی کامپیوتر، اینترنت و چندرسانه ایها، تجارت الکترونیکی و عمومی است.
هر مهارت حداقل در شش هفته ارائه می شود و داوطلبان می توانند این دوره را در دوازده ماه بگذرانند.

IAD
دیپلم پیشرفته بین المللی یاد گیری کامپیوترIAD
اعطا می شود. این دوره یک برنامه در سطح متوسط NCC نیز توسط موسسه انگلیسی است که داوطلبان را برای مشاغلی درزمینه های طراحی و تحلیل سیستمها استIDCSپشتیبانی و آموزش فنی تعلیم می دهد. پیش نیاز این دوره، دوره
IAD شامل شش مهارت اصلی و یک پروژه عملی است . شش مهارت اصلی IADدوره
عبارت است از :
1. محیط شبکه
2. طراحی و تحلیل سیستم
3. محیط نرم افزار
4. مدیریت پروژه
5. مدیریت شغلی
6. فنون هدف در نظر گرفته شده.
هر مهارت حداقل در شش هفته فرا گرفته می شود، لذا، کل دوره در دوازده ماه کامل
می شود.

تحلیل وضعیت سواد اطلاعاتی در ایران
بنیادی ترین اقدام دولتها در تحقق جامعه اطلاعاتی تغییر نگرش به آموزش ملی در سطوح مختلف و تربیت نسلی جدید و نواندیش در عرصه فناوری اطلاعات است،

اما رسیدن به این هدف جز از طریق تحول در وضعیت آموزش عموم
یادگیرندگان (دانش آموزان، دانشجویان، کارشناسان و کارکنان ) امکانپذیر نیست

ازاینروطراحی مدلی برای توسعه سواد اطلاعاتی بسیارضروری است .
ارتقای سواد اطلاعاتی نقش بسزایی در ایجاد فرهنگ اطلاعاتی و بهره گیری صحیح از فناوری اطلاعات ایفا می کند

تعیین مدل توسعه سواد اطلاعاتی در ایران

باتوجه به استانداردهای معتبر جهانی برای آموزش مهارتهای مورد نیاز در
کاربرد کامپیوتر و نتایج حاصل از مطالعات تطبیقی توسعه سواد اطلاعاتی در
جهان و بررسی مشترکات آنها، مهارتهای مشترک استخراج و آن گاه با تحلیل
اطلاعات مستخرج از پرسشنامه ها و نتایج نظرسنجی از خبرگان، مهارتهای
مورد نیاز برای توسعه سواد اطلاعاتی بومی شده است.

مهارتهای ضروری برای توسعه سواد اطلاعاتی به شرح زیر است:

سطوح تحقق مدل سواد اطلاعاتی در ایران

نقش کتابداران در توسعه سواد اطلاعاتی

بدون تردید، کتابداران بنا به دلایلی موجه ترین افراد برای آموزش سواد اطلاعاتی به شمار می روند.
سازماندهی و اشاعه اطلاعات از فعالیتهای اصلی حرفه کتابداری است و در طول تاریخ، تجربه های سودمندی را در مورد منابع اطلاعاتی، ارزیابی منابع، سازماندهی و اشاعه اطلاعات و نیز در باره استفاده کنندگان، نیازها و رفتارهای آنان کسب کرده است.
این تجربه ها اکنون به صورت دانش عمومی در اختیار کتابداران است.
بنابراین، آنها می دانند چه تحولاتی در محیط اطلاعاتی رخ داده و استفاده کنندگان به چه نیاز دارند.
آنها بر اساس تجربه و پژوهش دریافته اند که چه کسانی به چه نوع آموزشی نیاز دارند و چه شیوه ها و ابزارهایی برای آموزش افراد مختلف مناسب تر است.

بر اساس نظر کرایست (1365)، شالوده نظری علم کتابداری آموزش است. این آموزش نه تنها به زیر ساختهای ذهنی کاربران توجه دارد و بر دانش آنها می افزاید، بلکه به توانمندی آنها در کسب دانش نظر دارد.
بر خلاف آموزش سنتی، در آموزش کتابداران آموزش بیننده و تعامل او با اطلاعات را مرکز توجه خود قرار می دهند.
نگاهی به فعالیتها و برنامه های متنوع کتابخانه ها در توسعه سواد اطلاعاتی به خوبی نشان می دهد که حرفه کتابداری تا چه حد و چگونه در این زمینه اقدام کرده است.
تعداد و حجم همایشهای برگزار شده و نیز گستره پژوهشهای کتابداران به ویژه در سالهای اخیر می تواند نشان دهنده رویکرد این حرفه نسبت به آموزش سواد اطلاعاتی باشد.
از جمله این فعالیتها، تشکیل کمیته های سواد اطلاعاتی در انجمن های کتابداری و برگزاری همایشهای تخصصی در کشورهای مختلف می باشد

نقش وب سایت کتابخانه ها در ارتقاء سواد اطلاعاتی
وب سایت کتابخانه ها بعنوان ابزاری برای توسعه سواد اطلاعاتی کاربران بدون محدودیت زمانی و مکانی می تواند مورد استفاده قرار گیرد .

منابع اطلاعاتی موجود در روی سایت کتابخانه ها می تواند در این زمینه کاملا مفید و موثر باشد .

کاربران اینترنت برای دسترسی و استفاده بهینه از منابع اطلاعاتی باید به مهارتهای سواد اطلاعاتی تجهیز باشند و چنانچه یک وب سایت کتابخانه ای با این رویکرد تدوین شده میتواند وظیفه را به خوبی انجام دهد

منابع
Bawden, D. (2001); "Information and Digital Literacies: A Review of
Concepts"; J. of Documentatiom, Vol. 57, No. 2, pp. 218-259.
2. Bronski et al. (2004); "A New Schemma for Information Literacy
Improvement in EU's Countries"; J. of Information Management, Vol. 5,
No. 4, pp. 273-279.
3. Champion, J. P. (1998); "Globalization: What's New? What's Not?";
Foreing Policy.
4. Embryonic, B.(1998); Communication and Information Technology;
Com.Abs.
5. Feather, J. (1996); The Information Society, A Study of Continuity and
Change; 3rd ed., AMU Press.
6. Langford, L. (1999); "Information Literacy? Seeking Clarification"; In
Henri & Bonanno (Eds.); The Information Literate School Community:
best Practice; Wagga. CIS, Charles
www.sid.ir
http://www.ayandeh.com/pagel.phpp news_id=3901

منصوریان، یزدان و نعیم آبادی، محمد ١٣٨٣ ." نقش وب سایت کتابخانه ها در ار تقای سواد اطلاعاتی ".
در: آموزش استفاده کنندگان و توسعه سواد اطلاعاتی در کتابخانه ها، مراکز اطلاع رسانی و موزه ها مشهد ١و ٢ خرداد ١٣٨٣ .
به کوشش رحمت اله فتاحی و …دیگران. مشهد. سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.

پایان