کنش پریشی ( آپراکسی ) گفتار
آپراکسی ، نوعی اختلال حرکتی ناشی از آسیب دیدگی عصبی است . این اختلال با نوعی ناتوانی در انجام ارادی (هدفمند) حرکات مشخص می شود، علی رغم اینکه حالت کشش ماهیچه ها عادی و طبیعی است و هماهنگی نیز دارند. به عبارت دیگر، ماهیچه ها قادر هستند تا عملکرد طبیعی داشته باشند اما برنامه ریزی ناقص مغز مانع از انجام درست هدفمند حرکات می شود.
انواع آپراکسی
سه نوع آپراکسی وجود دارد: اندامی،دهانی،کلامی
آپراکسی اندام به حرکات ارادی بازوها و پاها مربوط می شود در این نوع آپراکسی ممکن است بیمار نتواند به طور ارادی دستش را به نشانه بای بای حرکت دهد یا مشت کند.در حالیکه توانایی عضلانی و دامنه حرکتی لازم برای انجام کامل این حرکت وجود دارد و بیمار قادر است آنها را به صورت اتوماتیک و غیر ارادی انجام دهد.
در آپراکسی دهانی بیمار ممکن است نتواند به طور ارادی زبانش را بیرون بیاورد و یا ببوسد.آپراکسی دهانی گاهی اوقات با نوع سوم آپراکسی (کلامی)اشتباه گرفته می شود زیرا در هر دو مورد عضلات دهانی صورتی درگیر هستند،ولی این دو از یکدیگر متفاوتند.
آپراکسی کلامی اختلالی در برنامه ریزی حرکتی به منظور تولید گفتار می باشد. کودکان مبتلا به این اختلال در گفتن صداها، هجاها و کلمات مشکل دارند. این مشکل ناشی از ضعف عضلات یا فلجی نیست. بلکه برنامه ریزی مغز برای حرکت بخش هایی از بدن که در گفتار دخالت دارند (مانند لب ها، فک و زبان) دچار اشکال است. کودک می داند که می خواهد چه بگوید، اما مغز او در هماهنگ کردن حرکات عضلاتی که برای گفتن این کلمات مورد نیاز هستند با مشکل روبروست
ممکن است فرد یک،دو یا هر سه نوع آپراکسی را بروز دهد.در میان این سه نوع،آپراکسی کلامی رایج ترین و آپراکسی اندام نادرترین نوع آپراکسی هستند.
آپراکسی کلامی کودکان یک اختلال گفتاری حرکتی است.
برخی از علائم و نشانه های آپراکسی گفتار کدامند؟
گفتیم که افراد مبتلا به آپراکسی کلامی می دانند که می خواهند چه کلمه ای را بیان کنند، اما مغز آن ها در هماهنگ ساختن حرکات عضلانی که برای بیان آن کلمه مورد نیاز است، با مشکل روبروست. ممکن است چیزی کاملاً متفاوت، حتی یک کلمه ساختگی بگویند. مثلاً، ممکن است فرد مبتلا تلاش کند که بگوید "ساکت"، اما به جای آن بگوید "تامد" یا حتی "کاست". احتمال دارد که این فرد اشتباه خود را تشخیص بدهد و سعی کند کلمه صحیح را دوباره بگوید ، گاهی او موفق می شود، و گاه چیز دیگری کاملاً متفاوت بر زبان می آورد. چنین وضعیتی ممکن است به احساس سرخوردگی کامل در فرد بیانجامد و فهم گفتار او را برای دیگران مشکل سازد.
آپراکسی کلامی (گفتاری) می تواند به درجات متفاوتی از خفیف تا شدید دیده شود. افراد کنش پریش ممکن است این علائم را داشته باشند:
مشکل در تقلید صداهای گفتاری
مشکل در تقلید حرکات غیر گفتاری در ناحیه دهان( این حالت آپراکسی دهانی نامیده می شود)، مانند بیرون آوردن زبان
حرکات کورمال و آزمایش و خطا در هنگام تلاش برای تولید صداها
در موارد شدید، ناتوانی از تولید هرگونه آوایی
خطاهای متغیر و بی ثبات
کاهش سرعت گفتار
افراد مبتلا تا حدی توانایی "گفتار خودبخودی" یا گفتار عادتی خود را حفظ می کنند، مانند گفتن " سلام، چطوری، خوبی؟"
آپراکسی ممکن است همزمان با دیزآرتری( ضعف عضلانی که بر روی تولید گفتار اثر می گذارد) و یا همراه با زبان پریشی ( آفازی، عارضه زبانی ناشی از صدمه مغزی) دیده شود.
دیزآرتری یعنی مشکل در گفتار که دلیل آن بخاطر مشکل در اندام های تولید کننده گفتار می باشد.
اندام های تولیدی شامل : دهان، دندان ها، زبان، سخت کام، نرم کام و … است.
آپراکسی گفتاری چگونه تشخیص داده
می شود؟
یک آسیب شناس گفتار و زبان ( گفتار درمانگر ) می تواند فرد را ارزیابی کند. نتایج به دست آمده از این ارزیابی، ماهیت و شدت کنش پریشی را مشخص خواهد کرد. این آسیب شناس می تواند امکان ابتلا به دیزآرتری و یا سایر مشکلات موجود در برقراری ارتباط و یا مشکل بیمار در بلعیدن خوراکی ها را نیز مورد بررسی قرار دهد.
درمان :
معمولا درمان کنش پریشی به صورت فشرده ( 2 تا 3 جلسه در هفته ) بوده و از نخستین روزهای تشخیص شروع می شود. البته کودک نیز باید آنقدر بزرگ شده باشد که بتواند در برنامه ی درمان مشارکت کند.
درمان این اختلال به سرعت اتفاق نمی افتد و طول آن برای بیشتر کودکان مبتلا حداقل دو سال یا در برخی موارد بیشتر می باشد. به هر حال بیشتر کودکانی که دچار کنش پریشی شدید بوده و اقدامات لازم برای درمان آنها صورت گرفته، می توانند در مهارت های گفتاری به شکل قابل قبولی موفق باشند.
با تشکر و سپاس از همگی دوستان
منابع :
سایت ASHA
Assessment in speech-language pathology
Kenneth G. shipley – julie G. mcafee
آشنایی با اختلال کنش پریشی – نشریه تعلیم وتربیت استثنایی – شماره 59- آبانماه 85