1
استاد ارجمند:جناب آشوری
گرداورنده:راضیه عربخانی
موضوع: کاشت پسته
2
طبقه بندی علمی
پسته از خانواده Anacardiaceae و دارای تعداد زیادی جنس است که مهمترین جنس آن ، Pistacia میباشد. این گیاه بیشتر در مناطق نیمهگرمسیری یافت میشود. جنس Pistaciaدارای 11 گونه است که سهگونه آن در ایران شناسایی شده اند و از یازدهگونه ، تنها گونه P. vera یا پسته اهلی است که میوههایش ارزش اقتصادی و خوراکی دارند و سایر گونهها بیشتر به عنوان پایه، مورد استفاده قرار میگیرند.
3
پسته گیاهی است که از دیرباز در نقاط مختلف ایران مورد کشت و پرورش قرار می گرفته است. جنگل‍های وحشی و خودروی پسته در ناحیه شمال شرقی ایران و نواحی هم مرز با ترکمنستان و افغانستان پیشینه ای باستانی دارد و تصور می رود که درخت پسته حدود 4-3 هزار سال قبل درایران اهلی شده و مورد کشت وکار قرارگرفته است. اولین ارقام پسته در ایران حاصل پرورش و اهلی کردن درختان پسته وحشی بوده است که تعداد این ارقام بسیار محدود و شکل ظاهری آن با محصول پسته خودرو شباهت داشته است.کم کم بر اثر پیوند و جابجائی این ارقام و توجه باغداران از نظر درشتی دانه های پسته تا حدودی تحول ایجاد شده و ارقام جدیدی بوجود آمده است.
تاریخچه
4
مناطق مناسب کشت و پرورش پسته در دنیا و ایران
مهمترین مناطق کشت و پرورش پسته در ایران به ترتیب از نظر سطح زیر کشت استان های کرمان، یزد، خراسان رضوی، فارس، سمنان، سیتان و بلوچستان، خراسان جنوبی، مرکزی، اصفهان، قزوین و تهران می باشند.
تا حدود 10 سال پیش کشت و پرورش پسته بیشتر در استان های کرمان، یزد و خراسان متداول بود اما با محدودیت های شدید آب در استان کرمان و از بین رفتن باغ های استان، کشت و کار پسته به سایر استان های پرآب تر گسترش یافت. امروزه در اکثر استان های ایران کشت و پرورش پسته در حال گسترش می باشد.
مهمترین کشورهای پسته خیز دنیا ایران، آمریکا، ترکیه و سوریه می باشند که حدود 90 درصد پسته دنیا را تولید می کنند. البته کشت و کار پسته در اروپا بیشتر در اسپانیا، ایتالیا و یونان و در آفریقا بیشتر در تونس انجام می شود.
5
ارقام پسته ایران:
مهمترین ارقام پسته در ایران عبارتند از : اکبری ، کله قوچی ، احمد آقائی ، اوحدی ، بادامی زرند، ممتاز خنجری دامغان ، شاهپسند سفید پسته نوق و قزوینی .
پسته رقم اکبری :
یکی از راقام تجاری پسته است که از نظر اقتصادی دارای بالاترین ارزش می باشد.
میوه های آن بادامی شکل،کشیده و درشت هستند . از خصوصیات این رقم رشد رویشی زیاد آن برگ‍های متراکم، سطح وسیع برگ محصول زیاد، دیر‍گلی و دیررسی بوده که در که در دهه سوم شهریورماه قابل برداشت می باشد.َ
پسته رقم کله قوچی : درشتی میوه فندقی شکل و عملکرد خوب این رقم سبب شهرت و گسترش آن شده است. این رقم نسبت به کمبودی آب و مواد غذائی حساس بوده و اکثریت برگ‍های آن مرکب 5 برگچه ای هستند و برگچه انتهائی بزرگ‍تر از برگچه های جانبی می باشد. رقمی زودگل بوده و به همَین دلیل بیشتر در معرض خطر سرمای دیر رس بهاره و خسارت ناشی از آن قرار دارد. این رقم در دهه دوم شهریور ماه قابل برداشت است و از این نظر جز ارقام متوسط رس می باشد.
6
پسته رقم بادامی :
میوه این رقم بادامی شکل، ریز و خنجر مانند است، که رنگی کدر دارد. منشا آن از باغات قدیمی واقع در منطقه زرند کرمان می باشد. اکثریت برگ‍های آن 5 برگچه ای هستند. رقمی زودگل بوده و در نیمه اول مرداد ماه قابل برداشت است و از این نظر جز ارقام خیلی زودرس میباشد.
پسته رقم احمد آقایی:
درشتی میوه بادامی شکل و سفیدی پوست استخوانی این رقم سبب گسترش آن شده است. اکثریت برگ‍های آن مرکب سه برگچه ای هستند رمقی متوسط گل بوده و در دهه سوم شهریور ماه قابل برداشت است، از این نظر جز ارقام دیررس می باشد.
7
خواص دارویی پسته
پسته سلول های عصبی را تقویت می کند و آهن موجود در پسته نیز برای رفع سرگیجه، رنگ پریدگی، بی حوصلگی و کم خونی موثر است.
پسته در تنظیم ضربان قلب و کنترل فشار خون موثر است و دارای کلسیم و فسفر فراوان است که در ساخت استخوان و دندان نقش اساسی برعهده دارد.
پسته به دلیل داشتن املاح و مواد معدنی مفید به تقویت عضلات بدن کمک و از گرفتگی آن پیشگیری می کند. آهن موجود در پسته نیز برای رفع سرگیجه، رنگ پریدگی، بی حوصلگی و کم خونی موثر است.
ویتامین های موجود در پسته باعث تقویت سلول های عصبی می شود، اشتها را تنظیم می کند و ویتامین E که یکی از قوی ترین آنتی اکسیدان ها است در پسته به مقدار زیاد یافت می شود که باعث افزایش سیستم ایمنی بدن و تقویت چشم می شود.
8
جدول زیر مواد و عناصر موجود در 100 گرم مغز پسته را نشان می‍دهد:
مقدار انرژی حاصل از 100 گرم مغز پسته حدوداً 626 کیلو کالری می باشد.
9
مشخصات گیاه شناسی درخت پسته
درخت پسته گیاهی است دو پایه یعنی گلهای نر و ماده جدا از یکدیگر و روی درخت مجزا قرار گرفته است. گل آذین درخت پسته بطور کلی خوشه ای است و در خوشه نر که گلها به یکدیگر فشرده و متراکم هستند. تعداد زیادتری گل مشاهده می شود تا در خوشه ماده که فاصله از گلها یکدیگر زیاد است و به همین علت این نوع گلها خوشه افشان و شلی تشکیل می دهند. گلهای ماده دارای یک تخمدان و یک تخمچه هستند ولی کلاله منشعب و دارای سه شاخه است. برگ درخت پسته از 5 تا 7 برگچه تشکیل شده است. ریشه درخت محوری و عمودی است و تا عمق بیشتر از دو متر در داخل خاک فرو می رود. تلقیح گلهای ماده بوسیله باد انجام می گیرد.
10
پسته دارای برگ‍های مرکب شانه ای است و هربرگ یک جوانه جانبی را در بر می گیرد. اکثر جوانه های جانبی به گل آذین اولیه مبدل می شوند و یک محور اصلی را تشکیل می دهدند که در سال بعد خوشه پسته را تولید می کنند. بنابراین این خوشه های پسته به صورت جانبی بر روی شاخه یکساله می شوند.
از نظر گیاه شناسی میوه پسته در ردیف میوه های شفت طبقه بندی می شود میوه های شفت متشکل از سه قسمت : لایه برون خارجی، لایه میان گوشتی و لایه درون برسخت هستند که درون بر، هسته را می پوشانند. تفاوت میوه های شفت در بخش خوراکی آنها است. در پسته و بادام، هسته (مغز) به صورت خوراکی می رسد، در حالی که سایر میوه جات شفت (زردآلو، هلو)، هسته سخت دارند و میان برگوشتی بخش خوراکی میوه می باشد.
11
آب و هوای مطلوب پسته
درخت پسته به سرمای شدید زمستان و گرمای زیاد تابستان هر دو مقاوم است. درخت پسته با هوا و زمین مرطوب سازگاری ندارد. رطوبت زیاد در زمین باعث تولید بیماری صمغ و پوسیدگی یقه درخت می شود که به تدریج درخت را ضعیف و بالاخره خشک می کند. درخت پسته به کم آبی و خشکی مقاومت زیاد نشان می دهد بطوری که درختان کهن را می توان بدون آبیاری به مدت خیلی طولانی زنده نگاه داشت.
12
13
شرایط خاک استاندارد برای کاشت پسته
بهترین خاکها برای کاشت درخت پسته خاکهای لیمونی سبک یعنی شن و رس می باشد. در اراضی سبک مصرف کود برای برداشت رضایت بخش است ولی در اراضی رسی سنگین که رطوبت را به مقدار زیاد و برای مدتی طولاتی در خود نگاه می دارد کاشت این گیاه نتیجه رضایت بخشی نمی دهد و مقدار محصول چندان قابل توجه نخواهد بود. درخت پسته تا اندازه ای تحمل شوری خاک را می کند . مناسبت ترین خاک برای کشت و پرورش پسته از نظر عمق، خاکهایی عمق همراه با بافت یکنواخت میباشد. وجود خاک کم عمق و یا سخت لایه، باعث میشود که قسمتهای هوائی و زیرزمینی درخت، کوتاه مانده، در نتیجه باروری و عملکرد آن بطور محسوسی کاهش یابد. درختان پسته در شرایط ماندآبی رشد مناسبی ندارند.
14
15
پایه های پسته
مهمترین پایه های پسته در ایران از گونه ورا می باشند و شامل پایه های بادامی ریز، بادامی سفید و قزوینی هستند. پایه بادامی ریز بیشتر در استان کرمان و پایه بادامی سفید در استان خراسان رضوی و جنوبی و پایه قزوینی بیشتر در استان های تهران و قزوین مورد استفاده قرار می گیرند. در سایر استان های کشور نیز از ژنوتیپ های مختلف بادامی ریز استفاده می شود.
اگر چه از سرخس، بنه و خینجوک نیز می توان به عنوان پایه ای برای پسته استفاده کرد اما کاربرد این پایه ها به دلیل مشکلات مختلفی چون القای عملکرد پایین و افزایش برخی مشکلات فیزیولوژیکی مانند پوکی و ناخندانی در رقم پیوندک قابل توصیه نیست.
مهمترین پایه های پسته آمریکا آتلانتیکا، اینتگریما و پایه های جدید اصلاحی مانند UCB1 و PGII می باشند. پایه های جدید اصلاحی آمریکا نسبت به بیماری های مختلف مخصوصا ورتیسیلیوم مقاوم بوده و عملکرد بالاتری نسبت به آتلانتیکا و اینتگریما نشان می دهند.
16
کاشت مستقیم بذر در زمین اصلی پس از آماده سازی زمین به منظور احداث باغ، باید ابتدا جوی و پشته هایی به عرض 100-50 سانتیمتر و عمق 70-50 سانتیمتر ایجاد گردد. سپس آن را آبیاری نموده و در فصل زمستان نسبت به کشت مستقیم بذور پسته رقم بادامی ریز اقدام می شود. لازم است که بذور به مدت 12 ساعت قبل از کاشت خیسانده و با قارچ کچ مناسب ضدعفونی شوند. در یک طرف پشته گودالهایی با عمق 3-2 سانتیمتر و با فاصله 3-2 متر از یکدیگر ایجاد و پس از قراردادن بذور در داخل هر گودال روی آن با ماسه پوشانده خواهد شد. در مناطقی که دارای شرایط شوری خاک و آب هستند، عرض جویهای کشت 1.5-1 متر و عمق آنها حدود 30-20 سانتیمتر در نظر گرفته و کشت بذور در وسط جوی انجام میشود. لازم است محل کاشت بذر از سطح جوی حدود 5-10 سانتیمتر بالاتر باشد تا در هنگام آبیاری، آب حدود 5 سانتیمتر روی بذر را بپوشاند. طول جویهای کشت در این روش بین 50-30 متر و فواصل ردیفها حدود 8-6 متر درنظر گرفته
می شود.
کاشت
17
18
روش های ازدیاد پسته
مهمترین روش های ازدیاد پسته عبارتند از:
کشت دانهال و انجام عمل پیوند
ازدیاد از طریق پیوند متداول ترین روش تکثیر پسته در دنیاست. در ایران بذر پسته را به دو صورت کشت می کنند روش اول کشت بذر در گلدان پلاستیکی در گلخانه در اواخر شهریور یا در اوایل اسفند می باشد. معمولا نهال ها پس از یک سال رشد در گلخانه به زمین اصلی انتقال داده می شوند. در روش دوم بذر را بصورت مستقیم در زمین اصلی در اواسط تا اواخر فروردین کشت می کنند. برخی باغدارن معتقدند که کشت مستقیم بذر در زمین اصلی اگر چه از نظر زمانی نسبت به دانهال های گلدانی با تاخیر رشد همراه است اما بعد از 2 تا 3 سال سبب ایجاد گیاهان قویتری نسبت به نهال های گلدانی می گردد. در هر دو روش معمولا 2 تا سه سال پس از کشت نهال یا بذر در زمین اصلی و پس از اینکه دانهال به رشد قطری و طولی مناسبی برسد مبادرت به انجام عملیات پیوند جوانه (کوپیوند) می نمایند. فصل کوپیوند در ایران از اردیبهشت تا تیرماه انجام می گیرد. در برخی مناطق بخصوص مناطق بادخیز از کوپیوند لوله ای و در برخی مناطق از کوپیوند شکمی (T شکل) استفاده می کنند.
19
آبیاری
با وجود این که پسته استقامت زیادی به بی آبی دارد، اما نباید از آب دادن آن مخصوصا در سنین ابتدایی غفلت شود. به طور متوسط بسته به بافت خاک از نظر نگهداری آب مدار آبیاری بسته به سن درخت به شرح زیر توصیه می شود: (به جز فصل زمستان) درخت با سن 1 تا 3 سال: مدار آبیاری 7 الی 10 روز درخت با سن 3 الی 6 سال : مدار آبیاری 12 الی 20 روز درخت با سن 6 سال به بالا : مدار آبیاری یک ماه باید توجه داشت زمانی که مدار آبیاری یک ماه است، در هر آبیاری آب زیادی به درخت داده شود تا رطوبت کاملا به عمق خاک نفوذ کند.
20
کود دهی پسته انواع کودهای آلی کودهای آلی بر اساس منشا پیدایش به سه دسته عمده حیوانی، گیاهی و مخلوط تقسیم میشوند. مزایای کودهای آلی این کودها ممکن است بتوانند تمامی عناصر ضروری پر مصرف و کم مصرف را برای گیاه تامین کنند. اهمیت دیگر کودهای آلی، بهبود و افزایش نفوذپذیری خاک نسبت به آب و هوا و در نتیجه نفوذپذیری ریشه یا گیاه میباشد. کودهای دامی در ایران خصوصا در باغات پسته از کود ماکیان نوع مرغی بسیار مصرف می شود و بهتر است از مصرف مداوم کود مرغی در باغات پسته خودداری نمود و حداقل هر سه یا پنج سال از کود آلی دیگری استفاده شود. مقدار مصرف این کود به علت بالابودن ازت آن بیش از 10 تن در هکتار برای درختان جوان (15 ساله) توصیه نمیشود. در مورد درختان بارور و مسن می توان میزان استفاده از آن را تا حداکثر 20 تن در هکتار بالا برد. بطور کلی کود پرندگان و کود مرغی دارای درصد آهن بالا می باشند. به همین علت از مصرف متجاوز است، باید جداً خودداری نمود. کودهای مرغی را بایستی در شیار کودی عمیق، مصرف و مدفون کرد.
21
کودهای دامی گاوی و گوسفندی تفاوتی در کاربرد نداشته و گاهی نیز به صورت مخلوط بکار برده میشوند که انجام آن توصیه می شود، زیرا کودهای گاوی ازت و پتاسیم کمتری از کودهای گوسفندی دارند. بهتر است برای اراضی دارای کمبود پتاسیم از کودهای گوسفندی استفاده شود و کودهای گاوی در اراضی معمولی و نسبتا غنی از نظر مواد غذایی مصرف شوند. میزان مصرف کودهای مخلوط یا گاوی معادل 20 تن در هکتار برای درختان جوان زیر 15 سال و 40-20 تن برای درختان بارور و مسن توصیه می شود.
22
هرس باردهی درختان پسته
هرس فرم درختان پسته هدف از انجام هرس فرم، ایجاد اسکلت قوی و محکم، شکل مناسب و موردنظر، تحریک رشد شاخه های مناسب برای ایجاد تاج متراکم و متوازن و افزایش میزان رشد شاخه های نگهداری شده میباشد. هرس فرم جامی و شلجمی جهت ایجاد شکل مناسب درختان پسته توصیه میشود و مراحل اجرای آن به شرح ذیل است: در سال اول پس از کاشت نهال در محل باغ عملیات پیوند بر روی نهالهای کاشته شده انجام میگیرد. در اولین فصل خواب عملیات سربرداری شاخه های پیوندی از ارتفاع 100-90 سانتیمتری انجام میشود. در دومین فصل رشد، شاخه های جانبی اولیه ایجادشده از درختان سربرداری شده به عنوان اسکلت اولیه درخت انتخاب میشوند. در دومین فصل خواب دربرداری شاخه های اولیه از ارتفاع 30-25 سانتیمتری صورت میگیرد، در سومین فصل رشد عملیات حذف پاجوش و جلوگیری از رشد بیش از حد شاخه های جانبی انجام میشود. در فصل خواب سال سوم سربرداری شاخه های ثانویه همانند سال دوم خواهد بود.
23
24
ایجاد نوارهای بادشکن ایجاد نوارهای بادشکن با توجه به وضعیت اقلیمی منطقه و در صورت وجود بادهای شدید، طوفانی و حرکت شنهای روان در منطقه بایستی در اطراف مزرعه نوارهای بادشکنی از درختان مناسب (با ارتفاع بالا) و عمود بر جهت باد ایجاد گردند تعداد نوارها به نوع گیاهان انتخاب شده بستگی دارد. ضمنا گیاهان انتخاب شده باید میزبان مشترکی برای آفات و بیماریهای پسته باشند. درختان گز، سنجد، سرو، کاج و حتی درختان پسته نر بادشکن های مناسبی هستند.
25
26
سال آوری
عدم تولید محصول یکنواخت و مساوی درسالیان متوالی را سال آوری می گویند . در درختان پسته وجود محصول زیاد در یک سال باعث ریزش جوانه های گل می شود ، بطوریکه هر ساله جوانه های گل فراوانی تشکیل شده ولی به دلیل وجود محصول سنگین و ایجاد رقابت در جذب مواد غذایی و قندی بین جوانه های گل و میوه های در حال نمو ، درصد زیادی از جوانه های گل ریزش می نمایند و بدین طریق با تاثیر در میزان محصول تولید شده ، سال آوری ایجاد می گردد .
27
غالبیت انتهایی وجود غالبیت انتهایی در پسته باعث رشد رویشی بیش از حد جوانه انتهایی و جلوگیری از رشد جوانه های جانبی می گردد . عدم رشد جوانه های جانبی باعث کاهش سطح میوه دهی و کاهش تولید محصول می شود . در این شرایط تنها 3-2 جوانه رشد در سال به جوانه گل تبدیل شده و بقیه به صورت رویشی و رکود باقی می مانند . پوکی تولید میوه های فاقد مغز که در اثر عدم انجام گرده افشانی یا در اثر سقط جنین ایجاد می شوند را پوکی می نامند . تولید میوه های پوک یکی از خصوصیات گونه های مختلف پسته می باشد . میزان پوکی برحسب نوع رقم ، نوع پایه ، نوع گرده ، سال آوری و شرایط تغذیه ای متغیر می باشد . رشد میوه های پوک همانند میوه های مغز دار می باشد ولی در مرحله 3 (مغز بستن ) هیچ گونه رشدی وجود ندارد .
28
علائم رسیدن میوه و زمان برداشت :
زمانی که درصد پوست رویی میوه پسته به راحتی از پوست سخت استخوانی جدا شود، زمان برداشت فرارسیده است.
تغییر رنگ پوست رویی از سبز به گلی تا ارغوانی نیز نشانه‍ای دیگر از رسیدن میوه ها است .
در ماه‍های آخر فصل تابستان ترک‍خوردگی سطح رویی پوست نرم میوه‍ها نیز نشانی دیگر از نزدیک شدن زمان برداشت پسته است.
29
برداشت محصول :
پس از رسیدن محصول، برداشت آن باید سریعاً انجام گیرد. عملیات برداشت بوسیله نیروی کارگر و با دست انجام می شود زیرا با توجه به شرایط و نحوه کشت درختان عدم انجام هرس فرم، عدم وجود یکنواختی در ارقام و سنین درختان، امکان برداشت مکانیزه محصول وجود ندارد. نحوه برداشت بدین صورت است که قبل از شروع چیدن محصول، پارچه های مخصوص دورویه را زیردرختان پهن کرده، به طوری که کل سطح زمین زیر پوشش تاج پوشیانیده شود سپس هریک از کارگران خوشه های میوه را دردست گرفته و با اندکی فشار به یکی از جهات، خوشه را از محل دم قطع می نمایند و درون پارچه می ریزند. محصول هر درخت پس از برداشت در محلی مخصوص (دارای سایه و کف‍پوش مناسب) جمع آوری می گردد و بلافاصله درون سبدهای مخصوص ریخته و در کوتاه‍ترین زمان ممکن به محل پایانه فراوری پسته انتقال می یابد.
30
حمل و نقل محصول تا محل فرآوری :
محصول برداشت شده در اولین فرصت و ترجیحاً در ساعات خنک روز بایستی به پایانه انتقال یابد. برای انتقال محصول بهتر ست آن را در سبدهای مخصوصی نگهداری کنند. سبدها در کامیون یا سایر وسائل حمل و نقل که دارای سقف هستند گذاشته شده و به محل فرآوری محصول انتقال داده شوند. در صورتی که انتقال محصول به صورت توده درکامیون و یا وانت انجام می شود بایستی اولاً محفظه بار کاملاً تمیز و خشک باشد، ثانیا کف آنها با یک لایه پارچه پوشانیده شود و سپس محصول پسته روی آن بارگیری و انتقال می یابد.
31
1- بیماری گموز (انگومک) پسته :
2 – بیماری خشکیدگی شاخه های پسته
3 – نماتد مولد غده ریشه پسته
4- بیماری لکه برگی پسته
5 – بیماری ماسوی پسته
6- کپک های توکسین زا بر روی میوه پسته
بیماری مهم پسته
32
آفات مهم درختان پسته :
1- پسیل پسته 2- زنجره پسته 3- پروانه چوب خوار پسته 4- زنبور های مغز خوار پسته 5- بلشک پسته 6- پروانه میوه خوار پسته 7- شپشک واوی 8- شته های پیچیده برگ 9- پروانه برگ خوار خاکستری 10- سوسک چوب خوار پسته 11- سوسک سرشاخه خوار 12- پروانه پوست خوار (کواش) 13- شیره خشک 14- شیره تر 15- کرم سفید ریشه
16 – سن های زیان آور 15- پروانه چوب خوار پسته
33
34
منابع:دانشنامه آزاد،کتاب اصول باغبانی دکتر خوشخوی
با تشکر از نگاه گرمتان
35