کاربرد نظریه فازی در انتخاب تامین کننده مواد اولیه
هزینه تامین مواد اولیه و قطعات ترکیبی از طریق فروشندگان بخش قابل توجهی از هزینه تمام شده کالاهارا تشکیل می دهد.
بطور متوسط 70 درصد ارزش محصول نهائی کارخانجات را هزینه خرید مواد خام و خدمات دریافتی از بیرون تشکیل می دهد. این نسبت درشرکتهای با تکنولوژی بالا، حتی به 80 درصد نیز بالغ می گردد.
از این رو انتخاب فروشندگان برای شرکتها ازاهمیت فوق العاده ای برخوردار است. به همان اندازه که انتخاب فروشندگان مناسب در تقلیل هزینه ها موثر است وباعث افزایش قدرت رقابت شرکتهامیشود.
انتخاب فروشندگان نامناسب نیز می تواند باعث تنزل موقعیت مالی و عملیاتی شرکتها شود.
اهمیت انتخاب فروشنده مناسب
مدیران خرید بطور طبیعی از تجربهخریدهای قبلی برای تصمیم گیری پیرامون انتخاب فروشنده برای انجام خریدهای مشابه جدید، استفاده می نمایند.
بنابراین ارائه روش نظام مندی که بتواند از این رفتار طبیعی پشتیبانی نماید، به اتخاذ تصمیم مناسب کمک قابل توجهی خواهد نمود. روش "استدلال مبتنی بر مورد" که بر اساس دیدگاه "استفاده از راه حل های ارائه شده برای مسائل حل شده قبلی بمنظور حل مسائل مشابه جدید" ایجاد شده است، می تواند ابزار مناسبی را برای تصمیم گیری در این رابطه فراهم آورد.
اهمیت انتخاب فروشنده مناسب
مساله انتخاب فروشنده (تامین کننده) ماهیتاً یک مساله چند معیاره است.
بر اساس یک تحقیق بنیادی23 معیار مهم و پراستفاده در انتخاب تامین کنندگان ازمیان 50 فاکتور مجزا شناسائی گردید.
اهمیت انتخاب فروشنده مناسب
کیفیت کالا
تحویل به موقع
عملکرد مناسب محصول
گارانتی کالا
قیمت کالا
قابلیتهای فنی آن و امکانات
ظرفیت تولید فروشنده
حرفه ای بودن
مسولیت پذیری در قبال نیازهای مشتری
روابط بلند مدت با فروشنده
مهمترین عوامل شناسائی تامین کنندگان
روشهای مبتنی بر وزن دهی خطی
روشهای تصمیم گیری چند معیاره
برنامه ریزی خطی
روشهای مورداستفاده برای انتخاب فروشنده
بکارگیری قابلیتهای تئوری مجموعه های فازی در روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، متد جدیدی برای ارزیابی تامین کنندگان ارائه کرده است .
همچنین در این زمینه تحقیقاتی انجام شده است که کاربرد تئوری مجموعه های فازی را درمحاسبه امتیاز نهائی تامین کنندگان منعکس میکند.
روشهای مورداستفاده برای انتخاب فروشنده
مطالعات نشان می دهد که روشCBR بعنوان یکی از ابزارهای انتخاب فروشنده مورد توجه محققین بوده است.
تحقیقات منتشر شده در این زمینه،موضوع انتخاب فروشنده و سایر مقولات مشابه فوق را درمحیط های قطعی و معین مورد بررسی قرار داده اند که درآن همه اطلاعات مورد نیاز برای تصمیم گیری بصورت دقیق و مشخص وجود دارند و هیچ کدام از آنها مساله رادر شرایطی که اطلاعات و پارامترهای غیر دقیق در فرآیندتصمیم گیری وجود داشته باشد، بررسی نکرد ه اند.
روشهای مورداستفاده برای انتخاب فروشنده
درتحقیق حاضر بمنظور پوشش دادن این خلاء مطالعاتی،ازقابلیت های تئوری مجموعه های فازی در روشCBRاستفاده شده و در واقعCBRفازی برای حل مساله انتخاب فروشنده در محیطهای غیر دقیق پیشنهاد و بکار گرفته شده است.
روش استدلال مبتنی بر مورد بر اساس استفاده ازپاسخ مسائل قبلی برای حل مسائل مشابه جدید شکل گرفته است.
CBRبعنوان روشی شناخته می شود که ازنحوه رفتار انسانها در برخورد با مسائل جدید الگوبرداری کرده است؛ به این ترتیب که از تجربیات کسب شده درحل مسائل گذشته بعنوان راهنمائی برای حل مسائل جدید بهره می برد.
روش استدلال مبتنی بر مورد(CBR)
حل مساله بروشCBR در یک چرخه انجام میگیرد و در برگیرنده چهار عمل عمده به شرح زیر است:
1– بازیابی "مورد” مشابه با مساله جدید
2 – استفاده از پاسخ مساله مشابه بازیابی شده برای تهیه پاسخ پیشنهادی برای مساله جدید
3 – بازبینی در پاسخ پیشنهادی در صورت وجودمغایرت در شرایط مساله جدید و مساله بازیابی شده
4 – نگهداری مورد جدید (مساله جدید و پاسخ آن)برای استفاده در آینده
روش استدلال مبتنی بر مورد(CBR)
چرخه روش استدلال بر مبنای مورد(CBR)
مورد(Case)
بیان مشخصات مساله
پاسخ مساله مطرح شده
مشخصات یک "مورد" با ویژ گی های تشکیل دهنده آن تعیین میگردد و مقادیر اختصاص یافته به این ویژگی ها، وضعیت آن "مورد" را نشا ن می دهند.
روش استدلال مبتنی بر مورد(CBR)
زمانی که یک مساله جدید مطرح می شود، شرایط آن با وضعیت مسائل حل شده قبلی مقایسه شده و با استفاده ازمکانیزم های تطبیق، شبیه ترین موردهای قبلی بازیابی می شوند. سپس از موردهای بازیابی شده برای ارائه پاسخ به مساله جدید استفاده شده و پاسخ پیشنهادی تهیه می گردد.
در صورت نیاز، پاسخ پیشنهادی با توجه به موقعیت مساله جدید مورد بازبینی قرار میگیرد و درنهایت، مورد جدید (یعنی مساله مطروحه و پاسخ آن) برای استفاده های آتی در "مخزن مورد“ نگهداری می گردد.
روش استدلال مبتنی بر مورد(CBR)
غالب روشهائی که برای محاسبه میزان مشابهت بکارمی روند از تابع مطابقتٍ "نزدیکترین همسایه” استفاده می کنند.
در این روشها ابتدا میزان مشابهت مساله جدید بامسائل قبلی در رابطه با تک تک معیارهای سنجش مشابهت، اندازه گیری می شود و سپس میانگین موزون مقادیر حاصله بصورت زیر محاسبه و ملاک عمل قرارمی گیرد.
روش استدلال مبتنی بر مورد(CBR)
:SIRدرجه یا شاخص مشابهت بین شرایط مساله جدیدIو مساله بازیابی شدهSIR≤1) R ≤0)که درآن 1 نشان دهنده مشابهت صد در صدی یا تطبیق کامل است و مقادیر کمتر از 1 ، بیانگر تطبیق یامشابهت جزئی است.
I: ایندکس مساله جدید
R: ایندکس مساله بازیابی شده
:i ایندکس مشخصه (معیار) (i=1,2,…,n)
: Wiوزن مشخصه (معیارi (ام (معمولاً 1 :ΣWi= (
fIi ,fRi : مقدار امتیاز یا ارزیابی مشخصهi به ترتیب در مساله بازیابی شده و مساله جدید
sim : تابع محاسبه میزان مشابهت بین دو مقدارfRiو fIi
روش استدلال مبتنی بر مورد(CBR)
تابع Sim برای مقادیر عددی
αi حدپایین مقادیرمعیارi
βi حدبالا مقادیرمعیارi
تابع Sim
در برخی موارد نیز از معکوس "فاصله اقلیدوسی موزون"به صورت زیر بافرض(Σwi=1 ) برای محاسبه SIR استفاده می شود
تابع Sim
همانگونه که روابط نیز نشان می دهند ملاک سنجش مشابهت – که در واقع معیار بازیابی مساله حل شده قبلی و استفاده از پاسخ آن برای حل مساله جدیداست – صرفاً فاصله ای می باشد که مقادیر معیارها (مشخصه ها) در مساله جدید و مساله بازیابی شده از هم دارند و مثبت (سود) یا منفی (هزینه) بودن معیارهای سنجش مشابهت در انتخاب مساله بازیابی شده (برای حل مساله جدید) مورد توجه قرار نمی گیرد.
روش استدلال مبتنی بر مورد(CBR)
در بسیاری از شرایط، اطلاعات دقیق و داده های معین برای مدل کردن وضعیت واقعی ناکافی هستند، زیرا قضاوت افراد معمولاً بصورت مبهم انجام میگیرد و مقادیر دقیق ومشخص عددی برای بیان نظرات بکار گرفته نمی شود.
به منظور فائق آمدن بر چنین تفکر غیر دقیقی، پروفسورلطفی زاده تئوری مجموعه های فازی را معرفی نمود که نوآوری اصلی آن ایجاد امکان نمایش مفاهیم غیر دقیق ومبهم است.
تئوری مجموعه های فازی و کاربرد آن درCBR
تئوری مجموعه های فازی چهارچوب مناسبی را برای توصیف و بیان رفتار حالات غیر صریح و نادقیق فراهم می آورد. بعنوان مثال زمان تحویل سفارش توسط یک فروشنده می تواند با عباراتی نظیر عبارات زیر بیان شود:
تئوری مجموعه های فازی و کاربرد آن درCBR
زمان تحویل سفارش تقریباً t mاست؛ اما بطورمشخص ازtl کمتر و از tuبیشتر نیست
زمان تحویل سفارش با درجه عضویت بالائی درمحدوده t′l , t′u)) قرارداردهمچنین ازtlکمتر و ازtu، بیشتر نیست.
تئوری مجموعه های فازی و کاربرد آن درCBR
مجموعه فازیAدر مجموعه مرجعXبوسیلهیک تابع عضویتμA(X) توصیف می شود که برای هرx∈Xیک عدد در بازه بسته[ 0,1 ] قرار می دهد که بیانگر درجه عضویتxدر مجموعه فازیAاست.
تعاریف پایه
تعاریف پایه
تعاریف پایه
فرمهای خاصی از اعداد فازی که اعداد فازی مثلثی وذوزنقه ای نامیده می شوند ابزارهای مرسومی برای بیان حالات غیر صریح و مبهم هستند.
یک عدد فازی مثلثی نرمال بصورت[tl , tm, tu ] نشان داده می شود
یک عدد فازی ذوزنقه ای بصورت [t 1, t’1 ,t ‘u, tu] نشان داده می شود.
تعاریف پایه
فاصله دو عدد فازی با استفاده از روش راسی بصورت زیر قابل محاسبه است:
تعاریف پایه
بهر حال با توجه به امکان استفاده از مفاهیم فازی، می توان روشهای مبتنی برCBRرا در زمینه های زیرتوسعه داد:
1 – منطق فازی امکان نمایش "مورد"هائی که مقادیرهمه یا برخی از مشخصه های آن بصورت غیردقیق ارزیابی می شوند، را فراهم می آ ورد.
2– در برخی از مواقع خود "مخزن موردها" نیربصورت زیر مجموعه فازی می تواند در نظر گرفته شود؛ به این ترتیب که موردهای تشکیل دهنده آن با درج های ازاهمیت برای استفاده های آتی مفید باشند.
کاربردنظریه فازی در CBR
مدل ارائه شده دراین تحقیق، همانگونه که در این شکل نیز مشخص شده است، به این صورت عمل می کند که با مطرح شدن یک خرید جدید، شرایط آن را با مشخصات خریدهای انجام شده قبلی مطابقت می دهد و فرشنده ای که شرایط فروش آن با نیازمندی های اعلام شده از طرف خریدار مشابهت داشته باشد را انتخاب می نماید. این مدل در 6 مرحله پیاده سازی می شود:
معرفی مدل طراحی شده
معرفی مدل طراحی شده
برپائی پایگاه (مخزن) خریدها
"مخزن خریدها" در واقع ساختاری است که دربرگیرنده مشخصات خریدهای انجام شده قبلی وفروشنده های منتخب مرتبط با هر کدام از آنهاست.
معرفی مدل طراحی شده
معیار قیمت
هزینه سفاش دهی
هزینه خرید هر واحد
هزینه حمل نقل به ازای هر واحد
معیار تحویل
مدت زمان مورد نیاز برای تحویل کالا
انعطاف پذیری در تغییر زمان تحویل
معیار کیفیت
درصد کالای معیوب در اقلام تحویلی
متوسط زمان لازم برای مراجعه جهت رفع مشکل
برخورداری از توانائی فنی در رفع مشکلات
معیارهای انتخاب فروشنده
معیارهای انتخاب فروشنده
برای کمِی نمودن متغیرهای کلامی از تئوری منطق فازی بهره گرفته و آنها را با اعداد فازی ذوزنقه ای مطابق آنچه که درشکل ( 5) نشان داده شده، بر روی مجموعهمرجع]0,10U=[نمایش می دهیم.
کمی نمودن متغیرهای کلامی
با ثبت و نگهداری اطلاعات خریدهای انجام شده قبلی که شامل مقدار ارزیابی معیارهای خرید و نام فروشنده منتخب هر خرید است، مخزن خرید تشکیل می گردد.
مخزن خریدها
بازیابی خریدهای قبلی برای یافتن فروشنده یافروشنده هائی است که شرایط فروش آنهامشابهت بیشتری با مشخصات خرید جدید داشته باشد. برای بازیابی خریدهای مشابه، باید شرایط اعلام شده برای خرید جدید را با مشخصات خریدهای قبلی مطابقت داده و موارد مشابه را با شاخصی که درجه مشابهت را نشان میدهد، استخراج نمود.
ابتدا لازم است میزان اهمیت یا وزن هر کدام از معیارهای خرید مشخص گردد.
در قدم بعدباید نحوه سنجش میزان مشابهت مقادیر معیارها بصورت تکی مشخص گردد.
برپائی روش بازیابی
برای سنجش میزان مشابهت مقادیر مربوط به این معیارها، از رابطه زیراستفاده می کنیم.
سنجش مشابهت معیارهای قطعی
برای سنجش میزان مشابهت بین مقدار مربوط به معیار فازی j در خریدقبلی Rام و مقدار مورد نظر خریدار در مورد همین معیار، یعنی از روش فاصله میانگین استفاده میکنیم که تابع زیر را برای محاسبه میزان مشابهت بین دو مقدار فوق پیشنهاد داده است:
سنجش مشابهت معیارهای فازی
حال با مشخص شدن نحوه محاسبه میزان مشابهتٍ مقادیرمعیارها بصورت منفرد، می توان میزان مشابهت شرایط خرید جدید با مشخصات خریدهای موجود در مخزن خریدها را به کمک رابطه زیربدست آورد.
میزان مشابهت شرایط خرید جدید با مشخصات خریدهای موجود
بر اساس نظرتصمیم گیرنده، تعدادmخرید از میانMخرید موجود درمخزن خریدها، بازیابی و اطلاعات آنها به شرح زیر استخراج می شود:
m :تعداد خریدهای بازیابی شده مورد ارزیابی (به انتخاب تصمیم گیرنده) که در آنM>m>1
i : شاخص (شماره) خرید بازیابی شده(i=1,2,…,n)
n : تعداد معیارها یا مشخصه های خرید
j: شاخص (شماره) معیار (i=1,2,…,m)
fij: مقدار مشخصه یا معیارj در خرید بازیابی شدهiام
wj: اهمیت نسبی یا وزن معیارjام
اٍعمال روش بازیابی بر روی کلیه موارد خرید
اجرای مرحله قبل، در واقع به فراهم آمدن یک مسالهتصمیم گیری چند معیاره برای ارزیابی و اولویت بندی فروشندگان و در نهایت انتخاب نهائی فروشنده (از میان فروشندگان مربوط به m خرید بازیابی شده) منجر می شود.
برای حل این مساله، روش TOPSIS فازی پیشنهاد می شود که اولویت بندی فروشندگان مرتبط با خریدهای بازیابی شده را در 5 گام به شرح زیر به انجام میرساند
اولویت بندی فروشندگان
ماتریس تصمیم حاصله
اولویت بندی فروشندگان
مقادیر قطعی ماتریس فوق بصورت اعداد فازی ذوزنقه ای با پارمترهای یکسان (به اندازه مقدار غیر فازی) در نظر گرفته خواهند شد.
گام اول – تشکیل ماتریس نرمال شده فازی R
عناصر تشکیل دهنده این ماتریس یعنی ، rij~ها بصورت زیرمحاسبه می شوند.
معیار مثبت به معیاری اطلاق می شود که مقادیر ارزیابیِ بیشتر مطلوبیت بالاتری دارند (همچون معیار"درصد تحویل بموقع" که مقدار آن هر چقدر بیشتر باشد بهتر است) و در رابطه با معیارهای منفی (همچون درصدکالای معیوب)، بر خلاف معیارهای مثبت، مقادیر ارزیابیِ کمتر مطلوب ترند.
اولویت بندی فروشندگان
گام دوم – ایجاد ماتریس نرمال شده موزون(Y)
این ماتریس از حاصلضرب عناصر ستونی ماتریسRدروزن متناظر با معیار هر ستون به شرح زیر بدست می آید:
اولویت بندی فروشندگان
گام سوم – تعیین مشخصات نرمال شده خریدهای ایده آل و ضد – ایده آل
مشخصات نرمال شده خرید ایده آل و خرید ضد-ایده ال که بصورت
نشان داده می شوند، از ماتریس نرمال شده موزونY بدست می آیند:
اولویت بندی فروشندگان
گام چهارم – محاسبه درجه مفارقت
در این مرحله درجه مفارقت مشخصات نرمال شده خریدهای در حال ارزیابی با مشخصات خرید ایده آل(Di+) و نیز خرید ضد-ایده آل (Di-) مطابق رابطه زیرمحاسبه می شود.
اولویت بندی فروشندگان
گام پنجم – محاسبه شاخص قرابت
در این قدم، شاخص قرابت مشخصات هر کدام از خریدهای در حال ارزیابی به مشخصات خرید ایده آل، بصورت زیر محاسبه می شود.
مقادیر بزرگترCiکه از این به بعد به آن شاخص ارجحیت خرید i اطلاق خواهد شد، بیانگر ارجحیت بیشتریا اولویت بالاتر فروشنده مربوطه برای انجام خرید جدیداست.
اولویت بندی فروشندگان
در این مرحله خریدهای بازیابی شده به ترتیب اولویت محاسبه شده در مرحله قبل مورد ارزیابی نهائی قرارمی گیرند تا میزان انطباق آنها با نیازمند یهای خرید جدید مشخص شود. مرحله تطبیق خرید که معمولاً توام با مذاکره با فروشندگان است، منجر به انتخاب فروشند ه ای می شود که نیازهای اعلام شده برای خرید جدید را برآورده می کند.
تطبیق خرید
در آخرین مرحله، مشخصات خرید جدید به همراه فروشنده منتخب برای آن در مخزن خریدها ذخیره و نگهداری می شود تا برای خریدهای آتی مورد استفاده قرارگیرد.
اضافه نمودن اطلاعات خرید جدید در مخزن خریدها
نحوه اجرای روش پیشنهادی
بمنظور تشریح مدل ارائه شده، یک مثال بیان می کنیم.
مثال
مقایسات زوجی و مقادیر نهائی اوزان معیارها
مقایسات زوجی و مقادیر نهائی اوزان معیارها
در تعیین میزان مشابهت نیازمندی های خرید جدید با مشخصات خریدهای قبلی ازرابطه زیر استفاده خواهد شد
اطلاعات خریدهای قبل و مشخصات خرید جدید
محاسبه میزان شباهت بین مشخصات خرید 1 و نیازمندیهای خرید جدید
روش بازیابی پیشنهادی بر روی اطلاعات موجود
مشخصات خرید شماره 7 شبیه ترین مورد به مشخصات اعلام شده توسط خریدار برای انجام خرید جدیداست و خریدهای شماره 3 و 5 بصورت توامان در رتبه بعد قراردارند. رتبه 3 و 4 شباهت نیز به ترتیب متعلق به خریدهای شماره 8 و 6 است.
نتیجه نهائی اعمال روش پیشنهادی بر روی کلیه خریدها
نتیجه نهائی اعمال روش پیشنهادی بر روی کلیه خریدها
انتخاب فروشنده بعنوان یکی از دغدغه های قابل تامل مدیران پشتیبانی شرکتها مطرح بوده و است.
در محیطی که انتخاب فروشنده به کاری روزمره و با درجه تکرار بالا تبدیل شده باشد، همواره ریسک ناشی از اتخاذ تصمیم اشتباه وجود دارد.
در چنین شرایطی بواسطه تکراری بودن تصمیم، استفاده از درسهای آموخته شده از تجربیات قبلی بطور طبیعی مد نظر تصمیم گیرنده است.
نتیجه گیری
اطلاعاتی که برای اتخاذ تصمیم مورد نیاز هستند همواره بطور متقن و قطعی در اختیار تصمیم گیرنده قرار نمیگیرند و در بسیاری از شرایط واقعی، با عبارات و تخمین های نادقیق تهیه می گردند.
یکی از ابزارهای معمول برای تبیین این موقعیتها، استفاده ازمفاهیم منطق فازی است و در این تحقیق برای پوشش دادن چنین شرایطی، استفاده از اعداد فازی پیشنهاد شده و در واقع نحوه پیاده سازی CBR فازی در انتخاب فروشنده تشریح شده است.
نتیجه گیری
به این ترتیب در روش پیشنهادی علاوه بر اینکه استفاده از تجربیاتٍ خریدهای پیشین مورد تاکید قرار گرفته، مطلوبیت معیارهای تصمیم گیری نیز در انتخاب فروشنده مناسب دخالت داده شده است.
مدل پیشنهاد شده حالتی ساده که در آن مشخصات هر "مورد" خرید محدود به چند ویژگی عمومی است، طراحی شده است؛ در صورتیکه در عمل و بسته به شرایط مساله، خریدار ویژگی های متعدد و متنوعی را برای فروشنده در نظر می گیرد. مدل تحقیق حاضر را برای چنین حالات پیچیده ای می توان توسعه داد.
نتیجه گیری
تاکید اصلی در این تحقیق، توسعه مرحله بازیابی روش CBR بود و سایر مراحل این روش به اجمال تشریح شدند.
نتیجه گیری
1- نشریه دانشکده فنی – دانشگاه صنعتی امیرکبیر
2- علم مدیریت فازی – دکترعادل آذرحجت فرجی – مرکزمطالعات مدیریت وبهره وری ایران
3- تفکرفازی – بارت کاسکر – ترجمه علی غفاری – دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی
4- مقدمه ای برسیستم های فازی – دکترسیدحسام الدین مهدیان ، لیلی نداف
5- سیری درمنطق فازی – www.fazi.blogfa.com
6- روش مبتنی برمورد – www.casemethod.blogfa.com
مراجع