چرا نوجوانان و جوانان با قلیان رفیق می شوند؟
قلیان تفریح یا خودکشی تدریجی, کدام یک؟
پرسش مراجع
پسرم مدتی است که به صورت تفریحی قلیان می کشد. بارها او را دیده ام که در منزل و یا پس از اتمام کارش به قهوه خانه سنتی می رود و با دوستانش دور هم جمع می شوند و قلیان می کشند. بارها به او گفتم که این رفتارش را کنار بگذارد ولی او گوش نمی دهد. میخواستم از شما بپرسم آیا قلیان اعتیاد آور است یا خیر؟ لطفاً مرا راهنمایی کنید.
پاسخ روانشناس
پدر گرامی! این پدیده یعنی قلیان کشیدن که در حال حاضر به یک معضل پنهان اجتماعی تبدیل شده است از آن جهت چهره منفوری به خود نگرفته است که اغلب آن را بی ضرر و غیرقابل اعتیاد می دانند یا کم ضررتر از مصرف سیگار قلمداد می کنند! موجود در قلیان نه تنها خاصیت تصفیه کنندگی و محافظتی در مقابل دود ناشی از سوختن تنباکو را ندارد, بلکه به دلیل افزایش رطوبت باعث افزایش میزان جذب ریوی آن نیز می گردد. مواد سمی قلیان نه تنها کمتر از سیگار نیست, بلکه بعضی مواد خطرناک از جمله قیر یا دود سرطان زا, منو اکسید کربن و نیکوتین موجود در دوده ی آن از سیگار بیشتر است. با مصرف قلیان بیش از ۶۰۰ ماده سمی و مهلک وارد ریه می شود.
در صنعت تنباکو, مرغوب ترین آن در اختیار کارخانه های سیگار سازی قرار می گیرد و تفاله های تنباکو جهت قلیان مورد استفاده قرار می گیرد. در قلیان نامرغوب بودن تنباکو و درجه حرارت بالا می تواند تولید گاز مونوکسید کربن ناشی از سوختن ناقص زغال آتشدان کرده و مکش های ریوی عمیق و رطوبت حاصل از آن باعث بروز بیماری های ریوی, سرطان های مختلف از جمله: سرطان لب, ریه, معده و مثانه می گردد. تنباکوهای تحت عناوین میوه ای و اسانس دار نه تنها بی ضرر نیست بلکه عوارض بیشتری نسبت به تنباکوهای ساده دارد. به علاوه مزه و طعم مناسب و صولت مصرف این گونه تنباکوها, نسبت به تنباکوهای معمولی باعث گرایش بیشتر نوجوانان و جوانان به مصرف این قبیل تنباکوها شده است.
به هر حال, اعتیاد به قلیان کشیدن بسیار مضر و خطرناک است و امیدوارم همه جوانان نسبت به آن آگاهی یابند.
گرایش جوانان به قلیان کشیدن
قلیان چیست؟
قلیان یک وسیله مصرف دخانیات دسته جمعی است که همه از آن به صورت مشترک استفاده می کنند.
خانواده های ایرانی (البته بعضی از آنان) این گونه جا افتاده که برای گشت و گذار یکی از وسایل تفریحی, بردن قلیان و وسایل مورد نیاز آن است تا در استراحتگاهها یا در طول سفر به مناطق خوش آب و هوا, از آن استفاده کنند. این فرهنگ از پدربزرگ ها و مادربزرگ ها و ما اینگونه نصب نسل گذشته و اکنون به ما رسیده و نه تنها در مسافرتها, بلکه در برخی خانه ها نیز قلیان پیدا می شود و شیوع آن از بزرگترها به نسل نوجوان و جوانان این مرز و بوم سرایت کرده است که نه تنها خوشایند نیست برای که جای تاسف و نگرانی نیز دارد!
آیا قلیان اعتیاد آور است؟
پرسشی که اذهان عمومی را به خود معطوف کرده است, این است که چرا گوشی داغ کرده چرا در عصر امروزی, قشر نوجوان و جوان به سمت و سویی کشیدن قلیان در منازل, تفریحگاه ها, قهوه خانه ها یا سفره خانه های سنتی روی می آورند؟ و این مقوله ای است که باید تحت بررسی قرار گیرد. شاید دلایل زیادی را برای این مقوله بتوان نام برد. زعم و عقیده خود جوانان, یا نوعی تفریح برای آنان به حساب می آید و هرگز در این اندیشه نبوده و نیستند که این مصرف و دود کردن می تواند آغازی باشد برای رسیدن به واسطه اعتیاد!
شاید باورتان نشود ولی این حقیقتی تلخ و گزنده است که اعتیاد از همین قلیان کشیدن های ساده و تفننی و سیگار شروع می شود و تو سری تکان می دهید, می بینید اسیر مخدر هایی همچون: حشیش, شیشه,کراک… شده اید. روی سخن من با جوان است تفریح خوب است اما به چه بهایی؟؟؟
شاید به جوانان در پاره ای از موارد به توان حق داد. آنان نیز حرف ها و ناگفته هایی دارند که در سینه حبس شده, فرار از تنهایی و نداشتن آرام بخشی بر زخمها و مرهمی بر آلام و دردهای شان! نداشتن یک سنگ صبور, یک مونس, یک همدم, پناه بردن به دودی همراه با خنده هایی که پشت آن گریه ها نهفته است و اشک ها! این واقعیت را بپذیریم. هرگز از حقیقت فرار نکنیم. اینها درد دل های نوجوانان و جوانان پناه برده و قهوه خانه هاست که شاید ساعتها از طول روز خود را در آنجا سپری می کنند. وقتی میپرسی چرا اینجا؟ گویند: از کجا برویم؟ تفریح من چیست به چه دلخوش باشیم؟ جوان هستیم اما جوانی نمی کنیم!
در پاره ای از موارد شاید حق با آنان باشد اما باید علم و آگاهی به آنان داد. جوان یا نوجوان چه میداند که عاقبت این قلیان کشیدن و با دوستان گپ و گفتی داشتن چیست و کجاست؟
یقیناً هر عقل سلیمی اگر بداند فرجام کارش به کجا خواهد انجامید و سراغ هیچ چیز مضری نخواهد رفت. آری, نداشتن شناخت لازم و کافی از عوارض و پیامدهای منفی و ناگوار و نداشتن ترس از عواقب اعتیاد باعث فرو رفتن در منجلاب این عادت ناپسند می شود. از سوی دیگر, قلیان در فرهنگ ایرانی و خانواده ها, بسیار رایج بوده, اینگونه نزد خود تصور می کند که پس مشکلی پیش نخواهد آمد چرا که از بزرگترها می آموزد!
به قول روانشناسان یادگیری مشاهده ای, این قبیل موارد زیاد هم خوشایند نیست!! جوان می داند سرزنش و نکوهش نخواهد شد! چراکه اگر هم مورد سرزنش قرار گیرد از بزرگترها و خانواده خود انتقاد خواهد کرد که شما حق قلیان کشیدن دارید اما من نه؟!
اگر در خانواده یا اطرافیان نوجوانی داریم که گرایش به دخانیات دارد اول از همه باید بدانیم چه علت روحی و روانی او را به این سمت کشانده است و بعد باید بدانیم؛ اگرچه برای هر پدرومادری سیگار و قلیان کشیدن فرزندش ماجرای دور از انتظار و دردناکی است اما برخورد با نوجوانی که به این مسیر افتاده راهکارهای خاص خودش را دارد.
روزهای نوجوانی با طعم دود قلیان
جمله یک خطی که می گوید: «سن مصرف قلیان در کشور به 13سال رسیده است» بیش از آن که یک جمله خبری باشد، جمله ای غم انگیز است که ناخودآگاه این سوال را به ذهن خواننده می آورد که «چرا؟»
طبق آمار سخنگوی وزارت بهداشت سالانه ٥٠ هزار مورد مرگ و میر ناشی ازمصرف دخانیات در کشور ثبت می شود و 500 هزار نفر هم به علت عوارض مصرف دخانیات در بیمارستان بستری می شوند. از آن طرف 4 درصد مصرف کنندگان سیگار را نوجوانان با گروه سنی 13 الی 15 سال تشکیل می دهند.
مصرف سیگار دردختران از 0.9 درصد به 2.12 درصد و در پسران به 4.8 درصد رسیده است. این را هم باید در نظر داشته باشیم که طبق نظر پزشکان هر وعده مصرف قلیان برابر با 100 تا 200نخ سیگاراست وافراد حاضر در محل استفاده از قلیان هم تحت عوارض منفی آن قراردارند. درواقع استشمام دود ناشی از قلیان برابر با مصرف 6 الی 7 نخ سیگاراست.
نوجوان با چه کسانی دوست است؟
روان شناسان می گویند دوران نوجوانی، روزهایی است که دیگر فرزند ما از اینکه صرفا پدر و مادرش را الگو قرار بدهد و نصیحت و راهکارهای آنها را بپذیرد، فاصله گرفته است. نوجوان به دنبال مستقل شدن است و اولین تجربه این استقلال را در الگو قراردادن دوستان و هم سالانش تجربه می کند.
از آن طرف آمارها می گوید که حدود 60درصد از اولین مصرف دخانیات برای افراد درگیر، با تعارف دوستان و همسالان شروع شده است. نوجوان در این سن دوست دارد در گروه همسالانش دیده و پذیرفته بشود. پس اگر گروهی از دوستان مناسب را در اختیار نداشته باشد، جذب گروه های دوستی ناسالم می شود. اما این تنها علت ماجرا نیست.
تاثیر والدین
« کشمکش ها، مشاجرات و اختلافات خانوادگی والدین از مهمترین عوامل کشیده شدن نوجوانان به سمت عوامل بزه یا دخانیات است. والدینی که مرتب با هم کشمکش دارند، رابطه به هم ریخته و غیرهمدلانه ای با نوجوان خود دارند و وقتی در خانواده ای روابط عاطفی کم و افراد مرتب درحال دعوا با یکدیگر باشند، امکان ابتلا به اختلالاتی مثل اضطراب، افسردگی، از دست رفتن اعتماد به نفس، کمبود محبت و احساس تنهایی در نوجوان بالا می رود. این نوجوان به شدت آسیب پذیر است و با توجه به خصوصیات سن و سالی که در آن قرار دارد به راحتی به سمت دوستان و هم سالان ناباب کشیده می شود.
از دیگر عواملی که ممکن است یک نوجوان را به سمت مصرف سیگار و قلیان سوق بدهد عبارتند از:
– کنجکاوی در امتحان کردن کارهای مختلف که اغلب از طریق دوستان و همسالان عرضه می شود.
– احساسات کاذبی مثل بزرگ شدن و احساس مردانگی کردن با مصرف دخانیات
– نمایش خود و دیده شدن
– افراط در محبت از طرف والدین
– تفریح و سرگرمی
– مخالفت و لجبازی با خانواده
«نه» گفتن یک مهارت مهم است
امام علی(ع) در جدیثی می گویند تربیت فرزند از بیست سال قبل از تولد او شروع می شود. این راهکار را می شود در تمام مراحل تربیت فرزند و قبل از رسیدن او به سنین بالاتر مدنظر قرار داد.
یکی از مهارت های مهم زندگی که قبل از ایام نوجوانی می شود با بچه ها تمرین کرد، مهارت «نه» گفتن و آموزش این موضوع است که چه طور باید به خواسته های غیرمنطقی یا نادرست دوستان خود «نه» بگوییم.
از مهم ترین راه کارهای که می شود جلوی سیگاری یا قلیانی شدن فرزندمان را بگیریم اول از همه این است که خود ما یا اطرافیان ازاستعمال دخانیات خودداری کنیم.
اما بعد از آن تقویت بنیان های اخلاقی ومعرفتی در خانواده بسیار مهم است. مشکلات نوجوان باید در جمع صمیمی خانواده بدون ایجاد ترس از تنبیه و شماتت مطرح و حل شود.
رفتارهای مثبت نوجوان باید مورد تحسین قراربگیرد و فضایی همدلانه با ارتباط کلامی بیشتربین والدین و فرزند در خانه شکل بگیرد. در این شرایط وقتی والدین و فرزند با هم همدل هستند می شود تمایز بین دوست خوب و بد، رفتاردرست ونادرست وعواقب تصمیم های اشتباه را برای فرزند جا انداخت و او را با یکی ازمهارت های بزرگ زندگی یعنی (نه) گفتن آشنا کرد. نوجوان باید بپذیرد که علی رغم تعلق خاطربه دوستان باید توانایی (نه) گفتن به درخواست های نادرست آنها را داشته باشد»
اگر نوجوانی دچار اختلالات مستعدکننده و زمینه ای از جمله اضطراب وافسردگی است، والدین باید هرچه زودتر درجهت درمان آن اقدام کنند. مدیریت اوقات فراغت و ایجاد روش های جایگزین و تفریحات سالم در خانواده هم از دیگر راهکارهایی است که باعث می شود یک نوجوان، این سن حساس و پردغدغه را با آرامش و امنیت بیشتری سپری کند.
عوامل گرایش جوانان به قلیان
امروزه اگر گشت و گذاری در سفره خانه های سنتی و قهوه خانه ها داشته باشیم با انواع و اقسام برلیان با تم های مختلف مانند: دوسیب, توت فرنگی, موز, پرتقال, هندوانه و… مواجه می شویم. اما باید به دنبال یافتن عوامل به وجود آورنده و نیز تحریک کننده گرایش این قشر از جامعه به سمت و سوی قلیان کشیدن باشیم.
ترجمه ای که بیشتر آن روش نوجوانان و جوانان تشکیل می دهند و این عزیزان آینده سازان و آیندگان این مرز و بوم هستند, و چرا و چگونه پای در این راه ناپسند و عادت زشت می گذارند؟
و حتی می تواند نمایانگر فرهنگ و تمدن کهن ایران زمین باشد که این تصور و امید کاملاً اشتباه غیر ممکن و غیرمنطقی است!
همچنین تنهایی, مشکلات بیکاری, شکست های عاطفی و عشقی, تفاهم نداشتن با خانواده و نبود درک متقابل از سوی والدین, نداشتن یک سنگ صبور, فرار از برزخ بی همدمی, شاید دلایل باشد برای گرایش جوانان! شاید به جرات بتوان گفت وقتی چند جوان دور هم جمع می شوند, و پای صحبت های هم می نشینند و به ناگاه یکی از آنان برای تفریح و تفنن, وسایل و شرایط قلیان کشیدن را فراهم می کند و هر کسی که در آن جمع باشد, برای اینکه به قول خودشان کم نیاورد, یک پوک می زند و خیلی آرام و بی صدا این عادت آغاز می شود.
عوارض قلیان کشیدن در یک نگاه
بر اساس تحقیقات به عمل آمده, یک قلیان معادل سبک سیگار دود دارد! دود. تنباکو باعث تحریک زیاد بافت ها و افزایش ترشحات بزاق دهان می شود. ناراحتی های دستگاه تنفسی مانند: آسم, برونشیت, مزمن تنگی نفس و نیز افزایش فشار خون و ضربان قلب, کاهش اشتها, تهوع و استفراغ, اسهال, سرگیجه, سردرد, اختلال تنفسی, تشنج, سرطان های ریه, دهان, گلو, حنجره, مشکلات کلیه, عوارض قلبی عروقی, مشکلات گوارشی, ایدز, هپاتیت, سرماخوردگی و عوارض و… پیامدهای منفی ناشی از مصرف و کشیدن قلیان است.
آیا قلیان فقط برای مردهاست؟
جالب است بدانیم زمانی قلیان کشیدن فقط مختص آقایان بود. اما بالا دختران و زنان نیز خیلی راحت در محافل خصوصی, حتی پارک ها و سفره خانه های سنتی دیده می شوند که به سادگی و راحتی قلیان به دست می گیرند آن را نوعی نمود و کلاس می دانند!
آمارها چه می گویند؟
طبق اعلام رسمی دبیرخانه ستاد کشوری کنترل و مبارزه با دخانیات, ۴۸ درصد مردم تهران قلیان مصرف می کنند.
چگونه می توان این عادت را از بین برد؟
فیلم های کارشناسانه نشان داده, تغییر دیدگاه خانواده ها آگاهی و اطلاع رسانی درست علمی و منطقی به جوانان از طریق رسانه های جمعی مانند :مطبوعات ,صدا و سیما و نشان دادن عوارض و پیامدهای این عادت می تواند نخستین گام برای پیشگیری باشد.! متاسفانه همیشه در صدد درمان هستیم و غافل از پیشگیری! محیط هایی برای تفریح های سالم, ایجاد ورزشگاه ها, تشویق نوجوانان و جوانان به ورزش, ایجاد شرایط برای اینکه به مشکلات روحی و روانی ناشی از دوران بلوغ و شکل گیری هویت آنان پاسخ داده شود ,از جمله مواردی است که نیاز به همدلی ,همراهی, همکلامی و همدمی عزیزان در تمام زمینه ها و حیطه ها دارد.
نوجوان یا جوان سرشار از انرژی هسته ای این فرایند باید به نوعی تخلیه شود. اما به چه قیمتی و چگونه؟ اجتماعی سالم ,روابط صحیح و همراه با مهر و محبت خانواده ,فراهم کردن محیطی سرشار از عشق و عاطفه دوستی و علاقه بین تمام اعضای خانواده در این نوجوان و جوان را پایبند خانه و خانواده خواهد ساخت و او نیز با اعتماد و اطمینان به اطرافیان خود, رازها و ناگفته های درون خود را با آنان در میان خواهد گذاشت.
توصیه ی روانشناس
هر کس به شما پیشنهاد داد که قلیان بکشید و یا سیگار, به عقل و منطقه خود رجوع کنید. یعنی وارد شدن به یک بازی که فرجام خوشایندی ندارد! حتی یک بار هم خطرناک است. آرامش روح و روان و جسم خود از تفریحات سالم بهره بگیرید. هیچ وقت سعی نکنید تا به احساس و وسوسه باشید. در نوجوانی و جوانی باید بتوانید بر افکار تحریک کننده و وسوسه آمیز و به کنید و آنگاه با سری بلند به خویشتن خویش ببالید و اعتماد به نفس خود را به رخ دیگران بکشید.
از اینکه همسالان تان به شما چیزی بگویند و حرفی بزنند نه رسید! چرا که شما عاقبت کار رو می بینید ولی آنان آغاز آن را. تا فردایی سرشار از موفقیت و شادکامی در انتظارتان باشد.
با سپاس فراوان از توجه شما عزیزان