پدافند غیر عامل
انسان ها از آغاز آفرینش تاکنون همواره با انواع بلایا دست به گریبان بوده اند واز این بابت آسیب های جانی ومالی فراوانی به آنها وارد شده است که برخی از این بلایا)تهدیدات(طبیعی و برخی دیگر غیر طبیعی )انسان ساخت ( بوده است ، همین امر منجر شده است که برای جلوگیری وکاهش خسارات و تقلیل آسیب پذیری در برابر تهدیدات طبیعی حوزه ایی به نام ستاد مدیریت بحران در تمام شهرها تاسیس گردد. اما در کنار تهدیدات طبیعی با توجه به موقعیت ژئو پلتیک و جغرافیای سیاسی کشور ما , همواره میهن ما در برابر تهدیدات غیر طبیعی بوده وخواهد بود از این رو باتوجه به
فرمایشات مقام معظم رهبری، سازمان پدافند غیرعامل تاسیس گردید.
بدین منظور ابعاد متفاوت پدافند غیر عامل در این تحقیق ، بررسی شده است .
passive defense
بررسی عملکرد و وظایف پدافند غیر عامل در کنار مدیریت بحران
مراکز تحت پوشش پدافند غیر عامل
کاربست سیستم دفاع غیر عامل در شهرها
ساختار شهری
بافت شهری
پدافند غیر عامل در شریانهای حیاتی ارتباطی شهر
کاربری اراضی شهری
پدافند غیر عامل در تاسیسات آب و فاضلاب شهری
تراکم های شهری
نکاتی در امر مداخلات در بافت های فرسوده شهری به منظور رعایت موارد دفاع غیر عامل
اصول پدافند غیرعامل در طراحی و ساخت مساکن شهری
پدافند غیرعامل در معماری
جایگاه پدافند غیرعامل در قانون و راهبرد های مدیریت شهری
دستور العمل اجرایی پدافند غیر عامل تهران
اعضای شورای هماهنگی پدافند غیر عامل تهران
وظایف پدافند غیر عامل تهران
منابع
فهرست
passive defense
تعریف و مفهوم پدافند غیرعامل
پیشینه تاریخی برنامه ریزی پدافند غیرعامل
ابعاد پدافند
تعریف پدافند عامل
وجه تمایز پدافند عامل و غیرعامل
تفاوت بین passive defense و civil defense
اهداف پدافند غیر عامل
کارکرد های عمده پدافند غیر عامل
مزایا پدافند غیر عامل
حوزه ها و ابعاد پدافند غیر عامل
روش عمومی پدافند غیر عامل
اهداف تاکتیکی پدافند غیر عامل
عملیاتی سازی اصول پدافند غیر عامل
ارتباط جنگ نرم و پدافند غیر عامل
تعریف مجمع تشخیص مصلحت نظام
مجموعه اقدامات غیر مسلحانه که موجب افزایش بازدارندگی کاهش آسیب پذیری , تداوم فعالیت های ضروری , ارتقا پایداری ملی و تسهیل در مدیریت بحران در مقابل تهدید و اقدامات نظامی دشمن
ارتقا پایداری ملی : یعنی بتوان زیرساخت ها و تمام دستگاه های کشوررا در برابر بحران های پیش رو پایدار نموده بطوریکه تمام دستگاه ها مقاومت نموده و حکومت بتواند تعادل خود را حفظ کند .
تداوم فعالیت های ضروری : یعنی با اقدامات پیشگیرانه بتوان مجموعه را به سمتی هدایت نمود که انجام وظایف آن در وضعیت بحران حفظ شود .
تعریف و مفهوم پدافند غیرعامل
پدافند غیر عامل را مجموعه اقدامات غیر مسلحانه ای می دانند که موجب کاهش آسیب پذیری نیروی انسانی ، ساختمان ها و تاسیسات، تجهیزات ، و شریان های شهری در مقابل عملیات خصمانه و مخرب دشمن می گردد. از سویی دیگر طبق تعریفی هر اقدام غیر مسلحانه ای که موجب کاهش آسیب پذیری نیروی انسانی، ساختمان ها، تاسیسات، تجهیزات و شریان های حیاتی کشور در مقابل عملیات خصمانه و مخرب دشمن شود، پدافند غیر عامل نامیده می شود که در برابر حوادث غیر مترقبه نیز امکان تعریف معنایی دارد.
پدافندغیرعامل )دفاع غیرعامل ( به مجموعه اقداماتی اطلاق می گردد که مستلزم به کارگیری جنگ افزار نبوده وبا اجرای آن می توان از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات وتاسیسات حیاتی نظامی وغیر نظامی و تلفات انسانی جلوگیری کرده ویا میزان تلفات یا خسارات را به حداقل کاهش دهد .
مفهوم پدافند غیرعامل به معنی حفظ جان مردم، تضمین امنیت افراد، صیانت از تمامیت ارضی و حاکمیت ملی در همه مواقع در برابر هرگونه شرایط، موقعیت و هرگونه تجاوز است . منظورازپدافندغیرعامل مجموعه اقداماتی است که بدون نیازبه کاربرد تجهیزات نظامی وسلاح صرفاًبرمبنای طراحی ساختار و مشخصات فضا ازدوبعدشکل وفرم وعملکردهای آن،درپی محدودنمودن آسیبهای ناشی ازجنگ، بهبود قابلیتهای فضا به منظورتامین حفاظت ازجان شهروندان وبه حداقل رسانیدن لطمات جانی ناشی ازجنگ است . (Lacina, 2006: 276)
از نظر لغت شناسی واژه پدافند از دو جزء پد و آفند تشکیل شده است. در فرهنگ و ادب فارسی پادیا پد پیشوندی است که به معانی ضد،متضاد،پی و دنبال بوده و هر گاه قبل از واژه ای قرار بگیرد، معنای آن واژه را معکوس می نماید که از آن جمله اند زهر و پادزهر ،تک و پاد تک، تن و پادتن. واژه آفند نیز به مفهوم جنگ، جدال، پیکار و دشمن است . (دهخدا،47)
passive defense
میتوان ادعا نمود که قدمت برنامه ریزی پدافند غیرعامل به قدمت تمدن بشری بازمی گردد؛ لیکن این موضوع برای نسل های بشر به صورت تلاش آنها برای حراست در برابر دشمنان طبیعی و انسانی نمایان شده است و در طول تاریخ همواره تمهیداتی را برای در امان ماندن از این حوادث مدنظر داشته است. برج و باروهای حفاظتی شهرها، قلعه ها و حصارها نمونه های بارزی در این خصوص میباشند.
در عصر جدید با توجه به مقتضیات جهان معاصر و ایجاد دولتها، این موضوع از حیطه شهری به گسترهی ملی نیز انتقال پیدا نمود. با بروز جنگ جهانی اول و دوم و کشیده شدن پای جنگ به شهرها این موضوع اهمیت بیشتری یافت و شکل علنی به خود گرفت. (خمر و صالح گوهری، 1392: 23 به نقل از زابلی، 1390 : 28)
پیشینه تاریخی برنامه ریزی پدافند غیرعامل
با این وجود به طور علمی برای اولین بار پدافند غیرعامل درکتاب «پناهگاه حفاظتی» موقتی دیده شد. جلوگیری از عوارض «ش.م.ه» (بمبهای شیمیایی، میکروبی، هسته ای) در سال 1954میلادی در ستاد فرماندهی آمریکا، در دستورالعمل کار قرار گرفت تا جوابگوی پدیده جدید تهاجم شدید و غافلگیرانه اتمی باشد. در این کتاب، اصول طراحی پناهگاه و ورودیها، اتاق تصفیه هوا، معماری داخلی و وسایل داخلی پناهگاهها مورد بررسی و طراحی قرار گرفته است.(خمر و صالح گوهری، 1392: 23)
civil defense
ابعاد پدافند
وجه تمایز پدافند عامل و غیرعامل را باید عامل انسان دانست. به این معنی که، پدافند عامل را ابزاری میداند که نیاز به مدیریت مستقیم و کاربردی انسانی دارد و مشتمل بر ابزار و آلات جنگی، سازماندهی، آموزش و مدیریت نیروهاست که در شرایط عدم حضور انسان، آن ابزار به خودی خود فاقد اعتبار است. درحالی که پدافند غیرعامل راامکانات معماری در زمینه مهندسی جنگ میداند به گونهای که بدون ابزار و توانمندی، نیروی رزمی و دفاعی راافزایش دهد
وجه تمایز پدافند عامل و غیرعامل
پدافند عامل (Active defense) عبارت از رویارویی و مقابله مستقیم با دشمن و به کارگیری جنگافزارهای مناسب و موجود به منظور دفع حمله و خنثی کردن اقدامات آفندی وی میباشد. (خمر و صالح گوهری، 1392: 22)
پدافند عامل ابزاری است که نیازمند مدیریت سامانه و کاربری انسان و مشتمل بر ابزار و آلات جنگی، سازماندهی، آموزش و مدیریت نیروهاست و در شرایط عدم حضور انسان، آن ابزار به خودی خود فاقد اعتبار است. در مقابل، پدافند غیر عامل، امکانات معماری در زمینه مهندسی جنگ است؛ به گونهای که بدون ابزار و توانمندی، نیروهای است . دفاع بدون سلاح در برابر تهدید رزمی و دفاعی را افزایش میدهد.
پدافند: شامل سه بخش است :
پدافند عامل ( دفاع با استفاده از جنگ افزار در مقابل جنگ افزار).
پدافند غیر عامل ( دفاع از امکانات، تجهیزات و انسان ها بدون استفاده از سلاح و جنگ افزار در مقابل جنگ افزار ).
دفاع غیر نظامی ( دفاعی که درمقابل عوامل غیر نظامی مانند سیل وزلزله انجام می شود ).
تعریف پدافند عامل
passive defense
تفاوت بین passive defense و civil defense
پدافند غیر عامل همه جانبه (passive defense):
همانطور که مشخص است ، پدافند شهری زیر مجموعه ایی از پدافند غیر عامل همه جانبه است .
passive defense
اهداف پدافند غیر عامل
کاهش قابلیت وتوانایی سامانه های شناسایی وهدف یابی دشمن
بالابردن قابلیت بقا واستمرار عملیات نیروهای نظامی وغیر نظامی خودی
قلیل آسیب پذیری وکاهش خسارات مالی و جانی نیروهای نظامی وغیر نظامی خودی
سلب آزادی و ابتکار عمل از دشمن
صرفه جویی در هزینه ها ونیروهای انسانی خودی
فریب و تحمیل هزینه بیشتربه دشمن
افزایش آستانه مقاوت مردمی
حفظ روحیه وانسجام وحدت ملی
حفظ تمامیت ارضی وامنیت ملی واستقلال کشور
کارکرد های عمده پدافند غیر عامل
کارکردهای متفاوتی برای پدافند غیر عامل احصا می شود که در زیر چندین مورد از آن را بیان می کنیم :
حفاظت از مردم
حفاظت از زیر ساخت های حیاتی
استمرار خدمات ضروری
حفاظت از تجهیزات و تاسیسات
پدافند سایبری
تامین نیاز های مردم
حفاظت از شهرها در جنگ
تداوم شبکه های اطلاع رسانی
تداوم اداره و مدیریت مردم
مزایا پدافند غیر عامل
موجب زنده ماندن و حفظ بقای نیروی انسانی می گردد
موجب صرفه جویی کلان اقتصادی و ارزی در حفظ تجهیزات وتسلیحات بسیار گران قیمت می گردد
مراکز حساس و حیاتی کشور را در برابر حملات بمباران هوایی دشمن حفظ و ادامه فعالیت در شراط بحران راممکن می کند .
موجب تحمیل هزینه ها به دشمن می گردد .
سبب بوجود آمدن تاثیرات روحی و روانی مثبت در شهروندان و رزمندگان می گردد .
موجب حفظ نیروها برای ضربه زدن در زمان ومکان مناسب و گرفتن ابتکار عمل از دشمن می گردد .
در مقام مقایسه سه عنصر )تهاجم , دفاع عامل , دغاع غیر عامل ( عنصر دفاع غیر عامل مخارج و هزینه های کمتری دارد
اجتناب ناپذیر بودن جنگ های آینده و لزوم آمادگی دفاعی
نیل به دفاع غیر عامل در مقایسه با دفاع غیر عامل ساده تر و سهل الوصول تر و با سیاست خود کفایی و عدم وابستگی موافق تر است 0
passive defense
به اعتقاد کارشناسان، پدافند غیر عامل از حیث موضوع از تنوع و گستردگی زیادی برخوردار است. همچنان که در نمودار زیر نشان داده شده است، پدافند غیر عامل طیف وسیعی از موضوعات از دفاع و امنیت، تا غذا و دارو و دیپلماسی و اقتصاد و رسانه را شامل می شود.
حوزه ها و ابعاد پدافند غیر عامل
passive defense
روش عمومی پدافند غیر عامل:
اصول و معیارهای پدافند غیرعامل، مجموعه اقدامات بنیادی و زیر بنایی است که در صورت بکارگیری میتوان به اهداف پدافند غیرعامل از قبیل تقلیل خسارات و صدمات، کاهش قابلیت و توانایی سامانه شناسایی، هدف یابی و دقت هدفگیری تسلیحات آفند دشمن و تحمیل هزینه بیشتر به وی نائل گردید : عبارتند از :
استتار، اختفاء ، فریب ، مکان یابی ، پراکندگی ، جابجایی ، هشدار ، استحکامات ، پناهگا هها، اطفاء حریق و احیاء.
به عنوان مثالی ساده، از پدافند غیرعامل می توان به استتار، اختفا و ایجاد سرپناه برای تاسیسات مهم و استراتژیک اشاره کرد . در پدافند عامل مثل سیستم های ضد هوایی و هواپیماهای رهگیر، فقط نیروهای مسلح مسئولیت دارند . در حالی که در پدافند غیرعامل تمام نهادها، نیروها، سازمان ها، صنایع و حتی مردم عادی می توانند نقش موثری بر عهده گیرند.
روش عمومی پدافند غیر عامل
passive defense
passive defense
passive defense
passive defense
ارتباط جنگ نرم و پدافند غیر عامل
از سال 1990 ، تهدیدات و جنگها تغییر ماهیت داده و از شکل صرفا نظامی و سخت افزاری به سمت تهدیدات نیمه سخت و نرم تغییر کرده اند. بر این اساس برخلاف اینکه در گذشته تعریف از امنیت ملی، بیشتر با تاثیر از جنبه های تهدیدات نظامی و دفاعی بود، امروز تعریف مدرن از امنیت ملی، شامل تاثیر همه مولفه های قدرت از جمله قدرت سیاسی و دیپلماتیک، قدرت نظامی، قدرت اقتصادی، قدرت علمی، قدرت رسانهای، تبلیغی و … میشود.
passive defense
تهدید سخت و نرم
تهدید از نظر لغوی به معنی، ترسانیدن و بیم دادن است. در عرصه سیاست و روابط بین الملل، تهدید عبارت است از هر گونه قصد، نیت حادثه و اقداماتی که ثبات سیاسی و اقتصادی، منافع حیاتی و امنیت ملی یک کشور را در معرض خطر جدی قرار دهد.
تهدید را می توان از نظر ماهیت، کاربرد، قلمرو، ابزار و جنبه های مختلف آن مورد بررسی و طبقه بندی قرار داد. بر این اساس، تهدیدات را می توان از جهت نوع، منشاء،ابزار، دوره و در نهایت قلمرو یا هدف مورد تهدید به دو بخش تهدید سخت و تهدید نرم تقسیم نمود
انواع تهدیدها
passive defense
در جهت مقابله با تهدیدات حوزه فرهنگی و اجتماعی در راستای پدافند غیر عامل کارشناسان راهکارها و نظریات مختلفی را ارائه داده اند. در نمودار زیر مهمترین راهکار های کاربردی و عملی قابل اجرای پدافند غیر عامل در حوزه جنگ نرم نشان داده شده است:
انواع تهدیدها
passive defense
اشاعه ی فرهنگ پدافند غیرعامل و مشارکت تمامی آحاد جامعه در گسترش اصول و مبانی بنیادین آن یکی از مهم ترین راهکارهایی است که میتواند جامعه را در برابر بحران های احتمالی بیمه نماید. (تقوایی و جوزی خمسلویی 1391: 60) در زیر نمودار روند عملکردی پدافند غیر عامل آورده شده است :
بررسی عملکرد و وظایف پدافند غیر عامل در کنار مدیریت بحران
passive defense
passive defense
علاوه بر این که تهدیدات مبنا, بر عملکرد مدیریت بحران و پدافند غیر عامل تاثیر گذاشته است سطح حفظ آمادگی این دو باهم متفاوت است طوری که سطح آمادگی مدیریت بحران در سطح ایمنی است در حالی که پدافند غیر عامل در سطح حفظ آمادگی دفاع قرار دارد . همانطور که در شکل دیده می شود سطوح آمادگی در برابر بحران های شهری در سه سطح تعریف می شود که
عبارتنداز : ایمنی ، امنیت و دفاع
بعد از ایمنی , امنیت قرار دارد که استاندارد های امنیت از ایمنی , درسطح بالاتری قراردارد و بعد از آن سطح دفاع است که در بردارنده کلیه ی سطوح آمادگی است . مثلا در برخی موارد در سطح ایمنی ,دیگر تداوم کارکرد معنا پیدا نمی کند , اما سطح دفاع حتما به هر شکلی که هست باید تداوم کار کرد وجود داشته باشد .
جایگاه مدیریت بحران و پدافندغیرعامل در مدیریت بحران های شهری
passive defense
نقش پدافند غیرعامل در بحران مناطق شهری
در مناطق شهری، صدمات جنگی شامل ترکیبی از ویرانیهای کالبدی و اختلال در عملکرد عناصر شهری است. انهدام سازمانها و ساختمانها، شبکه راهها و دسترسیها مثل پلها و جاده های ارتباطی، تاسیسات اساسی مثل مخازن آب، نیروگاهها، خطوط ارتباطی تلفن، برق، لوله کشی آب، گاز و … از آن جمله هستند.
علاوه بر آسیبهای مستقیم، خسارات حاصل از حوادث تبعی را نیز باید مدنظر داشت. از جمله اینگونه صدمات میتوان به افزایش تلفات انسانی بمبارانها در بافتهای شهری فشرده اشاره نمود. همچنین موقعیت استقرار ساختمانها بر روی سطوح ناپایداری همچون شیبها و یا استفاده از مصالح ضعیف در کالبد آنها میتواند میزان تلفات را افزایش دهد
بر این پایه، مهمترین بخش از اقدامات پدافند غیرعامل باید به پیشگیری از بحران به مفهوم کاهش خطرها و آسیب پذیری ها اختصاص یابد. ضمن آن که تواناییهای ویژه آمادگی برای مواجهه با بحران نیز باید مدنظر باشند. فقدان برنامه های اضطراری و پیش بینی امکانات لازم، میتواند شرایط بحرانی را دشوارتر سازد.
civil defense
فضاهای پناهگاه منطقه ای مکانهایی هستند که دارای حداقل استانداردهای زیستی لازم برای زندگی در مدت زمان نسبتاً طولانی می باشند. این فضاها باید برای مردم کاملاً شناخته شده بوده و فاصله دسترسی به آنها طوری باشد که افراد بتوانند با طی مسافتی نه چندان زیاد به آنها مراجعه کنند. فاصله مناسب تا فضاهای اسکان منطقه ای حدود 1 کیلومتر از محل سکونت است و ترجیحاً این فضاها باید نزدیک به امکانات وزیرساختهای شهری موجود باشند .
در این فضاها میزان مساحت ناخالص زمین مورد نیاز به ازای هر نفر 11 تا 35 مترمربع است. این مساحت شامل:
جاده،
امکانات درمانی و آموزشی،
دفاتر کار مربوط به مسئولین،
آشپزخانه ها،
منابع آب،
سرپناهها،
انبارها و… میشود(خمر و صالح گوهری، 1392: 23)
فضاهای پناهگاه منطقه ای
civil defense
نمونه ای از معیارهای بکار رفته و استانداردهای مربوط به هر یک از معیارها در امر مکانیابی فضاهای پناهگاه منطقه ای
منبع : خمر و صالح گوهری، 1392: 26
فضاهای پناهگاه منطقه ای
civil defense
کاربست سیستم دفاع غیر عامل در شهرها
ساختار شهری
توزیع فضایی عناصر شهری , چگونگی کنار هم قرار گیری و ترکیب عناصر و عملکردهای اصلی شهر در بافتهای شهری , ساختار شهر را شکل می دهد. چگونگی مرکزیت عناصر شهری و تک مرکزی یا چند مرکزی بودن شهر نیز , را می توان از وجوه ویژه ساختار شهری دانست . باید گفت که ساختار شهری متفاوت , مقاومت های گوناگونی در برابر حمله ها و تجاوزات نظامی دارند و شاید بتوان گفت که ساختار چند مرکزی بیش از ساختار تک مرکزی , در برابر این حملات یا سوانح طبیعی مقاومت نشان می دهد .
فاصله مناسب بلوک های ساختمانی
civil defense
کاربست سیستم دفاع غیر عامل در شهرها
استفاده از مبلمان شهری به عنوان جان پناه
بافت شهری
را شکل , اندازه و چگونگی ترکیب کوچکترین اجزای تشکیل دهنده ساختار شهر می دانند که بر حسب نوع بافت شهری ,می توان انتظار مقاومتهای خاصی را در برابر بلایای طبیعی یا حوادث نظامی و تجاوزات احتمالی داشت. این امر از آن جهت است که بافت شهر در میزان و چگونگی نحوه استفاده کاربران از شهر , یا منظم و نا منظم بودن شکل , اندازه و چگونگی ترکیب کوچکترین اجزای تشکیل دهنده شهر تاثیر دارد . بر این اساس است که بافت منظم شهری , نسبت به بافت نامنظم ( ارگانیک) مقاومت بیشتری دارد و علاوه بر این , درجه ایمنی بافت گسسته در برابر خط ر بلاهای طبیعی و نظ امی بیش تر از درج ه ایمنی بافت پیوسته انتظار می رود . تعداد واحدهای ساختمانی مجزای درون هر قطعه و نوع محصوریت آن به علت تخریب ساختمان در فضای باز در آسیب پذیری موثر می شود.
civil defense
شریان های ارتباطی شهری و بین شهری را محورهای ترافیکی ویژ ه ای می دانند که ارتباط و اتصال سفره ای درون / بین شهری در آ ن ها امکان می یابد. بر این اساس می توان دریافت که در صورت از بین رفتن زیرساخت های ارتباطات منطقه ای و شهری امکان هرگونه دسترسی و خدمات رسانی در چرخه مدیریت بحران دچار اختلال می شود و لازم است تا پدافند غیر عامل در شریان ها و محورهای ترافیکی بین شهری مورد توجه قرار گیرد. تصاویر زیر نشان می دهد که چگونه یکی از کارخانجات مهم هواپیماسازی در امریکا (متعلق به شرکت لاکهید ) در جریان جنگ جهانی دوم برای در امان ماندن از تیررس هواپیماهای ژاپنی مورد اختفا قرار گرفته به طوری که از بالا شبیه یک دهکده متروک به نظر می رسد!
پدافند غیر عامل در شریانهای حیاتی ارتباطی شهری
civil defense
برنامه ریزی کاربری زمین می تواند نقشی اساسی در کاهش میزان آسیب پذیری شهر در برابر سوانح طبیعی بطور اعم و تجاوزات نظامی بطور اخص داشته باشد , چنانچه در صورت رعایت همجواریها در تعیین کاربریهای شهری و عدم قرار گیری کاربریهای نامتناجس و ناسازگار در کنار یکدیگر امکان تخلیه سریع اماکن فراهم می شود. از سویی دیگر , اگر کاربریها در ساختار شهری به گو نه ای توزیع شوند که سبب عدم تمر کز در نقاط ثقل شهری و مناطق حساس درونی شهر گردند , می توان انتظار داشت در فرایند چرخه مدیریت بحران علاوه بر کاهش آسیب پذیری شهر , در فرایند امداد و حتی بازسازی پس از سانحه نیز تاثیر گذار باشد.
در این میان , بسیاری از کاربریهای اراضی شهری نقشی اساسی در کاهش میزان و گستره آسیب پذیری شهر دارند که تحت عنوان کاربری ویژه از آن ها یاد می شود . این کاربریها شامل مدارس , دانشگاهها , بیمارستان ها مراکز امداد رسانی , مراکز مدیریت شهری و کارخانجات و مخازن سوخت می شوند , چنانچه مدارس و ادارات و دانشگاهها بدلیل حجم انبوه جمعیت درون آ ن ها و کارخانجات و مخازن سوخت بدلیل ایجاد خطرات احتمالی برای مناطق اطراف و کاربریهای همجوار و مراکز امداد رسانی و بیمارستان ها بدلیل نقش کلیدی در فرایند درمانی و امداد و نجات آسیب دیدگان از حساسیت و اهمیت ویژ ه ای برخوردار می شوند که می بایستی د ر نحوه همجواری کاربریهای درونی شهر و مکان یابی و همچنین نحوه استقرار آن ها دقت نظر لازم بعمل آید.
در این میان توزیع متعادل و متناسب و مکان گزینی برخی از کاربریهای شهری مانند مراکز امداد رسانی و مدیریت بحران و بیمارستان ها در ساختار شهری دارای چنان اهمیتی می شود که بایستی در رابطه با مکان و مسیرهای ارتباطی با این کاربریها دقت نظر لازم صورت گیرد , چنانچه نم یتوان انتظار داشت بدون توجه کافی و تدقیق نظر در رابطه با مکانیابی و استقرار این کاربریها در شهر بتوان اقدامات مداخلاتی بهینه و کارامدی در رابطه با مدیریت بحران و امداد و نجات آسیب دیدگان صورت داد . در این رابطه نیز ضروری است تا با تخصیص اراضی بدون شیب و هموار در ارتباط مستقیم و بلاواسطه با شبکه معابر و در عین حال عدم همجواری با مناطق آسیب پذیر شهری برای انتقال و اعزام مناسب آسیب دیدگان به این مراکز و یا عد م ایجاد توده ها و گره های ترافیکی در نقاط همجوار آ ن ه ا آسیب پذیری شهر در برابر سوانح طبیعی و زلزله را تا حد ممکن کاهش داد و در نتیجه موجبات افزایش درج ه ایمنی شهر در برابر خطر بلایای طبیعی را افزایش داد.
کاربری اراضی شهری
civil defense
یکی از ا هدافی که دشمن علاقه مند است مورد اصابت قرار دهد ، تاسیسات آب و فاضلاب و بخصوص سدها می باشد. این موضوع در 5 بخش می باشد : خطوط انتقال، مخازن، تصفیه خانه های آب و فاضلاب و ایستگاه های پمپاژ. بر این اساس ، ایجاد فضای سبز محوطه ، مدفون سازی ، چند قلو سازی در مخازن ، متعدد بودن خطوط انتقال ، عمق کافی ، فاصله مناسب، نصب شیر خط مناسب برای تخلیه اضطراری در خطوط انتقال ، سقف دار نمودن تاسیسات، مدولار نمودن با فاصله زمین ، استحکام و اختفای اتاق کنترل در تصفیه خانه ها و ایجاد مسیرانحرافی اضطراری، خطوط جایگزین آب و فاضلاب و زمینی نمودن کابل برق از جمله اقدامات لازم جهت پدافند غیر عامل در تاسیسات آب و فاضلاب شهری بشمار می روند.
پدافند غیر عامل در تاسیسات آب و فاضلاب شهری
civil defense
در رابطه با تراکم شهری و آسیب پذیری شهر در برابر سوانح طبیعی و تجاوزات نظامی می توان به دو اصل زیر اشاره کرد:
الف. هر اندازه تراکم جمعیت در شهر کمتر باشد , آسیب پذیری شهر در برابر زلزله و تجاوزات احتمالی کمتر می شود.
ب. هر اندازه تراکم شهری بطور متعادلتری در سطح شهر توزیع شده باشد بر درجه ایمنی شهر در برابر بلایای طبیعی و خاصه جنگ و تجاوزات نظامی افزوده می شود.
بر عکس می توان اشاره داشت که تراکم جمعیتی بالا در شهر به معنای تلفات و خسار ت های بیشتر به هنگام وقوع بلایای طبیعی و تجاوزات نظامی است که دلایل آن بسته شدن راهها و معابر و کاهش امکان گریز از موقعی ت های مخاطره آمیز و دسترسی به مناطق ایمن و تخلیه مجروحان و آسیب دیدگان از راههای ارتباطی است.
بطور کلی تراکم های انسانی نقش غیر قابل انکاری در رابطه با شاخصهای مختلف رفاهی بهداشتی و آموزشی دارند ولیکن رابطه تراکم جمعیت با آثار بلایای طبیعی قدری پیچیده تر است . با استناد به روش استقرایی و استدلالی روشن است که تراکم جمعیت هیچگونه نقشی ( در شدت (تخریب) ندارد بلکه اهمیت تراک مها مربوط به بعد از رخ دادن تخریب است . از سوی دیگر مکان فیزیکی تراک م های انسانی بسیار تعیین کننده بشمار می رود. اگر دامنه آسیب پذیری شهر در بخش های مختلف متفاوت باشد , در بخ ش های مقاوم و ایمن شهر افزایش تراک م ها به هر اندازه که ظرفی ت ها پاسخگو باشند , از نظر آسیب پذیری در برابر بلایای طبیعی و یا تجاوزات نظ امی مورد تهدید قرار نم یگیرند زیرا تا تخریبی صورت نگیرد , خطر جدی نیز تراک م ه ای انسانی را تهدید نمیکند.
تراکم های شهری
civil defense
نکاتی در امر مداخلات در بافت های فرسوده شهری به منظور رعایت موارد دفاع غیر عامل
نگهداشت و حفاظت مواریث فرهنگی فضاهای سبز و ساختم ان ها و اماکن باستانی و فرهنگی و موزه ها و بیمارستان ها باید مورد توجه قرار داده شود.
شریان های حیاتی و زیرساخ ت های شهری که اساس ساختار کالبدی شهر بشمار می روند نیز بایستی مورد پوشش و حفاظت قرار گیرند .
جایگاه قرارگیری مراکز آتش نشانی و تجهیزات اطفاء حریق و نوع و مکان سایت ایستگاه های اورژانس باید در ساختار شهری مکان یابی شود تا در صورت وقوع هر نوع تجاوز احتمالی بتواند مورد استفاده بیشینه و مطلوب قرار گیرد .
ضروت استفاده از سیست م های اطفاء حریق اتوماتیک در باف ت های شهری خاصه در نقاط و فضاهای عمو می شهری برای کاهش میسزات تخریب کالبدی یا تلفات انسانی.
محل بازشوها و فضاهای باز شهری به مجاری ارتباطی و مداخل باف ت های فرسوده شهری و نیز نوع ارتباط و سیستم دسترسی محلی و منطقه ای در ساختار شریان های شهری و یا بین شهری
ضرورت در نظر گیری فضاهای باز عمو می درون شهری بعنوان س یستم های یکپارچه پناهگاه های شهری بدین صورت که در زیر فضاهای سبز پناهگاه و سکونتگاههای موقت در نظر گرفته شود. دلیل این امر در این است که این فضاها در هنگام حملات احتمالی خالی از سکنه و شهروند بنظر می رسند در حالی که در زیر آن ها تاسیسات دفاعی و پناهگاه تعبیه شده است که از روش اختفا و استتار دفاع غیرعامل استفاده شده است.
در بحث نحوه دسترسی و محورهای ترافیکی باید نقاط و شری ان های ترافیکی به گو ن های در نظر گرفته شود که امکان بهترین سیستم دسترسی را به مناطق شهری و سکونتگاه های عمده و مراکز امداد رسانی و بیمارستان ها و بلوکهای مسکونی فراهم کند.
در رابطه با نحوه مکان یابی نیز پیشنهاد می شود: مراکز خدمات رسانی بیمارستانی باید در مناطق ویژه شهر مکان یابی شوند تا بتوانند در صورت وقوع حادثه بیشترین خدمات رسانی را داشته باشند و در ضمن به طرق مختلف در رو شهای دفاع غیر عامل مورد استتار و اختفاء قرار گیرند.
بر اساس نوع کیفیت باف ت های فرسوده شهری و میزان تخریب و ارز ش های نهفته در بافت می توان نسبت به نگهداری و نگهداشت آن اقدام شود که لازم است تا رو ش های دفاع غیر عامل نیز در آن لحاظ شود . این امر بدین معنااست که می توان پس ا زتخریب بافت بخشی را برای اماکن پذافندی یا ایستگاه های آتش نشانی و اطفاء حریق در نظر گرفت.
مراکز آتش نشانی و سیست م های اطفاء حریق در مناطق سوق الجیشی در نظر گرفته شود تا این امکان فراهم شود تا در صورت تجاوزات احتمالی نظامی نسبت به اطفاء حریق و فرونشاندن آتش اقدام شود که کاهش تلفات انسانی یا تخریب کالبدی را بهمراه دارد.
civil defense
در رابطه با شهرهای مذهبی و اماکن مقدس پیشنهاد می شود:
ضروت مکان یابی سیست م های فرونشاندن اتش و آتش نشانی در قالب روش اطفا حریق که از رو شهای اصلی سیستم دفاع غیر عامل بشمار می رود.
محور های ارتباطی و شریان های ترافیکی مناسب و ضرورت ساماندهی نوع و نحوه خدمات رسانی احتمالی.
در نظر گیری و مکان یابی سیستمهای پدافندی موشکی در سایت به صورت برنامه ریزی شده و استراتژیک.
د. مکان یابی بیمارستان ها و سطوح خدماتی پشتیبان مانند بیمارستان ها و… تا امکان بهترین خدمات رسانی به مناطق فراهم شود.
در اربطه با ساختار کالبدی شهری پیش نهاد میش ود که از آنجا که نوع و چگونگی مرکزیت عناصر شهری و تک مرکزی یا چند مرکزی بودن شهر نیز , از وجوه ویژه ساختار شهری بشمار می رود پس لازم است تا در مرحله طراحی شهری در باف تهای فرسوده به موارد زیر توجه شود : توزیع فضایی عناصر شهری , چگونگی کنار هم قرار گیری و ترکیب عناصر و عملکردهای اصلی شه ر در باف ته ای شهری مورد توجه باشد تا کمترین میزان تخریب فراهم شود.
کاربریهای اراضی شهری نقشی اساسی در کاهش میزان و گستره آسیب پذیری شهر در برابر تجاوزات نظ امی دارند که تحت عنوان کاربری ویژه از آ ن ها یاد می شود. این کاربریها شامل مدارس , دانشگاهها , بیمارستان ها مراکز امداد رسانی , مراکز مدیریت شهری و کارخانجات و مخازن سوخت می شوند , چنانچه مدارس و ادارات و دانشگاهها بدلیل حجم انبوه جمعیت درون آ ن ها و کارخانجات و مخازن سوخت بدلیل ایجاد خطرات احتمالی برای مناطق اطراف و کاربریهای همجوار و مراکز امداد رسانی و بیمارست ان ها بدلیل نقش کلیدی در فرایند درمانی و امداد و نجات آسیب دیدگان از حساسیت و اهمیت ویژ ه ای برخوردار می شوند و بایستی مورد توجه در فرایند مداخلاتی رد بافتهای شهری و خاصه باف تهای فرسوده قرار گیرند.
در بحث تراکم شهری نیز لازم است تا موراد زیر در باف تهای شهری خاصه باف تهای فرسوده شهری لحاظ شود:
هر اندازه تراکم جمعیت در شهر کمتر باشد , آسیب پذیری شهر در برابر زلزله و تجاوزات احتمالی کمتر می شود.
هر اندازه تراکم شهری بطور متعادلتری در سطح باف ت های شهری توزیع شده باشد بر درج ه ایمنی شهر در برابر بلایای طبیعی وخاصه جنگ و تجاوزات نظامی افزوده می شود.
نکاتی در امر مداخلات در بافت های فرسوده شهری به منظور رعایت موارد دفاع غیر عامل
civil defense
اصول پدافند غیرعامل در طراحی و ساخت مساکن شهری
civil defense
اعمال مقررات و ضوابط پدافند غیرعامل در برنامه ریزی مسکن مربوط به اهداف کیفی برنامه ریزی و جنبه های فیزیکی در طراحی و ساخت مسکن است. مه م ترین جنبه های فیزیکی مسکن در دو حالت مستقل و ارتباط با محیط اطراف مطابق نمودار شماره یک مشخص می گردد .
اعمال مقررات و ضوابط پدافند غیرعامل در برنامه ریزی مسکن
civil defense
مطابق پیش نویس مقررات ملی ساختمان بر مبنای ااصول پدافند غیرعامل، ساختمان ها در مناطق شهری بر مبنای نوع کاربری ، تعداد ساکنان یا شاغلان درون ساختمان، ارزش سرمایه های داخل آن، مساحت بنا و تعداد طبقات به پنج گروه به شرح جدول 1 تقسیم بندی می شوند: (مبحث 21 مقررات ملی ساختمان، 5).
اعمال مقررات و ضوابط پدافند غیرعامل در برنامه ریزی مسکن
civil defense
پدافند غیرعامل در معماری
معماری و شهرسازی به عنوان یک واسطه، قدرت دفاعی را بالا میبرد و در ارضای نیاز به امنیت در سلسله مراتب پله ای مازلو اثر مثبت داشته و باعث بقای انسان میگردد. در "اکستیکس"، واژه "دفاع" در مقابل "دشمن" (تهدیدات انسان ساز) و واژه "ایمنی و حفاظت" در مقابل تهدیدات طبیعی بکار میرود.
با این رویکرد روانشناسانه به معماری و شهرسازی، بحث ایمنی و امنیت باید در کلیه سطوح برنامه ریزی و طراحی، از موضوعات کلان شهرسازی تا معماری و جزئیات فنی مد نظر قرار گیرد.
برای مثال اثرات موج انفجار ناشی از بمباران هوائی، نه تنها باید در برنامه ریزی کلان یک مجتمع زیستی منظور گردد، بلکه باید در جزئی ترین حوزه مهندسی مانند ساخت درب و پنجره و جنس مصالح ساختمان مانند شیشه نیز به صورت همه جانبه و متعادل بررسی شود تا طرح "پایدار" باشد. (زرگر و مسگری هوشیار، 1388: 7 )
civil defense
داعی نژاد اصول پدافند غیرعامل در طراحی و تجهیز فضاهای باز مجموعه های مسکونی را به صورت زیر تشریح می نماید: (داعی نژاد و امین زاده و حسینی، 1385)
پدافند غیرعامل در معماری
civil defense
اصل اول : محافظت سلسله مراتبی
اصل محافظت سلسله مراتبی به معنای درجات متفاوت آسیب پذیری بخش های مختلف یک مجموعه است. طبق این اصل جزء فضاهایی که در برابر یک سانحه دارای بیشترین آسیب پذیری هستند، باید از بالاترین سطح آمادگی جهت مواجهه موثر با شرایط بحران برخوردار باشند. همچنین طبق این اصل می توان شدت آسیب پذیری افراد، فضاها و تجهیزات را با چیدمان صحیح توده و فضا، افزایش فاصله بین بلوک های ساختمانی، یکنواخت نمودن شعاع دسترسی از توده به فضا و بالاخره با مهار کردن عوامل تشدید کننده خسارات در سطح جزئیات تا حدود زیادی کاهش داد.
اصل دوم : پوشش سراسری
این اصل اهمیت سرعت در استقرار در نقاط امن و نیز سرعت در امداد و نجات و مهار دامنه آسیب ها را مورد تاکید قرار می دهد.
اصل سوم : محافظت پویا
این اصل بیانگر آن است که به کمک سه ویژگی انعطاف پذیری، تنوع و کارایی ، عناصر حفاظتی در محیط باید به صورتی پیوسته و به شکل های متنوع طراحی شوند.
پدافند غیرعامل در معماری
civil defense
ویژگی انعطاف پذیری موجب می شود که هر یک از اجزا و عناصر محیط از قابلیت ارائه عملکردهایی فراتر از عملکرد معمول خویش باشند که از دیدگاه پدافند غیرعامل این قابلیت عملکردهای حفاظتی و حمایتی در برابر شرایط بحرانی است.
ویژگی تنوع بیانگر لزوم تعدد در عناصر حیاتی محیط و به منظور حفظ تداوم عملکرد آنها به ویژه در شرایط اضطراری است که موجب تسریع در مهار دامنه صدمات ناشی از رخداد سانحه است.
ویژگی کارایی حاکی از آن است که ضرورت وجودی هر عنصری در طرح و ترکیب محیط تابع توانایی تامین عملکردهای مورد انتظار از آن است که با ترکیب تعدادی عملکرد ساده می توان به سطح عالی تری از عملکردها دست یافت.
اصل چهارم : اصل خودکفایی نسبی
با فرض بدترین شرایط بحران باید مجموعه قادر به تامین حیاتی ترین نیازهای آسیب دیدگان در شرایط اندکی قبل و بلافاصله پس از وقوع خطر باشد. از مهمترین این نیازها می توان از اعلام خطر ، مقابله با آتش ، فوریت های پزشکی ، سیستم های جایگزین و امکانات ضروری جهت اسکان اضطراری نام برد.
اصل پنجم : کمترین آسیب پذیری
این اصل بر لزوم دقت در جانمایی عناصر محیط و استفاده هوشمندانه از امکانات طراحی جهت کاهش صدمات ناشی از رخداد انفجار است.
پدافند غیرعامل در معماری
civil defense
در قانون بودجه در فصل 19 که مرتبط با امنیت ملی است در بند 11 ماده 121 به موضوع پدافند غیر عامل اشاره شده است .
رعایت اصول پدافند غیر عامل در طراحی و اجرای طرح های حساس و مهم در دست مطالعه ونیز تاسیسات زیر بنایی موضوع ماده 169 قانون برنامه چهارم به منظور پیشگیری از سوانح غیر طبیعی مد نظر بوده است .یک ماده به نام ماده 21 به ضوابط و مقررات ملی ساختمان به عنوان پدافند غیر عامل با همکاری وزارت مسکن و شهرسازی انجام شده است.
جایگاه پدافند غیرعامل در قانون و راهبرد های مدیریت شهری
passive defense
passive defense
passive defense
passive defense
تقوایی، مسعود و جوزی خمسلویی، علی (1391) مدیریت و برنامهریزی بحران در فضاهای شهری با رویکرد پدافند غیرعامل و مدل SWOT ؛ مطالعهی موردی: مسیرهای راهپیمایی شهر اصفهان ، مجله آمایش جغرافیایی فضا ، سال دوم ، شماره ششم
داعی نژاد، فرامرز و امین زاده و حسینی (1385) اصول و رهنمودهای طراحی و تجهیز فضای باز مجموعه های مسکونی به منظور پدافند غیرعامل ،. تهران ، مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن
زرگر، اکبر حاجی ابراهیم و مسگری هوشیار ، سارا (1388)، پدافند غیر عامل در معماری راهکاری جهت کاهش خطرپذیری در برابر سوانح، سومین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیر مترقبه طبیعی.
زرقانی، سید هادی و نورانی جنید آباد، الهه (1392)، بررسی و تحلیل جایگاه جنگ نرم در پدافند غیرعامل با تاکید بر تهدیدات اجتماعی و فرهنگی. همایش سراسری پدافند غیرعامل در علوم و مهندسی با تاکید بر استتار، اختفا و فریب ، 30 بهمن 1392.
خمر، غلامعلی و صالح گوهری، حسام الدین (1392)، برنامه ریزی پدافند غیرعامل و مکان یابی پناهگاههای شهری با استفاده از منطق فازی(مطالعه موردی: منطقه یک شهری کرمان). فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی ، سال دوم ، شماره هفتم ، صص 21- 34
فتحی رشید علی و قلیزاده ، الهام (1387)دفاع غیرعامل در بافت های فرسوده شهری . برگزیده مجموعه مقالات دومین همایش جامعه ایمن شهر تهران .
فرزاد بهتاش، محمدرضا و آقابابایی، محمدتقی(1390) .مفاهیم پدافند غیرعامل در مدیریت شهری با تمرکز بر شهر تهران، مرکز مطالعات وبرنامه ریزی شهر تهران ، دانش شهر: شماره 37
کامران، حسن و امینی، داود و حسین یامینی حسن (1391) . کاربرد پدافند غیر عامل در برنامه ریزی مسکنِ شهری. مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای سال چهارم، شماره پانزدهم.
Lacina, B (2006). Explaining the Severity of Civil Wars, Journal of ConflictResolution, No.50
منابع
با تشکر از توجه شما