بسم الله الرحمن الرحیم
ان هذا القران یهدی للتی هی اقوم
هماهنگی کتب تشریع و تکوین الهی … ما تَرى فی خَلْقِ الرَّحْمنِ مِنْ تَفاوُتٍ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرى مِنْ فُطُورٍ ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ کَرَّتَیْنِ یَنْقَلِبْ اِلَیْکَ الْبَصَرُ خاسِئًا وَ هُوَ حَسیرٌ (سوره مبارکه ملک، آیات 2-3)
به نزد آنکه جانش در تجلی است همه عالم کتاب حق تعالی است
شیخ محمود شبستری
هدف خلقت آیات تکوین
اللَّهُ الَّذی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْاَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الْاَمْرُ بَیْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا
اَنَّ اللَّهَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ
وَ اَنَّ اللَّهَ قَدْ اَحاطَ بِکُلِّ شَیْءٍ عِلْما
قرآن شناسی مقدمه قرآن آموزی
مراتب و درجات قرآن
سخن گویی قرآن
مبانی مکتب قرآنی روش قرآن به قرآن
قرآن صحیفه تعریف اسماء و صفات الهی
(محوریت توحید در قرآن)
آیات قرآن، منسجم و مفسر همند
قرآن میزان روایات (جایگاه عقل و نقل در فهم قرآن)
تزکیه و تعلیم مبنا و مقصد قرآن
مراحل پنج گانه در فهم معارف دین تسنیم، ج1، ص159
دریافت پیام آیه:
فهم مفاد آیه مورد نظر بدون توجه به سایر آیات
دریافت پیام ثقل اکبر:
تفسیر آیه موردنظر با استفاده از سایر آیات (تفسیر قرآن به قرآن)
دریافت پیام ثقل اصغر:
دریافت مقیدها و مخصص ها و سایر قراین با جمع بندی روایات شان نزول، تطبیق، تفسیر و روایاتی که بنحوی به آیه مرتبط است.
عرضه پیام ثقل اصغر به قرآن:
جهت بررسی عدم مخالفت تباینی با قرآن، و قرار دادن در دامنه قرآن کریم به عنوان مقید، مخصص، قرینه و شارح
دریافت پیام اسلام:
جمع بندی نهایی در صورت هماهنگی پیام ثقل اصغر و اکبر
1
2
نکات
مفهوم تدبر
هیات: «تفعّل» برای مطاوعه «تفعیل» است
لذا: تدبر برای مطاوعه تدبیر است. (التحقیق، ج3، ص176)
ماده: «دبر» در لغت بمعنای «پشت» و «پشت سر» اشیاء
*********************
تدبیر: «پشت سر هم چیدن حکیمانه»
تدبیر در قرآن: چینش حکیمانه حروف، کلمات، عبارات و جملات در کنار یکدیگر
********** لذا ***********
تدبر: دریافت (مطاوعه) چینش حکیمانه (تدبیر)
مفهوم اصطلاحی تدبر:
فهم روشمند و هماهنگ ظاهر قرآن کریم
آیات تدبر
انواع فهم و تفاوت آنها با تدبر
فهم نفسی ملازم با قرائت (بدون توجه به هماهنگی آیات)
فهم هماهنگ قرآن در تدبر
فهم مبادی و مبانی قرآن در تفکر
فهم دقیق قرآن در تفقه
فهم لایه های معرفتی قرآن در تبیین
فهم ذوقی و شهودی در اشارات و لطایف قرآن
فهم مصداق در تطبیق
فهم حقیقت عینیه خارجه در تاویل
تدبر: فهم روشمند و هماهنگ ظاهر قرآن کریم
روایتی
در مورد
مراتب
قرآن
تفسیر
تطبیق
تاویل
تفقه
تفکر
تدبر
دراست
تدبر سوره ای
مبانی تدبر
فهم قرآن وظیفه همگانی
قرآن کتابی هماهنگ
قرآن کتابی همگون(متشابهاً مثانی)
قرآن کتاب هدایت
توقیفی بودن ترتیب کنونی قرآن
قرآن مصون از تحریف
پیش نیازهای تدبر
انس با قرآن
آشنایی با ترجمه و مفاهیم قرآن
آشنایی با علوم قرآنی
مراحل تدبر
مطالعه کلی سوره پیش از تدبر
شناسایی دسته های آیات
عنوان گذاری دسته ها
شناسایی کلام ها و تشخیص معانی منسجم
شناسایی اقوال و تشخیص موضوعات محوری
تشخیص غرض واحد
قال الصادق علیه السلام: مَا اَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ کِتَاباً اِلَّا وَ فَاتِحَتُهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ اِنَّمَا کَانَ یُعْرَفُ انْقِضَاءُ السُّورَهِ بِنُزُولِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ ابْتِدَاءً لِلْاُخْرَى (بحارالانوار ج89، ص236 نقل از تفسیر عیاشی)
اولین مقدمه ورود به تدبر
فصل: حاوی غرض کلی سوره
یک سوره قرآن کریم
قول 1: حاوی موضوع اول
قول 2: حاوی موضوع دوم
قول 3 : حاوی موضوع اول
کلام 3
کلام 2
کلام 1
کلام 3
کلام 2
کلام 1
کلام 3
کلام 2
کلام 1
تغییر
موضوع
تغییر
موضوع
تذکر: گاهی یک سوره بیش از یک فصل دارد که در آن صورت
غرض کلی سوره عبارت از غرض جامع بین اغراض فصول خواهد بود
تقسیم بندی سوره به فصل و قول و کلام
نمونه
نامگذاری
نکاتی در باب تقسیم بندی سور
سور تک کلامی: سوره هایی که فقط متشکل از یک کلام هستند.
ناس، فلق، توحید و …
سور تک قولی: سوره هایی که موضوع واحدی بر کل سوره حاکم است و از چند کلام تشکیل یافته اند.
شمس، لیل، ضحی و …
سور تک فصلی: سوره هایی که از چند موضوع تشکیل شده و غرض واحدی این موضوعات را حول هم جمع می کند.
حدید، حشر و …
سور چندفصلی: سوره های متشکل از چند غرض که غرض جامعی آنها را جمع می کند.
بقره، آل عمران و …
برخی نشانه های شناسایی کلام ها
برخی از قواعد کشف موضوع
برخی از قواعد کشف غرض
غرض بینشی و انگیزشی
اللهم بالحقّ انزلته و بالحقّ نزل اللهم عَظّم رغبتی فیه و اجعله نوراً لبصری و شفاءاً لصدری و ذهاباً لهمّی و غمّی اللهم زیّن به لسانی و جَمّل به وجهی و قوّ به جسدی و ارزقنی تلاوته اناء اللیل و اطراف النهار و احشرنی مع النبی محمد و آله الاطهار * * * * * * * * * * برگرفته از مباحث حضرت آیت الله جوادی آملی حجت الاسلام و المسلمین الهی زاده
هر چند که اسامی سور قرآن توقیفی نیست، ولی برخی از نام ها با محتوای سوره و پیام آن ارتباط جدی دارد و دانستن آن در تدبر مفید است، البته برخی ارتباطشان خیلی دقیق نیست.
نامهای سوره
شناسه سوره
بین شمارش کوفی، مدنی، شامی و بصری اختلافاتی هست ولی تعداد آیات مصحف رایج (عثمان طه) بر مبنای شمارش کوفی است.
تعداد آیات
شناسه سوره
جایگاه سوره در مصحف
جایگاه سوره در قرآن
114
طوال
مئین
مثانی
مفصلات
شناسه سوره
ترتیب نزول
شان نزول
زمان و مکان نزول
قرآن کریم 114 سوره دارد که 85 سوره آن پیش از هجرت در مکه و 29 سوره آن پس از هجرت نازل شد. (البرهان فی علوم القران، ج1، ص194)
توضیحات کامل در «تسنیم، ج2، صص41-45»
فضای نزول
هرچند که قرآن مختص به زمان و مکان خاصی نیست ولی دانستن این اطلاعات ما را به فهم مفاهیم بیشتر نزدیک می کند.
آشنایی با فضای نزول هر یک از سوره های قرآن کریم راهگشای تفسیر آیات، تشخیص هدف سوره و تبیین پیوند آیات آن سوره با یکدیگر است؛ (تسنیم، ج2، ص37)
دانستنیهای نزول
شناسه سوره
فضایل سور در تعیین غرض سوره خیلی موثر است.
آنچه در فضیلت قرائت سوره ها و آیات وارد شده باید با پیام قرآن از یک سو و با راهنمایی سنت اهل بیت علیهم السلام از سوی دیگر مطابق باشد. (تسنیم، ج2، ص33)
فضایل و خواص
شناسه سوره
نامگذاری تقسیم بندی های قرآن
فصل:
هر سوره به منزله فصلی از فصول قرآن کریم و در نتیجه دارای هدف و پیام واحد است. (تسنیم، ج2، ص33)
قول:
کلام:
شناسایی کلامها
قطع ارتباط محتوایی آیه از ماقبل
شناسایی کلامها
قطع ارتباط ادبی آیه از قبل
شناسایی کلامها
قسم و جواب
شرط و جزا
شناسایی کلامها
پرسش و پاسخ
شناسایی کلامها
شبهه و جواب
شناسایی کلامها
دعا و استجابت
شناسایی کلامها
مثل کوچک
شناسایی کلامها
داستان کوچک
شناسایی کلامها
آغازهای تکراری
شناسایی کلامها
پایانهای تکراری
شناسایی کلامها
آیات تکراری
شناسایی کلامها
توجه به حروف و وزن آخر آیات
شناسایی کلامها
توجه به حجم مطالب
کشف موضوع
تکرار آیات و عبارات
کشف موضوع
آیات آغازین و پایانی سوره
کشف موضوع
جواب قسمها
کشف موضوع
جواب شرطها
کشف موضوع
توجه به معنی
کشف موضوع
دقت به اصل و فرع
کشف موضوع
توجه به تاکیدها
کشف موضوع
فضایل و خواص سوره
کشف غرض
اسمای حسنای سوره
کشف غرض
برخی از واژگان سوره
کشف غرض
فضای نزول سوره
کشف غرض
موضوع اصلی سوره
کشف غرض
اقسام اغراض
غرض بینشی
غرض انگیزشی
برخی سوره ها هم دارای غرض مستقل بینشی و هم دارای غرض مستقل انگیزشی هستند، اما در برخی از سوره ها اصل ایجاد بینش است و انگیزش، نتیجه قهری آن است و یا به عکس، اصل ایجاد انگیزه است و بینش ملزوم لاینفک آن.
کشف غرض
معیّت
وَآَمِنُوا بِمَا اَنْزَلْتُ مُصَدِّقًا لِمَا مَعَکُمْ (بقره / 41)
الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الْاُمِّیَّ الَّذِی یَجِدُونَهُ مَکْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِی التَّوْرَاهِ وَالْاِنْجِیلِ یَاْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنْکَرِ وَیُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّبَاتِ وَیُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبَائِثَ وَیَضَعُ عَنْهُمْ اِصْرَهُمْ وَالْاَغْلَالَ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ فَالَّذِینَ آَمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی اُنْزِلَ مَعَهُ اُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (اعراف/ 157)
انس
وظایف ما نسبت به قرآن
نظر
انْظُرْ کَیْفَ نُصَرِّفُ الْآَیَاتِ (انعام / 46)
َ انْظُرْ کَیْفَ نُبَیِّنُ لَهُمُ الْآیاتِ ثُمَّ انْظُرْ اَنَّى یُوْفَکُونَ (مائده / 75)
انْظُرْ کَیْفَ نُصَرِّفُ الْآیاتِ لَعَلَّهُمْ یَفْقَهُونَ (انعام / 65)
انس
وظایف ما نسبت به قرآن
استماع
وَاِذَا قُرِئَ الْقُرْآَنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ (اعراف / 204)
روزی پیامبر گرامی (صلی الله علیه و آله و سلم) به ابن مسعود فرمود: "قرآن بخوان تا من گوش فرا دهم"، زیرا سیره آن حضرت تنها در خواندن قرآن نبود بلکه گاهی به د یگران می فرمود قرآن بخوانند تا وی گوش دهد، وقتی ابن مسعود به ا ین آ یه رسید: "فکیف اذا جئنا من کل اُمه بشهید و جئنا بک علی هولاء شهیداً"(نساء/41)، اشک از چشمان حضرت سرازیر شد و فرمود: همین قدر کافی است. (بحار/16/293) (تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج9، ص311)
انس
وظایف ما نسبت به قرآن
انصات
وَاِذَا قُرِئَ الْقُرْآَنُ . . . وَ اَنْصِتُوا لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ (اعراف / 204)
انس
وظایف ما نسبت به قرآن
قرائت
فَاقْرَءُوا مَا تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآَنِ عَلِمَ اَنْ سَیَکُونُ مِنْکُمْ مَرْضَى وَآَخَرُونَ یَضْرِبُونَ فِی الْاَرْضِ یَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَآَخَرُونَ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَاقْرَءُوا مَا تَیَسَّرَ مِنْهُ (مزمل / 20)
انس
وظایف ما نسبت به قرآن
ترتیل
انس
وظایف ما نسبت به قرآن
تلاوت
انس
وظایف ما نسبت به قرآن
دراست
ما کانَ لِبَشَرٍ اَنْ یُوْتِیَهُ اللَّهُ الْکِتابَ وَ الْحُکْمَ وَ النُّبُوَّهَ ثُمَّ یَقُولَ لِلنَّاسِ کُونُوا عِباداً لی مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ لکِنْ کُونُوا رَبَّانِیِّینَ بِما کُنْتُمْ تُعَلِّمُونَ الْکِتابَ وَ بِما کُنْتُمْ تَدْرُسُونَ (آل عمران، 79)
وَ کَذلِکَ نُصَرِّفُ الْآیاتِ وَ لِیَقُولُوا دَرَسْتَ وَ لِنُبَیِّنَهُ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ (انعام، 105)
اَنْ تَقُولُوا اِنَّما اُنْزِلَ الْکِتابُ عَلى طائِفَتَیْنِ مِنْ قَبْلِنا وَ اِنْ کُنَّا عَنْ دِراسَتِهِمْ لَغافِلینَ (انعام، 156)
فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ وَرِثُوا الْکِتابَ یَاْخُذُونَ عَرَضَ هذَا الْاَدْنى وَ یَقُولُونَ سَیُغْفَرُ لَنا وَ اِنْ یَاْتِهِمْ عَرَضٌ مِثْلُهُ یَاْخُذُوهُ اَ لَمْ یُوْخَذْ عَلَیْهِمْ میثاقُ الْکِتابِ اَنْ لا یَقُولُوا عَلَى اللَّهِ اِلاَّ الْحَقَّ وَ دَرَسُوا ما فیهِ وَ الدَّارُ الْآخِرَهُ خَیْرٌ لِلَّذینَ یَتَّقُونَ اَ فَلا تَعْقِلُونَ (اعراف، 169)
وَ ما آتَیْناهُمْ مِنْ کُتُبٍ یَدْرُسُونَها وَ ما اَرْسَلْنا اِلَیْهِمْ قَبْلَکَ مِنْ نَذیرٍ (سبا، 44)
اَمْ لَکُمْ کِتابٌ فیهِ تَدْرُسُونَ (قلم، 37)
فهم ابتدایی
وظایف ما نسبت به قرآن
تدبر
اَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآَنَ وَلَوْ کَانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلَافًا کَثِیرًا (نساء/82)
اَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآَنَ اَمْ عَلَى قُلُوبٍ اَقْفَالُهَا (محمد/24)
اَفَلَمْ یَدَّبَّرُوا الْقَوْلَ اَمْ جَاءَهُمْ مَا لَمْ یَاْتِ آَبَاءَهُمُ الْاَوَّلِینَ (المومنون/68)
کِتَابٌ اَنْزَلْنَاهُ اِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آَیَاتِهِ وَلِیَتَذَکَّرَ اُولُو الْاَلْبَابِ (ص/29)
فهم ابتدایی
وظایف ما نسبت به قرآن
تفکر
فهم دقیق
وظایف ما نسبت به قرآن
تذکر
فهم دقیق
وظایف ما نسبت به قرآن
تفقه
فهم دقیق
وظایف ما نسبت به قرآن
ارجاع متشابهات به محکمات
فهم عمیق
وظایف ما نسبت به قرآن
فهم مقاصد
فهم عمیق
وظایف ما نسبت به قرآن
تصدیق
عمل
وظایف ما نسبت به قرآن
ایمان
عمل
وظایف ما نسبت به قرآن
تمسک
عمل
وظایف ما نسبت به قرآن
اعتصام
عمل
وظایف ما نسبت به قرآن
اطاعت
عمل
وظایف ما نسبت به قرآن
اتباع
عمل
وظایف ما نسبت به قرآن
قَصّ
ترویج
وظایف ما نسبت به قرآن
تبلیغ
ترویج
وظایف ما نسبت به قرآن
انذار و تبشیر
ترویج
وظایف ما نسبت به قرآن
تعلیم
ترویج
وظایف ما نسبت به قرآن
تبیین ظاهر
ترویج
وظایف ما نسبت به قرآن
حکم
اجرا
وظایف ما نسبت به قرآن
اقامه
اجرا
وظایف ما نسبت به قرآن
ایستادگی
اجرا
وظایف ما نسبت به قرآن
1. تدبر مقدم بر تفکر و هر دو زمینه ساز تذکر است.
2. هر سطحی از فهم به تناسب خود مقدمه عمل به قرآن است.
آیات تدبر در قرآن
مفهوم تدبر
قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: کِتَابُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى اَرْبَعَهِ اَشْیَاءَ عَلَى الْعِبَارَهِ وَ الْاِشَارَهِ وَ اللَّطَائِفِ وَ الْحَقَائِقِ فَالْعِبَارَهُ لِلْعَوَامِّ وَ الْاِشَارَهُ لِلْخَوَاصِّ وَ اللَّطَائِفُ لِلْاَوْلِیَاءِ وَ الْحَقَائِقُ لِلْاَنْبِیَاءِ این روایت از امام حسین علیه السلام نیز روایت شده است بحارالانوار، ج89، ص103
عبارت برای عوام
اشارات برای خواص
لطایف برای اولیاء
حقایق برای انبیاء
تفکر
هو تصرّف القلب و تامّل منه بالنظر الى مقدّمات و دلائل لیهتدى بها الى مجهول مطلوب (التحقیق فی کلمات القرآن، ج9، ص126)
انّ التدبّر تصرّف القلب بالنظر فی العواقب و التفکّر تصرّف القلب بالنظر فی الدلائل (التحقیق فی کلمات القرآن، ج9، ص125)
فلا یختصّ الفکر بالانسان المومن العاقل، بل هو عامّ فی کلّ حیوان (همان، ص128)
انواع فهم
تفقه
هو فهم على دقّه و تامّل، و بهذا القید یفترق عن موادّ العلم و المعرفه و الفهم و غیرها (التحقیق فی کلمات القرآن، ج9، ص123)
انواع فهم
معارف عقل سلیم
مواجهه با قرآن
به عنوان کلام حاوی
استدلال عقلی
اثبات خدا
اثبات حجیت قرآن
ایجاد سوال و ارائه فرضیه
رجوع به مطالب هماهنگ
با عقل سلیم در قرآن
دریافت مطالب اولیه (محکمات)
تدبر
تدبر، تفکر، تذکر و تفقه
عمل به محکمات (مطالب اولیه)
ایمان به متشابهات
ایجاد سوال و ارائه فرضیه
محکمات
اثبات حجیت سنت
سنت غیرمخالف
با محکمات قرآن
عقل
استنباط مطالب (محکمات)
افزوده شدن دامنه محکمات و
کاهش متشابهات
انواع فهم
تفسیر
تفسیر قرآن به قرآن
تفسیر قرآن به سنت
تفسیر قرآن به عقل
مراتب تفسیر
سوال کنندگان از قرآن
سوال کنندگان از قرآن سرچشمه اندیشه، ج2، ص41
متحجران: کسانی که در اثر تحجر و نیندیشیدن هیچ گونه پرسشی را در ساحت قرآن مطرح نکرده اند، لذا قرآن در برابرشان خاموش است.
مفسران هوامدار: کسانی که سوال باطل به پیشگاه قرآن برده اند و صدای واهمه خویش را ندای قرآن تلقی کرده اند در حالیکه قرآن نسبت به آنها خاموش است.
مجتهدان صاحب نظر و مفسران صائب رای: کسانی که متدبرانه پرسش معقول را به ساحت قرآن عرضه کرده اند و پاسخ مناسب دریافت می کنند. (هَذَا الْقُرْآنُ اِنَّمَا هُوَ خَطٌّ مَسْطُورٌ بَیْنَ الدَّفَّتَیْنِ لَا یَنْطِقُ بِلِسَانٍ وَ لَا بُدَّ لَهُ مِنْ تَرْجُمَانٍ وَ اِنَّمَا یَنْطِقُ عَنْهُ الرِّجَال) نهج البلاغه، خطبه 125
اولیای معصوم علیهم السلام: انسان سالک صالحی که از سطح مفسر متدبّر عادی فراتر رفت و از ژرفای قرآن تکوینی، اسرار و رموزی را کسب کرد و با چنین ره توشه ای به پیشگاه قرآن تدوینی رفت و پرسش غیب آموزی را مطرح ساخت و پاسخ مناسب با ملاحم و غیوب آینده را مثلاً مسالت کرد قرآن کریم در این بخش نیز ناطق است. (ذَلِکَ الْقُرْآنُ فَاسْتَنْطِقُوهُ وَ لَنْ یَنْطِقَ وَ لَکِنْ اُخْبِرُکُمْ عَنْه) نهج البلاغه، خطبه 158
…آنچه از گروه چهارم متوقع است دو نکته محوری است: 1. اسرار و ملاحم و غیوب که خارج از قلمرو تکلیف عمومی است و فقط برای خواص جنبه کمالی دارد. 2. تبیین قید یا خصوصیت یا قرینه و مانند آن که در تتمیم نصاب حجیت ظواهر قرآن، سهم بسزایی دارند.
محکم و متشابه
هُوَ الَّذِی اَنْزَلَ عَلَیْکَ الْکِتَابَ مِنْهُ آَیَاتٌ مُحْکَمَاتٌ هُنَّ اُمُّ الْکِتَابِ وَاُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَاَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَهِ وَابْتِغَاءَ تَاْوِیلِهِ وَمَا یَعْلَمُ تَاْوِیلَهُ اِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ آَمَنَّا بِهِ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا وَمَا یَذَّکَّرُ اِلَّا اُولُو الْاَلْبَابِ
آل عمران / 7
آیات سنت
قُلْ اِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ (آل عمران:31)
یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا اَطِیعُوا اللَّهَ وَاَطِیعُوا الرَّسُولَ وَاُولِی الْاَمْرِ مِنْکُمْ فَاِنْ تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ اِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ (نساء:59)
مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ اَطَاعَ اللَّهَ وَمَنْ تَوَلَّى فَمَا اَرْسَلْنَاکَ عَلَیْهِمْ حَفِیظًا (نساء:80)
وَمَا کَانَ لِمُوْمِنٍ وَلَا مُوْمِنَهٍ اِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ اَمْرًا اَنْ یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَهُ مِنْ اَمْرِهِمْ وَمَنْ یَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُبِینًا (احزاب:36)
وَمَا یَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى اِنْ هُوَ اِلَّا وَحْیٌ یُوحَى (نجم:3-4)
لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ اُسْوَهٌ حَسَنَهٌ (احزاب:21)
وَاَنْزَلْنَا اِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ اِلَیْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ (نحل:44)
وَمَا اَنْزَلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ اِلَّا لِتُبَیِّنَ لَهُمُ الَّذِی اخْتَلَفُوا فِیهِ (نحل:64)
وَاِذْ اَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَ الَّذِینَ اُوتُوا الْکِتَابَ لَتُبَیِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ وَلَا تَکْتُمُونَهُ فَنَبَذُوهُ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ وَاشْتَرَوْا بِهِ ثَمَنًا قَلِیلًا فَبِئْسَ مَا یَشْتَرُونَ (آل عمران:187)
تفسیر
تفسیر به معنای روشن کردن و پرده برداری از چهره کلمه یا کلامی است که بر اساس قانون محاوره و فرهنگ مفاهمه ایراد شده باشد و معنای آن آشکار و واضح نباشد.
تسنیم، ج1، ص53
مراتب تفسیر
تفسیر قرآن کریم در گرو معرفت آن است و چون شناخت آن درجات گوناگونی دارد بنابر این تفسیر آن نیز مراتب مختلف خواهد شد. (آینه مهر، ص17) تفسیر همان شناخت متنزل است … این شناخت سه درجه است که بر اساس مخاطبین آن عبارتند از سه گروه: 1. «معصومین» که با حقیقت قرآن متحدند. 2. کسانی که در اثر مشاهده جمال و جلال قرآن در خود آن را شناخته اند. 3. کسانی که قرآن را با بررسی ابعاد گوناگون اعجاز ولی می شناسند، که اکثر قرآن شناسان دسته سوم اند. (آینه مهر، ص24)
آیت الله جوادی آملی، علامه طباطبایی (ره) را در زمره گروه دوم شمرده اند.
تفسیر قرآن به قرآن
بر اساس آیات کریمه ای که تشابه و انثناء آیات را بیان می دارد، بهترین و درست ترین روش تفسیری قرآن، تفسیر «قرآن به قرآن» است؛ زیرا آیات قرآن کریم مربوط به یکدیگر و مکمل یکدیگرند و با مراجعه به آیات گوناگون قرآن در موضوعی خاص، می توان فهم و برداشتی جامع از آن به دست آورد: «و یشهد بعضه علی بعض» «ان الکتاب یصدق بعضه بعضاً» «و ینطق بعضه ببعض»
تفسیر قرآن به قرآن یعنی فهم جمعی آیات قرآن و تبیین برخی از آیات فرعی به وسیله آیات اصلی و محوری و این همان روشی است که رسول اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام به عنوان مبین قرآن اعمال کردند و در تبیین برخی از ایات به آیات قویتر قرآن استدلال و استناد می فرمودند. (قرآن در قرآن، ص395)
تفسیر به معنای مدلولهای الفاظ و پرده برداشتن از چهره کلمات و جمله های آیات است. بنابراین تبیین حدود، جزئیات و نحوه اجرای آنچه خطوط کلی آن است در قرآن کریم آمده، تفسیر نیست. (تسنیم، ج1، ص140)
تفسیر قرآن به سنت
تفسیر یعنی بیان کردن مدالیل الفاظ و پرده برداشتن از چهره کلمات است و قرآن چون روشن و بدون ابهام است به تفسیر روایی هم نیاز ندارد ولی خود قرآن فرموده است که برای تتمیم نصاب اعتبار و حجیت، حدود و فروع را از رسول الله و عترت علیهم السلام بپرسید، آنان مبین و شارحان کلیات قرآن هستند و قیود و جزئیات آن را برای شما روشن می سازند. (قرآن در قرآن، ص389)
تفسیر قرآن به سنت گرچه لازم و ضروری است، لیکن چنین تفسیری در قبال تفسیر قرآن به قرآن همانند ثقل اصغر است در ساحت ثقل اکبر؛ یعنی در طول آن است نه در عرض آن. (تسنیم، ج1، ص133)
تفسیر به معنای مدلولهای الفاظ و پرده برداشتن از چهره کلمات و جمله های آیات است. بنابراین تبیین حدود، جزئیات و نحوه اجرای آنچه خطوط کلی آن است در قرآن کریم آمده، تفسیر نیست. (تسنیم، ج1، ص140)
اگر حجیت ظواهر قرآن کریم نیز وابسته به روایات باشد، و قرآن کریم حتی در سطح تفسیر و دلالت بر معانی ظواهر الفاظ خود متوقف بر روایات باشد، مستلزم دور خواهد بود. (تسنیم، ج1، ص79)
تدبر درون آیات که اکثر تفاسیر بدان پرداخته اند.
سَنُریهِمْ آیاتِنا فِی اْلافاقِ وَ فی اَنْفُسِهِمْ حَتّى یَتَبَیَّنَ لَهُمْ اَنَّهُ الْحَقُّ اَوَ لَمْ یَکْفِ بِرَبِّکَ اَنَّهُ عَلى کُلِّ شَیْءٍ شَهیدٌ (فصلت / 53)
اقسام تدبر
تدبر بین آیات (درون سور) که تفاسیر کمتری بدان توجه داشته یا در آن موفق بوده اند
اقسام تدبر
تدبر بین سور بندرت مورد توجه مورد توجه بوده است
سور زوج
اقسام تدبر