اصل پنجاهم قانون اساسی:
در جمهوری اسلامی،حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسلهای بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی،داشته باشند،وظیفه عمومی تلقی میگردد. از اینرو فعالیت های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند ممنوع است.
نقش گیاهان در جذب آلودگی هوا
استاد مربوطه :
دکتر فرهاد نژاد کورکی
تهیه کننده :
زکیه کبریایی زاده
کارشناسی مهندسی محیط زیست
بهار 1391
آلودگی ناشی از دود خودروها، صنایع و وسایل گرم کننده ی منازل و ادارات به سلامت انسان ها، حیوانات، آب، خاک و هوا، صدمات جبران ناپذیری وارد می کند، گواه آن نیز افزایش بیماری ها در انسان، از بین رفتن بسیاری از گیاهان و به خطر افتادن نسل بسیاری از حیوانات می باشد، لذا این امر، دانشمندان زیست شناسی و محیط زیست را به فکر راه های طبیعی (بیولوژیک) برای مبارزه با آلودگی ها واداشت. آسان ترین راه بیولوژیک، استفاده از گیاهان می باشد، زیرا هم از لحاظ تکنولوژی، شیوه ای «غیر فنی» و هم ارزان است.
براساس نتایج تحقیقات انجام شده، بیش از 350 ماده شیمیایی در هوای خانه شناسایی شده که حدود 50 گونه گیاه آپارتمانی در حذف این سموم موثر شناخته شده اند. پژوهش ها بیانگر آن است که در اکثر خانه ها ماده شیمیایی به نام فرم آلدهید یافت می شود. این ماده در مواد عایق، نئوپان، پوشش چوبی کف، خوشبوکننده های هواو …. یافت می شود. افزایش غلظت این ماده در هوای خانه، حلق، چشم و بینی را تحریک کرده و باعث سردرد، آلرژی های پوستی و در طولانی مدت حتی سرطان ریه می شود.
اثرات مواد معلق اتمسفری بر روی مواد ، گیاهان و حیوانات
ذرات منتقله توسط هوا ممکن است به خودی خود از نظر شیمیایی خنثی یا فعال باشند ؛ آنها ممکن است خنثی بوده اما موادی از اتمسفر که از لحاظ شیمیایی فعالند را جذب کنند و یا ممکن است برای تشکیل گونه های فعال شیمیایی با آنها ترکیب شوند . بسته به ترکیب شیمیایی و حالت فیزیکی ، مواد معلق سبب آسیب گسترده ای به مواد می شوند .
به طور کلی شناخت کلی از اثرات مواد معلق بر روی گیاهان وجود دارد . چندین مطالعه گزارش نموده اند که ترکیب مواد معلق و دیگر آلاینده ها از قبیل دی اکسید گوگرد ممکن است سبب افزایش جذب دی اکسید گوگرد توسط برگ، افزایش آسیب برگ به علت فلزات سنگین ، و یا کاهش رشد و باردهی گیاه شوند.
ذرات درشت همانند گرد و غبار ممکن است به طور مستقیم بر روی سطوح برگ رسوب کنند و سبب کاهش تبادل گاز ، افزایش درجه حرارت سطح برگ و کاهش فتوسنتز شوند . چنین شرایطی می تواند منجر به کلروزیس ( زرد شدن برگ ها به علت عدم رشد کلروفیل ) ، کاهش رشد و نکروزیس برگ ( خشک شدن بخش هایی از برگ ) شود . به نظر می رسد ذرات حاوی فلوراید ها سبب آسیب به بعضی از گیاهان می شوند ، ریزش اکسید منیزیم بر روی خاک های کشاورزی سبب رشد کم گیاهان می شوند.
هنگامی که حیوانات از گیاهان حاوی مواد معلق سمی تغذیه می شوند . ممکن است سلامت آنها به خطر افتد . چنین ترکیبات سمی ممکن است به داخل بافت های گیاه جذب شده و یا مکن است به عنوان آلودگی سطحی بر روی گیاه باقی بمانند . تغذیه حیوانات از گیاهان پوشیده شده با مواد معلق حاوی فلوراید سبب فلوروزیس در حیوانات می شود .
گیاهانی که ذرات حاوی آرسنیک بر روی آنها رسوب کرده اند ، در صورتیکه توسط حیوانات مصرف شوند به علت مسمومیت آرسنیک سبب از بین رفتن آنها می شوند .
گیاهان به سه روش عمده به کاهش آلودگی هوا کمک می کنند:
1-جذب بوسیله برگ ها و سطح خاک
2-رسوب گیری ذرات ریز و گازهای مایع در سطح برگ ها
3- جذب گرد وغبار وذرات ریز حاصل از حرکت باد (به دلیل این حرکت باد در گیاهان آرام تر است.).
درختان به کمک اندام های هوایی خود به خصوص برگها و شاخه ها و همچنین سطح خاک اطرافشان اثر بسزایی در جذب گرد وغبار و آلودگی های شیمیایی دارند. طی تحقیق ها مشخص شده که در سال حدود چهار تن گرد وغبار توسط یک هکتار جنگل رسوب شده است. فضای سبزبه ویژه درشکل چیره درختی میتوانند درکاهش آلودگی های شیمیایی هوا بسیار موثر باشند برای بهره وری از این کارکرد درختان باید ضمن استفاده از گونه های غیر حساس و مقاوم در صورت صدمه دیدن ترمیم و احیاء آنها همیشه مد نظر باشد .
گیاهان آپارتمانی از طریق فتوسنتز، اکسیژن بیشتری وارد فضای خانه می کنند و با جذب گازهای سمی هوای خانه را از هرگونه آلودگی پاک می کنند. گیاهان آپارتمانی اغلب در تمامی بخش های یک خانه نورگیر قادر به رشد هستند اما در برخی قسمت ها شاداب تر و خوش رنگ تر باقی می مانند.
محققان به این نتیجه رسیده اند که برگ، ریشه، خاک و میکروارگانیسم های موجود در خاک علاوه بر شرکت در فتوسنتز، نقش بسزایی در حذف آلودگی ها و سموم دارد.
از طریق روزنه های کوچکی که روی برگ گیاهان آپارتمانی وجود دارد، آلودگی هوا جذب گیاه شده و در نهایت سموم به ریشه رفته تا پس از انتقال به خاک به وسیله میکروارگانیسم های موجود در خاک شکسته و تجزیه شود. اگرچه اکثر مواد شیمیایی توسط خود گیاه شکسته می شود اما میکروب های موجود در خاک نیز اهمیت زیادی در حذف آلاینده ها دارد زیرا در واقع از آن تغذیه می کنند.
ارزیابی عملکرد گیاهان آپارتمانی، دانشمندان را به این نتیجه رسانده است که هر گیاه حدود 9 متر مربع از فضای اطراف خود را تصفیه می کند. بنابراین بهتر است گیاهان آپارتمانی برحسب میزان نور مورد نیاز در قسمت های مختلف خانه قرار داد. از آنجا که گیاهان احتمال بروز آلرژی را افزایش می دهند در چیدمان اتاق خواب باید استفاده از گلدان ها با دقت بیشتری انجام بگیرد. به عنوان مثال : نخل مرداب: نخل مرداب، دی اکسیدکربن را از محیط گرفته و اکسیژن زیادی تولید می کند، همچنین تاثیر بسزایی در جذب و تجزیه فرم آلدهیدها دارد.
بامبو: چند برگ سبز بامبو رطوبت لازم برای هوای داخل خانه را بخصوص در فصل زمستان که هوا خشک است تامین می کند. این گیاه همچنین آلاینده های ناشی از بنزن، تری کلرواتیلن و فرم آلدهید را که از طریق پاک کننده های شیمیایی، مواد پلاستیکی و … در هوای خانه پخش می شود را جذب کرده و تجزیه می کند.
با توجه به محدودیت ظرفیت پالایش درختان، لازم است ضمن توجه به نوع آلودگی ناشی از کارخانجات مختلف، فضای سبز مناسب در اطراف کارخانه ها ایجاد کنیم تا آلودگی کمتری به محیط زیست وارد گردد.
اثر فضای سبز در جلوگیری از پخش مواد آلاینده، به میزان زیادی بستگی به نوع گیاهان دارد و دلیل پالایش هوا توسط فضای سبز، ایجاد انحراف در مسیر جریان هوا می باشد، همچنین هرچه فضای سبز، متراکم تر باشد، ضمن پالایش بیشتر هوا، گازها و ذرات آلوده کننده ی هوا را در مقیاس وسیع تری، در شاخ و برگ درختان جمع می کند و از انتشار آلودگی جلوگیری می نماید.
منابع :
فیزیولوژی گیاهی / تالیف : دکتر منصور شریعتی – دکتر مریم مددکارحق جو / انتشارات دانشگاه اصفهان
ارزش های اجتماعی و اقتصادی جنگل /تالیف: بخشکی علی/ انتشارات دانشگاه تهران
مسائل محیط زیست (فرسایش لایه ازن – گرم شدن زمین – آلودگی هوا ) / ترجمه : مهندس یونس کریم پور / انشارات جهاد دانشگاهی آذربایجان غربی