نقش اطلاعات در شکل گیری مرزها
پیشینه دلایل مرزبندی های جغرافیایی
این مرزبندی ها از زمان پیدایش مفهوم قلمرو، نفوذ و فرمانروایی شکل گرفت.
ریشه مرزبندی ها:
تملک و حفظ نفوذ بر منطقه مورد نظر
ایجاد تمایز بین علایق و روحیات یگ گروه با گروه دیگر
دسترسی به منابع طبیعی
اثرات مرزبندی های جغرافیایی در گذشته
پیدایش دولت- شهرها، دولت- ملتها، امپراطوری ها و کشورهای مستقل
پیدایش فرهنگها و نگرشهای متفاوت
در کل ایجاد تمایز در اهداف و روشها بین مردم
اساس مرزبندیهای جغرافیایی امروز
بر اساس مذهب- ملیت- منافع اقتصادی- سیاسی و غیره
مرزبندیها به صورت عینی، توافقی و آشکار است
دارای موانع طبیعی و مصنوعی است
ورود به محوطه جغرافیایی دیگران نیازمند اخذ توافق، روادید، کنترل هویت و مواردی از این دست میباشد
اساس مرزبندی های غیر جغرافیایی امروز
مرزبندیهای غیر رسمی که بر اساس عقاید ایدئولوژیک یا دسترسی به منابع طبیعی یا برخورداری از امکانات مادی و یا شرایط معنوی
نمونه بارز آن شامل:
شکل گیری دو بلوک شرق و غرب بعد از جنگ جهانی دوم
تقسیم جهان به سه قسمت؛ توسعه یافته- درحال توسعه و توسعه نیافته
تقسیم کشورها به شمال – جنوب و یا به مرکز- پیرامون
نقش اطلاعات و ارتباطات در مرزبندیهای بشری
باعث نزدیکتر شدن جوامع و ملتها به یکدیگر شده
تصور میشد که نیازی به اجازه برای ورود به مرزها نباشد
اومائه این دوره را مرگ جغرافیا و فوکویاما پایان تاریخ، میداند.
ازهمه مهمتر، اطلاعات و تکنولوژی های ارتباطی به عنوان یکی از مهمترین شاخصها در ایجاد مرزهای نو بین جوامع شده است
چگونگی مرزبندیها ی اطلاعاتی
تولید، توزیع و مصرف اطلاعات شاخص تمایز میان افراد، ملتها و مناطق جغرافیایی در قالب فقیران و ثروتمندان اطلاعاتی شد
بنابراین؛
مرزبندی جدیدی را به نام جغرافیای سیاسی اطلاعات پدید آورد
مروری بر پیشینه جغرافیای سیاسی اطلاعات
اولین بار در اواخر قرن 19 توسط «رودلف کجلن» سوئدی بکار رفت که او نیز از «فردریش راتزل» آلمانی گرفته بود. اما اوج استفاده از این مفهوم به «روبرت استرازهوپه» امریکایی است. همان زمانی که «سر هالفورد مک کیندر» تئوری «هارتلند» را دربرابر تئوری «قدرت دریایی» «آلفرد دایرماهان» ارائه کرد. بدین ترتیب که : هرکشوری بتواند به «هارتلند» (قلب زمین) دست یابد به کل جهان تسلط خواهد یافت
این نظریه یکی از دلایل جنگهای جهانی شد؛ ولی عملاً هیچ کشوری نتوانست به «هارتلند» دست یابد.
تعریف ژئوپلتیک اطلاعات
جغرافیای سیاسی: مفهومی است که بر تاثیر ویژگیهای جغرافیایی یک کشور (منابع طبیعی، وسعت، جمعیت و غیره) بر قدرت سیاسی و بین المللی آن کشور دلالت دارد.
بیشترین تاکید بر موقعیت جغرافیایی اثر بخش و تعیین کننده کشورهاست
اولین بار توسط «فردریش راتزل» جغرافیدان آلمانی در سال 1897 بکار برده شد؛ ولی در اواخر قرن 19 «رودلف کجلن» سوئدی آنرا وارد ادبیات مکتوب کرد و «استرازهوپه» دیپلمات امریکایی به رواج آن کمک بزرگی کرد.
مهمترین نظریه در زمینه جغرافیای سیاسی نظریه «هارتلند» یا قلب زمین از «سر هالفورد مک کیندر» انگلیسی می باشد.
تعریف تئو ری «هارتلند»
«هارتلند» یا قلب زمین:
هر کشوری که بر «هارتلند» فرمانروایی کند، بر جزایر جهانی مسلط خواهد شد و هرکشوری که بر جزایر جهانی مسلط شود، بر کل جهان مسلط خواهد شد.
به دنبال این نظریه جنگهای جهانی و ماجراجویی های زیادی اتفاق افتاد، اما هیچ کشوری عملاً نتوانست به «هارتلند» دست یابد.
تعریف جغرافیای سیاسی اطلاعات
با توجه به تئوری «هارتلند» و ظهور فن آوری های اطلاعاتی، نوع جدیدی از مزربندی پدیدار شد که موجب تغییر در مفهوم «هارتلند» شد.
از این مرزبندی به نام جغرافیای سیاسی اطلاعات یاد میشود
مطالعه فضای سرزمینی متحرک است که تولید، توزیع، و مصرف اطلاعات به عنوان شکل دهنده مرزهای قلمرو سیاسی محسوب میشوند
جایگاه هر موجودیت سیاسی به میزان تاثیر آن بر روند تولید، توزیع و مصرف اطلاعات بستگی دارد.
با این اوصاف کشورها بیشتر درصددند تا قلب اطلاعاتی جهان را بدست آورند، تا قلب فیزیکی آن
ویژگیهای جغرافیای سیاسی اطلاعات
تحرک و پویایی فضای سرزمینی جغرافیای سیاسی اطلاعات (عدم امکان مرزبندی مشخص و ثابت)
مرزبندی بر اساس تولید، توزیع و مصرف اطلاعات (دستیابی به مراکز تولید و توزیع و مصرف اطلاعات، سیطره بر کل دنیاست)
جهت ها در این جا به جای (شمال-جنوب شرق-غرب)، شمال-جنوب و مرکز-پیرامون است
روابط فی مابین در جغرافیای سیاسی اطلاعات
بیشترین تولید اطلاعات در شمال است و جنوب فقط مصرف کننده می باشد
مساحت شمال اطلاعاتی، یک چهارم فضای جغرافیایی و سه چهارم مابقی متعلق به جنوب است. درحالیکه سهم شمال در تولید و توزیع و مصرف اطلاعات نه دهم و سهم جنوب یک دهم یا کمتر می باشد.
بیشتر مضامین اخباری که از شمال راجع به جنوب پخش می شود حاوی جنگ، اشغال، فقر، بدبختی و(در موارد نادر موفقیتها) می باشد.
نخبگان جنوب، دوران پرمصرف زندگی خود را در جنوب و دوران بازدهی تولیدی را در شمال میگذرانند.
محققان بسیاری از ممالک جنوب در شمال در حال تحقیق و پژوهش هستند اما خود جنوب سهم چندانی در فرآیند تولید و توزیع علم ندارد.
تولیدات علمی خود جنوب هم برای جهانی شدن باید از کانالهای خبری شمال –اکثراً انگلیسی- و با بهای سنگین بگذرد.
بازیگران اصلی در جغرافیای سیاسی اطلاعات
سیاستمداران
بازرگانان حوزه اطلاعات و ارتباطات و فن آوری های مربوط به آن
تولید کنندگان اطلاعات
متخصصان اطلاعات و ارتباطات
نقش سیاستمداران در این زمینه
در شکل دهی سیاستهای اطلاعاتی و اطلاعا رسانی موثرند.
معمولاً استیلای سیاسی خود را از طریق تاثیرگذاری و انحصار مجاری اطلاعات حفظ می کنند
نقش بازرگانان اطلاعاتی در این میان
به علت ماهیت کاری خود، بیشتر کسب سود را مدنظر دارند
با توزیع و تکثیر اطلاعات و فن آوری ها میپردازند
در برخی مواقع ممکن است تحت تاثیر خط مشی های سیاسی قرار گیرند ولی درکل موضع منصفانه تری دارند
نقش تولیدکنندگان اطلاعاتی
نقش بسیار مهمی دارند، نقاط استراتژیک بر اساس حضور آنهاست
این گروه همیشه مورد توجه سیاستمداران بوده اند.
به دو گروه تقسیم میشوند:
1- تولید کنندگان اطلاعات رسانه ای و 2- تولیدکنندگان اطلاعات علمی
تولیدکنندگان رسانه ای: ارتقای سطح آگاهی، توجیه سیاستها، زمینه سازی برای اجرای برنامه های سیاسی-اجتماعی و فرهنگی، اطلاع رسانی، شکل دهی و سنجش افکار عمومی و..
تولیدکنندگان علمی: به علت بیطرفانه بودن تحقیقات علمی، مورد نظر اکثر دولتمردان هستند. تلاش برای جذب اینگونه افراد با فراهم آوردن امکانات تحقیقاتی، باعث عدم تعادل در توزیع جغرافیایی اینگونه افراد میشود.
نقش متخصصان اطلاعات
هدف نوع دوستانه تری در مقایسه با بقیه دارند.
هدفشان اشاعه اطلاعات به افراد جامعه بوده، نقش مهمی در آگاهی بخشی افراد جامعه دارند.
کارشان، گردآوری، سازماندهی، دسترس پذری و اشاعه اطلاعات جهت ترقی انسانهاست.
با گسترش شبکه های اطلاعاتی در اینترنت و تلاش گروههای سیاسی و اجتماعی جهت انحصار بر این کانالها، حساسیت حرفه ای این گروه بیشتر از قبل شده و مسئولیتهای بیشتری بر دوش آنان گذارده شده است
مواردی ازمسئولیتهای متخصصان اطلاعات
1- تلاش جهت تولید، توزیع و اشاعه اطلاعات (اعتقاد به دسترسی آزاد)
2- ارتقای سواد اطلاعاتی با آموزش و راهنمایی مناسب (داشتن مشکل بیسوادی اطلاعاتی در کنار مشکل نداشتن زیرساختهای فنی و اجتماعی)
شناسایی تاثیرگذاران عرصه پژوهش و فاکتورهای موثر در این زمینه
3- تلاش برای شناسایی توان علمی کشورها و روابط فی مابین در جامعه علمی (امروزه قسمت اعظم این مسئولیت بر عهده موسسه ISI در امریکاست
4- کمک به سیاستگذاری علمی و اطلاعاتی ( با آشنایی با فرآیندها و مشکلات پژوهشها و تولیدات علمی و نیز با دسته بندی علوم)
5- کمک به سیال سازی جریان اطلاعات در بین و درون جوامع
حوزه های تحقیق جغرافیای سیاسی اطلاعات برای متخصصان اطلاعات
1- بررسی جریان جهانی، منطقه ای و ملی اطلاعات و عوامل تاثیر گذار
2- مطالعات علم سنجی جهت شناسایی افراد، منابع و مناطق جهت ترسیم نقش علمی کشورها
3- بررسی دسترس پذیر کردن اطلاعات خارج از پایگاه پولی و انحصاری
4- بررسی اخلاق اطلاعاتی و ترویج اطلاعات در برابر تحمیل اطلاعات
5- شناسایی مدل و عوامل تاثیرگذار بر مهاجرت نخبگان
6- شناسایی راههای ارتقای سواد اطلاعاتی و سازماندهی محتوای اینترنت
پایان