نظریه های مشاوره و روان درمانی (فروید و یونگ)
استاد راهنما :
دانشجو:
درس:
مقطع:
دانشگاه:
1
مقدمه
نظریه ها هرکدام بُعدی از ابعاد آدمی را شناسایی کرده اند بنابراین تعهد و باور به یک نظریه ، مشاور را از همه جانبه گرایی در یافتن راه حل بازمی دارد، مراجع را با دشواری روبه رو می سازد و در مواردی باعث می شود به زور یک تحلیل ساختگی، علمی جلوه داده شود. بنابراین قبول یک نظریه به عنوان موثرترین روش برای همه ی مواردِ مشکل زا، ابزاری ناکارآمد است.
به طور کلی باید نظریه های مشاوره و درمانگری را متناسب با فرهنگ و ارزش های دینی جامعه انتخاب کرد و به کار بست.
2
نظریه روان تحلیلگری فروید
فروید چون به بررسی و درمان بیماری های عصبی علاقه مخصوصی داشت برای تکمیل اطلاعات خود در این زمینه به پاریس رفت و یک سال با روان پزشک معروف فرانسوی ژان شارکو کار کرد و مانند او به وسیله ی خواب تلقینی به درمان بیماری هیستری پرداخت.
3
فروید و بروئر
آشنایی فروید با پزشک اتریشی ژوزف بِروئر اثر چشمگیری بر او و دیدگاهش داشت. بِروئر در جریان درمان بیماران خود، با تشویق آن ها به گفتگوی آزاد در مورد نشانه های شان به موفقیت هایی دست یافته بود.
فروید که در کار هیپنوتیزم مهارت خوبی نداشت به روش گفتگو درمانی بروئر روی آورد و آن را بسیار اثربخش یافت.
این موضوع شالوده ی روش اصلی او در کاوش بر روی نا هوشیار گردید.
4
علت روان آزردگی
تا سال 1896 فروید به این نتیجه رسیده بود که تعارض های جنسی علت نخستین تمام روان آزردگی هاست. او دریافته بود که اکثریت زنان بیماری که به او مراجعه می کنند، تجربه های جنسی آسیب زایی را از دوران کودکی خود گزارش می کنند. ولی یک سال بعد او پی برد که بیشتر گزارش های بیمارانش درباره بهره کشی جنسی کودکی واقعیت ندارد، درواقع بیماران فروید خیال بافی هایشان را به او گفته بودند.
فروید معتقد بود چون خیال پردازی ها در راستای مسائل جنسی است، پس همچنان باید پدیده ی جنسی را علت روان آزردگی بزرگسالی دانست.
5
انواع اضطراب از نظر فروید
فروید آدامی را سردابی تاریک می داند که همواره در آن تعارضی در حال جوش و خروش است. از نظر او انسان ها محکومند با اضطراب، تنش و تعارض زندگی کنند و هدف زندگی کاهش تنش است.
به نظر فروید سه نوع اضطراب وجود دارد: اضطراب واقعی یا عینی که همان (ترس از خطرها در زندگی) است، اضطراب روان آزرده که در کودکی ریشه دارد و اضطراب اخلاقی که در تعارض بین نهاد (بن) و فراخود (فرامن) به وجود می آید.
ساز و کارهای دفاعی انسان در برابر اضطرابها از نظر فروید دو ویژگی دارند:
الف: انکار یا تحریف واقعیت
ب: فعالیت به صورت ناهشیار
6
نظر فروید درباره ی انسان
دید فروید در مورد انسان جبرگرایانه است. از نظر او هرچه را انجام می دهیم یا به آن می اندیشیم و حتی در رویا می بینیم از پیش به وسیله نیروهای گریزناپذیر و نامرئی درون ما رقم خورده است ما دائماً در چنگال غریزه های زندگی و مرگ اسیریم.
شخصیت بزرگسالی ما بطور کامل در اثر تعامل هایی شکل می گیرد که پیش از پنج سالگی روی داده اند. این تجربه های نخستین که حائلی ابدی بر ما افکنده است در حرکتمان، ما را به جبر محکوم می کنند.
7
فن تداعی آزاد
قاعده ی اساسی روان تحلیلگری را فروید با فن تداعی آزاد در طول چند سال کار با بیمارانش پدید آورد که بیشتر مرهون بِروئر پزشک اتریشی است.
بِروئر در جریان درمان یک زن جوان مبتلا به هیستری دریافته بود که این بیمار در اثر هیپنوتیزم می تواند تجربه ها و رویدادهای واپس رانده را به یاد آورد. یادآوری رویدادها و خلاصی از این تجربه به تشکیل نشانه های اختلال منجر می شود. فروید این فن را فرآیند پالایش یا تخلیه هیجانی نامید و در آن تغییراتی ایجاد کرد.
8
فرایند پالایش یا تخلیه ی هیجانی
فروید از بیمار می خواست بر روی نیمکتی دراز بکشد و خودش پشت سر او می نشست و بیمار توسط او ترغیب می شد تا حد ممکن آرام باشد و بر روی رویدادهای گذشته اش تمرکز کند.
بیمار باید هرچه را به ذهنش می رسید با صدای بلند بازگو نماید ولو این که پیش پا افتاده، خجالت آور یا دردناک باشد. بیمار حق نداشت هیچ گونه حذف، بازآرایی یا بازسازی روی خاطرات خود انجام دهد. به عقیده فروید اطلاعاتی که بدین صورت به دست می آید، به هیچ وجه جنبه ی تصادفی ندارد و تحت تاثیر گزینش هشیار بیمار نیست.
9
فرایند پالایش یا تخلیه ی هیجانی (مقاومت)
فروید در خلال بکارگیری تداعی آزاد دریافت که این فرایند گاهی چندان آزادانه عمل نمی کند و بیمار خواهان برملا شدن آن ها نیست. فروید این وضعیت را مقاومت نامید و احساس کرد که اهمیت بسیار زیادی دارد و نمایانگر نزدیک شدن به منبع مشکلات بیمار است.
10
تحلیل رویا
روش دیگر فروید برای ارزیابی، تحلیل رویا بود که در جریان تداعی آزاد برخی از مراجعان برایش بازگو می کردند.
او از بیماران می خواست تا در زمینه ویژگیها و رویدادهای خاص که در یک رویا پدیدار گشته بودند به تداعی آزاد بپردازند.
او در تحلیل رویا دریافت که آن ها بیشترِ اوقات، خاطرات واپس رانده ی با اهمیتی را آشکار می سازند. فروید این روش را چنان ضروری می پنداشت که آن را برای خودکاوی در سراسر عمرش به کار گرفت.
11
تحلیل رویا
به نظر او رویاها نمایانگر میلها، ترس ها و تعارض های سرکوفته اند که چنان به شدت واپس رانده شده اند که تنها در خواب و به شکل مبدل قادرند به "سطح" بیایند. از این رو دوجنبه را در محتوای رویاها شناسایی کرد. محتوای آشکار (رویدادهای واقعی) و محتوایی نهفته (معنای نمادین و پنهان این رویدادها) تفسیر نمادهای او به طور عمده مربوط به مسایل جنسی است
ولی برخی تفسیرها مانند: حمام کردن و یا آب تنی به معنی تولد؛ اقدام و شروع به سفر به معنی مردن؛ پرواز به معنی میل به ستایش و تحسین شدن؛ کمی با بقیه متفاوت هستند.
12
کار روان تحلیلگر
دو فن ارزیابی تداعی آزاد و تحلیل رویا بخش زیادی از مطالب واپس رانده را برای روان تحلیلگر فاش می کند؛ اما همه ی آنها به صورت نمادین هستند. کار روان تحلیلگر، تفسیر یا برگرداندن آن مطالب برای مراجع است. در واقع روان تحلیلگر باید در اعماق ناهشیار مراجع به کاوش بپردازد.
13
آنا فروید
آنا فروید کوچک ترین فرزند فروید که راه پدرش را ادامه داد. آنا فقط با کودکان کار کرد و با گسترش دادن نقش "من" و مستقل عمل کردن "من" از "بن" عملاً به گسترش نظام فروید پرداخت و اصول روان تحلیلگری را به درمان و شناختن کودکان گسترش داد.
14
هانس کوهات
مارگارت ماهلر
ملانی کلاین
جان بالبی
ماری اینسورث
کارن هورنای
نظریه پردازان روابط شی و اختلاف نظر با فروید
15
هانس کوهات
نظریه پردازان روابط شی و اختلاف نظر با فروید
کوهات ازجمله کسانی است که به جای سائقهای غریزی به نظریه ی روابط شئ باور دارد. این نظریه روابط میان فردی و عوامل اجتماعی و محیطی را که در نظریه فروید در درجه دوم اهمیت قرار دارد به عنوان عامل تاثیرگذار بر شخصیت قبول دارد.
16
کلاین در نظریه روابط شئ که پیامد نظریه ی غریزه فروید بود از سه نظر با او اختلاف اساسی داشت.
تاکید بیشتر بر روابط میان فردی و تاکید کمتر بر کشاننده های زیستی.
تاکید بر صمیمیت و محبت مادر و عدم تاکید بر قدرت پدر.
و اینکه انگیزه اصلی رفتار انسان تماس و ارتباط داشتن است نه لذت جنسی.
ملانی کلاین
17
ماهلر عمدتا به تولد روانشناختی فرد که در 3 سال اول زندگی صورت می گیرد پرداخت. او معتقد بود نوزادان نمی توانند خود را از هر چیز دیگری که خودشان نیست تشخیص دهند بنابراین کودک در ابتدا مادر را به صورت جزئی از خودش در نظر می گیرد.
درک خویشتن کودک سه مرحله را پشت سر می گذارد: اوتیسم بهنجار، همزیستی بهنجار، جدایی و فردیت که این مرحله شکل گیریِ درک خودِ کامل را در بردارد.
مارگارت ماهلر
18
جان بالبی: نظریه دل بستگی را بی شک باید یکی از برجسته ترین دستاوردهای روان شناسی معاصر به حساب آورد. مفهوم محوری و اصلی این نظریه توضیح دل بستگی نوزاد از نظر هیجانی نسبت به شخصی است که وظیفه مراقبت و نگهداری او را عهده دار است. بالبی پیوند دل بستگی را در کودک انسان یک نیاز اولیه و اساسی می داند.
جان بالبی
19
اینسورث و همکارانش تحت تاثیر نظریه ی بالبی، روشی را برای ارزیابی سبک دل بستگی که بین مراقب و کودک وجود دارد ابداع کرده اند که به موقعیت غریب معروف است. بالبی و اینسورث معتقد بودند دل بستگی اولیه کودک به والدین می تواند بر رشد بعدی او تاثیر عمیقی داشته باشد.
ماری اینسورث
20
هورنای با فروید بر سر نگرش های جبری و مکانیکی او و اهمیتی که برای سائقهای غریزی قائل بود اختلاف داشت و در مقابل بر مفهوم اضطراب که احساس می کرد از انزوا و درماندگی کودک ناشی می شود تاکید می ورزید. او معتقد بود منشا واقعی اضطراب در رابطه ی بین والدین و کودک نهفته است.
کارن هورنای
21
بررسی روان تحلیلگری از دیدگاه دانشمندان اسلامی
روان تحلیلگری با روند انسانِ مسئولِ اسلام و هدایت او به سوی ارزشها مغایرت دارد. هرچند مشکل عمده ی این نظریه تعمیم انسان ها به تحلیل ماشینیِ دستگاه ذهن است.
از طرفی شباهت نهاد (بن) با قوه شهودیه در نظر برخی دانشمندان اسلامی قابل توجه است. همین طور می توان قوه غَضَبیه را شبیه (من) در دیدگاه روان تحلیلگری دانست.
(فرامن) را هم می توان همانند قوه عاقله فرض نمود که به کمال نظر دارد با این تفاوت که در تفکر دانشمندان اسلامی کمال در باور فرد شکل می گیرد.
22
درمانگری تحلیلی یونگ
نظریه ی شخصیتی که یونگ پایه ریزی کرد به نام روان شناسی تحلیلی نامیده شده است. این نظریه بر این فرض استوار است که پدیده های اسرارآمیز می توانند بر زندگی همه ی افراد تاثیر بگذارند. به عقیده یونگ هر فردی نه تنها توسط تجربیات سرکوب شده بلکه به وسیله تجربیات هیجانی خاصی که از نیاکان او به ارث رسیده است برانگیخته می شود.
این تصورات ذهنی که در عمیق ترین سطح روان قرار دارد و کمتر از همه دست یافتنی است ناهشیار جمعی نامیده می شود که شامل عناصری است که افراد هیچ گاه به صورت فردی آن ها را تجربه نکرده اند و میراثی است که به هر نسل جدیدی انتقال یافته است.
23
کهن الگوهای یونگ
اصلی ترین کهن الگوهای یونگ عبارت اند از پرسونا: نقابی که بر چهره می زنیم و جنبه ای از شخصیت که به دنیا نشان می دهیم. آنیما: جنبه ی زنانه ی مرد. آنیموس: جنبه ی مردانه ی زن. سایه: که بیانگر ویژگی ها و گرایش های اخلاقی ناخوشایندی است که افراد دوست ندارند به وجود آن ها اعتراف کنند و سعی در مخفی کردن آن ها دارند. (در جشن فازناخت سویس ترکیبی از دو کهن الگوی سایه و پرسونا دیده می شود.) و درنهایت خود: که معرف گرایش فطری هر شخص برای رفتن به سوی کمال است؛ همچنین شاخص و نماد یکپارچگی او و دربرگیرنده ذهن هشیار و ناهشیار و عناصر متضاد روان است. من در نظریه یونگ مرکز هوشیار است و رشد آن زمانی آغاز می گردد که کودک خود را از دیگران تشخیص دهد و از میان سالی است که تحقق بخشیدن به خود صورت می گیرد.
24
تفرد
وقتی بتوانیم هشیار و ناهشیار را باهم ادغام کنیم در وضعیتی قرار می گیریم که بدست آوردن سلامت روانی امکان پذیر می گردد. این وضعیت از نظر یونگ تفرد نامیده می شود و فرد در این حالت بین درخواست های جامعه و آنچه واقعاً هست باید تعادل برقرار کند.
25
اضداد، هم ارزی، آنتروپی
یونگ با استفاده از قانون فیزیک سه اصل: اضداد، هم ارزی و آنتروپی را مطرح کرد. اضداد یا قطبیتها در انرژی طبیعی همانند: آفرینش در برابر مرگ و گرما در برابر سرما است.
اصل هم ارزی یعنی اصل بقای انرژی در رویدادهای روانی. بطوری که اگر انرژی روانی در زاویه خاصی ضعیف شود یا از بین برود آن انرژی به جای دیگری در روان منتقل می شود.
اصل آنتروپی را یونگ گرایش به سمت تعادل یا آرامش در شخصیت دانست که همان تبادل انرژی است.
26
برونگرا و درونگرا
از نظر یونگ ادراک های هوشیار و واکنش های ما به محیط توسط نگرش های ذهنی یعنی دو گرایش درون گرایی و برون گرایی تعیین می شود. افرادی که از نظر روانی سالم اند بین این دو گرایش تعادل برقرار می کنند و از دنیای درونی و بیرونی خود به طور یکسان احساس آرامش می کنند.
27
آزمون تداعی واژه ها
یونگ هنگام اجرای آزمون تداعی واژه ها معمولاً از یک فهرست، شامل صد کلمه ی محرک استفاده می کرد که برای فراخواندن واکنش هیجانی انتخاب شده بود.
او از فرد می خواست با اولین کلمه ای که به ذهنش می رسد به هر یک از کلمه های محرک پاسخ دهد. یونگ برای برملا کردن عقده ها در بیماران خود از تداعی واژگان استفاده می کرد.
28
تحلیل رویا
یونگ همانند فروید "رویاها" را ناشی از اعماق ناهشیار می دانست منتها در مورد تحلیل رویاها معتقد بود افراد برای نشان دادن انواع مفاهیم نه فقط مفاهیم جنسی از نمادها استفاده می کنند تا به این طریق موضوعات بی شماری را که از دامنه درک فراترند بفهمند.
هدف او از تعبیر رویا برملا کردن عناصر ناخودآگاه شخصی و جمعی و ادغام کردن آن ها در هوشیاری به منظور کمک کردن به فرایند خود پرورانی بود.
29
تخیل فعال
هدف از تخیل فعال، برملا شدن تصورات الگوهای کهن و ظاهر شدن آنها از ناهشیار بود. او تخیل فعال را از تحلیل رویا بهتر می دانست.
در تخیل فعال، فرد با هر برداشتی، تصور، رویا، عکس یا خیال شروع می کند و آن قدر روی آن تمرکز می کند تا آن برداشت شروع به حرکت کند. فرد باید این تصورات را تا آنجا که ممکن است دنبال کند، جسورانه با آنان مواجه شود و آزادانه با آن ها ارتباط برقرار نماید. او حتی در تخیل فعال گاهی از بیمارانش می خواست خیال پردازی های خود را نقاشی کنند.
30
هدف نهایی درمان یونگ
یونگ اعتقاد داشت دگرگونی که تبدیل درمانجو در ابتدا به انسانی سالم است روش صحیحی است و درمان بروئر و فروید و آدلر را ناقص می دانست. او اعتقاد داشت فقط بعد از دگرگونی و ایجاد فلسفه زندگی، درمانگر می تواند بهتر به بیماران کمک کند تا به سمت تفرد و یکپارچگی پیش بروند.
هدف نهایی درمان به شیوه یونگ کمک به بیماران روان رنجور جهت سالم شدن و ترغیب افراد سالم در تلاش به طور مستقل جهت خودپرورانی است. برداشت یونگ نسبت به فروید از انسان خوش بینانه و کمتر جبرگرایانه است.
31
بررسی نظریه ی یونگ از دیدگاه دانشمندان اسلامی
هرچند در نظریه یونگ تحقیقاتی در زمینه مذهب و اسطوره شناسی صورت گرفته است ولی او یک عارف یا صوفی نیست. شناخت شهودی او هم که محل تامل برخی از روان شناسان است با آنچه در مکتب شیخ اشراق مطرح می شود مشابهتی ندارد. یونگ به اموری که فرا روان شناسی می نامد توجه دارد، درصورتی که در باور اسلامی معرفت شهودی بدون طی مقدمات امکان پذیر نیست و سالکِ این مسیر باید با رفع حجاب های مادی و معنوی، راهیابی به عالم ملکوت، ریاضت نفس، تفکر در امور روحانی و غیر کوشا باشد. این شناخت با آنچه یونگ مطرح می سازد کاملاً متفاوت است.
32
بررسی نظریه ی یونگ از دیدگاه دانشمندان اسلامی
از دیدگاه عارفانی چون شیخ اشراق انس با محسوسات، تعلقات مادی، معیار قرار ندادن عقل و برهان و توجه نکردن به معرفت شهودی جزء آفات شناخت است. بنابراین بدون یاری جستن از اشراق و شهود بر اساس نظر افرادی چون او رسیدن به معارف حقیقی و ملکوتی امکان پذیر نیست.
33
1