تعریف معماری بومی ( معماری بدون معمار )
معماری یعنی چه ؟
معماری در اکثر اوقات به عنوان علم ساختمان معنا می شود
architecturaکلمه ی لاتین
برگرفته از
arkhitektonکلمه ی یونانی
arkhitekton
Archosبه معنای مدیر
Tekton به معنای سازنده
بنابراین تاکید بیشتر را بر روی مدیر سازنده محصول و ثمره طراحی و سازندگی می گذاریم.
معماری بومی
معماری بومی یا معماری محلی به طیفی از شیوه های ساخت و ساز اطلاق می شود که در آنها با استفاده از مواد و مصالح
دانش ، نیروی کار و سنت های محلی به نیازها و خواسته های بومیان پاسخ داده می شود. این معماری چون زاده فرهنگ و بوم
است بنابراین در گذر زمان و پا به پای فرهنگ تکامل می یابد.
ویژگی ها
مشخص کننده هویت فردی، محیطی، تاریخی و فرهنگی.
براساس خواسته نیاز بومیان در بناها و برگرفتن از محل طراحی میشدند.
دلالت بر فرهنگ مردمی عامیانه و سنتی
بومی به عنوان ظرف و میدانی از گذشتگان تلقی می شود، میراث مردمانی که آموزش معماری ندیده اند و به آفرینش معماری
می پرداختند.
معماری بومی، معماری مردم و معماری توسط مردم است، نه برای مردم.
الف) انرژی : حداکثر استفاده از منابع محلی در گرمایش، تهویه و روشنایی ب) جهت گیری گذرها و راه های شهری : نحوه قرارگیری ساختمان ها در کنار هم دیگر، جهت گیری ساختمان، موقعیت پلان در زمین، موقعیت پنجره ها، درها و… با توجه به ملاحظات اقلیمی و انرژی. بهره گیری مصالح بومی از منابع محلی،
2اصل مهم معماری بومی در ایران
معماری بدون معمار
اولین بار توسط جوزپه پاگانو معماری «خودجوش»
تحلیل دکتر آدریانو آلپاگونوولو :
« منظور از خودجوش، معنی تصادفی بودن آن نیست، بلکه طبیعی بودن آن است، زیرا در عرصه این عملیات هیچ چیز تصادفی نیست. به عکس در هرگونه گزینش نهایت سخت گیری به عمل می آید، این برخواسته از ضرورت های معین است. ضرورت هایی که تنها حامل جنبه های مادی وعملکردی نیستند.»
سال 1980 تفکیک واژه معماری بر اساس تحصیلات آکادمیک و معماری بدون تخصص
بناهایی ابتدایی اما با صرف حداکثر هوش و استعداد مردم آن روز و استفاده از منابع موجود در زمان و مکان خلق گشته اند
پاسخ معماری به نیاز های جامعه با ساده ترین فرم با قابلیت بالای مردم در آن زمان:
دلیل نامگذاری واژه ی ابتدایی در معماری و عدم ارتباط به مردم
در نتیجه ظهور معماری کلاسیک و شکل گیری توسط معماری بومی
OUTLINE
ابتدا معماری عامیانه و بومی ، زاده شد .
سپس
معماری غنی شده ، معماری متکی بر قانون مندی های شکل ها و کاربردها
برسی
نمونه ی موردی
برسی نواحی خزری
اقلیم معتدل و مرطوب * بادهای باران آور است که از شمال یا شمال غرب * پرباران ترین استان ایران * مجاورت با دریای خزر و رطوبت زیاد جلوگیری از نوسانات دمایی در روز و شب * هوای گرم و مرطوب در فصول گرم
استان گیلان
* حالت کلی مستطیل شکل دارند که راستای آن در جهت شمال تا جنوب است. * ایوان و حیاط این ساختمان باید در جهت شرق باشد تا از بادهای غربی باران زا در فصول سرد در امان باشد در چنین ساختاری، می توان از جریان هوای مطلوب شرق و شمال شرق در فصل گرم استفاده کرد. * پلان های باز و گسترده به علت وجود رطوبت و بارندگی فراوان ساختمان ها پراکنده اند
ویژگی های معماری روستایی گیلان
نی و ساقه های برنج سقف ها * سقف ها به دلیل شدت و تداوم بارندگی همیشه به صورت دو یا چهار شیبه ساخته می شوند. در صورت وجود سفال استفاده از آن پوششی از سفال بر روی زیرسازی از نی و توفال وظیفه جمع آوری آب باران از بام و هدایت آن به آبروها و ناودان ها را به عهده دارد. * استفاده از تخته های پهن که موسوم به (لته) است در مناطق جنگلی گیلان برای پوشش سقف و جلوگیری از نفوذ باران موسوم است
مصالح بومی منطقه
* دیوارهای ضخیم از جنس خاک، چوب و چینه،
سبب حفظ هرچه بهتر گرما
در جلگه ها از چوب و خاک
در کوهپایه ها از سنگ و چوب و خاک
در کوهستان ها از سنگ
برای ساخت اغلب خانه ها استفاده می شده است.
در روستاها سقف های شیب دار خانه ها از جنس نوعی گیاه مردابی به نام لی و کلوش یا ساقه های برنج بوده است.
که نقش معتدل سازی دمای خانه را داشتند
ستون ها، ایوان ها و بلند بودن سقف خانه ها
برقراری بهتر جریان هوا در منازل .
* برای بهره گیری از گردش هوای تابستانه، ایوان ها و فضای باز خانه باید به سمت شرق، جنوب و گاهی شمال باشد.
* همچنین برای محافظت از بادهای سرد زمستانی، سمت غربی بنا باید بسته باشد
* سقف شیب دار در ضلع غربی ابنیه در معماری استان گیلان، تا روی زمین ادامه یافته در مهار هر چه بهتر بادهای فصل سرما کمک خواهد کرد.
به طور کلی در شرایط آب و هوایی گرم، سمت باز ساختمان با بیشترین تهویه مورد استفاده قرار گرفته و در فصل سرد زندگی به فضاهای بسته منتقل می شود.
مشخصه های مهم معماری بومی گیلان
* جنس دیوارها در خانه های این منطقه آجری یا خشتی است که با ملات و کاه گل کارگشته و با گچ ویژه پوشیده می گردند .
* ناودان ها که همیشه روکار نصب می گردند و به آب انبار هدایت می شدند.
* در ساختمان های سنتی بدلیل کمبود نور طبیعی از پنجره های بزرگ و رو به آفتاب با بهره گیری از رنگ های روشن استفاده می شد .
* به این دلیل که در فصول پر باران سال وزش باد از سمت شمال غرب و غرب، گاهی همراه با رگبار تند به ساختمان ها می خورد ضلع غربی کاملا بسته می باشند زیرا آب بندی پنجره همواره با مشکلات جدی روبرو بوده است.
* بنای ساختمان ها همیشه رو به آفتاب (سمت جنوب) قرار می گیرد تا بتواند از نور خورشید نهایت استفاده را ببرد.
تفاوت های معماری جدید و قدیم گیلان
تفاوت از نظر سازه
ساختمان های قدیمی
دیوارهای قطور : انتقال وزن ساختمان به زمین جنس سنگ یا خشت خام با رو کشی از گل یا گاه گل
عرض تا 60 سانتی متر
سقف ها : شیروانی
در مواردی اندود با کاه گل برای عایق رطوبتی
استفاده از خاک سنگ چوب و تفاله های کشاورز
در عمارت های بزرگ اشراف دارای طاق ها بزرگ و زیبا بدون اسکلت نگه دارنده صرفا با مصالح مرسوم زمان خود
بوده اند
ساختمان های جدید
ساختمان های امروزی دارای سازه های بنایی ، بتنی ، فلزی و … هستند.
فلز و بتن در سازه های امروزی باعث استحکام و افزایش طول عمر ساختمان شده اند .
عایق بندی رطوبتی از 4 جهت در مقابل رطوبت با ایزوگام یا فلز
دیوار ها در ساختمان های امروزی ،
به دو دسته : باربر و غیر باربر
در اسکلت بنایی دیوار های باربر 30 تا 35 سانتی متر و دیوار های پارتیشن 10 تا 15 سانتی متر ضخامت دارند.
تفاوت از نظر فضا ها
ساختمان های قدیمی
به دلیل در دسترس بودن زمین فراوان،
تعداد فضا ها بیشتر و دارای مساحت بیشتری بوده اند.
در ابتدای ورودی یک سکو برای استراحت مهمان قرار می دادند. بعد از وارد شدن ،افراد به مکانی به نام هشتی می رسیدند که مانند یک دالان دراز بود برای پوشش حیاط( اندرونی) بوده است.
در ساختمان های قدیمی مهمترین فضا ، نشیمن بود .
همچنین زیرزمین ، یکی از ارکان اصلی برای نگه داری وسایل یا خوراکی ها بوده است.
فضای آشپزخانه (مطبخ) در این گونه ساختمان ها کاملا خصوصی بوده و برای خانم خانه یک مکان امن حساب می شده و تنها خانم خانه به این مکان رفت و آمد داشته است.
ضلع غربی با توجه با شرایط اقلیمی گیلان،بنا به باو و باران زمستانه،مشکلات آب بندی و عایق بندی و … کاملا بسته بود.
ساختمان های جدید
به دلیل کمبود زمین و فضا،
ساختمان ها از نظر مساحت بسیار کوچک شده اند
و در ارتفاع افزایش داشته اند.
ساختمان های مسکونی امروزی در هنگام ورود اشخاص وارد سالن یا بعضا راهرو بسیار کوچکی می شوند. ساختمان های امروزی از یک سالن و بعضا نشیمن ، همراه با اتاق خواب ها تشکیل شده اند.
پلان ها، نماها، مصالح ،پارکینگ ها و… همگی بر اساس آپارتمان سازی های امروزی ایران یکسان و بدون کوچک ترین تفاوت.
برخلاف ساختمان های قدیمی امروزه آشپزخانه ها یک مکان قریبا باز تاست . این بدین معناست که ابعاد آشپزخانه تغییر کرده و این بار بزرگ تر شده و بعضا از دو یا سه طرف باز است و یک حریم خصوصی حساب نمیشود .
نتیجه گیری
معماری گذشته تمرکز افراد برروی اقلیم بیش از هر چیز دیگری بود و افراد بدون تخصص با کمبود امکانات دوره ی خود به نتایج نسبتا خوبی رسیده بودند. اما امروزه با توجه به معماری معاصر و حال و هوای معماری این روزهای ایران که بیشتر شکل (بساز بفروش) و آپارتمان سازی گرفتند و به خصوص در منطقه ی گیلان و برای مثال شهر رشت که ناحیه ی مطالعاتی قرار گرفته بین 80 تا 95 درصد به صورت آپارتمان هایی بی روح همانند دیگر شهر ایران ساخته شدند و از مصالح یکسان با سایر استان ها مانند سنگ بلوک و آجر و … استفاده میشود و تنها مواردی که از معماری بومی گیلان به این دوره انتقال داده شده چگونگی عایق بندی این آپارتمان ها به وسیله ی ایزوگام یا صفحات فلزی برای جلوگیری از نفوذ رطوبت بیش از حد و یا امتداد شیوه ی سقف های شیروانی یا شیب دار با تغییر در مصالح و استفاده از فلز به جای گیاهان و ساقه های برنج به چشم میخورد.
معماری و ساختمان های گذشته مزایایی داشتند که عبارت بودند از:
سادگی،زیبایی و روحانی در کنار مظاهر زندگی و…اما دارای نقایصی از قبیل :
-عدم اطمینان از سازه
-پرتی فضا
-و…
اما ساختمان های امروزی شاید آن ذوق و سلیقه گذشته را نداشته باشد اما از نظر سازه بسیار مطمئن هستند.
سپاس از توجه شما