5/8/2025
By:Mohammad Saber Dahaghin
به نام خدا
موضوع : معرفی سر ریز ها
استاد : دکتر فرزین
5/8/2025
By:Mohammad Saber Dahaghin
5/8/2025
By:Mohammad Saber Dahaghin
سرریز (Weir ) : به طور عمومی هر مانعی است که بر سر راه عبور آب قرار گرفته و باعث می شود تا آب در پشت آن بالا آمده و بر سرعت آن افزوده شود. سرریزها خود بر اساس شکل و کاربری انواع مختلف دارند و در مهندسی عمران مورد استفاده گسترده قرار می گیرند.
5/8/2025
By:Mohammad Saber Dahaghin
این سرریزها دارای یک صفحه قائم کار گذاشته شده در مسیر جریان هستند که دارای لبه و تاجی نسبتاً تیز در قسمت بالایی می باشد.
سرریزهای لبه تیز علاوه بر این که به عنوان یک وسیله اندازه گیری دبی
در کانال باز مورد استفاده قرار می گیرد، به عنوان یک سرریز که باعث افزایش ارتفاع و حجم آب در بالادست شده و آب از روی آن می گذرد نیز به کار می روند.
5/8/2025
By:Mohammad Saber Dahaghin
اغلب به سرریزهای لبه پهن سرریز سد اتلاق می شود.
سر ریز سد عبارت است از مسیری پیش بینی شده برای عبور مقدار آبی که مازاد بر حداکثر ظرفیت مخزن در نظر گرفته شده است .
این مازاد آب اضافی به علت نوسان های بارندگی و سیلاب های شدید ایجاد می شود .
سر ریز ها به انواع مختلفی تقسیم بندی می شوند .
انتخاب نوع سر ریز ها بستگی به فاکتور های زیر دارد :
5/8/2025
By:Mohammad Saber Dahaghin
در این نوع سرریزها جریان آب بطور آزاد از روی تاج سرریز فرو می ریزد .
این سرریزها برای سدهای بتنی قوسی نازک ، سدهای پشت بنددار و یا تاجهایی که وجه پایین دست آنها تقریباً قائم است ، مناسب می باشد .
نباید تراز آب مخزن با پایاب از شش متر تجاوز کند.
5/8/2025
By:Mohammad Saber Dahaghin
این نوع سازه هیدرولیکی ، برای اختلاف ارتفاعهای زیاد مناسب نیست ، زیرا در اینصورت باید کف بند ، نیروی عظیم برخورد جت با فونداسیون را تحمل کند .
سد بوکان یا سد شهید کاظمی از این نوع سر ریز استفاده کرده است .
5/8/2025
By:Mohammad Saber Dahaghin
5/8/2025
By:Mohammad Saber Dahaghin
سرریز اوجی یا لبه آبریز معمولی ترین و شاید در عین حال ارزان ترین سرریز است که مقدار زیادی آب را از روی خود عبور می دهد.
در این نوع سرریز پس از پرشدن سد، آب از بالای آن سرریز می شود.
این نوع سرریز می تواند جزئی از بدنه سد وزنی ، قوسی یا پایه دار باشد.
از این نوع سرریز در سدهای انحرافی به منظور بالا بردن سطح آب و انحراف آن به مزرعه استفاده می شود.
سد جیرفت از این نوع سر ریز استفاده کرده است .
5/8/2025
By:Mohammad Saber Dahaghin
این سرریزها یک لبریز کنترل دارند که به شکل منحنی اوجی ( پیوند ) یا دارای پروفیل S شکل است .
5/8/2025
By:Mohammad Saber Dahaghin
5/8/2025
By:Mohammad Saber Dahaghin
سرریز جانبی عبارتست از یک سرریز با جریان آزاد که در دیواره کانال تعبیه شده است و اجازه می دهد در مواردی که ارتفاع آب بالاتر از تاج سرریز قرار دارد، مقداری از آب از روی آن خارج شود.
این نوع سرریز برای محافظت از خاکریزها در زمان وقوع سیل کاربرد دارداین نوع سرریز پر هزینه می باشد.
5/8/2025
By:Mohammad Saber Dahaghin
این سر ریز کنار سد در دره ساخته می شود . جریان آب پس از عبور از سرریز جانبی وارد کانالی می شود که موازی تاج سرریز است و کانال جانبی نامیده می شود و حدود ۹۰ درجه تغییر جهت می دهد .
5/8/2025
By:Mohammad Saber Dahaghin
سرریز پلکانی سازه ای هیدرولیکی است که از حدود 3500 سال پیش مورد استفاده قرار گرفته اند.
سرریز پلکانی مشتکل از پله هایی است که ازنزدیکی تاج سرریز شروع شده و تا پاشنه پایین دست ادامه دارد.
این نوع سرریزها بدلیل تاثیر قابل ملاحظه بر میزان استهلاک انرژی جریان مورد توجه میباشد .
این امر باعث کاهش هزینه های اجرایی این نوع سرریز می شود.
5/8/2025
By:Mohammad Saber Dahaghin
در بعضی موارد و زمانی که شیب برای احداث تنداب بسیار تند است ، برای انتقال آب از سراب به پایاب از سرریز پلکانی استفاده می شود
5/8/2025
By:Mohammad Saber Dahaghin
هرگاه برای انتقال آب از یک مجرای سر پوشیده ای استفاده شود که از اطراف و یا زیر سد عبور کند ، سرریز حاصله را به ترتیب ، سرریز تونلی و یا مجرایی گویند .
مجرای سرپوشیده می تواند به شکل یک شفت قائم یا مایل ، یک تونل افقی از میان خاک یا سنگ و یا یک مجرای سرپوشیده ای باشد که در ترانشه هایی ساخته شده و سپس توسط مواد خاکی پشت آن پر می شود .
5/8/2025
By:Mohammad Saber Dahaghin
طرح این سرریزها به نحوی صورت می گیرد که در سرتاسر طول تونل جریان آزاد برقرار باشد .
برای جلوگیری از شکل گیری و توقف متوالی عمل سیفونی ، لازم است این گونه سرریزها به سیستم هوادهی گسترده ای مجهز شوند .
5/8/2025
By:Mohammad Saber Dahaghin
در سرریزهای شوت جریان آب مخزن اصلی از طریق یک کانال باز که در طول تکیه گاه سد و یا قسمت فرو رفته بین دو قله قرار می گیرد، به رودخانه می رسد.
بنابراین، سازه کنترلی سرریز شوت می تواند به صورت تاج آزاد، روزنه دریچه دار، تاج جانبی و یا انواع دیگر باشد.
تنها شرط لازم این است که کانال تخلیه آنها بصورت شوت باشد.
سرریزهای شوت در سدهای خاکی بیش از انواع دیگر به کار رفته است.
عواملی که سبب انتخاب این سرریز می شوند، عبارتند از:
1) به سادگی قابل طرح و اجرا هستند
2) تقریبا در کلیه شرایط فونداسیون می توان از آنها استفاده کرد.
3) حجم وسیع خاکبرداری حاصله را می توان در بدنه سد خاکی مورد استفاده قرار داد و از این طریق از هزینه ها کاست.
سرریز شوت ، بر روی انواع مختلف فونداسیون از سنگ سخت تا زمین نرم با موفقیت اجرا و بهر ه بردای شده است .
5/8/2025
By:Mohammad Saber Dahaghin
سرریز شوت معمولا شامل یک آبراهه ورودی، یک سازه کنترل، کانال تخلیه، سازه پایانه و یک آبراهه خروجی است.
5/8/2025
By:Mohammad Saber Dahaghin
سرریز نیلوفری به دلیل شکل شیپوری آن به این نام معروف شده است.
احتمال بروز پدیده هایی نظیر گرداب،لرزش سازه وخلازایی نیز از مسائل پیش روی این سرریز است.
سرریز نیلوفری درجاهایی که فرسایش زیاد است کاربری دارند .
نقطه ضعف این سرریزها این است که در سیلاب های بزرگتر از آنچه که در طرح دیده شده ضریب اطمینان سرریز پایین می آید.
در مناطق خیلی سرد این نوع سرریز امکان یخ زدگی دارد که باید برای آن یخ شکن تعبیه شود.
در واقع ازسه قسمت تشکیل شده است :
یک قسمت که قیفی شکل است و شرایط سرریز عادی را بازی می کند ولی گرد است.
قسمت دیگر شفت است دو حالت دارد که یا عمودی است و یا مایل است .
قسمت سوم از یک تونل تشکیل شده که تونل آب بر است و دارای شیب منفی است.
بزرگترین سرریز نیلوفری جهان مربوط به سد گیهی استرالیا با ۳۲ متر ارتفاع می باشد که ظرفیت تخلیه ۱۵۳۴ مترمکعب در ثانیه را دارد .
سد مخزنی البرز در استان مازندران
سد طرق در مشهد
5/8/2025
By:Mohammad Saber Dahaghin
سرریز سیفونی عبارتست از مجرای بسته به شکل U معکوس که تاج آن در سطح نرمال قرار می گیرد .
هنگامی که سطح آب در مخزن بالای سطح نرمال قرار بگیرد ، جریان از روی سرریز به شکل جریان آزاد رود گذر خواهد بود .
عمل سیفونی شدن موقعی شروع می شود که هوای روی تاج مجرا خارج شود و جریان ادامه یابد .
معمولاً برای جلوگیری از ادامه عمل تخلیه ، به هنگامی که سطح آب مخزن به تراز نرمال میرسد ، از یک مجرای هوادهی که عمل سیفون را متوقف می سازد ، استفاده می شود .
5/8/2025
By:Mohammad Saber Dahaghin
برای جلوگیری از ورود آشغال و یخ و … به داخل سیفون ، دهانه ورودی را به میزان قابل توجهی پا یین تر از سطح نرمال دریاچه قرار می دهد .
سیفونها معایبی نیز دارند که عبارت است از :
ایجاد امواج در پایاب در زمان هواگیری سریع ، شبیه بازکردن ناگهانی دریچه
ایجاد خسارت ناشی از کاویتاسیون به خاطر فشار کم در سیفون
مسدود شدن سیفون با چوب یا یخ
کاویتاسیون پدیده ای است که در آن کاهش فشار باعث تبخیر موضعی مایع و ایجاد حباب هایی شود.
5/8/2025
By:Mohammad Saber Dahaghin
غالب سرریزهای سیفونی از ۵ جزء اصلی تشکیل شده اند : دهانه ورودی ، ران رویی ، گلوگاه یا مقطع کنترل ، ران زیرین و مجرای خروجی .
28
ایمنی سد ها به طور اهم ارتباط مستقیم با سریز دارد .
بیشتر شکست سد ها در اثر عبور آب از سد روی تاج آنها به وقوع می پیوندد که مهمترین عامل آن کافی نبودن ظرفیت سر ریز است .
عملکرد ایمن سرریز ها در شرایط غیر عادی ، عامل مهمی در ایمنی سدهاست .
پس از تعیین دبی طرح ، می توان سر ریز متناسب با آن دبی و با توجه به توپوگرافی ، مخزن را تعیین کرد .
5/8/2025
By:Mohammad Saber Dahaghin
1- جزوه استاد دکتر فرزین
2- طراحی سازه های روگذر ( دانشگاه تربیت معلم تهران ) 3- بهینه سازی ظرفیت سر ریز ها ( دانشگاه علم و صنعت )
4- دانشنامه ویکی پدیا
سپاس از نگاهتون
5/8/2025
By:Mohammad Saber Dahaghin