پاورپوینت مرمت بناهای خشتی

مرمت بناهای خشتی
آشنایی با اصول حفاظت و مرمت

مرمت بناهای خشتی
آشنایی با اصول حفاظت و مرمت
استاد:
دانشجو:
دانشگاه آزاد اسلامی واحد …
دی/1401

فهرست مطالب
چکیده …………………………………………………………………………………..4
مقدمه ……………………………………………………………………………………5
مصالح به کار رفته در ساختمان های خشتی……………………………………………….13
آشنایی با خشت………………………………………………………………………….7
تاریخچه کاربرد خشت……………………………………………………………………9
ویژگی های خشت……………………………………………………………………….10
بررسی نمونه های موردی مرمت بناهای خشتی(قلعه سیب و ارگ بم)………………….. 48
نتیجه گیری……………………………………………………………………………..52
منابع……………………………………………………………………………….53،54
آسیب شناسی خشت ها…………………………………………………………………..14
مرمت بناهای خشتی به روش نوین………………………………………………………32
مرمت خشت…………………………………………………………………………….25
مزایا و معایب ساختمان های خشتی……………………………………………………….11
حفاظت از بناهای خشتی…………………………………………………………………20
بهبود رفتار لرزه ای ساختمان های خشتی……………………………………………….22
راه های مختلف تهیه خشت………………………………………………………………..8
جمع بندی………………………………………………………………………………51

چکیده
سازه های خشتی همانقدر که ساده و بی تکلف بنا شده اند به همان اندازه آسیب پذیر بوده و همواره مورد تهدید عوامل تخریب کننده قرار میگیرند. ماهیت خشت به گونه ای است که در مقابل عوامل جوی و تغییرات آب و هوا مورد فرسایش قرار گرفته و به خصوص در برابر نیروی زلزله مقاومت کمی از خود نشان داده و به سرعت تخریب میشوند. توجه به این نکته که بسیاری از این سازه های خشتی دارای ارزش هنری و تاریخی بوده و در زمره آثار ثبت شده ملی و در مواردی مانند ارگ تاریخی بم به ثبت جهانی نیز رسیده اند باید استحکام بخشی در برابر عوامل آسیب رسان را برای این گونه سازه ها در دستور کار قرار داد. دخالت در بناهای خشتی که به شیوه سنتی ساخته شده اند مستلزم دقت و حوصله فراوان است تا از وارد آوردن صدمه به آنها جلوگیری گردد. در مرمت و استحکام بخشی این سازه ها میتوان از مواد و مصالح نوین ساختمانی همانند مواد کامپوزیتی و ژئوسنتیک ها، الیاف مصنوعی و نانو مواد که دارای استحکام بهتری نسبت به مواد و مصالح سنتی میباشند بهره برد. این پروژه در نظر دارد که به راهکارهای سنتی و مدرن مرمت و استحکام بخشی سازه های خشتی بپردازد.

مقدمه
در کاوش های باستان شناسی که روی طبقه سوم تپه های سیلک کاشان انجام شده کاربرد خشت خام از هزاره سوم قبل از میلاد در بناهای مسکونی آن زمان دیده شده است. ساخت بناهای خشتی در هر دوره مورد توجه بوده چرا که به راحتی از خاک محل برداشت کرده و پس از ساختن خشت آن را مصرف میکنند. خاک رایج ترین مصالح ساختمانی در روستاهای ایران است. از این ماده به صورت های گوناگون از جمله مصالح، باربر مصالح، پرکننده ملات و اندود استفاده میشود. (7،ص1)
یکی از اشکال استفاده از خاک خشت است. خشت یکی از مصالح تشکیل دهنده ساختار اصلی بسیاری از بناهای تاریخی ایران به شمار میرود. قدیمی ترین اثر خشتی را معبد چغازنبیل در شوش خوزستان دانسته اند که متعلق به ۱۲۵۰ سال پیش از میلاد میباشد. (2، نشریه هنر های زیبا، شماره 23،ص54)

 ماهیت آسیب پذیر خشت در برابر عوامل جوی همچون باد، باران، تغییرات شدید آب و هوایی باعث می شود که بناهای خشتی بدون حفاظ همواره مورد فرسایش و تخریب قرار گیرند. دخالت در بناهای خشتی که به شیوه سنتی ساخته شده اند مستلزم دقت و حوصله فراوان است تا از وارد آوردن صدمه به آنها جلوگیری گردد. (1،ص2)
پیش از ساخت یک بنای خشتی باید به نکاتی توجه داشت که از جمله میتوان کوهستانی و یا دشت بودن محل احداث بنا، میزان بارندگی سالیانه، زمان بارش حداکثری سالیانه، میزان تنزل درجه حرارت هوا به هنگام ریزش جوی و فشارهای دانه های باران را نام برد. از خشت بیشتر در مناطق گرمسیری و کویری استفاده می گردد و به علت عدم رطوبت در زمین های خشک، بنای خشتی نزدیک به هزاران سال با قامتی استوار پابرجای مانده است. (7،ص1)
از بزرگترین بناهای خشتی جهان میتوان به ارگ بم که متاسفانه در زلزله بم خسارات زیادی دید و همینطور به بافت قدیمی شهرهایی مثل یزد و کرمان اشاره کرد. (7،ص1)

آشنایی با خشت
خشت عبارت است از پاره ای گل که آن را در قالبی ریخته و چون شکل قالب به خود گرفت قالب را از آن خارج کنند، سپس آن را در آفتاب گذاشته تا خشک شود و بعد آن را در ساختمان به کار میبرند. خشت از نظر عایق حرارتی و صوتی بهتر از آجر عمل میکند. (عالی،حسین،1396،ص130)
نحوه چیدن خشت به صورت زیر بوده است:
راسته خشتی: که از پهلو و درازا در نما کار شده باشد.
کله خشتی: که از سر یا عرض به صورت افقی یا عمودی کار شده باشد.
قدنما یا هره خشتی: که از پهلو و درازا اما به طور عمودی در نما کار شده باشد.
خفته و رفته یا هشت و گیر: در این شیوه خشت چینی از مایه صاف و مسطح خارج گردیده و با قرار دادن خشتها در سطوح مختلف به صورت برجسته و فرورفته طرحهایی به وجود می آورد که با ایجاد سایه روشن جلوه خاصی به بنا بخشیده میشود از این شیوه به عنوان هشت و گیر نیز یاد شده که هشت به معنی بسیار برجسته و گیر به معنی فرو رفته است. (عالی،حسین،1396،ص130)

راه های مختلف تهیه خشت
خشت خوب از تنگ بستن خاک رس همگن با آب و پس از ورز دادن در ابعاد معلوم قالب زده میشود.
خاک رس معدنی نرم شده با شکر سنگ و آب مخلوط شده خشت تهیه میشود.
خاک رس مرغوب با کاه و خرده سنگ تهیه میشود وجود کاه باعث اتصال دانه های خاک به یکدیگر شده و خرده سنگ مقاومت خشت را زیاد میکند تا خشت در زیر بارهای قشاری بنا، تاب فشاری بیشتر را تحمل کند.
خاک رس چرب کوبیده با مقداری خاکستر مخلوط شده و از آن خشت تهیه می گردد. معمولاً خاکستر دارای چربی ناچیزی میباشد که وجود آن در خشت حالت عدم مکش آب را به وجود می آورد. رنگ این خشت خاکستری میباشد.
به مخلوط خاک رس موی بز اضافه شده و خشتی مقاوم به دست می آید که ترک پذیری آن بسیار کم است.
خاک رس معدنی نرم با پشم شتر که به صورت تار و پود در هم آمیخته شده، به دست می آید.
در مواردی پوست برنج شلتوک با خاک رس مخلوط شده و اتصال خوبی در خشت به وجود می آید.
در مواردی به خاک رس پهن چارپایان اضافه میکنند این ترکیب باعث مقاومت خشت در برابر رطوبت میشود و از باز شدن آن جلوگیری میکند.
ریشه گیاهی و علفی برخی از گیاهان با خاک رس مخلوط شده و خشت تهیه میشود.
در مواردی از خرد کردن کلوش ساقه های برنج و مخلوط کردن آن با خاک، خشتی مقاوم به دست می آید.
خاک رس با الیاف خرما در اندازه لازم مخلوط شده و خشتی مقاوم تهیه میشود. به این خشت اصطلاحاً سازودار گفته میشود. (عالی،حسین،1396،ص130و131)

تاریخچه کاربرد خشت
در اینجا به اختصار به نمونه هایی از کاربرد خشت در بناهای دوران پیش از تاریخ و تاریخی اشاره می کنیم:
شهر سوخته در کرانه ی هیرمند که دارای ساختمانهای دو طبقه میباشد و طبقه زیرین آن تا ارتفاعی از سطح زمین از مصالح سنگ و ملات آهک ساخته شده و بقیه اسکلت و طاق پوشهای آن خشتی است.
نوشیجان تپه از توابع همدان متعلق به هزاره سوم پیش از میلاد که مصالح اصلی بنا خشت است.
بنا های هفده گانه تخت جمشید که در بین ستونهای سنگی و آجری از خشت استفاده شده و به خلاف آنچه امروزه دیده میشود که بیانگر سنگی بودن بنا است باید اشاره کرد که تخت جمشید یک بنای خشتی بوده است.
– در شهر تاریخی ارگ بم که در حدوداً ۲۰ هکتار وسعت دارد به صورت کامل از خشت استفاده شده این شهر خشتی تا اواسط دوره قاجاریه نیز مسکونی بوده است.
همچنین در قرن اولیه بعد از اسلام وجود و کاربرد خشت در بناهای عمومی – اجتماعی و به طور کلی بناهای مسکونی مصالح اصلی بوده است. از آثار بجامانده میتوان به مسجد خشتی فهرج یزد متعلق به نیمه نخست قرن اول هجری اشاره کرد لازم به یادآوری است که گل دسته های خشتی بنا متعلق به دوره سلجوقی است. (عالی،حسین،1396،ص131و132)

در گذشته از خشت در ابعاد و اندازه های گونـاگون اسـتفاده می شده که این تغییر ابعاد و گوناگونی بـه عوامـل زیـر بسـتگی دارد:
وزن و طریقه جابجا کردن خشـت و طریقـه جـای دادن آن در نقاط بلند بنا.
نمایانی نظم در برهای بیرونی پیکره های ساخته شده.
جنس یا ترکیب شیمیایی مواد اولیه و میزان چسبندگی آنها
شاخص های ابعادی پیکره کالبدی بنا.
چگونگی هـای مجاورت بناها و مواجهه آنها بـا عامـل ها و پدیده های جوی. (8،ص3)
شیوه های ساخت خشت در دو دسته خاکمال و آبمال قرار میگیرند که بسته به مناطق جغرافیایی متفاوت مورد استفاده هستند. در خشت زنی آبمال گل خشت زنی به صورت روان تر بوده و در خشت خاکمال گل مورد استفاده گلی سفت و کم آب است. (4،ص14)
ویژگی های خشت

عدم ایجاد آلودگی زیست محیطی خشت و روش تهیه آن
عایق حرارتی
تولید آسان و ارزان
تولید خشت تنها ۱ درصد از انرژی مورد نیاز برای تولید آجر یا سیمان پرتلند را لازم دارد.
برقراری تعادل رطوبتی در داخل بنا توسط خاک
خشک شدن سریع ملات چسبنده خشت(گل) (ویسه و دیگران، ۱۳۸۸)
دارا بودن خاصیت آکوستیک، قابل بازگشت به طبیعت (اسماعیلی و قلعه نوعی، ۱۳۹۱)
مزایا ساختمان های خشتی

معایب ساختمان های خشتی
نبود شناژ در زیر دیوارهای باربر و یا شناژ بسیار ضعیف در زیر دیوار باربر است، سبب جـدایش و لغـزش دیـوار روی زمین در هنگام وقوع زلزله شود.
مقاوم نبودن پوشش خارجی، در صورت نداشتن اندود و روکش در برابر رطوبت هوا و بارش
عدم امکان کلاف بندی بین دیوارهای جدا شونده در محل نعل درگاه ها
عدم وجود مهاربند ضربدری در سقف
ضعف مصالح در مقابل بارهـای لرزه ای و شرایط محیطی و وزن بالا
فقدان اتصال دیوارهای پیرامونی و داخلی به هم و نبود یکپـارچگی بـین دیوارهـای بـاربر، و همچنـین اتصال نداشتنِ دیوار به سقف است.
سنگین بودن سقف و کافی نبودن طول تکیه گاه
ارتفـاع و طـول زیـاد و مهارنشـده دیوارهـای پیرامـونی
نامنظمی در پلان و تقارن نداشتن دیوارهـا (3،فصلنامه علمی کارافن،ص59و59)

مصالح به کار رفته در ساختمان های خشتی
در ساختن ابنیه خشتی معمولاً خشتهای گلی به همراه مصالح دیگری به کار میروند تا به این ترتیب نقاط ضعف خاص این مصالح بر طرف شود. از جمله این مواد و مصالح می توان به مواد زیر اشاره کرد:
چوب :این ماده زمانی در ابنیه خشتی مورد استفاده قرار میگیرد که مقاومت خوب در مقابل نیروهای کششی و خمشی لازم باشد.
حصیر: افزودن حصیرهایی که از برگ درخت خرما ساخته شده اند، این ماده در پخش و تقسیم نیروهای فشاری در سازه های سنگین بسیار موثر است.
تسمه های نی: از تسمه های نی به صورت زنجیر در داخل سازه استفاده می شود که مهار داخلی سازه را بر عهده می گیرند.
خشت پخته: معمولاً در پوسته خارجی بنا برای حفاظت آن از باد و باران مورد استفاده واقع می شود.
سنگ: در پی و در قرنیزهایی که باید در برابر آب مقاوم باشند مورد استفاده قرار می گیرد.
معمولاً از اندودی از گل که از نظر مواد الیافی بسیار غنی است در تزیین سطحی دیوارهای خشت خام استفاده شده است؛ از جمله این مواد الیافی میتوان کاه و پشم شتر و سبوس برنج را نام برد. این اندود غالباً به سرعت فرسایش می یابد و باید به صورت مدام ترمیم شود.(محب علی، محمدحسن،محمدمرادی، اصغر،1387،ص24)

آلوار آلتو
دلایل آسیب های وارده به ساختمان های خشتی
(1،ص6)
طبیعی
آنی
زلزله
باد
بطنی
نزولات جوی
طوفان های شن
انبساط و انقباض مداوم
کهولت مصالح
تغییرات دمایی
انسانی
متروک ماندن فضا
استفاده نامناسب از فضاها
الحاقات نادرست معماری
سنگین شدن پوشش ها
آلاینده های جوی

فرسایش حاصل از باد در مصالحی که در محیط باز قرار دارند بسیار محسوس است. این آسیب به گونه های مختلف جلوه میکند. جریان باد میتواند در صورت داشتن قدرت بالای وزش بر سطح اثر نیروی فشاری وارد کند که میتواند باعث کنده شدن پوسته های شل شده سطحی خشت شده و چنانچه همراه خود دانه های شن و ماسه حمل کند، فرسایش قابل توجه ایجاد ذرات ریز اما تیز و برنده شن و ماسه با فشار شدید باد می تواند خراشها و ساییدگی سطحی را به مرور زمان بر سطح آثار خشتی به وجود آورند. 
باد در هنگام بارندگی نیز باعث نفوذ بیشتر آب باران به درون میشود. (7،ص3)
باد

رطوبت یک پای ثابت در شکل گیری انواع آسیب های وارده به خشت است، که در این میان اشکال مختلف آسیب تحت تاثیر فاکتور محیطی و خصلت ساختمانی مصالح تغییر کرده و به صورتهای زیر خود را نشان می دهد:
آب شستگی: ناشی از نیروی مکانیکی رگبار و باران و سیلابی بودن بارش
پوسته شدن و پودره شدن: ناشی از پدیده مکث رطوبتی و مرطوب ماندن ساختمان خشت برای مدت زمان طولانی
ترک خوردگی: ناشی از تکرار سیکل های متناوب تر و خشک شدن و نوسان زیاد دما و رطوبت. (7،ص2و3)
از هم پاشیدگی: ناشی از شکل خاص مکش موئینگی و بافت متخلخل توام با ضربات مکانیکی باران در پای دیواره ها
شوره زنی: ناشی از وفور نمکهای محلول در ساختار خشت و قرارگیری مصالح در معرض رطوبت.(7،ص3)
رطوبت

عوامل بیولوژیکی مجموعه ای از موجودات زنده اند که به بنا خسارت میزنند. برای مثال وجود یک دانه گیاهی در کاه مورد استفاده در خشت یا ملات می تواند باعث رشد گیاه در بدنه گلی اثر و ترکاندن آن شود. یکی از این عوامل بیولوژیکی خسارت زای دیگر موریانه ها هستند. (7،ص3)
کهولت مصالح
عنصر مخرب دیگر در معماری خشتی خستگی مواد است که باعث ایجاد ترکهای ریز در سطح میشود که این ترکهای ریز مکان و شرایط مناسبی برای ورود آلودگیها و در نتیجه یخ زدگی و واکنشهای شیمیایی مخرب دیگر است. (7،ص3)
توانایی گیاهان در جذب رطوبت هوا و در نتیجه مرطوب نگه داشتن ساختمان خشتی را در معرض خطر قرار میدهد. بافتهای گیاهی حتی پس از خشک شدن و پوسیدگی کانون مناسبی را برای فعالیت و تغذیه موریانه ها فراهم میسازند. فعالیت موریانه ها که با تغذیه بقایای گیاهی مانند کاه در خشت یا اندود کاه گل، که با خارج کردن کاه از ساختار گل موجب تخلخل ، سستی و سپس از هم پاشیدگی و ریختن آن می شود.(7،ص3)
پیدایش پوشش گیاهی
حفاظت و مرمت های غلط 
یکی از مهمترین نوع از آسیب های دست بشر آسیب های ناشی از حفاظت و مرمت های غلط میباشد این گونه آسیب را بدون اغراق می توان مخرب ترین آسیب انسانی دانست استفاده از تکنیک و روش اشتباه مرمتی بنا را در مقابل عوامل آسیب رسان درونی و بیرونی شکننده تر می کند.(7،ص3)
عوامل بیولوژیک

نمونه هایی از آسیب های طبیعی
زلزله
نزولات جوی
کهولت مصالح
(1،ص7)

شدت و ضعف آسیب پذیری مصالح خشتی وابسته به عوامل گوناگونی است که مهمترین آنها عبارتند از:
موقعیت اقلیمی و جغرافیایی بنا
به مسائلی مانند محل قرارگیری بنا(مرتفع یا دشت)، مقدار باران سالیانه، باران فصلی و یا موسمی، میزان کاهش دمای هوا، یخبندان، وزش باد، فشار قطرات باران و… میپردازد.
شیوه ساخت و مصالح
شامل فیزیک سازه ی بنا، وضع حمالها، سقف و پی ها، نوع مصالح بکار رفته و وضعیت دوام و فساد پذیری آنها. ضخامت دیوار، رابطه مسـتقیمی بـا مقاومـت برشـی و خمشـی دیوار بنایی در برابر بارهای لرزهای دارد. هر اندازه ضخامت دیوار بیشـتر باشـد، مقاومـت آن بیشـتر خواهد شد و دیرتر به مود شکست داخل صفحه یا خارج از صفحه دچار میشود.
سازنده و کاربری
مشخص نمودن سازنده ساختمانها و مجری آنها که شخصیت کاری بنا و معمار ساختمانها را معین می نماید. همچنین کاربری نشان دهنده نوع استفاده ای است که از آغاز ساخت تا کنون از بنا شده است و دگرگونی هائی که در کاربرد و استفاده از بنا صورت گرفته.
نوع حفاظت و نگهداری
رویه ای که برای مرمت و رسیدگی؛ تعمیر و سرپا نگه داشتن ساختمان انجام گرفته است. 
حوادث
کم و کیف رویدادهایی که بر ساختمان های مورد بررسی گذشته است و عوامل آسیب رسان به ساختمان. 
(7،ص1)

حفاظت از بناهای خشتی

این مبحث را میتوان در سه زمینه طرح کرد
قبل از انجام اقدامات لازم در زمینه مقاوم ساختن خود خشت و یا تجدید پوشش اندود اصلی اثر، اقدامات حفاظتی بصورت ایجاد سرپناه و یا انجام پوشش حفاظتی کاهگل بخصوص در زمینه آثار خشتی که در طی حفاری ها بدست می آید صورت پذیرد. همچنین فراهم ساختن موجبات خارج ساختن هر چه سریعتر آب و از بین بردن رطوبت داخل و پیرامون اثر .
مسائل مربوط به حفظ واحدهای خشتی بصورت موجود به این نحو که نمای خشتی اثر بدون هیچگونه پوششی همچنان که هست باقی بماند و دستخوش ویرانی و تباهی نشود.
بررسی نحوه حفاظت این آثار به کمک تجدید پوشش های نخستین آنها و یا پوشش هایی خام ، متناسب با وضع و حالت کلی بنا.

برای محقق ساختن مورد اول لازم است نوع خشت را بشناسیم و مقاومت خشت را بیافزاییم و آنرا پایدار کنیم و در واقع باید عوامل تخریب خشت را شناسایی کنیم و سپس به مقابله با انها بپردازیم.
در مورد قسمت دوم بهتر است با استفاده از اطلاعاتی که از بنای خود داریم به ترمیم قسمت ها از دست رفته بپردازیم، به کمک همان مصالحی که از جنس خود بناست. از برخی از اندود های سنتی میتوان اشاره کرد به کاهگل(مخلوطی از خاک رس و کاه)، گچ خاک(مخلوطی از خاک رس و گچ) و سیمگل(مخلوطی از خاک رس شسته شده و ریگ بادآورده و خاک کاه شسته).
و ملات قیر چارو، که نوعی ملات بسیار مقاوم و سخت است که در بام ها بکار برده میشود.  این ملات که بشدت در برابر نفوذ آب مقاوم است از ترکیب گچ نیم پخته کوبیده + گل کوزه گری شسته و آسیا شده یا گل ارمنی + شکر سنگ یا سنگ مها (نوعی مرمریت شبیه چینی شکسته که در رودخانه کرج بسیار یافت میشود) از این سنگ دانه های «گاورس» به اندازه ذرت تهیه میکنند و بعد شیرآهک و شیره سوخته انگور را بجای آب در این معجون بکار میبرند و پشم شتر را به آن میافزایند.

شیوه انتقال نیروهای ثقلی در بناهای تاریخی
زلزله یکی از عواملی است که در طول تاریخ باعث تخریب و متلاشی شدن بناهای خشتی شده است. به طوری که بر پیکر بنا ارتعاشاتی را به وجود آورده و در اثر امواج ایجاد شده، دیوارها حرکت کرده و باعث غیر شاقولی شدن آنها می گردد. ساختمان های خشتی با وزن بسیار زیاد مقاومت کم و رفتارهای آسیب پذیر و شکننده، صدمات و زیان های قابل توجهی را به بناها وارد کرده. رفتار بناهای خشتی هنگام زلزله تابع شرایط مختلفی است به این ترتیب که الگوی رایج تخریب بناهای خشتی هنگام زلزله با ایجاد ترک های عمودی در محل اتصال سقف به دیوارها آغاز شده و به سرعت گسترده میشوند تا آن که دیوارها را از سقف جدا میکنند، بعد از این جدایی دیوار جلویی فرو ریخته و به دنبال آن سقف تخریب میگردد. در این زمینه میتوان جهت استحکام بخشی خاک به شیوه های زیر عمل نمود:
استحکام بخشی مکانیکی
استحکام بخشی فیزیکی
استحکام بخشی شیمیایی
(3،فصلنامه علمی کارافن،ص57)
عملکرد زلزله در بناهای خشتی

اشکالات منجر به خرابی سازه های خشتی طی یک زلزله:
فقدان کلاف افقی
اتصال ناکافی نعل درگاه به دیوار
بازشوهای بزرگ
فاصله ناکافی بین بازشوی در و پنجره
فقدان کرسی چینی
زیاد بودن عرض پنجره نسبت به ارتفاع آن
کم بودن ضخامت دیوار نسبت به ارتفاع آن
پایین بودن کیفیت ملات
سنگین بودن سقف
اتصال نامناسب دیوار ها به یکدیگر(5،ص3)

روش های مختلفی برای مقـاوم سـازی و تـرمیم بناهـای خشـتی در برابر زلزله وجـود دارد که عبارت اند از:
اصلاح موضعی اجزای سازه دارای عملکرد نامناسب در زلزله
تامین مقاومت و سختی لازم بـرای اجزای سازه و یا کل ساختمان
کاهش جرم بنای تاریخی و به کارگیری مصالح نوین.
و…
(3،فصلنامه علمی کارافن،ص59،60)

مرمت خشت

عایق نمودن رویه دیوارها و بام های گلی 
امروزه میتوان رویه دیوارهای خشتی را با رنگهای روغنی تا حدودی در مقابل رطوبت عایق نمود. علاوه بر آن با اضافه نمودن آهک، مشتقات قیر یا چسب با منشاء حیوانی به مخلوط گل رویه دیوار را تا حدودی زیادی در مقابل رطوبت عایق نمود. (7،ص7)

حفاظت بام و سر پوش دیوارها
(به روش غلطان زنی)

نفوذ آب به خاک در ابتدا موجب انبساط خاک می شود و همین امر راه نفوذ بیشتر آب را سد می کند. سطح خارجی خاک متراکم تر و موجب جاری شدن آب می شود و تنها مقدار کمی از آب به نفوذ خود ادامه میدهد.
این اثر موقتی است، اما وجود یک لایه گلین به ضخامت 12- 22 سانتی متر برای حفاظت در برابر بارندگی های متناوب حتی با وجود شدید بودن آن کفایت می کند. در صورت تداوم وضعیت خیس، بام آسیب می بیند مقداری از روکش بام شسته می شود و آبی که در ابتدای امر خاک را اشباع کرده مبدل به آبروهای کوچک شده، بام را عملا بلا استفاده می کند.
راه حل سنتی این مشکل بام غلطان زنی به منظور متراکم ساختن سطح بام است. این کار را تنها در حالتی که خاک سرشار از رس خمیری است می توان انجام داد.(9،ص3)

پرکردن حفره ها
می توان قطعات گلی خشک شده را به دیوارهای صدمه دیده وصل کرد.
بندهای مستقیم و بندهای عمودی با استفاده از ملات های گلی ضخیم چه در سطوح مسطح، چه پهلوها است.
یک مشکل رایج وارد کردن حجم بزرگی از گل سرشار از رس است که به اندازه کافی مرطوب شده تا به شکل خمیری درآید. اینگونه گل را می توان به ضرب داخل محل کرد و اتصالی میان آن با منطقه مجاور که احتمالا آن را نیز مرطوب کرده اند به دست آورد. اما وقتی این گل خشک می شود ناگزیر منقبض و با فاصله گرفتن از نواحی مجاور ترک های بزرگی ایجاد میکند که باید پر شود. وقتی همین ترک ها با ماده ای مشابه گرفته می شود باز هم کمی منقبض می شود.
در این گونه موارد اگر مخلوط مورد استفاده سفت یا نیمه سفت باشد، انقباض بسیار کاهش می یابد. برای تحقق استحکام موثر(به ویژه در سطح زمین) می توان از قالب بند استفاده کرد تا فشرده سازی گل در پشت قالب برای تامین حداکثر استحکام امکان پذیر شود. .(9،ص3)

1-ترک های عمیق سازه ای، کنج های آسیب دیده
برای تعمیر و ایجاد پیوستگی در دیوار در محل های ترک حداکثر تا نصف عمق دیوار را کنده شبکه ای از جنس تریلین، شبکه ای از تار و پود آلومینیوم ورقه شده و … را در میان مصالح و ملات پشت بند کار می گذارند . سپس توسط ماله نیمه پلاستیکی لایه ای از ملات گل را روی این مش اجرا کرده و در صورت نیاز کار مسلح سازی را تکرار می کنند.
2-مسلح سازی کششی
برای ترک های سازه ای حفره ای به عمق کافی و شکل منظم در محل ترک ایجاد می کنند. محل این حفره را مرطوب کرده، با ملایمت و دقت، المان هایی به عنوان وصله دهنده (کلید) را که می تواند طبیعی (قطعه ای از سنگ) و یا مصنوعی (میله ای آجدار و یا قطعه ای سفال باشند را به صورت تصادفی و کاملا رندمی در این محل کار می گذارند. باید از چیدن این کلیدها در یک ردیف اجتناب شود تا به هنگام وارد شدن نیروی خارجی این وصله ها بتوانند گیردار عمل کرده و به راحتی خارج نشوند. حفره را با موادی که با آن تطبیق دارد و یا با خاک تثبیت شده (آهک) دوباره پر می کنند. به این صورت که این مواد را لایه لایه تزریق کرده و این لایه ها را با مرطوب کردن سطح هر لایه با لایه بعدی جفت می کنند. در انتها سطح آنرا تراشیده تا سطحی صاف ایجاد شود که آماده برای نازک کاری روی آن است.(9،ص4)
پر کردن عمیق با ساز و کارهای قفل و بست کردن

برداشتن و دور کردن مواد حاصل شده از تخریب نخاله ها
تهیه کردن پشت بند و تعیین قسمتی از دیوار به طول تقریبی 1 متر، جاسازی سنگ رویی در نیمه ملات خمیری گلی برای ساختن لایه بالایی با کم کردن مسیر آب
این کار را در لایه های بالایی ادامه دادن، و به آرامی کار کردن تا اجازه دهند به تدریج خشک شود.
ادامه دادن در طول های درمان نشده
در نمونه های شدید این کار تکرار می شود.(9،ص4)
درمان فرسایش قاعده دیوار

در باروهای خشتی قدیم برای نمایش باروی قدیم و دیوار اصلی که دیوار محافظ آنرا در بر بگیرد، قاب ها یا پنجره هایی تعبیه شده تا بازدیدکنندگان در قسمت های مختلف بتوانند باروی قدیم را ملاحظه نمایند. برای این کار باید در ارتفاعات پایین ابعاد قاب ها را کوچکتر انتخاب نماییم تا تحمل بار سنگینی که روی آن می آید را داشته باشد. دریچه های تعبیه شده در داخل دیوار حفاظتی امکان دیدن و مطالعه مصالح، نحوه ساخت، بافت دیوار و جایگاه آن را در مجموعه دیوار بازسازی شده، فراهم می آورد.(9،ص5)
قاب های نمایش

مرمت بناهای خشتی به روش نوین
همان گونه که پیشتر عنوان گردید ساختمان هایی که با مصالح گلین احداث میگردند، دارای برخی ضعف های ساختاری بوده که توجه به استحکام بخشی این سازه ها و مصالح مورد استفاده در هنگام ساخت ضروری مینماید. اما مسئله پیش رو مربوط به استحکام بخشی سازه های تاریخی موجود بوده که دیگر نمیتوان مصالح موجود را بر طبق برخی راهکارهای موجود استحکام بخشی نمود. زیرا این دستورالعمل ها مربوط به هنگام احداث بنا بوده و در مورد ساختارهای موجود عمال دارای کاربرد نمیباشند. ما میتوانیم بر اساس استحکام بخشی خشت و ساختارهای گلین موجود با توجه ویژه به تکنولوژی های جدید به بررسی برخی از تکنولوژی و مواد و مصالح جدید بپردازیم. (6،ص2)

پارولوئید
محصولی مقاوم در برابر آب و عوامل مخرب با بنیان های آکریلیک که با خاصیت آبگریزی خود میتوانند بدون تغییر در رنگ و شکل مصالح در آنها نفوذ کرده و با مسدود ساختن لوله های موئین و همچنین از بین بردن جذب سطحی آب مصالح باعث ایجاد خواص فوق العاده از جمله خاصیت ضدگرد و غبار و یا شستشو شوندگی گردد.
موارد استفاده:
محافظت از بناهای تاریخی
محافظت از آثار فرهنگی در برابر عوامل جوی حتی باران های اسیدی
محافظت از انواع نم ساختمان
ضدآب نمودن مصالح گچی، بتنی، سیمانی، سنگی
ضد آب نمودن پانلهای گچی و سیمانی(6،ص5)

کامپوزیت ها
یک ماده ی کامپوزیت، ترکیبی از تقویت کننده الیاف یا ذرات یا ورق پوسته ای یا پرکننده ها است که در زمینه پلیمر یا فلز یا سرامیک فرورفته باشد. در انگلستان اثبات شد که به کارگیری صفحات کامپوزیتی با فیبر کربن نسبت به صفحات فلزی، اقتصادی تر است. میتوان از صفحات مصالح ترکیبی با الیاف کربنی برای افزایش مقاومت خمشی و برشی سازه ها، حل مشکلات تغییرمکان در ساختمانها تقویت آنها در برابر بارهای ارتعاشی ناشی از زلزله و باد استفاده کرد.(گلابچی و حبیبی، ۱۳۹۲)

کامپوزیتهای فیبری تقویت شده در پلیمر که با عنوان FRP شناخته میشوند در حقیقت شامل الیاف مختلف کربن، شیشه یا فیبرهای آرامیدی هستند که در یک ماتریس پلیمری مانند اپوکسی پلی استر و یا رزین استروینیل استفاده میشوند. در مجموع سه نوع الیاف در FRP ها استفاده میشوند که عبارتند از پلیمر با فیبر شیشه GFRP ، با فیبر کربن CFRP ، با فیبر آرامیدی AFRP (کریم زاده و دیگران، ۱۳۸۴). (6،ص6)
FRP

ژئوسنتتیک ها موادی هستند که همگام با پیشرفت صنعت پتروشیمی با استفاده از انواع مختلف پلیمرها ساخته میشوند و استفاده از آنها به عنوان مصالحی جدید در طرح های آب و خاک مورد استقبال قرار گرفته است.
ژئوسنتیک ها محصولات مسطحی هستند که از مواد پلیمری ساخته شده و در پروژه های مهندسی عمران به همراه خاک، سنگ و یا سایر مصالح مرتبط با مهندسی ژئوتکنیک به کار میروند به طور کلی ژئوسنتتیک عنوانی فراگیر برای توصیف صفحات نازک و انعطافپذیری است که در داخل توده خاک یا در ارتباط با مصالح خاکی با اهداف مختلفی مانند مسلح سازی، جداسازی، عایقبندی رطوبتی، مهار فرسایش، ایفای نقش صافی (فیلتر)، زهکشی و… مورد استفاده قرار می گیرند. (6،ص8)
ژئوسنتتیک ها

ژئوسنتتیک ها
ژئوسنتتیک ها به شش گروه اصلی نقسیم میشوند:
ژئوتکستایل ها
ژئوممبرین ها
ژئوگریدها
ژئوفرم ها
ژئوکامپوزیت ها
ژئوسنتتیک ها با پوشش رسی
هر کدام از این گروهها دارای خصوصیات مخصوص به خود هستند و با توجه به همین خصوصیات در کارهای مختلفی از آنها استفاده میشود. (نشریه عمران شریف، ۱۳۸۸) (6،ص9)

ژئوتکستایل:
ژئوتکستایل نوع خاصی از منسوجات صنعتی است که دارای کاربردهای تخصصی در زمینه زمین، خاک و زیر ساختهای آن می باشد. ژئوتکستایل ها معمولا الیاف کربن بوده که علاوه بر انعطاف پذیری از نظر شیمیایی خنثی هستند از این یافته ها امروزه به عنوان عامل یکپارچه کننده ساختارهای خشتی در ارگ بم بهره گرفته اند(حاتمی و مولا پناه، ۱۳۸۷).
مقاوم سازی: برای مقاوم سازی حجمی از خاک، بالابردن زاویه، برش بالابردن ثبات ساختار خاک از ژئوتکستایل میتوان بهره برد. در نقش مقاوم سازی ژئوتکستایل در معرض نیروی کششی مداوم قرار دارد خاک و سنگ در برابر نیروی فشاری مقاوم اما در برابر نیروی کششی مقاومت اندکی دارند که بهره گیری از ژئوتکستایل میتواند جهت افزایش مقاومت کششی خاک موثر باشد.(یعقوب نژاد،1395) (6،ص9)

ژئوممبرین ها :
ژئوممبرینها به شکل قابل ملاحظه ای نفوذ ناپذیرند مهمترین ویژگی آنها این است که ماده ای محافظ در برابر عبور سیالات می باشند. کاربرد وسیع ژئوممبرین ها وابسته به خواص فوق العاده آنها است مانند نفوذ ناپذیری، انعطاف پذیری توام با مقاومت بالا در برابر پاره شدگی، سوراخ شدگی و تغییرات بالای دما در فضای اطراف مقاومت در برابر مواد شیمیایی سبک بودن و نصب سریع و غیره (بلوچی و قناد، ۱۳۸۹)
کاربرد ژئوممبرین ها در پروژههای عمرانی:
کاربرد به عنوان آستر و محافظ است (سطوح داخلی کانالها مخازن و لوله های آبرسانی)
حفاظت از سازه های بتنی در برابر حملات شیمیایی خورنده (رحیمی و دیگران، ۱۳۸۵). (6،ص10)

ژئوگریدها:
ژئوگرید، گریدهای مشبک توری است که به صورت ستونهای افقی برای مستحکم نگاه داشتن دیوارها استفاده میگردد. ژئوگرید مانند حفاظی برای پایداری تکانهای سطح بیرونی خاک می باشد. ژئوگرید خاک را ثابت نگه میدارد تا بدین صورت مقاومت دیوارهای بنا شده روی آن بیشتر شود. ژئوگرید صفحه ای مشبک است که در مقایسه با ژئوتکستایل خاصیت قفل شدگی بیشتری دارد یعنی با ذرات خاک درگیر شده و مقاومت طولی و عرضی بالایی به بستر خود می دهد. این محصول بیشتر در دیوارهای حائل و راه سازی کاربرد دارد و از موادی مانند پلی اتیلن، پلی استر، فایبرگلاس با پوشش های مختلف تولید می گردد. (6،ص10)

ژئوفوم ها :
ژئوفوم ها جدیدترین گروه از خانواده ژئوسنتتیک ها میباشند. ژئوفوم ها در قطعه های بزرگ و سبک ساخته شده و در سازه های خاکی یا سنگفرشها به عنوان عایقی در برابر گرما و حرارت عمل می کنند. فوم ها اصولا به عنوان پر کننده فضاهای خالی و درزها به کار می روند. با توجه به قابلیت هایی که تولید کنندگان به فومها داده اند، این قوم ها افزایش . تا ۶۰ حجمی برابر در فضای آزاد را داشته و میتوانند به عنوان عایق آب و گاز عمل کنند علاوه بر این دارای خواص بار پذیری بالایی نیز باشند. ژئوفوم ها اغلب در زیر سنگچین های بنا شده بر روی خاکهای نرم و سست، سطوح زیرین جاده سنگفرش، باند فرودگاه، سیستمهای راه آهن که دائما در معرض انبساط و انقباض قرار دارند و هم چنین زیر تانکهای ذخیره مایعات نوشیدنی خنک و سطوح شیب دار استفاده می شوند.(صدریان زاده، ۱۳۸۳). (6،ص11)

 ژئوکامپوزیت ها :
ژئو کامپوزیتها ترکیب دو یا چند تایی از ژئوتکستایل ها، ژئوگریدها، ژئونت ها یا ژئوممبرین ها هستند. در ساخت ژئوکامپوزیت ها ممکن است از محصولات غیر پلیمری نظیر پشم شیشه و رشته های فولادی برای افزایش مقاومت کششی ماسه جهت ایجاد مقاومت فشاری و به عنوان پر کننده رس برای منبسط شدن در مواقعی که از ژئوکامپوزیت به عنوان پوشش استفاده می شود و قیر به عنوان ماده ای ضد آب استفاده شود. هدف از ساخت ژئوکامپوزیت ها ایجاد محصولاتی است که در عملکردهایی نظیر تسلیح، زهکشی، فیلتراسیون و… . برتری قابل ملاحظه ای نسبت به انواع ژئوسنتتیک ها داشته و همچنین قابلیت انجام چند وظیفه به طور همزمان را نیز دارا باشند. (6،ص10)

ژئودرین ها :
ژئودرین یکی از انواع ژئو کامپوزی تها به نام انگادرین با سه لایه کامپوزیتی عایق رطوبتی، زهکشی و جمع کنندگی و هدایت و انتقال آب گذری با کاربری بسیار بالایی است که نقش زهکشی و هم چنین عایق رطوبتی را در دیواره های در ارتباط با خاک ایفا می کند. نوع دیگری از کامپوزیتهای انکادرین با خاصیت زهکشی افقی، نیز جهت ایجاد فضای سبز پشت بام ها و باغ های پشت بامی استفاده میشود. استفاده از این محصولات با توجه به سبکی وزن، انعطاف پذیری، سرعت عمل در نصب و راحتی حمل و نقل در صنعت ساختمان سازی کشورهای اروپایی و آمریکایی رواج بسیاری یافته است. (6،ص11)

ژئوسل ها :
ژئوسل ها از یک شبکه لانه زنبوری از نوارهای پلی استر غیر منسوج متصل به یکدیگر ساخته شده که با دوخته شدن این شبکه ها به یکدیگر فضاهای لانه زنبوری 6 ضلعی ایجاد شده و با پر شدن به وسیله ،خاک شن بتن یا مصالح دیگر، صلبیت کافی برای شیبها و دیوارها در برابر فرسایش و ریزش ایجاد میگردد. امروزه پیشرفت صنعت استفاده از ژئوسنتتیک ها آن چنان وسیع و گسترده شده که تقریبا هر غیر ممکنی را امکان پذیر ساخته است. (6،ص11)

الیاف پلی پروپیلن
الیاف پلی پروپیلن نوعی از این ژئوسنتتیک ها محسوب میگردند که به منظور بهبود خصوصیات مهندسی خاکها استفاده شده و این هدف را با افزایش مقاومت برشی خاک فراهم میکنند الیاف پلی پروپیلن به سبب اینکه توانایی جذب آب را ندارند دچار تورم نیز نمیشوند . از دلایل کاهش میزان تورم در مخلوط مسلح شده میتوان به جایگزین شدن الیاف که فاقد پتانسیل تورمی میباشند با خاک رسی که از پتانسیل تورمی بالایی برخوردار است اشاره نمود. عامل دیگر وجود چسبندگی در مخلوط و برقراری اتصال میان الیاف و توده خاک میباشد که با توجه به توانایی الیاف در تحمل نیروهای کششی سبب کاهش میزان تورم مخلوط نسبت به حالت مسلح نشده میگردد . همچنین افزودن الیاف پلی پروپیلن به مخلوط مورد نظر، سبب کاهش میزان نشست نهایی تحت یک فشار سربار ثابت میگردد. (عبدی و پارسا پژوه، ۱۳۸۴). (6،ص11)

نانوتکنولوژی
نانو تکنولوژی که از آن به عنوان موج چهارم انقلاب صنعتی یاد میشود پیشرفت های عظیمی را در علوم مختلف داشته و تاثیرات بسزائی در آینده معماری و شهرسازی خواهد داشت.
نانوکامپوزیت های خاک رس در مصالح مختلف باعث بهبود خواص مکانیکی، افزایش سختی بدون کاهش میزان شکل پذیری، مقاومت در برابر گرما و عوامل شیمیایی، کارپذیری مناسب، قابلیت بازیافت و مقاومت در برابر آتش میشود.
مزایای استفاده از نانو در سازه های بنایی
افزایش مقاومت مصالح بنایی در مقابل کشش و برش
جلوگیری از مشکلات ناشی از جذب رطوبت
افزایش مقاومت ملات های بنایی
افزایش مقاومت در مقابل کشش سطحی بلوکهای بنایی و آجر و غیره
جلوگیری از مشکلات مختلف سازه های بنایی از قبیل شوره زدن تخلخل و عبور آب(متحد زاده و دیگران، ۱۳۹۳)(6،ص12)

نانوسیل
آبگریز نمودن سطوح جهت حفاظت از آنها از اهمیت خاصی برخوردار است که این امر در راستای حفاظت سطوح نمای ساختمان ها از رطوبت و تخریب های وارده بعدی میباشد . این محصول یک لایه نفوذی بی رنگ بر روی سطح تشکیل می دهد که از نفوذ مویینه آب و مواد مخرب محلول در آن جلوگیری می نماید.
از آنجا که این عوامل از بسته شدن حفرات موئینه جلوگیری مینمایند سطح مذکور با این قابلیت تنفس خود را حفظ نموده و همچنین از سطح در برابر ایجاد ،قارچ ،کپک شوره محافظت میگردد.(محصولات فناوری نانو، ۱۳۹۴) (6،ص13)

بررسی مرمت قلعه سیب
قلعه سیب، کلاسب یا قلعه سب بلندترین بنای خشتی و گلی ایران است. این قلعه، با تاریخ کهنی که پشت سر گذاشته، زیباترین قلعه خاکی کشور لقب گرفته که در شرق بلوچستان قرار دارد. قلعه ای بازمانده از ساخت و سازهای ایران دوران اسلامی که در رده 27بنای تاریخی و پابرجای این استان قرار می گیرد.
این بنا در سال 1399 مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. در مرمت این اثر اقداماتی از جمله آجرفرش محوطه داخلی، بازسازی سقف دو اتاق که از بارندگی های اخیر آسیب دیده و کاهگل قسمت شمالی بنا انجام شد.

بررسی مرمت ارگ بم
ارگ تاریخی بم بزرگترین سازه ی خشتی در جهان است، که محل آن در شهر بم در استان کرمان در جنوب شرقی ایران قرار داشت. این محموعه در تاریخ ۵ دی ۱۳۸۲، در اثر زلزله بم آسیب دید اما در بدو حادثه به دلیل اهمیت آن سریعاً در فهرست آثار میراث جهانی درخطر قرار گرفت و با همکاری یونسکو و بسیاری از کشورها پروژه نجات بخشی این اثر انجام شد.
بم و فضای فرهنگی آن در فهرست میراث جهانی یونسکو (به عنوان بخشی از میراث جهانی بم و چشم انداز فرهنگی آن) به ثبت رسیده است.

استحکام بخشی با تزریق که بیشتر برای پرکردن ترک های با ضخامت کمتر از 2 سانتی متر به کار می رود. (در این روش ملات پیشنهادی نباید مقاومت بیشتری از گل سابق داشته باشد.)
استحکام بخشی با جایگذاری عناصر کششی به صورت عناصر معمولی و یا عنصرهایی با ورق انتهایی
استحکام بخشی سطوح داخلی و خارجی دیوار، طاق و سقف های گنبدی شکل با استفاده از عناصر مش بندی شده ساخته شده از الیاف مصنوعی یا طبیعی
استحکام بخشی با تدابیر ویژه سازه ای شامل سبک سازی بنا، تغییر فرم تا سرحد امکان و یا ایجاد عناصر سازه ای اضافه دیگر در بنا همانند پشت بند و یا اضافه کردن ضخامت دیوار
استحکام بخشی خاک بستر زیر سازه به منظور تثبیت آن و جلوگیری از پدیده تشدید
استحکام بخشی توسط خشت های تقویت شده با الیاف خرما
استحکام بخشی پای تاق ها و گنبدها با تیر پیرامونی (ring beam)(9،ص12)
طرح های به کار گرفته شده در مرمت ارگ بم

امروزه خاک ها توسط دو گروه از مواد استحکام بخشی میشوند:
مواد طبیعی آلی و معدنی
مواد سنتزی
گرچه در چند سال اخیر از مواد سنتزی در این زمینه استفاده های بسیاری شده است اما همچنان تلاش میشود تا به دلایل اقتصادی تا جای ممکن با توجه به وضعیت جغرافیایی و اقلیمی منطقه از استحکام بخشهای طبیعی استفاده شود.
این مواد شامل الیاف گیاهی، الیاف حیوانی، چسبها و رزینها، مواد معدنی و غیره میشوند. تنها تفاوت استفاده از این مواد نسبت به گذشته، کیفیت استفاده از آنهاست نه نوع مواد در حقیقت استفاده از این مواد از حالت تجربی خارج و به صورت کاملاً علمی درآمده است (اسلامی، ۱۳۸۸).
جمع بندی

نتیجه گیری
بناهای خشتی موجود در ایران که زندگی همچنان در آن جریان دارد، به واسطه ی تعمیرات، مرمت و مواظبت هایی که صاحب خانه در دوره های مختلف انجام داده، آسیب زیادی به آن وارد نشده است. زندگی مانع از تخریب بناهای تاریخی می شود و قلب تپنده ای باید در دل این آثار ارزشمند وجود داشته باشد. بناهایی هم هستند که خالی از سکنه و متروکه می شوند و بعد از مدتی این متروکه بودن و عدم استفاده از بنا باعث تخریب می شود. مرمتگران در امر مرمت خشت، برای مقاومت بیشتر تصمیم به ترکیب آجر، سیمان، تیرآهن و بتن با خشت گرفتند و این کار را در خیلی از بناهای تاریخی انجام دادند و این عدم هماهنگی و عدم تطابق رفتار سازه ای در خشت و آجر باعث تخریب و آسیبب بیشتر شد! نمونه ی این تخریب را در ارگ تاریخی بم می توانیم ببنیم که در هنگام زلزله این عدم هماهنگی مصالح تخریب بیشتری را به بنا وارد می کند. ترکیب صحیح تجربه ی مدرن با تجربه ی گذشتگان باعث ماندگاری بناهای تاریخی و ایمن سازی آن ها می شود. سازگاری مصالحی که با خشت همخوان باشد، دشوار و تجربه ی ما در این باره بسیار اندک است، که نیاز به پژوهش و تحقیق دارد. مرمت، عرصه ی آزمون و خطا کردن نیست، زیرا بهای خطا کردن، ویران کردن اثر تاریخی را در پی دارد و که حاصل تجربه ی افراد گذشته است که به یادگار برای ما باقی مانده. احتیاط در امر مرمت، شرط اول مرمت است و کمک از تجربه های بین المللی کلید موفقیت در راه نگهداری از بناهای تاریخی است.

مقالات مرجع
www.Sid.ir

(8811396H0158) تحلیل اثر آسیب پذیری سازه های خشتی بر حفاظت از بافت تاریخی روستای اصفهک
(53313842302) ارائه ترکیب بهینه برای استحکام بخشی خشت های مصرفی در مرمت بناهای تاریخی کوه خواجه سیستان
(10016013984503) آسیب شناسی عملکرد بناهای تاریخی خشتی تحت اثر زلزله و بررسی روشهای مقاوم سازی آنها
(110000139214202) بازشناخت تجربیات معماری بومی در جنوب خراسان جهت حفاظت و مرمت معماری خشتی

www.Civilica.ir

مقاوم سازی و بهسازی سازه های خشتی در برابر زلزله (https://civilica.com/doc/755458/)
بررسی تکنولوژیهای جدید در مرمت و استحکام بخشی سازه های خشتی (https://civilica.com/doc/783857/)
آسیب شناسی و حفاظت از مصالح خشتی در بناهای تاریخی(https://civilica.com/doc/133609/)
مرمت ابنیه با حفظ اصالت مصالح و ساخت (با رویکرد خشت)(https://civilica.com/doc/371143/)
فنون مرمت خشت وسازه های گلین بانگاهی به کارگاه مرمتی ارگ بم بعداززلزله(https://civilica.com/doc/274552/)

منابع
پیرنیا، محمدکریم/ معماری ایرانی/ تالیف و تدوین غلامحسین، معماریان/ تهران/ سروش دانش/ 1387
بزرگمهری، زهره/ مصالح ساختمانی، آژند، اندود، آمود در بنا های کهن ایران/ انتشارات تعاون میراث فرهنگی و گردشگری.
پیرنیا، محمد کریم/ آشنایی با معماری اسلامی ایران/ تدوین معماریان، غلامحسین/تهران/سروش دانش/1384
پیرنیا، محمدکریم/ سبک شناسی معماری ایران/ تدوین معماریان، غلامحسین/تهران/سروش دانش/1384
کسمائی، مرتضی/ اقلیم و معماری/ ویراست دوم/ اصفهان/ نشر خاک/ 1382
محب علی، محمدحسن، مرادی، محمد/امیرکبیریان، آتوسا/ دوازده درس مرمت/وزارت مسکن و شهرسازی،مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن/ انتشارات علمی و فرهنگی/ تهران/ 1387
عالی، حسین، زبان آور، علیرضا/ مرمت و احیای بناها و بافت های تاریخی/ انتشارات دانشگاه ایوان کی/ 1396