بسمه تعالی
مدیریت بحران با رویکرد ساختمان های آسیب دیده
استاد :
محسن سنگ برگان
مباحث ارائه شده
تعریف بحران و مخاطره
ضرورت های نیاز به مدیریت بحران
تعریف مدیریت بحران
قانون مدیریت بحران
دستگا های متولی در مدیریت بحران
سطح بندی بحران در کشور
بحران های ایجاد شده در 50 سال گذشته خراسان شمالی
زلزله سال 1375
زلزله سال 1396
بارندگی سال1398
عوامل بروز زلزله
مقیاس های تعیین شدت زلزله
مقیاس ریشتر ، مقیاس مرکالی
زلزله های تاریخی و معاصرایران
ارزیابی ساختمان ها بعد از زلزله
اهمیت ارزیابی ساختمان بعد از زلزله
مباحث ارائه شده
اهداف ارزیابی ساختمان ها
سطوح ارزیابی خسارت ساختمان ها
انواع بررسی ساختمان های آسیب دیده
فرم های ارزیابی ساختمان ها
نحوه محاسبه خسارت زلزله به ساختمان ها
وضعیت تخریب انواع ساختمان ها در زلزله
سازه های سنتی
سازه های بنایی
سازه های اسکلت فلز
سازه های اسکلت بتن
آوار و آوار برداری
عوامل ایجاد کننده آوار
انواع آوار
آوارشیبدار
آوار V شکل
آوار پن کیک
آوار طبقاتی
شیوه های آوار برداری – آوار برداری کوتاه مدت
آوار برداری بلند مدت
استفاده از ماشین آلات در آوار برداری
بهداشت روانی در بحران ها
اهمیت بهداشت روانی در بحران ها
مراحل مختلف مواجه افراد با بحران ها
مرحله تماس یا ضربه
مرحله برخورد شجاعانه یا قهرمان گرائی
مرحله شادمانی یا فراموش کردن غم
مرحله سرخوردگی یا واجهه با واقعیت
مرحله تجدید سازمان یا ترمیم
گروههای آسیب پذیر در بحران ها
عوامل استرس زا در افراد آسیب دیده پس از بلایا
واکنشهای روانی نامناسب برخی مدیران ناشی از بحران بعد از وقوع بلایا
اصول اولیه در برخورد با آسیب دیدگان بعد از بلایا
تعاریف
بحران : پدیده ای است که بر اثر تلاشهای انسان یا طبیعت در یک بازه زمانی کوتاه مدت ، و ناگهانی زندگی انسانها را دگرگون می سازد و در صورتی که مدیریتی محلی و مرکزی آمادگی های لازم برای مقابله با این پدیده ناگهانی را نداشته باشند باعث تلفات جانی ، زخمی شدن انسان ها ، تلفات مالی و … فراوان می شود
تعریف بحران و مخاطره بر اساس قانون مدیریت بحران :
الف مخاطره : پدیده طبیعی یا کنش انسانی ( به جز موارد نظامی – امنیتی و اجتماعی) که در صورت وقوع در محیط یا جامعه آسیب پذیر می تواند تبدیل به یک بحران و حادثه خسارت بار شود
: ب – بحران : از هم گستیختگی جدی عملکرد یک جامعه ناشی از وقوع مخاطره است و منجر به خسارات و اثرات منفی گسترده انسانی ، اقتصادی یا زیست محیطی می شود ، به طوری که مواجهه با آن فراتر از توانایی جامعه متاثر و دستگاههای مسئول موضوع ماده ( 2 ) قانون مدیریت بحران است
مدیریت بحران
:
Crisis Management
مدیریت بحران فرآیند برنامه ریزی، عملکرد و اقدامات اجرایی است که توسط دستگاه های دولتی، غیردولتی و عمومی پیرامون شناخت و کاهش سطح مخاطرات (مدیریت خطرپذیری) و مدیریت عملیات مقابله و بازسازی و بازتوانی منطقه آسیب دیده (مدیریت بحران) صورت می پذیرد. در این فرآیند با مشاهده پیش نشانگرها و تجزیه و تحلیل آنها و منابع اطلاعاتی در دسترس تلاش می شود به صورت یکپارچه، جامع و هماهنگ با استفاده از ابزارهای موجود از بحرانها پیشگیری نموده یا در صورت بروز آنها با آمادگی لازم در جهت کاهش خسارات جانی و مالی به مقابله سریع پرداخته تا شرایط به وضعیت عادی بازگردد
تعریف مدیریت بحران براساس قانون
مدیریت بحران : نظام حاکم بر راهبردها ، رویکرد ها ، برنامه ها و اقداماتی است که با هدف پیش بینی ، پیشگیری و کاهش خطر ، آمادگی و پاسخ کارآمد و بازتوانی و بازسازی پس از وقوع حوادث و سوانح به صورت چرخه ای صورت می گیرد
مراحل مدیریت بحران :
1- مرحله پیشگیری 2- مرحله آمادگی 3- مرحله مقابله 4- مرحله بازسازی
ضرورت مدیریت بحران
براساس مطالعات جهانی صورت گرفته در خسارت و زیان ایران در اثر بلایای طبیعی حدود 5 میلیارددلاردر سال است و در این ایران حدود 53 مورد مخاطره وجود دارد و ایران جزو 10 کشور اول حادثه خیز در جهان است و در دهه های گذشته نزدیک به صدو هشتاد هزار نفر در اثر بلایای طبیعی که بیشتر شامل تلفات زلزله بوده اند کشته شده اند
ضرورت مدیریت بحران
مدیریت بحران در بسیاری شرایط اعم از وقوع بلایای طبیعی مانند سیل ، زلزله و آتش سوزی گرفته تا وقوع بحران های سیاسی و اقتصادی از قبیل جنگ ، قحطی و غیره و غیره می تواند به کنترل و مدیریت هر چه بهتر شرایط کمک کند. هر چه یک جامعه پیشرفته تر و توسعه یافته تر باشد ابعاد بحران های و اتفاقات ناگوار محتمل الوقوع برای آن جوامع نیز وسیع تر و گسترده تر خواهد شد . به عنوان مثال بحران قطع برق در یک روستای کوچک با جمعیت محدود و امکانات به نسبت ساده را با بحران قطع برق در یک شهر توسعه یافته مدرن با جمعیت بسیار و تجهیزات پیشرفته مقایسه کنید . بنابراین در دنیای رو به رشد ، مدرن و پیشرفته امروز نیاز به مدیریت بحران و تکنیک های آن بسیار بیشتر از گذشته مورد نیاز است
مهم ترین وظایف مدیران بحران
مهم ترین وظایف مدیران بحران
1- اخذ تصمیمات درست و کارساز: یکی از اصلی ترین و مهم ترین وظیفه مدیران بحران در زمان بروز حوادث و بحران های غیر منتظره و ناگهانی اخذ تصمیمات کار ساز، منطقی ، موثر و فوری بر اساس آمار و اطلاعات موجود به منظور حداکثر کاهش میزان خسارات وارده و کنترل و مدیریت روند بحران است.
2- ایجاد هماهنگی میان گروه های مختلفی که وظیفه کنترل و کمک رسانی به حوزه دچار بحران را بر عهده دارند نیز یکی دیگر از وظایف اصلی و حائز اهمیت مدیران بحران محسوب می شود. یکی از مشکلات در زمان بروز بحران عدم هماهنگی میان واحد های مختلف امدادی است که در بسیاری از موارد منجر به اتلاف زمان و انرژی شود. زمان و انرژی از فاکتورهای بسیار مهم و حیاتی در روند مدیریت بحران به شمار می آیند . اتلاف زمان و انرژی می تواند مراحل مدیریت بحران را به صورت جدی به تعویق انداخته و چه بسا منجر به توسعه ابعاد فاجعه شود
3- مدیریت منابع : مدیریت مالی، امکانات و تجهیزات: موجود نیز از دیگر وظایف مهم و حائز اهمیت مدیران بحران به شمار می رود. یکی دیگر از اصلی ترین و مهم ترین وظایف مدیران بحران برنامه ریزی است . برنامه ریزی نشان دهنده مسیر مورد نظر به منظور کنترل و کاهش میزان خسارات و تلفات به وجود آمده است
قانون مدیریت بحران دستگاه های متولی در مدیریت بحران
سطح بندی بحران
سطح شهرستانی
سطح استانی
وظایف قانونی کمیته امداد در مدیریت بحران
براسا س تبصره 3 ماده 14 قانون مدیریت بحران کمیته امداد با همکاری هلال احمر
بحران های ایجاد شده در استان خراسان شمالی در بازه زمانی 50 ساله
زلزله سال 1375 بجنورد
در روز شانزدهم بهمن سال 1375 (مطابق با 4 فوریه سال 1997) و در ساعت 14 و 7 دقیقه و 1/47 ثانیه به وقت محلی (مطابق با ساعت 10و37 دقیقه و 1/47 ثانیه به وقت گرینویچ) زمین لرزه مخربی با بزرگی با شدت 6.9 ریشتر کوهستانی در منطقه بجنورد بوقوع پیوست که باعث تلفات و خسارات مالی فراوان گردید. در این زمین لرزه 84 نفر کشته و بیش از 170 روستا آسیب رسید و سه روستای ناوه‘ قزل قان و شیخ صد در صد تخریب شدند
زلزله سال 1396 بجنورد
هشت هزار خانه آسیب دیده از زلزله بجنورد تعداد تلفات انسانی 2 نفر
سیل سال 1398 خراسان شمالی
15 هزار خانه آسیب دیده از سیل تلفات انسانی صفر
عوامل بروز زلزله
مقیاس سنجش زلزله
– مقیاس ریشتر
در این روش دامنه حرکات زمین در فاصله ۱۰۰ کیلومتری محل وقوع زمین لرزه توسط دستگاه لرزه سنج وود-اندرسون ثبت می شود؛ بنابراین بزرگای محلی ریشتر به صورت لگاریتم مبنای ۱۰ دامنه لرزه سنج در فاصله ۱۰۰ کیلومتری تعریف می شود. اگر بزرگی زمین لرزه ای M در مقیاس ریشتر باشد. انرژی آزاد شده آن زمین لرزه E در یکای اِرگ خواهد بود:
LogE = 11.8 + 1.5M
مقیاس سنجش زلزله
– مقیاس مرکالی
روش های مختلفی برای بیان قدرت یک زلزله وجود دارد که مهمترین آنها شدت زلزله و بزرگای آن می باشند.
قدرت زلزله را می توان از روی شدت ارتعاشات حاصل از آن برآورد نمود. برای اندازه گیری شدت زلزله از مقیاس مرکالی استفاده می شود. شدت مرکالی، زلزله را بر اساس احساس افراد، جابجایی و واژگونی اجسام، اتفاقات قابل مشاهده، آثار خرابی های بوجود آمده از زلزله و سایر شاخص های کیفی توصیف می کند. با توجه به اینکه مقیاس شدت، اثرات واقعی زلزله را در هر محل نشان می دهد، عملا تمامی اثرات کاهنده و تشدید کننده جنبش زمین نیز در آن اعمال شده است و لذا کاربرد زیادی در علوم مهندسی و همچنین مدیریت بحران دارد. شدت زمین لرزه را در مقیاس اصلاح شده مرکالی (MMI)، به دوازده درجه تقسیم کرده اند که با اعداد رومی نمایش داده می شوند
نقشه زلزله ها و گسل های فعال ایران
نقشه زلزله ها و گسل های فعال ایران
زلزله در خراسان شمالی
زلزله های تاریخی ایران پیش از 1900
زلزله های بزرگ 1900-1397
اهمیت ارزیابی ساختمان بعد از زلزله
بعد از هر زلزله ای مخرب در کنار سایر نیاز ها نیاز به سرپناه برای افراد آسیب دیده جزء اصلی ترین می باشد برای این موضوع ارزیابی و طبقه بندی خسارت در ساختمان ها واقع در مناطق زلزله در زمان کوتاه از اهمیت زیادی برخوردار است .با مشخص شدن وضعیت ساختمان به لحاظ میزان آسیب می توان به سوال شهروندان که آیا ساختمان برای سکونت مناسب هست یا خیر پاسخ داد و باری را از روی دوش دولت و ستاد مدیریت بحران در خصوص اسکان موقت برداشت
اهداف ارزیابی ساختمان های آسیب دیده بعد از زلزله
1-کاهش تلفات جانی و جرات احتمالی در مناطق زلزله زده ، با ممنوع کردن ورود ساکنین و مالکین به ساختمان هایی که توسط شوک اصلی ناشی از زلزله به طور عمده و یا نسبی آسیب دیده اند ودر اثر پس لرزه ها و شکو های بعدی و یا اثرات ثانویه زلزله مانند آتش سوزی و …) احتمال فروریزش آنها وجود دارد .
2- بدست آوردن اطلاعات تقریبی از وضعیت ساختمان ها و طبقه بندی آنها به ساختمان های ویران شده ، خسارت دیده متوسط و ساختمان های قابل استفاده
3- مشخص کردن مناطق غیر مطمئن و همچنین تعیین محلی مناسب جهت پناهگاه و سرپناه موقتی ساختمان های خسارت دیده ،
اهداف ارزیابی ساختمان های آسیب دیده بعد از زلزله
3-تهیه بانک اطلاعاتی احتمالی به منظور برآورد تقریبی هزینه های اقتصادی ترمیم و مقاوم سازی ساختمان های خسارت دیده از زلزله
4- تهیه مشخصات خسارت جهت خذف مواردی از آیین نامه های یا اضافه کردن بندهایی به آیین نامه های لرزیه که خسارت های ایجاد شده دوباره تکرار نشود
4- توسعه نقشه های پهنه بندی لرزه ای با توجه به وضعیت گسل
5- بهبود شبکه شتاب نگاشتی و لرزه نگاشتی و نصب شتاب نگار و لرزه نگار در مناطقی که احتمالا در آن مناطق دستگاهی قبلا نصب نشده است .
سطوح ارزیابی ساختمان های آسیب دیده
سطوح ارزیابی کلی یک ساختمان آسیب دیده ، شامل 4مرحله زیر می باشد .
سطح 1 : ارزیابی چشمی با درجه بندی کلی مکانیزیم آسیب
سطح 2: ارزیابی چشمی با جزییات با درجه بندی تخمین آسیب
سطح3: ارزیابی عددی با در نظر گرفتن رفتار الاستیک که همراه با تخمین ظرفیت به جامانده از سیستم می باشد
سطح4 : ارزیابی عددی با در نظر گرفتن رفتار غیر الاستیک همراه با تخمین ظرفیت به جامانده سیستم بر اثر آسیب
ارزیابی سطح یک برای تمام ساختمان های که امکان خسارت و یا آسیب برای آنها وجود دارد اعمال می گردد سایر سطوح برای ساختمان هایی هست که وضعیت آنها در مرحله اول بحرانی تشخیص داده شده است
دسته بندی ساختمان ها بر اساس ارزیابی خسارت
بعد از زلزله ، تشخیص سریع و معاینه چشمی ( مشاهدات میدانی ) از خارج ساختمان یا طبقه همکف یا زیر زمین صورت می پذیرد عملیات ارزیابی برای هر ساختمان نباید بیش از 30 دقیقه باشد و در این ارزیابی تقسیم بندی ساختمان به سه صورت انجام می پذیرد
1- ساختمان بدون خسارت و یا کم خسارت
2- ساختمان که ورود به آن محدود به احتیاط می باشد
3- ساختمانی که ورود به آن ممنوع می باشد
انواع بررسی های ساختمان های آسیب دیده
1- تشخیص اولیه که معمولا به وسیله بازدید چشمی انجام می گیرد و برای ساختمان های معمولی استفاده می شود
2- تشخیص دقیق که برای ساختمان های با اهمیت زیاد استفاده می شود ارزیابی دقیق همراه با جزئیات صورت می گیرد که در آن علاوه بر مطالعه و بررسی وضعیت خارجی ساختمان و ضعیت داخلی ساختمان نیز مورد مطالعه قرار می گیرد اعضاء مانند بررسی سقف ، پی ، پشت بام و حتی ممکن است بخشی از نازک کاری و کف سازی و میانقاب ها برداشته شوند .
نکته : برای ساختمان هایی که توسط زلزله آسیب دیده اند و بررسی دقیقی صورت نگرفته است می توان کلمه ورود محدود را به کار برد
فرم های ارزیابی خسارت زلزله
بخش اول فرم شامل مشخصات و ویژگی های شناسایی ساختمان می باشد : موضوع قابل توجه در این بخش علاوه بر اطلاعات شناسه ای ساختمان دولتی یا خصوصی بودن ساختمان جهت تعیین محل اعتبار جهت بازسازی ساختمان در آینده و همچنین سال ساخت می باشد که شامل قبل ازآیین نامه طراحی
ساختمان ها در برابر زلزله ( 2800 )سال 1366 و 1378 و 1384
بخش دوم11-18 شامل اطلاعتی در خصوص نوع سازه و کیفیت ساخت می باشد
فرم های ارزیابی خسارت ساختمان در زلزله
بخش سوم
این بخش شامل مشخص کردن میزان خسارت به اعضاء سازه ای و اعضائ غیر سازه ای و همچنین مشخص کردن میزان خسارت به کل ساختمان و وضعیت پایداری ساختمان با سه رنگ سبز ، زرد ، قرمز
ارزیابی خسارت ساختمان در زلزله
ارزیابی خسارت ساختمان در زلزله
ارزیابی خسارت ساختمان در زلزله
نحوه محاسبه خسارت زلزله به سازه ها
نحوه محاسبه درجه خسارت در زلزله
L1xL2xL5xL6x[(0/16xL3)+ (0/09xL4)]=
وضعیت تخریب انواع ساختمان ها در زلزله
وضعیت تخریب انواع ساختمان ها در زلزله ساختان های سنتی
وضعیت تخریب انواع ساختمان ها در زلزله ساختان های سنتی
سازه های بنایی
وضعیت تخریب انواع ساختمان ها در زلزله
وضعیت تخریب انواع ساختمان ها در زلزله
وضعیت تخریب ساختمان های فلزی
وضعیت تخریب سازه های فلزی
وضعیت تخریب سازه های فلزی
وضعیت تخریب سازه های فلزی
وضعیت تخریب سازه های فلزی
وضعیت تخریب سازه های فلزی
وضعیت تخریب سازه های فلزی
تخریب ساختمان های بتنی
تخریب ساختمان های بتنی
تخریب ساختمان های بتنی
تخریب ساختمان های بتنی
آوار و آواربرداری
تعریف آوار : به بقایای فروریخته و باقیمانده از یک بنا یا سازه براثرعوامل طبیعی مانند زلزله و عوامل غیرطبیعی مانند انفجار که بدون برنامه ریزی قبلی و به یکباره اتفاق می افتد, گفته می شود
عوامل ایجاد کننده آوار
1ـ سوانح زمین ساختی ( زلزله ،رانش زمین و فرونشست سطح زمین )
آوار تولید شده بیش از یک محله را در بر می گیرد و بسیار سنگین است.
2ـ سوانح طبیعی (گردباد ،طوفان )
آوار تولید شده بیش از یک محله را دچار صدمه می نماید و نیز کم حجم و سطحی است.
3ـ انفجارات (انفجار گاز ،بمب گذاری ها و جنگ )
آوار به بیش از چند ساختمان صدمه قابل توجهی به دیگر مناطق شهری وارد نمی گردد و میزان آوار تولید شده زیاد نمی باشد .
4ـ اتفاقات (گود برداری ، سستی بنا ، ریزش ساختمان به علت سستی زمین، برخورد وسایل نقلیه با ساختمان) آوار ایجاد شده محدود به یک یا دو ساختمان می شود .
انواع آوار
انواع آوار ،ترکیب و شکل فضاهای خالی :
بیشتر ساختمان هایی که بدون بتن مسلح ساخته می شوند ،آوار آنها کم و بیش الگویی قابل پیش بینی دارد.
اغلب ساختار و فرم زیر آوار که به عنوان فضای خالی (Void) نامیده می شود به شکلی است که احتمالاً یک فرد می تواند در زیرآن مدتی زنده بماند.
انواع آوار
به 4 دسته تقسیم می شود :
● تکیه بر(مایل)
● V شکل
● افقی_ پن کیک (درهم شده)
● چند طبقه ای ناقص
آوار مایل یا شیبدار
دربسیاری از موارد تنها یکی از دیوارهای باربرفرو می ریزد و سقف بالایی روی باقیمانده دیوار تکیه (لولا) می شود و در نتیجه معمول ترین و دشوار ترین نوع آوار را از نظر نحوه برخورد با آن ایجاد میکند .
از همان لحظات اولیه باید اقدامات احتیاطی را جهت جلوگیری از ریزش کامل بوسیله زدن شمعک انجام داد 0
در این حالت هوای داخل آوار بیشتر بوده و احتمال زنده ماندن مصدوم در زیر آوار بیشتر می باشد .
1 – حالت مایل (شیب دار )
آوار Vشکل
2- حالت V انگلیسی
این آوار در هر نوع ساختمانی می تواند روی دهد ولی در مورد ساختمان های بدون قاب معمول تر است و بوسیله ریزش وزن سنگین قطعات بام ، سقف یا مبلمان در نزدیکی مرکز کف یا سقف فوقانی روی می دهد که سبب می شود تیر های افقی به شکل v فرو ریخته و دو فضای خالی ایجاد شود0
احتمال کمی وجود دارد در نقاطی به واسطه اثاثیه و قطعات سقف فضای خالی به وجود آید و ممکن است در میان این فضاهای خالی با یک ایمنی نسبی به صورت سینه خیز بتوان عبور کرد .
آوار فشرده و کیکی و مخلوط
3- حالت مخلوط-فشرده-کیکی
در بیشتر حالات هر دو دیوار باربر به اندازه ای صدمه می بیند که اجازه می دهند کف فوقانی ، سقف یا بام به صورت یک پارچه به کف پائینی بریزد و به شکل کتابی درآید0
بخش هایی از دیوار داخلی بدون تکیه گاه مانده و آوار به صورت یک توده جدا از هم فرو می ریزد و فقط اثاثیه و قسمت های دیوار باقی میماند
این آوار روی مبلمان یا سایر وسایل فرود میاید و در نتیجه فضای خالی کمی ایجاد میکند .آرماتورها و فولاد سازه ای کج شده و میتواند مشکلات و خطرات جدی در راه نجات و امداد فراهم کند . در این نوع آوار فضاهای بسیار کوچکی ایجاد می شود که بدام افتادگان در آنها بندرت میتوانند نجات یابند. در این حالت هوای داخل آوار خیلی کم بوده و احتمال زنده ماندن مصدوم نیز کم است .
آوار چند طبقه ای
4- حالت چندطبقه ای
در ساختمان های با طبقات زیاد امکان دارد بنا و دیوارها مقاومت کرده و ازهم جدا نگرددو فقط نمای ساختمان یا یک سمت آن فرو ریزد که بیشتر هنگام فشار به یک سمت ساختمان ایجاد می گردد، و ترکیبی از یک یا چند نوع فروپاشی ذکرشده به وجود می آید. سقفها تقریبا سالم است و یا به طور کامل فرو نریخته است . کارکردن دراین فروپاشی بدلیل تعلیق قطعات آوار و عدم استحکام لازم و فقدان ستون کافی، بسیار خطرناک است .
در این حالت ایستایی ساختمان مورد تردید است و احتمال دسترسی به افراد به علت حجم زیاد آوار کم است. که در خصوص ورود به اوار از راه های گربه رو و سوراخ کردن سقف ویا از پلکانهای مرتقع و ابزار الات امداد و نجات کوهستان باید استفاده کرد.
اولویت آوار برداری
تقریباً در تمام آوارها می توان منافذ و فضاهایی را یافت که در آن به دام افتادگان مدت زمانی زنده می مانند .دیگر اینکه شکل آوار ایجاد شده ،موضوع ارزیابی دقیق برای اولویت بندی شروع عملیات نجات را تعیین
می کند.که اولویت جستجو در مرحله اول با آوار مایل است وقتی سقف های منازل یا ساختمان ها سازه قوی برای نگهداری آوار ندارند با افزایش وزن بار مثل اثاثیه و تجهیزات و یا نخاله ها و مصالحی که روی آن ریخته و در حوالی مرکز آن متمرکز شده آواری را به وجود خواهد آورد که فضاهای خالی بیشتری را ایجاد می کند و ممکن است آوار به صورت V شکل رخ دهد. این نوع آوار در هر نوع ساختمانی می تواند اتفاق بیفتد
شیوه های آوار برداری
آوار برداری کوتاه مدت
آنچه که در آوار برداری کوتاه مدت از اهمیت بسزایی برخوردار می باشد سرعت عمل و دقت در آوار برداری است. سرعت مقوله مهم در عملیات جستجو و نجات است چرا که با توجه به جدول 2، از 24 ساعت اولیه پس از زلزله به عنوان زمان طلایی در نجات یاد می شود.
آوار برداری کوتاه مدت
مبحث آواربرداری کوتاه مدت، از زیر مجموعه های مدیریت بحران بشمار می رود و نیاز به تخصص و آشنایی کافی به انواع آوار، نحوه امداد رسانی و جستجو دارد. آنچه امر آوار برداری را مشکل می کند، وجود آوار سنگین و مواد حجیم است که به سادگی قابل جابجایی بوسیله اعضای تیم نجات بدون استفاده از ابزار مکانیکی نمی باشد. برای مثال یک نمونه از آوار سنگین ممکن است یک دال بتنی به ابعاد 3 متر در 3 متر و ضخامت 15 سانتیمتر با وزن تقریبی 3 الی 4 تن می باشد. حجم و وزن زیاد باعث میشود که بدون استفاده از ماشین آلات امکان نجات وجود نداشته باشد. دالهای سقف و کف، قطعات بزرگ بتن مسلح و قطعات بتن پیش ساخته بعنوان آوار سنگین بشمار می روند.
عوامل ایجاد کننده آوار
آوار برداری بلند مدت
در آواربرداری بلندمدت که مربوط به مرحله پاک سازی محل حادثه دیده می باشد، ماشین آلات سنگین از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشند. در این مرحله شرایط بحران برطرف گردیده و باید در مسئله پاکسازی به بازدهی و بهره وری توجه خاصی شود. برای شهرهای بزرگ جهان مانند ونکوئر از هم اکنون برای مرحله پاکسازی برنامه مدونی آماده گردیده و تمهیدات ویژه ای برای مرحله بازیافت ضایعات حاصل از زلزله تهیه گردیده است. برای مثال با جداسازی و آسیاب کردن آوار ساختمانی می توان مصالح مورد نیاز برای زیرسازی جاده ها را تهیه نمود
.
استفاده از ماشین آلات در آوار برداری
استفاده از ماشین آلات در آوار برداری کوتاه مدت
نقش ماشین آلات در آواربرداری پس از زلزله با توجه به نوع آوارهای ایجاد شده تعیین می شود و برای انواع مختلف آوار ابزار متفاوتی مورد استفاده قرار می گیرد. البته باید توجه نمود که در مرحله امداد رسانی (آواربرداری کوتاه مدت) با وجود اهمیت مقوله سرعت، معمولا استفاده از ماشین آلات سنگین بدلایل زیر توصیه نمی شود:
1. عدم دقت کافی
2. امکان آسیب رسیدن به افرادی که زیر آوار مانده اند بدلیل سنگینی ماشین آلات
.
.
استفاده از ماشین آلات در آوار برداری
3- عدم امکان شنیده شدن صدای قربانیان زیر آوار به دلیل صدای ناشی از کارکرد ماشین آلات با وجود مشکلات فوق استفاده از ماشین آلات در برخی موارد امری ضروری است، مخصوصا در زلزله های شهری که بیشتر ساختمان ها بصورت بتنی و فولادی بوده و بدلیل ایجاد آوارهای سنگین نیاز به ماشین آلات برای جابجائی آوار سنگین وجود دارد. جرثقیل بهترین وسیله در آوار برداری های شهری است و در مرحله بعد بیل مکانیکی برای انجام خاکبرداری های محدود مورد استفاده قرار می گیرد این در حالی است که استفاده از لودر در آوار برداری به هیچ عنوان توصیه نمی شود. با وجود این اغلب توصیه می شود که تا پنج روز بعد از وقوع زلزله از انتقال ماشین آلات سنگین به محل حادثه دیده جلوگیری شود و در صورتی که نیاز به کارکرد ماشین آلات غیر قابل انکار باشد، باید بهنگام کارکرد ماشین آلات از زمان های سکوت ( بمنظور شنیدن صدای احتمالی قربانیان ) استفاده شود.
عوامل ایجاد کننده آوار
ابزار جدیدی که در عملیات امداد و نجات استفاده میشود جک های دستی و کیسه های هوا برای ایجاد فضای لازم به منظور خارج کردن افراد حبس شده در زیر آوار است.در ضمن بهنگام عملیات جستجو و نجات باید به این نکته توجه نمود که آوار یک توده سه بعدی است و از هر شش وجه آن میتوان وارد عمل شد. بطور سنتی در کشور ما خاکبرداری از بالا و جوانب مرسوم بوده و از توجه به ابعاد دیگر مانند نقب زدن از پایین غفلت میشود.
بهداشت روانی در بحران ها
اهمیت بهداشت روانی در رویارویی با بحران ها :
بهداشت روانی در بحران ها
مراحل مختلف واکنش های روانی و رفتاری پس از بلایا
مرحله تماس یا ضربه
مرحله برخورد شجاعانه یا قهرمان گرائی
مرحله شادمانی یا فراموش کردن غم
مرحله سرخوردگی یا واجهه با واقعیت
مرحله تجدید سازمان یا ترمیم
بهداشت روانی در بحران ها
مرحله تماس یا ضربه ( در چند دقیقه ای اول پس از حادثه بروز می کند )
در این مرحله اکثر افراد دچار ترس و وحشت می شوند . برخی افراد بهت زده می شوند . افراد گیج و درانده هستند و قدرت انجام هیچ کاری را ندارند . این حالت معمولا گذرا و کوتاه مدت است . این مرحله در اغلب موارد قبل از رسیدن هر کمکی به طور خود به خود پایان می پذیرد .
مرحله برخورد شجاعانه یا قهرمان گرائی ( در ساعات یا روز های اولیه وقوع حادثه بروز می کند )
در این مرحله افراد احساس می کنند باید کاری انجام دهند و به طور داوطلبانه در امداد رسانی کمک می کنند . همبستگی بین مردم ایجاد می شود مردم با گذشت و ایثار زیاد عمل می کنند و تا رسیدن نیروهای کمکی ، بسیاری از کارها را خود انجام می دهند . پس از زلزله شروع به بیرون آوردن اجساد از زیر آوار می کنند . در این افراد گستاخانه عمل کرده و به موانع اداری – اجرائی کاری ندارند و ممکن است عصابی و تحریک پذیر شوند.
در این مرحله برخورد شجاعانه یا قهرمان گرائی ، افراد باید سعی در کنترل واکنشن هایشان داشته باشند. رفتار آسیب دیدگان را باید به عنوان واکنش طبیعی آنها تلقی کرد . باید وضعیت و شرایط افراد را درک کرد در هدایت هوشمندانه باید فعالیت های مردم را بصورت مناسبی هدایت کرد . به نقش خانواده ی افراد آسیب دیده و دوستان اهمیت داده شود
بهداشت روانی در بحران ها
مرحله شادمانی یا فراموشی غم ( یک هفته تا چند ماه بعد از حادثه بروز می کند )
همزان با رسیدن نیروهای کمکی و توزیع کمک ها ، افراد امیدوار شده و به طور موقت به آنها حالت آرامش دست می دهد . کمک رسانی به افراد در این مرحله بسیار مهم و مفید بود ونتایج زیر را در بردارد
سرعت در پیدایش تعادل روانی
جلوگیری از اختلالات روانی عاطفی شدید بعدی
جلوگیری از انتقام جوئی و بدبینی نسبت به دیگران در مراحل بعدی
مرحله سرخوردگی یا مواجه با واقعیت ( 2 الی 3 ماه بعد از وقوع حادثه بروز می کند )
افراد تازه متوجه وسعت خسارت و فقدان هایشان می شوند . افزاد مجددا روحیه خود را از دست می دهند ، نا آرام ، خسته و در مانده می شوند . ممکن است افراد به این نتیجه برسند که کمک های رسیده برای آنان کفایت نمی کند و شروع به مقایسه کمک های دریافتی های خود با دیگران می کنند . مضطرب و حساس شده و احساس تنهایی شدیدی می کنند. از نظر روانی احتیاج به حمایت بیشتری دارند . ایجاد روحیه ی امید و اعتماد به نفس در آسیب دیدگان اهمیت زیادی. امداد گران و مسئولین توزیع کمک ها باید حداکثر تلاش خود را در جهت توزیع عادلانه وتوام با احترام امکانات بین مردم انجام دهند.
بهداشت روانی در بحران ها
مرحله شادمانی یا فراموشی غم ( یک هفته تا چند ماه بعد از حادثه بروز می کند )
همزان با رسیدن نیروهای کمکی و توزیع کمک ها ، افراد امیدوار شده و به طور موقت به آنها حالت آرامش دست می دهد . کمک رسانی به افراد در این مرحله بسیار مهم و مفید بود ونتایج زیر را در بردارد
سرعت در پیدایش تعادل روانی
جلوگیری از اختلالات روانی عاطفی شدید بعدی
جلوگیری از انتقام جوئی و بدبینی نسبت به دیگران در مراحل بعدی
مرحله سرخوردگی یا مواجه با واقعیت ( 2 الی 3 ماه بعد از وقوع حادثه بروز می کند )
افراد تازه متوجه وسعت خسارت و فقدان هایشان می شوند . افزاد مجددا روحیه خود را از دست می دهند ، نا آرام ، خسته و در مانده می شوند . ممکن است افراد به این نتیجه برسند که کک های رسیده برای آنا کفایت نمی کند و شروع به مقایسه کمک های درریافتی های خود با دیگران می کنند . مضطرب و حساس شده و احساس تنهایی شدیدی می کنند. از نظر روانی احتیاج به حمایت بیشتری دارند . ایجاد روحیه ی امید و اعتماد به نفس در آسیب دیدگان اهمیت زیادی. امداد گران و مسئولین توزیع کمک ها باید حداکثر تلاش خود را در جهت توزیع عادلانه وتوام با احترام امکانات بین مردم انجام دهند.
بهداشت روانی در بحران ها
مرحله تجدید سازمان یا ترمیم
این مرحله زمان تجدید سازمان نامیده می شود و افراد زندگی خود را بازسازی می کنند . به تدرج درک می کنند که باید متکی به خود باشند . مسئولین باید تلاش نمایند با مشارکت آسیب دیدگان ، کمکهای رسیده را عادلانه توزیع نمایند باید توجه داشت که عدم توجه و رسیدگی کامل در این مرحله منجر به باقی ماندن احساس ناراحتی و خصمانه در بازماندگان خواهد شد .
گروههای آسیب پذیر در سوانح
کودکان : برخلاف باور عموم که کودکان زود حوادث را فراموش می کنند کودکان تاثیرات زیادی را از حوادث دریافت می کنند که با توجه به سن کودک می تواند متفاوت باشد در کودکان کم تر از 6 سال بروز رفتار هایی مانند ترس ، از جدایی و چسبیدن بیش از حد به والدین ، ترس از تاریکی ، ترس از اشیاء شب ادراری ترس از اشیا و خیال باقی ، اختلال در صحبت ، سکوت کردن ، مکیدن انگشت را شامل شود در کودکان 6 تا 11 سال احساس غمگینی ، نگرانی از سرنوشت نامعلوم خانواده ها بی اشتهایی ، پرخاشگری و درد های بدنی مثل درد شکم و سردرد باشد
نوجوانان و جوانان علائم بدنی مثل دردهای شکمی ، سردرد ، نارحتی های پوستی ، مشکلات خواب ، در گیری با دیگران ، روی اوردن به سیگار و مواد مخدر ، از دست دادن علاقه به تفریح و فعالت های گروهی
زنان :مرگ و میر در زنان نسبت به مردان در کشور های در حال توسعه بیشتر است به طور کلی زنان علائم و واکنش های روانی شدیدتری نشان می دهند زنان نقش مراقت از فرزندان را برعهد دارد و کم تر احتمال دارد به خاطر فرزندان خود هنگام بروز بلایا محل حادثه را ترک کنند پس از حادثه امنیت زنان بیتر مورد تهدید قرار می گیرد .
سالمندان : علایم سالمندان متفاوت از جوان ها است و اغلب افسردگی در آنها نادیده گرتفه می شود و علایم مانند فراموش کاری و یا حواس پرتی که به حساب پیری آنها گذاشته می شود ممکن است در نتیجه افسردگی بعد از حادثه باشد
.
عوامل استرس زا در افراد آسیب دیده پس از بلایا
عوامل استرس زا در افراد آسیب دیده پس از بلایا
تخریب ساختمان ها، آسیب دیدن خودروها و از دست رفتن اموال و دارائی ها
قطع شدن خدمات شهری همچون؛ آب، برق، تلفن، گاز و غیره
مواجهه شدن با صحنه های دلخراش از قبیل؛ جنازه ی اقوام و آشنایان
شنیدن صدای کمک خواستن افراد از زیر آوار
بروز انواع آسیب های جسمانی
نبود خدمات کافی پزشکی و بهداشتی
نداشتن محل امن برای اقامت
نبود مواد غذائی لازم برای رفع گرسنگی و تشنگی
واکنشهای روانی نامناسب برخی مدیران ناشی از بحران بعد از وقوع بلایا
انکار و ناباوری: مدیریتی که در بحران دچار فشار عصبی شود و آمادگی کنترل خویش را در واکنشهای هیجانی ندارد، به جای تصمیم گیری مناسب در جای خودش خشکش می زند. مات و مبهوت می گردد و باور چنین بحرانی را ندارد. در این وضعیت اولین راه حلی که به نظرش می رسد را اعمال می کند و موجب بدتر شدن اوضاع می شود، یا به دلیل ناتوانی در تصمیم گیری با اتلاف وقت فرصتهای زیادی را ازدست می دهند.
قبول شکست: در صورت تسلیم شدن در مقابل بحران ناشی از سوانح، افراد ممکن است به این نتیجه برسند که همه چیز تمام شده، خود را عقب بکشند، هیچ کاری نکنند، هیچ حرفی نزنند و تقریبا حالت فلج پیدا کنند.
وحشتزدگی: این حالت پس از قبول شکست بوجود می آید و با آشکار شدن آثار آن، تمام زیر مجموعه دچار هراس و وحشت می شوند و با دستپاچگی و سر درگمی احساس می کنند که باید فوراً اقداماتی را صورت دهند. این اقدامات بدون فکر و غیرمنطقی و بدون آنکه بدانند کجا می روند و چه می کنند وضع را بدتر می کند
غفلت: برخی از مدیران پس از حوادث و سوانح و بحرانهای ناشی از آن به علت عدم آگاهی و آمادگی، ممکن است به این نتیجه برسند که کار بحران بواسطه ی دستگاههای زیرمجموعه انجام خواهد شد و از دخالت در هرگونه تصمیم گیری خودداری کنند، که این امر سبب بروز مشکلات خواهد شد
واکنشهای روانی نامناسب برخی مدیران ناشی از بحران بعد از وقوع بلایا
مقصر دانستن دیگران: در هر بحران، پیدا کردن دلیل واقعی و یا خیالی، وسوسه ای بیش نیست. به جای دلیل تراشی و مقصر دانستن دیگران، مدیران باید در راستای درک بحران و اداره نمودن آن دست به کار شوند و اقدام نمایند
جریحه دارکردن احساسات دیگران: برخی حرکات و عملکردهای مدیران منجر به جریحه دارشدن احساسات دیگران در یک بحران می شود. چگونگی رفتار و برخورد با مدیران زیرمجموعه، کارکنان در سلسله مراتب، مردم کمک دهنده (داوطلبان از هر نوع) و بوِیژه عوامل رسانه های جمعی، خود می تواند به تشدید بحران کمک کند.
اصول اولیه در برخورد با آسیب دیدگان بعد از بلایا
مانع ابراز احساسات افراد نشوید:
تخلیه ی احساسات و تسهیل آن به بازماندگان کمک می کند تا آرامش بیشتری به دست آورند و واکنشهای افراطی کمتری نشان دهند. لذا پیشنهاد می شود ضمن همدلی با بازماندگان به ابراز احساسات و تخلیه ی هیجانی آنها احترام گذاشته و توصیه به «گریه نکردن» ننمایید. فقط میتوان از واکنشهای افراطی آنان مثل؛ به سرکوبیدن، آسیب زدن به بدن و غیره ممانعت نمود
اطلاعات صحیح به بازماندگان بدهید:
یکی از عمده ترین نگرانی های افراد در برخورد اولیه با بلا، احتمال آسیب دیدن فرزندان و بستگان و آشنایان آنهاست. نکته ی مهم در این خصوص، دادن اطلاعات صحیح به بازماندگان است. درهر حال درهنگام وقوع حوادث، اخبار ناگواری هم وجود دارد. ممکن است از ما بپرسند آیا پدر و مادر من زنده است؟ آیا از فرزندان من با خبرید؟ لازم است در تمامی موارد اطلاعات صحیح و موجود را به صورت واقعی به بازماندگان ارائه داد.
دروغ مصلحت آمیز نگویید:
گاهی وسوسه می شویم تا برای جلوگیری از رنجش افراد به آنها دروغ مصلحت آمیز بگوییم، ولی این کار درست و منطقی نیست. زیرا علاوه بر اینکه می تواند غیر اخلاقی باشد، اعتماد عمومی را نیز نسبت به ما به عنوان یک یاری دهنده کاهش می دهد. در مواردی که خبر بدی وجود دارد، باید به طور تدریجی و حتی الامکان درجمع مطرح گردد، به خصوص در مواقعی که فرد یا افرادی برای حمایت بعدی از فرد آسیب دیده حضور داشته باشند
اصول اولیه در برخورد با آسیب دیدگان بعد از بلایا
افراد را از دیدن جنازه ی عزیزانشان محروم نکنید:
اگر یک نفر یکی از عزیزان خود را از دست داده باشد بگذارید مرگ عزیز خود را بپذیرد. اگر اطلاعی راجع به فوتش دارید می توانید آنرا بیان کنید. فقط در مواردی که جنازه یا صحنه ی مرگ دلخراش و وحشتناک است بخشی از جنازه باید مشاهده شود و فاصله نمای مناسبی برای جسد دیدن فراهم گردد
در اجتماعات مردمی حضور یابید:
قطعا حضور آرامش دهنده ی پزشکان و تیم وابسته و روحانیون درجمع بازماندگان تاثیر مهمی در کمک به وضعیت روانی آسیب دیدگان دارد و هرچه این تماس بیشتر و با کیفیت بالاتری باشد، آرامش بیشتری را نصیب آنها می کند. کمک به گردهمائی ها و تجمع کلیه ی بازماندگان و اطلاع از وضعیت موجودشان نیزعاملی برای احساس آرامش و تعادل روانی آنهاست.
برای آرام کردن افراد، از عقاید مذهبی آنها کمک بگیرید:
درخیلی از موارد می توان از باورهای دینی افراد برای آرامش بخشیدن به آنها استفاده نمود ولی اگر به علت تحریک شدید واکنش نامناسب از خود نشان دادند، نباید وارد بحث فلسفی شد. در ساعات اولیه حادثه توسل به دعا نقش مهمی در تخلیه هیجانی و کاهش استرس روانی دارد. وجود عقاید مذهبی قوی و استمداد از آن می تواند در کم کردن شدت عوارض روانی ایجاد شده توسط سوانح و بلایا نقش بسیار مهمی داشته باشد.
اعلام این موضوع که اعتقاد به تقدیر و سرنوشت و اینکه هرنوع بلای آسمانی امتحان الهی است که باید از آن سربلند بیرون آمد در تطابق بهتر افراد داغدار و معتقد و همچنین در کم کردن رنگ مفهوم ذهنی استرس ناشی از بلایا موثر است. تشکیل اجتماعات مذهبی در مساجد و انجام مراحل دعا و تشویق بازماندگان برای شرکت در مراسم نماز میت به صورت گروهی و درسطح وسیع در مساجد درتخلیه هیجانی افراد خواهد داشت
اصول اولیه در برخورد با آسیب دیدگان بعد از بلایا
از بازماندگان برای ارائه خدمات امداد رسانی استفاده کنید:
تشویق بازماندگان برای شرکت در امر امداد رسانی می تواند احساس همیاری و مشارکت جمعی را در ساعات اولیه حادثه تقویت کند و در کاهش عامل فشار زای روانی موثر باشد. به طور معمول بعد از یک فاجعه و حادثه ی بزرگ احساس همبستگی بین بازماندگان افزایش می یابد و این واکنش دفاعی مناسب باید توسط مسئولین اجرائی تقویت شود نه اینکه به عنوان مانعی درجهت امداد رسانی تلقی گردد. در این رابطه می توان از آنها در جابجایی مجروحین، توزیع موادغذایی و غیره یاری جست
برای سکونت بازماندگان حق انتخاب قائل شوید:
یکی از مسائل قابل توجه دیگر بعد از فجایعی مانند زلزله و غیره، اجبار به سکونت کوتاه مدت و گاهی طولانی مدت در محلهای نامرسوم است. مثلا چادر، خانه مخروبه و محل هایی که قبلا قابل سکونت نبوده اند و یا محل هایی که بدون توجه به نیازهای آنها برایشان در نظر گرفته شده، مانند اسکان در اردوگاه ها.
این روش گرچه برای سیستم اجرائی سهولت در ارائه ی خدمات حمایتی را به همراه دارد، ولی آسیب دیدگان معمولا زندگی در چادر و در کنار کاشانه ی مخروبه ی خود را به زندگی در اردوگاه ترجیح می دهند. از سوی دیگر بعضی از خانواده ها مجبورند با خانواده های دیگر زیر یک سقف زندگی کنند. با توجه به ویژگی های فرهنگی و موانع شرعی موجود، حق انتخاب در این زمینه به بازماندگان می تواند آرامش نسبی را در برداشته باشد.
زندگی مشترک چند خانواده زیر یک سقف گو اینکه با ایجاد احساس مشارکت در جمع و تخلیه هیجانی از طریق همیاری و نوع دوستی می تواند پیامد مثبتی داشته باشد لیکن کاهش استقلال فردی و خانوادگی و از بین بردن حریم خانوادگی، از پیامدهای منفی قابل توجه آن است.
حضور در محل سانحه و ابراز هیجانات در همان محل می تواند در تخلیه احساسات موثر باشد لذا نباید سعی شود تا افراد را به زور از محل سکونت خود دور کرد ولی درصورتی که خطرات در مورد ادامه اقامت وجود دارد باید به طور جدی گوشزد گردد و سعی شود در موارد ضروری از طریق افراد کلیدی محل، بازماندگان را قانع کرد. توجه داشته باشیم محل استقرار بازماندگان به محل اولیه ی سکونت نزدیک باشد تا آنها بتوانند ناظر عملیات در حریم قبلی زندگی خود باشند. تجربه نشان می دهد که ایرانی ها علاقمند به اسکان در اردوگاهها نیستن
اصول اولیه در برخورد با آسیب دیدگان بعد از بلایا
موفق و پیروز باشید