بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع : فراشناخت
فرا شناخت
فرا شناخت : معادل واژه Metacognition است از دو جزء تشکیل شده است :
Meta: به معنای آگاهی
Cognition: به معنای اندیشیدن و شناخت
تاریخچه فرا شناخت
بطور کلی، فراشناخت تفکر درباره تفکر است . این ایده که فراگیران درباره تفکر خود می اندیشند به زمان افلاطون وارسطو برمی گردد. اما این اصطلاح برای اولین بار در سال 1976 ، توسط جان فلاول وارد حیطه روان شناسی شد . ( فلاول ، 1976) .
تعریف فرا شناخت
گولن (1991 ) فراشناخت را توانایی تفکر منطقی درباره فکر ، زبان یادگیری و تنظیم یادگیری بر این اساس تعریف گرده است .
از نظر کورتز (1990) فرا شناخت ، دانستن این موضوع است که چه موقع ، کجا و چرا استراتژیهای خاص استفاده می شوند .
فرا شناخت بر سه حیطه از رفتارهای هوشمندانه متمرکز است
دانش و آگاهی افراد نسبت به جریانهای فکری شان
کنترل یا خود تنظیم کنندگی
باورها و شهود
( استونسون 1999 )
تفاوت شناخت و فرا شناخت
شناخت به عملیات ذهنی ، پردازش ها و سازه ها توجه دارد اما در فراشناخت ، فراگیر تلاش می کند تا از نظام شناختی خود آگاه شود ، راههای از بین بردن موانع یادگیری را جستجو کند ،شیوه های مطلوب یادکیری را پی ریزی کند ،خود تنظیم کنندگی همه جانبه داشته باشد . ( آقازاده و احدیان ، 1377 ) .
جریان شناخت عبارت است از دریافت ، پردازش ، نگهداری و انتقال اطلاعات . فراشناخت فعالیتی است که کنشهای مربوط به این چهار عنصر را در بر می گیرد و بر آنها نظارت تام درد . ( فضلی خانی ، 1378 ).
-مفهوم فراشناخت ناظر به عمل دانستن و اندیشیدن است اما فراشناخت فعالیتی ورای شناخت و عملی فراتر از عمل شناختی است و بنظر بیرد(1993 ) تفکر منطقی ، عنصر کلیدی فراشناخت است .
– استورات وتی (1983 ) در تفاوت بین شناخت و فراشناخت می گویند: شناخت به دانستن مهارتها اشاره دارد و حالیکه فراشناخت ، آگاهی از کنترل هوشیارانه بر آن مهارتهاست .
تحلیل فرا شناخت
واژه فراشناخت بر دانش فراگیر از فرایندهای شناختی خود و توانایی کنترل و نظارت بر آن فرایندها به عنوان تابعی از باز خورد دریافت شده از نتایج یادگیری است . بنابراین فراشناخت از دو عنصر اساسی دانش و کنترل تشکیل شده است .
دانش فراشناختی
به باورها و ادراکات فرد در مورد یک موضوع درسی یا یک تکلیف یادگیری و قضاوت در مورد تخصیص منابع شناختی به عنوان نتیجه ای از آن دانش دلالت دارد . (فلاول 1987 ؛ براون 1987 ) .
کنترل فراشناختی
به تاکتیکها و استراتژیهای که یک فراگیر برای تحقق اهداف یادگیری خاص تعبیه می کند و سازمان دهی، نظارت و اصلاح آن عملیات برای اطمینان از موثر بودن یادگیر اشاره دارد . ( جاکوبس و پاریس 1987 ).
سه مقوله دانش فراشناختی
1ـ دانش متغیرهای شخصی: دانش متغیرهای شخصی به دانش کلی فرد در مورد نحوه یادگیری انسان و پردازش اطلاعات و دانش مربوط به تفکر خود و دیگران دلالت دارد.
2ـ دانش متغیرهای تکلیف (وظیفه): مشتمل بر دانش مربوط به ماهیت تکلیف یا وظیفه مورد یادگیری و نوع پردازش مورد نیازاست.
3ـ دانش متغیرهای استراتژی: این مقوله بردانش مربوط به استراتژیهای فراشناختی و شناختی و دانش زمینه ای درباره این که چه موقع و کجا استفاده از چنین استراتژیهایی مناسب است اشاره دارد.
فرا حافظه و فرا شناخت
غالباً فرا حافظه را دانش مربوطه به حافظه و فرایندهای حافظه و فرا شناخت را دانش مربوط به شناخت و نظارت و کنترل فعالیتهای شناختی تعریف می کنند.
آموزش فراشناخت
تحقیقات اخیر نشان می دهد فراگیرانی که دارای آگاهی فراشناختی هستند فراگیران استراتژیک تری هستند و در مقایسه با دانش آموزان ناآگاه عملکرد بهتری از خود نشان می دهند (گارنر و الکساندر 1989، پرسلی گاتالا، 1990) این برتری به این علت است که آگاهی فراشناختی به افراد امکان می دهد تا برای یادگیری خود برنامه ریزی کنند.
فراشناخت و استراتژیهای مطالعه:
تحقیقات نشان می دهد آموزش مستقیم استراتژیهای مطالعه در رشته های مختلف باعث بهبود یادگیری می شوند همچنین تحقیقات نشان می دهد تعداد کمی از استادان استراتژیهای مطالعه کردن را به دانش جویان یاد می دهند. فرض آنها بر این است که دانش جویان این استراتژیها را قبلاً در دبیرستان آموخته اند. حفظ طوطی وار مطالب غالباً متداول ترین استراتژی و حتی می توان گفت تنها استراتژی یادگیری است که دانش آموزان دبیرستانی هنگامی که به دانشگاه می روند استفاده می کنند. (نیاز آذری ـ 1387، ص 65)
روشهای آموزش فراشناخت
یکی از متداول ترین روشهای آموزشی مورد استفاده برای فراشناخت با صدای بلند فکر کردن است با صدای بلند فکر کردن یک استراتژی است که در آن افراد افکار خود را هنگام خواندن یک متن یا انجام یک تکلیف یادگیری بیان می کنند از طریق این استراتژی معلمان می توانند فرایندهای فکری خوانندگان کارآمد را الگو سازی کنند و دانش آموزان نیز می توانند استراتژی مورد استفاده خود و همکلاسهایشان را تجزیه و تحلیل کنند. اما این نوع استراتژی بطور طبیعی در دانش آموزان وجود ندارد.
آموزش فراشناخت و تفاوتهای فردی
دانش، آگاهی و استفاده از استراتژیهای فراشناختی دانش آموزان تا حد زیادی متفاوت است به تواناییهای شناختی، پیشینه فرهنگی و انگیزش بستگی دارد. شواهد نشان می دهد آموزش فراشناختی نمی تواند برای همه افراد نتایج یکسانی داشته باشد. فراگیران ماهر ممکن است فقط از مقدار آموزش اندکی در زمینه استراتژی های فراشناختی بهره مند شوند.
فراشناخت و دانش آموزان در معرض خطر
در دو دهه گذشته، تحقیقات زیادی در جهت بهبود موفقیت تحصیلی دانش آموزان در معرض خطر انجام شده است. همانگونه که مک کیچی (1989) مشکلات را به شرح زیر بیان می کند:
دانش آموزان با استراتژیهای که موجب عقب ماندگی آنها در رسیدن به موفقیت می شود به سطوح عالی تر آموزش وارد می شوند.
نه پیشینه خانوادگی و نه مدرسه هیچ یک به آنها کمک نکرده تا از راههای گوناگون برخورد با موقعیتهای یادگیری ، و گزینه های غیر از کاهش یا افزایش تلاش آگاه شوند.
معلمان در مورد درست بودن نتایج یادگیری بازخوردهای زیادی به دانش آموزان می دهند اما در مورد نحوه دستیابی به این نتایج به آنها بازخوردی نمی دهند.
استراتژیهایی برای دانش آموزان جهت خواندن کتابهای درسی
1ـ به سئوالات تهیه شده توسط معلم پاسخ دهد.
2ـ سئوالات تولید شده توسط دانش آموزان را طرح کنید و به آنها پاسخ دهید.
3ـ یک نقشه مفهومی یا فهرست تهیه کنید.
4ـ برای هربخش از مطالب فصل خوانده شده خلاصه هایی تهیه کنید.
5ـ از روش بررسی متن، تنظیم سوال، خواندن، یادداشت برداری ، بازگویی و تعمق استفاده کنید.
6ـ یادداشتهایی در مورد جزئیات متن خوانده شده بنویسید.
7ـ مطالب خوانده شده را با درسهای قبلی یا دانش قبلی ارتباط دهید.
8ـ متن را با متنهای دیگر مقایسه کنید.
9ـ متن را مورد انتقاد و ارزشیابی قرار دهید.
10ـ محتوای فصل خوانده شده را در یک سناریو بکار ببرید.
11ـ در مورد خود،ارزیابی از درک متن خوانده شده بنویسید.
4ـروش تهیه کردن خلاصه برای هر مطلب
برای انجام این کار از سه روش ذیل میتوان استفاده کرد.
الف: روش کورنل :این روش برای درک مطلب و یادآوری مجدد مطالب مفید است. در این روش ستون اول برای مفاهیم و کلمات کلیدی در نظر گرفته می شود و ستون دوم به ارائه نظرات و خلاصه ها اختصاص داده می شود.
ب) روش مدخلی: در این روش، یک ستون یا یک صفحه برای متون کپی شده اختصاص داده می شود و ستون یا صفحه مجاور آن برای تفکرات شخصی در مورد متن در نظر گرفته می شود. این روش توسط برتوف (1987) تدوین شده است برای درگیر کردن دانش آموزان در متنهای مورد مطالعه مفید است.
ج) سیمپسون ونیست (1990) هفت فرایند را برای حاشیه نویسی کتابهای درسی بیان کرده اند که عبارتند از: نوشتن خلاصه های کوتاه در حاشیه های کتاب، فهرست ایده ها (علل، اثرات، ویژگیها و غیره) نوشتن مثالهایی در حاشیه، نوشتن اطلاعات کلیدی بصورت نمودار و تصاویر، پیش بینی سئوالات امتحان مربوط به متن. جلب توجه با قراردادن علامت سوال در حاشیه در مورد مطالب مبهم و خط کشیدن زیر کلمات کلیدی
آموزش فراشناخت برای فراگیران زبان انگلیسی
مروری بر تحقیقات مربوط به فرایندهای شناختی دانش آموزانی که در حال یادگیری انگلیسی هستند نشان می دهد این افراد 1) از استراتژیهای فراشناختی کمتری استفاده می کنند، 2) از استراتژیهای فراشناختی گزینشی که دارای فراوانی نسبی متفاوتی هستند استفاده می کنند، 3) کمتر استراتژیهای فراشناختی خود را بیان می کنند و 4) تمایل دارند بر درک خود نظارت کندتری داشته باشند.
پیشنهاداتی برای معلمان جهت آموزش فراشناخت در خواندن
ـ خواندن را به عنوان یک فرایند هدفمند و پیچیده نشان دهید. که نیازمند انعطاف پذیری و قضاوت است که یک سلسله مراحل، مهارتها، یا استراتژیهای منفک.
ـ برای نیازهای فردی دانش آموزان از آموزشهای فراشناختی متفاوت استفاده کنید. آنچه ممکن است برای یک نوع دانش آموزان مفید باشد الزاماً برای گروه دیگر مناسب نیست.
ـ از طریق با صدای بلند فکر کردن هنگام خواندن متنهای مختلف حداقل روزی یکبار، استراتژیهای فراشناختی موثر را الگوسازی کنید.
ـ از طریق پرسیدن سئوالات زیر در انواع موقعیتهای یادگیری ، با زبان فراشناختی در طول روز صحبت کنید.
ـ پیش از اینکه خواندن این فصل را شروع کنید چه کاری باید انجام دهید؟
ـ آیا بخشی را خواندید درک کردید؟
ـ استراتژی مورد استفاده شما چقدر موثر بود؟ آیا استراتژی دیگری موثرتر خواهد بود.
خواهد بود.
ـ دانش آموزانی را که در حال یادگیری انگلیسی هستند تشویق کنید تا استراتژیهای فراشناختی را هنگام خواندن به زبان بومی شان تمرین کنند.
ایجاد محیط فراشناختی
یک محیط فراشناختی محیطی است که آگاهی از تفکر را مورد تشویق قرار می دهد ویژگیهای محیط فراشناختی عبارتند از:
ـ انجام برنامه ریزی بصورت مشترک بین معلم، دانش آموزان و متخصصان رسانه های کتابخانه ای.
ـ مورد بحث قراردادن استراتژیهای تفکر
ـ ارزشیابی مداوم
ـ معلمان از دانش خود استفاده و بر آن نظارت می کنند و با الگوسازی آگاهانه به دانش آموزان کمک می کنند تا از تفکر خود آگاه شوند.
ـ انجام فعالیتهای پژوهشی و حل مسئله
ـ افزایش آگاهیهای فراشناختی دانش آموزان
ـ مشخص کردن مفاهیم مهم از طریق فهرست اهداف درس، مفاهیم کلیدی و ایده های اصلی روی تابلو و طرح پرسش
ـ تهیه نقشه های ادراکی توسط دانش آموزان
ـ دانش آموزان از طریق تعیین شباهتها و تفاوتها، نتیجه گیریها وارد جزئیات مطالب درسی می شوند.
استراتژیهای ایجاد رفتار فراشناختی
ـ شناسایی آنچه می دانید و آنچه نمی دانید.
ـ حرف زدن درباره تفکر
ـ تهیه دفتر ثبت اندیشه ها
ـ برنامه ریزی و خود تنظیم کنندگی
ـ تهیه سوابق یادگیری
ـ طرح یادگیری فردی
ـ گزارش خواستن از دانش آموزان در مورد امتحان
ـ گزارش دادن از فرایند تفکر
ـ خود ارزشیابی
ـ اعتبار یابی
ـ ارزشیابی با معیارهای چندگانه
تفاوت استراتژی فراشناختی و شناختی:
تفاوت آنها در این است که وقتی این استراتژیهای فراشناختی به عنوان استراتژیهای شناختی بکار می روند کارکرد آنها پردازش اطلاعات است در حالیکه کارکرد استراتژیهای فراشناختی نظارت بر یادگیری است نه تولید آن (جونانس[1]، 1988)
[1] – jonassen
تقسیم بندی استراتژیهای فراشناخت
برزین[1] (1980) استراتژیهای فراشناختی را به پنج طبقه از استراتژیهای نظارت تقسیم کرده است: برنامه ریزی ، توجه، رمزگذاری، مرور و ارزشیابی
[1] – Brezin
استراتژی برنامه ریزی
استراتژی برنامه ریزی شامل
ـ انتخاب (تعیین اهداف)
ـ آماده سازی (فعال کردن طرحواره های حافظه مربوطه)
ـ سنجش و اندازه گیری (تعیین دشواری تکلیف و عمق پردازش)
ـ تخمین و برآورد (پیش بینی پردازش اطلاعات مورد نیاز برای انجام تکلیف)
استراتژی دقت و توجه
استراتژی دقت و توجه شامل
ـ متمرکز شدن (بر مطالب)
ـ جستجو (ارتباط دادن اطلاعات ارائه شده به حافظه)
ـ مقایسه (مقایسه اطلاعات ارائه شده با حافظه)
ـ اعتباریابی (تاثیر اطلاعات ارائه شده با دانش موجود
استراتژی رمزگذاری
ـ استراتژی رمزگذاری شامل
ـ تشریح (مرتبط کردن اطلاعات ارائه شده با دانش موجود)
ـ ارتباط کیفی (ارتباط دادن اطلاعات ارائه شده با سطوح عمیق تر اثر موجود
استراتژی های مرور
ـ استراتژی های مرور شامل:
ـ تایید (استفاده از اطلاعات جدید)
ـ تکرار (تمرین یادآوری)
ـ بازنگری
استراتژیهای ارزشیابی
استراتژیهای ارزشیابی شامل:
ـ آزمون (تبیین انسجام اطلاعات جدید)
ـ قضاوت
بطور خلاصه:
هدف تمام این استراتژیهای فراشناختی نظارت بر فرایند یادگیری است
استراتژیها یاددهی و یادگیری در دنیای کلاس درس
محور الف: چگونگی آغاز فرایند آموزش
محور ب ـ چگونگی ایجاد نگرش در دانش آموزان
محور ج: چگونگی سازمان دادن به فعالیتهای کلاس درس
محور د: چگونگی بررسی تکلیف منزل، اجرای آزمونها و نظام نمره دادن
مراحل اجرای شناخت
مرحله اول، ارزشیابی تشخیصی و آگاهی از بین دانسته ها
مرحله دوم، برنامه ریزی
مرحله سوم ، خود تنظیم کنندگی
مرحله چهارم، نظارت مداوم و تجدید نظر
مطالعات و تحقیقات مربوط به فراشناخت
مطالعات فراشناختی می توان در چهار مقوله زیر طبقه بندی نمو د:
دسته اول: مطالعات نظارت با بازنگری شناختی
دسته دوم: مطالعات تنظیم شناختی
دسته سوم: مطالعات نظارت و تنظیم فراشناخت
دسته چهارم: مطالعه بررسی فراشناخت در آموزش
نتیجه گیری
اینک که به پایان بحث فراشناخت رسیدیم امیدواریم که با استفاده از پتانسیل های موجود در کشور ظرفیت سازیهای جدید در اشاعه و نهاد ینه کردن استراتژی های فراشناختی در نظام آموزش و پرورش کشور بوجود آید تا افراد حرفه ای تربیت شده که لیاقت و توانمندی حرفه ای را در اداره ـ جامعه ـ کشور ـ استان ها را داشته باشند.
منابع و ماخذ:
1-آقازاده ،محرم، احدیان ،محمد (1377). مبانی نظری و کاربرد های آموزشی نظریه فراشناخت . تهران : نور پردازان .
2- قورچیان ،نادر قلی (1377). نظریه های یادگیری و نظریه فراشناخت در فرایند یاددهی و یادگیری . انتشارات تربیت .
3-نیاز آذری ، کیومرث،(1382). فراشناخت در فرایند یاددهی و یادگیری .انتشارات فراشناختی اندیشه .
پایان
باتشکر از توجه شما