سفر اب روی زمین
پاییز 1398
مقدمه
اب مهم ترین عامل حیات است. همه موجودات زنده برای ادامه ی زندگی به اب نیاز دارند.
امروزه کم ابی در جهان به صورت یک مشکل اساسی مطرح است .
درکشور ما نیز که به طور طبیعی روی نوار بیابانی دنیا واقع شده،این مسئله جدی تر است.
از این رو استفاده درست از منابع ابی و مهار اب های سطحی از گذشته های دور مورد توجه بوده است.بنابراین مطالعه اب ها در کشور از اهمیت زیادی برخوردار است.
اب
آب کلمه ای است که ما بسیار آن را شنیده ایم و هر روز با آن سروکار داریم . با قعطی آب نیم ساعت هم برای ما سخت می گذرد است . ما هر روز با آب کارهای فراوانی انجام می
می دهیم.
برای کشاورزی فعالیت های صنعتی ساختمانی وجود آب ضروری است.
کم ابی
امروز کم آبی در جهان به صورت یک مشکل اساسی مطرح است در کشور ما نیز که به طور طبیعی روی نوار بیابانی دنیا واقع شده این مسئله جدی تر است
هواشناسی
هواشناسی دانشی است که درباره شناخت جو و هوای اطراف کره ی زمین به
مطالعه و تحقیق می پردازد. یکی از مهم ترین کارهای هواشناسی اندازه گیری
مقدار بارندگی است که در ادامه بیشتر به ان می پردازیم.
اتمسفر
هوا کره یا جو (اتمسفر):
شامل گاز هایی است که دور تا دور کره زمین را فرا گرفته است.
به چه اب هایی اب شیرین گفته می شود
ﺑﻪ آب ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻧﻮﺷﯿﺪن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد و در ﺻﻨﻌﺖ ﮐﺸﺎورزی ﺑﺘﻮان از آن ﻫﺎ ﺑﻬﺮه ﺑﺮد،اب شیرین می گویند. اب شیرین به طور طبیعی در یخچال های کوهستانی وقطبی شمالگان و جنوبگان به صورت یخ ذخیره شده اند.دریاچه های اب شیرین،رودخانه ها و نهرها،وجریان اب های زیر زمینی از دیگر منابع اب شرین شمرده می شود.منابع اب شیرین تنها 3%از کل منابع اب روی کره رمین را تشکیل می دهد.با این وجود در سراسر جهان، بسیاری آب شیرین را به راحتی هدر می دهند. بر اساس اعلام سازمان ملل متحد، حدود ۱٫۲ میلیارد نفر از مردم جهان (۱۸ درصد جمعیت جهانی)، از کمبود یا فقدان دسترسی به آب شیرین، رنج می برند.
اب کره
بیش از 75درصد سطح کره زمین را اب فرا گرفته است که مقدارکمی از ان را اب
شیرین تشکیل می دهد.به مجموعه اب های موجود در هوا کره(اتمسفر)،سطح و
درون زمین که به صورت جامد،مایع و بخار می باشند اب کره گفته میشوند.
اب کره شامل اقیانوس ها ،دریاها،رود ها و رود خانه ها و بقیه اب های سطحی ،اب
های زیر زمینی،یخچال ها …است
اب کره:هیدروسفر
اب های جاری
در زمان بارندگی مقداری از آب در حال بارش در زمین نفوذ میکند و جذب زمین میگردد. که به این مقدارآب جذب شده آب نفوذی گفته میشود.
مقدار دیگری از آب در هنگام بارش جذب درختان و به طور کلی گیاهان مشود که به این مقدار از آب بارندگی برگاب گفته می شود. مقدار باقی مانده از آب باران به صورت روان بر روی سطح زمین جاری می گردد و یا مستقیما به رودخانه و دریا ریخته میشود این آب که به صورت جاری وجود دارد رواناب گفته میشود.
باران چگونه تشکیل می شود؟
با تابش پرتو های خورشید به سطح اقیانوس ها،دریاها و دریاچه ها،اب ها تبخیر می شوند و به
بالا می روند .بخار اب در انجا به دلیل کاهش دما، متراکم و به ابر تبدیل میشود.با ادامه روند
کاهش دما،اگر درصد رطوبت و میزان دمای هوا به حد مناسبی برسد،بارش رخ میدهد.
هرگاه در فرایند متراکم شدن ابرها دمای هوای خیلی کم باشد،رطوبت هوا به شکل برف به
سطح زمین میریزد.در صورتی که دمای هوا هنگام تراکم،بالاتر از صفر درجه سلسیوس باشد،
رطوبت هوا به شکل باران به سطح زمین میریزد.اگر قطره های باران در مسیر پایین امدن به
سطح زمین از توده هوای سرد عبور کند به تگرگ تبدیل می شود.
باران به کجا می رود؟
پس از بارش،بخشی از اب تبخیر می شود و به هوا کره (اتمسفر)صعود می
کند.قسمتی از ان در سطح زمین،جاری میشود و بخش باقیمانده به درون
زمین نفوذ می کند.
چرا میزان بارش در مناطق مختلف،متفاوت است؟
ﻣﻘﺪار ﺑﺎرش در ﻣﮑﺎن ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻫﺎﯾﯽ ﻣﺜﻞ ﺗﻔﺎوت دﻣﺎ ، ﺗﻔﺎوت در رﻃﻮﺑﺖ ،ﻣﯿﺰان ﺑﺨﺎر آب ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﻮا و ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ.
ﺷﺮاﯾﻂ ﻻزم ﺑﺮای ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﺨﺎر آب ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﻮا ﺑﻪ ﻣﺎﯾﻊ ﺗﺸﮑﯿﻞ اﺑﺮ و ﺑﺎرش ﺑﺎران.
1 . ﺑﺨﺎر آب ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﮐﺎﻓﯽ در ﻫﻮا وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .
2. دﻣﺎی ﻫﻮای ﻣﺮﻃﻮب ﮐﺎﻫﺶ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ .
3. ﺳﻄﺢ ﯾﺎ ذرات ﺟﺎﻣﺪی ﻣﺜﻞ ذرات ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر ، ﮔﺮده ﮔﯿﺎﻫﺎن و … در اﺧﺘﯿﺎر
ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎی آب ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﭽﺴﺒﻨﺪ و ﻋﻤﻞ ﻣﯿﻌﺎن را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ
عوامل موثر در میزان اب رودخانه ها
اﻟﻒ ) ﺷﯿﺐ زﻣﯿﻦ : ﻫﺮﭼﻪ ﺷﯿﺐ زﻣﯿﻦ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ، ﻣﯿﺰان آب ﺟﺎری ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ.زﯾﺮا ﻓﺮﺻﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮای ﻧﻔﻮذ آب ﺑه درون زﻣﯿﻦ وﺟﻮد ﻧﺪارد.
ب ) ﺟﻨﺲ زﻣﯿﻦ : ﻫﺮﭼﻪ ﻣﯿﺰان ﺷﮑﺎف و ﺣﻔﺮه ﻫﺎی ﺳﻨﮓ و ﺧﺎک ﻫﺎی زﻣﯿﻦ ﮐﻢ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ(ﻣﺜﻞ ﺳﻄﺢ ﺷﻬﺮﻫﺎ) ، آب ﮐﻤﺘﺮی ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻧﻔﻮذ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ، ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯿﺰان آب ﻫﺎی ﺟﺎری اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ.
پ)شدت و مقدار بارندگی:هرچه شدت بارندگی و مقدار بارندگی بیشتر باشد،میزان اب جاری نیز افزایش می یابد.
ت)پوشش گیاهی:هرچه پوشش گیاهی بیشتر باشد مقداراب جاری کاهش می یابد.زیرا گیاهان حرکت اب را کند می کنند و سبب نفوذ بیشتر اب در داخل زمین می شوند
حوضه ابریز
منطقه ای که آب های سطحی آن توسط یک رود و انشعابات آن از نقاط مرتفع به سمت نواحی پست هدایت می شوند . حوضه ی آبریز نام دارد.
ابشار
علت تشکیل ابشار:
آب در مسیر جریان خود ابتدا از سنگ های سخت و مقاوم و سپس از سنگ های نرم و کم مقاومت عبور می کند بر اثر فرسایش در زمان طولانی سنگ های مقاوم باقی می مانند و سنگ های نرم از بین می روند بر اثر این اختلاف ارتفاع در مسیر رود آبشار (تند آب) پدید می آید.
تعریف آبشار :
رودخانه در مسیر خود ممکن است به محلی برسد که بستر آن به طور ناگهانی دچار اختلاف ارتفاع شود در این صورت آبشار ایجاد می شود.
دریا
دریا:
آب بسیار که محوطه وسیعی را فرا گیرد و به اقیانوس راه دارد را دریا گویند؛ مجموع آب های شور که جزء اعظم کره زمین را می پوشاند و تقریباً سه چهارم سطح زمین را در بر گرفته و در نیمکره جنوبی بیشتر از نیمکره شمالی زمین را فرا گرفته است.
دریاچه
دریاچه ها:
دریاچه محدودهٔ آبی بزرگی است که به آب های آزاد راهی ندارد (دریاچه بزرگتر از آبگیر است). بعضی از دریاچه ها به قدری بزرگ هستند که در صحبت از آن ها به عنوان دریا نام برده می شود، مانند دریاچه خزر. دریاچه ها همانند رودها جاری نمی شوند و ساکن هستند. بیشتر دریاچه ها دارای آب تازه هستند و اکثر آن ها در نیمکره شمالی هستند. بیش از ۶۰٪ دریاچه های جهان در کانادا قرار گرفته اند.
اهمیت دریاها
1-حمل و نقل
2-تامین پروتئین های دریایی
3-ذخایر نفت و گاز
الودگی دریاها
جریان های دریایی
آب دریاها به دلایل مختلف دائماً در حال حرکت است.
به حرکت آب به سمت بالا و پایین موج گفته می شود امواج دریا باعث فرسودگی و تغییر شکل سواحل شوند هنگام وقوع زمین لرزه و آتش فشان های زیر دریایی امواج بزرگی در دریا ایجاد می شود که و آن سونامی می گویند
جزر ومد
جزرو مد در اثر نیروی گرانشی ماه و خورشید ایجاد می شود به بالا آمدن آب و حرکت آن به سمت ساحل مد و به پایین رفتن آب در سواحل جزر گفته می شود برخی کشورها از جزر و مد در تولید انرژی الکتریسیته و ماهی گیری استفاده می کنند
جزر ومد
مد:بالا امدن دریا و حرکت آن به سمت ساحل
جزر:پایین آمدن آب دریا
رزمندگان از پدیده جزر ومد برای عبور از عرض رودخانه اروند استفاده می کردند.
پدیده ی جزر ومد منظم است و در زمان های معین انجام می شود بنابر این هنگام مد که سطح آب بالا می آمد ،رزمندگان با استفاده قایق از عرض اروند عبور می کردند.
تولید برق از پدیده جزر ومد
نیروگاه های تولید الکتریسیته در اعماق آب دریاها با استفاده از قدرت جزر و مد می توانند کمکی برای مسئلهٔ انرژی جامعه بشری باشند. نخستین پروژه از این نمونه با یک سیستم نوین، در حال حاضر مشغول به کار است. پره های ۱۱ متری یک توربین زیر آبی به آرامی و بدون سر و صدا در حال گردشند. این نخستین پروژهٔ تولید الکتریسیته از نیروی جزر و مد در عمق دریاست که به شیوه ای نوین به کار گرفته شده است توربین های تولید انرژی، که در عمق ۲۰ متری در فاصله ۲ کیلومتری ساحل «دوون» واقع در جنوب غربی انگلیس کار می کنند حاصل ۴ سال تلاش مهندسان و کارشناسان دانشگاه کاسل آلمان است.
استفاده از جزر ومد برای ماهیگیری
برای ماهیگیری با استفاده از جزر و مد از نوعی تور که شکل نیم دایره ای دارد ، استفاده می شود . این تور در ساحل دریا نصب می گردد . در زمان مد که آب به سمت ساحل می آید ، ماهی ها برای تغذیه به این قسمت می روند . ( به این دلیل که در این قسمت موجودات زیادی وجود دارند که با تابش نور خورشید و وجود جریان هوا در آن جا رشد کرده و باعث ایجاد منابع تغذیه ی مناسبی برای ماهی ها می شوند . از این رو ماهی ها در زمان مدها به این قسمت برای تغذیه هجوم می برند ) . با پایین آمدن سطح آب و حرکت آن به سمت دریا ماهی ها در مسیر بازگشت شان با این تورها مواجه می شوند و بنابراین نمی توانند به دریا بروند . به این صورت ماهی ها به دام افتاده و صید می شوند .
یخچال ها
مناطقی از کره ی زمین که میانگین دمای هوا کم تر ازصفر است،بارش به صورت برف است با انباشته شدن برف طی سال های متمادی در این نواحی یخچال تشکیل می شود.
عصر یخبندان
بین ۶۰۰ هزار تا ۱۰ هزار سال پیش، زمین دوره های شدیدی از هوای سرد را طی کرد که عصر یخبندان نامیده می شوند. در هریک از این دوره ها، یخچالهای طبیعی وسیعی بخش زیادی از آمریکای شمالی، آسیا و اروپا تا نزدیکی لندن در انگلستان را پوشاند. بسیاری از دریاچه ها، دره ها و تپه هایی که امروز می بینیم، با این صفحه های یخی پوشیده شده بودند. نخستین مردمانی که در آمریکا ساکن شدند و از آسیا به آلاسکای امروزی آمدند، از یک گذرگاه یخی به بلندی ۱۰۰۰ متر گذشتند.
مخروط افکنه
مَخروط اَفکَنه (که بادبزن آبرفتی هم نامیده شده) ته نشست های بادبزنی شکلی هستند که به وسیله رودخانه ها در محل هایی که شیب آن ها بطور ناگهانی کم می شود پدید می آیند. هنگامی که آبراهه ها از دره های پرشیب کوهستان وارد منطقه کم شیب و دشت شوند، به دلیل کاهش سرعت آب رسوبات خود را به صورت مخروط بازشده ای به جا می گذارند که مخروط افکنه یا مخروط آبرفتی نامیده می شود. مخروط افکنه در نواحی خشک و نیمه خشک که پوشش گیاهی بیش تر به صورت پراکنده است، گسترش زیادی دارد. مخروط افکنه ها معمولاً در محل خروجی دره به دشت پدید می ایند.
پایان