System
Chapter 2
نظریه سیستمهای عمومی
نظریه سیستمها در سال 1940 بوسیله برتالنفی مطرح شد. وی مخالف تقلیل گرایی بود و نظریه خود را تحت عنوان نظریه سیستم های عمومی منتشر کرد.
نظریه سیستمها بر این اصل استوار است که :
در عمق تمام مسائل، یک سری اصل و ضابطه موجود است که بطور افقی تمام نظام های علمی را قطع می کند و رفتار عمومی سیستمها را کنترل می نماید. یعنی می توان به یک سری از اصول و ضوابط اولیه دست یافت که تعریف کننده رفتار عمومی سیستمها صرفنظر از نوع آنهاست. این بدان معنا نیست که یک تئوری عمومی بتواند جایگزین تئوری های خاص نظامهای علمی مختلف گردد، بلکه فقط سعی دارد بصورت یک هدایت کننده (مانیتور) عمل نماید
1- هدفمندی
هدفمندی جزئی از ویژگی های هر سیستم است.
کلیه سیستمهای طبیعی از روشهای مختلف در صدد برآورده ساختن اهداف معین شده خود هستند.
تعیین اهداف سازمانها به عنوان سیستمهای اجتماعی کار دشواری است.
چرچمن می گوید: هدف سیستم آن چیزی است که از فعالیتها و عملیات اجرایی آن کاملا مجزاست.
ویژگی های سیستم
2- گرایش به فنا(آنتروپی)
گرایش به فنا، کهولت و بی نظمی حالتی است که در همه سیستمها وجود دارد.
اگر سیستم به حال خود رها شود و هیچ داده یا انرژی از عوامل بیرونی دریافت نکند رو به بی نظمی خواهد رفت.
اگر در سیستمی سرعت بی نظمی رو به افزایش باشد به آن آنتروپی مثبت گویند.
اگر سیستمی با بی نظمی مبارزه کند به آن آنتروپی منفی گویند.
3- گرایش به کمال و رشد و توسعه:
سیستم ها تحت تاثیر دو نیروی متضاد هستند: نیل به کمال و هستی و نیل به زوال و نیستی.سیستم تا زمانی حیات دارد که نیروی اول غالب بر نیروی دوم باشد. ضمن آنکه از موجودیت خود دفاع نمایند منابع بیشتری نیز از محیط جذب کرده و رشد کنند؛
تلاش برای کسب تعادل نسبی در مواجهه با یک محیط بزرگ و فعال، به شکل گیری واحدهای تخصصی به نام سلول منجر می شود. در واقع شکل گیری سلولها، پاسخی به تمایل سیستم به تخصص گرایی است.
4- بازخورد
5- تبعیت از الگوی تناوبی
6- درجستجوی ثبات و پابرجایی
یکی از حالتهای سیستمهای باز و پیچیده حالت ثبات و پابرجایی در برابر تغییرات است. سیستمهای باز همواره در معرض ورودی های جدید و بازده خروجی ها هستند و بر این اساس باید به وسیله ای مستقل از اختلالات احتمالی جلوگیری نمایند.
برای اینکه سیستمها شخصیت و هویت خود را ار دست ندهند و تعادل و نظم در آنها برقرار بماند نیازمند تعادل نیروها و جریانهای ورودی و خروجی هستند که به آن هموستاسیس یا حالت پابرجایی و خودنگهدارنده پویا می گویند.
دو نوع فعالیت به منظور ایجاد این حالت در سیستمها انجام می گردد
فعالیت نگهدارنده که موجب جلوگیری از خروج سیستم از حات تعادل می گردد.
فعالیت انطباق که برای تنظیم نحوه دگرگونی نیازهای داخلی و خارجی سیستم در طی زمان است.
7- حالت هم افزایی یا سینرژی
مجموع نیروی های اجزا با یکدیگر از مجموع نیروی کل سیستم بزرگتر است.
انواع تجزیه و تجلیل سیستم:
1- کارکردی: در حین تجزیه و تحلیل عناصر سیستم را به صورت منفرد مد نظر می گیریم.
2- ساختاری: در تجزیه و تحلیل سیستم کل آن و روابط میان اجزا مهم است
مفهوم سازگاری در سیستم:
قدرت سازگاری یک سیستم به معنای توان یادگیری سیستم برای تغییر عملیات دورنی، به منظور هماهنگی با تغییرات محیطی است. مقاومت در برابر اثرات تغییر در پارامترها را سازگاری می گویند.
برای بررسی میزان سازگاری سیستم باید تغییر در ورودی های سیستم مورد بررسی قرار گیرد. معمولا قدر ت سازگاری سیستم موجب می شود که خروجیهای اصلی سیستم تغییر نکنند.
سازگاری، ویژگی سیستمهای باز است. حیات سیستمهای باز به میزان توان آنها در تنظیم متغیرهای خود برای انطباق با اغتشاشهای بیرونی بستگی دارد
سازمانها برای افزایش قدرت انطباق خود با محیط از دو روش ” متنوع ساختن محصولات و خدمات“ و ” منعطف ساختن ساختار سازمانی“ استفاده می کنند.
منعطف ساختن ساختار سازمانی مستلزم وجود عدم تمرکز در سیستم است.
واکنش: رخدادی است که به دلیل وقوع تغییر یا رخداد دیگری در سیستم یا محیط بوقوع می پیوندد. در این گونه مواقع، واکنش سیستم، امری«لازم و کافی» است.
پاسخ: شبیه واکنش است با این تفاوت که امری لازم است ولی کافی نیست. زیرا سیستم، خواص ساختاری خود را در برابر محرک، تغییر نمی دهد و فقط حالت سیستم تغییر می کند. در حالیکه در«واکنش»، ساختار و حالت سیستم تغییر می کند.
انواع رفتار سیستم
اقدام: رخدادی است که ضرورت آن ناشی از تغییر در سیستم یا محیط نیست. یعنی وقوع این رخداد، اجباری و لازم نیست بلکه سیستم خود آن را اراده می کند. از این رو نمی توان برای آن حد کفایتی قائل شد.
شیوه های عکس العمل سیستم در برابر محیط:
1- تعمیر و نگهداری:
کارهایی هستند که سیستم در درون مرز خود انجام می دهد و هدف از انجام آنها حصول اطمینان از انجام صحیح وظایف، از روشهای درست و مناسب است. فعالیتهای تعمیر و نگهداری، در بر گیرنده موارد ذیل هستند:
*شناسایی زمان وقوع مساله
*کسب دانش لازم برای حل مساله
* تامین زمان و منابع لازم برای حل مساله
2- دفاع:
سیستمها برای بدست آوردن منابع ضروری ( از آنجا که منابع کمیاب هستند). با سایر سیستمها به رقابت می پردازند که در نتیجه این رقابت، تضادهایی بین آنها بوجود می آید. به گونه ای که هر سیستم به سیستم دیگر به عنوان یک منبع نگاه می کنند و لذا سیستمها به دفاع از موجودیت خود می پردازند.
فعالیتهای دفاعی، فعالیتهای هزینه افزا هستند که بطور مستقیم به کسب اهداف سازمان کمک نمی کنند ولی وجود آنها برای حفظ موجودیت در برابر سیستمهای در حال رشد ضرورت دارد.
3- رشد:
سیستمها با برقراری رابطه میان عناصر درونی خود و عوامل محیطی تلاش می کنند. ضمن آنکه از موجودیت خود دفاع نمایند منابع بیشتری نیز از محیط جذب کرده و رشد کنند؛ که البته فراگرد عملی رشد حالت دو سویه خواهد داشت. بگونه ای که با سایر سیستمها تبادل منابع خواهد نمود؛ این حالت را در نظریه عمومی سیستمها«تعادل نسبی» می گویند که در این حالت سیستم ضمن انجام فعالیت های نگهدارنده به اقدامات انطباقی با محیط می پردازد.
هر سیستمی برای بقاء رشد و سودآوری خود 3 نوع آرایش درونی در خود ایجاد می کند:
1- آرایش ساده:
نوع تعادل ایجاد شده در سیستمهای ساده،صرفاً به اندازه سیستم و محیط آن و نیروهای نسبی آنها بستگی دارد. این تعادل از طریق حلقه کنش، واکنش که آنرا اصطلاحاً«حلقه عمل» یا«حلقه نخستین» می نامند ایجاد می شود.
نحوه ارتباط اینگونه سیستمها با محیط، شکل ثابتی دارد؛ زیرا سیستمهای مذکور قادر به تغییر رفتار خود نیستند؛ بنابراین وقوع تغییرات عمده در محیط منجر به نابودی آنها خواهد شد.
انواع آرایش درونی سیستم:
2- آرایش خود تنظیمی یا سایبرنتیکی
تعامل در سیسمتهای خود تنظیم، از تعاملهای فیزیکی و کنش-واکنشی حلقه نخستین، پچیده تر شده و به برقراری تعامل اطلاعاتی با محیط می انجامد که«حلقه دوم» یا«حلقه کنترل» نامیده می شود.
نقطه ضعف سیستمهای خود تنظیم آن است که نمی توانند استراتژی خود را تغییر دهند در حالی که محیط می تواند تاکتیکهای خود را عوض کند. سیستمهای خود تنظیم فقط می توانند تغییرات محیطی را شناسایی و ثبت کنند ولی نمی توانند برنامه خود را تغییر دهند.
سیستم های سایبرنتیکی سه ویژگی اساسی دارند:
1- خودتنظیمی
2- پیچیدگی بسیار زیاد
3- احتمالی بودن: میزان قطعیت رفتار سیستم
هر سیستمی که عملکرد آن با نوعی درصد خطا همراه است، احتمالی می باشد
تشخیص رخدادهای محیطی و شناسایی آنها در قلمرو محتوا صورت می گیرد و تعبیر و تفسیر رخدادها و تعیین آثار آنها در قلمرو فراگرد انجام می شود.
قلمرو محتوی: تشخیص رخدادهای محیطی و شناسایی آنها(چه چیزی در حال رخ دادن است؟)
قلمرو فراگرد: تعبیر و تفسیر رخدادها و تعیین آثار آنها(سازمان چگونه واکنش نشان دهد؟)
وجود تلاطم در محیط برای توسعه عملکرد سیستم حیاتی است.
3- آرایش سیستم یادگیرنده
در این نوع سیستمها، حلقه های بازخور اول و دوم به وسیله«حلقه بازخور سوم» یا«حلقه خط مشی» حمایت می شوند که بر این اساس سیستم، عملکرد خود را تجزیه و تحلیل می کند و متناسب با نتایج آن، تغییراتی را در سیاستهای خود، برای رویارویی بهتر با تغییرات محیطی به وجود می آورد.
سیستم های بازخور نوع اول ( سیستم های حفظ کننده هدف):
این سیستم ها بر اساس یک برنامه منظم و بدون در نظر گرفتن تغییرات محیطی به کار خود ادامه می دهند. این سیستم ها فقط انحراف از هدف را شناسایی می کنند و به اصلاح آنها دست می زنند. هدف آنها حفظ سیستم در یک حالت مطلوب و متعادل است.
این سیستم ها قادر به ارائه پاسخ شرطی به محیط نیستند چرا که حافظه ندارند.
طبقه بندی سیستم های بازخور
سیستم های بازخور نوع دوم(سیستم های خود کار تغییر دهند هدف) :
این سیستم ها دارای حافظه هستند و می توانند از بین گزینه های مختلف بهترین پاسخ را به تغییرات محیطی بدهند. این نوع سیستم می تواند هدف خود را متناسب با نیازهای سیستم تغییر دهد. در این سیستمها پچیدگی وجود دارد ولی قابلیت پیش بینی نیز میسر است
توان سیستم برای ذخیره سازی و فراخوانی اطلاعات گذشته و همچنین قدرت انتخاب گزینه های متفاوت برای پاسخگویی به تغییرات محیطی را یادگیری سیستم می نامند.
سیستم های بازخورد نوع سوم (سیستم های هوشمند تغییر دهنده هدف):
این سیستم ها می توانند علاوه بر ذخیره سازی اطلاعات، از حافظه خود کمک بگیرند و اقدامهای جدیدی را برنامه ریزی کنند. این سیستم ها علاوه بر خود کنترلی، خود آگاهی نیز دارند.
قانون ضرورت تنوع:
با افزایش پیچیدگی سیستم، شناخت و کنترل آن دشوارتر می شود و تبیین روابط درونی آن سخت تر می گردد، در نتیجه پیش بینی رفتار آن کمتر می گردد.
اشبی معتقد است. هر چه سیستم پیچیده تر می گردد، باید تنوع موجود در سازوکار کنترل آن بیشتر شود. وی این اصل را قانون ضرورت تنوع می نامد.
از دیدگاه غیرکمی، پیچیدگی کیفیت با خاصیتی برای سیستم است که در نتبجه تعامل چهار عامل حاصل می شود:
1- تعداد عناصر تشکیل دهنده سیستم
2- ویژگی های هر یک از عناصر سیستم
3- میزان و نحوه تعامل عناصر سیستم
4- درجه نظام یافتگی ذاتی سیستم
پیچیدگی
سیستمهایی را که تعریف تفصیلی آنها، به دلیل پیچیدگی بسیار زیاد، امکان پذیر نیست، به منزله یک«جعبه سیاه» در نظر می گیرند. در این روش از طریق بررسی خروجی ها، به محتویات جعبع سیاه پی می برند. برای این کار با ایجاد تغییر در ورودیها، تغییر در خروجی ها را طبقه بندی و ارزیابی می کنند و مترصد مشاهده نظم جدید در رفار سیستم می باشند. فن جعبه سیاه بر مطالعه روابط میان تحلیلگر و سیستم و هرگونه اطلاعاتی که از سیستم بدست می آید و نحوه کسب آن اطلاعات دلالت دارد. تحلیلگران ماهر و دانا، توانایی بالایی در تشخیص و متمایز ساختن قواعد رفتاری سیستم دارند.
فن جعبه سیاه
1- دستکاری ورودی؛ از طریق فرایند آزمون و خطا
2- طبقه بندی خروجی
3-استفاده از تبدیل کننده های«چند به یک»؛ و در نتیجه کاهش تنوع سیستم
گامهای فن جعبه سیاه
1-تمایل تحلیل گر به ساده سازی بیش از حد یک پدیده پیچیده- از طریق تفکیک آن به اجزای کوچکتر- را کاهش میدهد
2-در برخورد با پیچیدگی، فرایند گزینش خاصی را برحسب مجموعه ای از«انشعابهای دوتایی» شکل می دهد؛ به این طریق تحلیلگر جعبه سیاه که با یک خروجی دو حالته و تعداد زیادی متغیر ورودی سروکار دارد، متوجه می شود که برای نمایش یک حالت خروجی، چگونه باید روابط درونی سیستم مورد نظر خود را تغییر دهد.
مزایای فن جعبه سیاه