سلول
فهرست
تعریف سلول
ساختار سلول
سلول پروکاریوتی
سلول یوکاریوتی
انواع سلول
اجزای تشکیل دهنده(جانوری)
سلول های گیاهی
پدید آورنده
تعریف سلول
سلول – واحد ساختاری بنیادین و کوچک ترین واحد زنده در تمام موجودات زنده است. سلول کوچک ترین موجود ی است که به عنوان یک موجود زنده می توان آن را در نظر گرفت. سلول ها واحد های سازنده ی حیات نیز نامیده می شوند. موجودات زنده را نیز بر حسب سلول هایشان می توان به دو دسته تک سلولی ( شامل آغازین و باکتری ها ) و پر سلولی ( مثل انسان ) گروه بندی کرد. بیشتر سلول های گیاهی و جانوری بین 1 تا 100 میکرون قطر دارند و درنتیجه بدون میکروسکوپ دیده نمی شوند.
سلول توسط رابرت هوک در سال 1655 کشف شد. نظریه ی سلولی نیز اولین بار در سال 1839 توسط ماتیاس جاکوب شلایدن و تئودور شوان پایه ریزی شد. این نظریه این موضوع را بیان می کند که سلول ها واحد های سازنده موجودات زنده ه ستند و هر سلولی از یک یا تعداد بیشتری سلول تشکیل شده است. و هر سلولی که الان وجود دارد از یک سلول قبلی به وجود آمده است .
نخستین شکلی که از سلول مشاهده شده است.
بازگشت به فهرست
اندامک های درون سیتوپلاسم؛۱-هستک، ۲-هسته، ۳-ریبوزوم، ۴-وزیکول، ۵-شبکه آندوپلاسمی، ۶-دستگاه گلژی، ۷-اسکلت سلولی، ۸-شبکه آندوپلاسمی صاف، ۹-میتوکندری، ۱۰-واکوئل، ۱۱-سیتوپلاسم، ۱۲-لیزوزوم، ۱۳-سانتریول
سیتو پلاسم:
مایع دربرگیرندهء اندامک هاو حاوی ترکیبات سلولی . و یکی از قسمت های اصلی سلول که قسمت های اصلی سلول به جز غشاء در آن قرار دارد.
غشاء سلولی
غشای سلولی ساختمانی است به ضخامت 7 تا 10 نانومتر که محدوده سلول را معین کرده و به عنوان سدی انتخابی ، مبادله مواد بین سلول و محیط اطرافش را کنترل می کند. بنابراین اولین نشانه آسیب سلولی ، متورم شدن سلول می باشد که در اثر از بین رفتن قدرت انتخابی غشا و هجوم مواد به داخل سلول بوجود می آید. غشاء ساختمانی است لیپوپروتئینی یعنی بطور عمده از لیپیدها و پروتئینها تشکیل شده ، با وجود این ، مقدار کمی کربوهیدراتها نیز در ساختمان آن شرکت دارد.
هسته سلول
هسته ساختمانی است گرد یا بیضوی به ابعاد 5 تا 10 میکرون که همه سلولهای بدن بجز گویچه های قرمز حاوی هسته می باشند. اغلب سلولها دارای یک هسته ، برخی دارای دو هسته (سلولهای کبدی) و معدودی دارای هسته های متعدد می باشند (سلولهای عضله مخطط). شکل و موقعیت هسته در هر سلول بستگی به شکل سلول دارد. هسته همه فعالیتهای حیاتی سلول از قبیل سنتز پروتئین ، تقسیم ، تمایز و رشد سلولی را کنترل می کند. هسته از نظر ساختمانی از سه قسمت غشای هسته ، کروماتین و هستک تشکیل شده است.
ریبوزومها
ریبوزومها ذرات بسیار کوچک و متراکمی با ابعاد 15 تا 25 نانومترند که عمدتا از 7RNA و مقداری پروتئین ساخته شده اند. از نظر ساختمانی از دو زیرواحد کوچک و بزرگ تشکیل شده اند که هر دو زیرواحد در هستک ساخته شده اند و جهت شرکت در پروتئین سازی به سیتوپلاسم منتقل شده اند.
شبکه آندوپلاسمی
شبکه آندوپلاسمی با میکروسکوپ الکترونی به صورت وزیکولهای پهن یا لوله های پهن و دراز منشعب و مرتبط با هم شاهده می گردند. این لوله ها و وزیکولها شبکه بهم پیوسته و وسیعی را در داخل سیتوپلاسم بوجود می آورند که به دو صورت صاف (SER) و دانه دار (RER) دیده می شود. شبکه آندوپلاسمی صاف فاقد ریبوزوم در سطح خود می باشد و با داشتن آنزیمهای خاص وظایفی از جمله متابولیسم لیپیدها ، خنثی سازی سموم و ذخیره کلسیم را بر عهده دارد. شبکه آندوپلاسمی دانه دار ، دارای ریبوزوم در سطح خود می باشد. بنابراین در پروتئین سازی دخالت دارد. (حمل مواد در سلول)
دستگاه گلژی
دستگاه گلژی ، از کیسه ها و واکوئلهای پهن محدبی تشکیل شده که بطور موازی روی هم چیده شده اند. منحنی بودن کیسه های تشکیل دهنده دستگاه گلژی باعث می شود که این ارگانل از نظر شکل ظاهری دارای یک سطح محدب (cis) و یک سطح مقعر (Trans) باشد. گلژی معمولا در بالای هسته قرار دارد، ولی جایگاه آن در سلولهای مختلف ممکن است متفاوت باشد. وظیفه گلژی شرکت در پروتئین سازی با همکاری شبکه آندوپلاسمی دانه دار می باشد. پروتئینهای ساخته شده در شبکه آندوپلاسمی دانه دار ، توسط وزیکولهای حامل به دستگاه گلژی منتقل می گردند. چون وزیکولهای حامل به سطح محدب گلژی اتصال می یابند، سطح محدب گلژی را سطح سازنده نیز می نامند.
میتوکندری
میتوکندری ارگانلی است گرد یا میله ای که ابعاد آن 0.5 تا 1 میکرون می باشد. به عنوان مرکز مولد انرژی سلول می باشد که قادرند انرژی شیمیایی نهفته در مواد آلی مختلف را به انرژی قابل استفاده سلول یعنی آدنوزین تری فسفات (ATP) تبدیل نمایند. بنابراین هرچه مصرف انرژی سلول بیشتر باشد، اندازه میتوکندری ها بزرگتر و تعداد آنها بیشتر خواهد بود و برعکس. حتی در درون سلول میتوکندریها در بخشی از سلول قرار می گیرند که نیاز به انرژی جهت انجام فعالیت بیشتر باشد
بازگشت به فهرست
ساختار سلول
دو نوع اصلی سلول وجود دارد. سلول های یوکاریوتی ( که اغلب به شکل جانداران پرسلولی و پیچیده هستند ) و سلول های پروکاریوتی(ش.3) ( که جانداران تک سلولی مثل باکتری ها از این نوع هستند). در اسلاید های بعد ویژگی های سلول های یوکاریوتی و پروکاریوتی را بررسی می کنیم.
شکل 3
بازگشت به فهرست
انواع سلول
بدن انسان از تریلیون ها سلول تشکیل شده. هر گروه کاری انجام می دهند و با هم همکاری دارند تا ما به حیات ادامه دهیم. بیش از 200 نوع سلول در بدن توسعه می یابد و هر سلول ، ساختاری ویژه دارد که با کاری که انجام می دهد ، مطابقت دارد. اگرچه گروههای بسیاری با توجه به مشخصات ویژه آنها شناسایی شده، بیولوژیست ها ، سلولها را با توجه به قابلیت های کلی آنها به دسته هایی تقسیم کرده اند.
سلولهای اپیتلیال
سلولهای اپیتلیال ، به عنوان یک پوشش در درون و بیرون بدن ایفای نقش می کنند. این سلولها می توانند گرد باشند یا مکعبی شکل ، یا تخت باشند. و اغلب سیلیا(مژک) دارند. مژک ها زائده های مویی شکل کوچک ، بر سطح آنها است که بوسیله این مژک ها مواد خارجی را جارو می کنند.
سلول های عصبی(نورون)
سلولهای عصبی مغز و نخاع و تمام عصب های منشعب از این دو را می سازند. ساختمان دراز و باریک سلولهای عصبی به آنها کمک می کند تا سیگنال های عصبی را در کل بدن هدایت کنند.خیلی از سلولهای عصبی ، لایه ای از چربی روی خود دارند که کمک به جریان سریع تر سیگنال ها می کند. البته در فواصلی این لایه های چربی قطع می شوند و از همین قسمت های برهنه کار انتقال انجام می شود. پوشش دار بودن کمک می کند تا سیگنال به شکل پرشی در نقاط برهنه فقط فرود بیاید.
سلولهای گیرنده نوری
دو نوع سلولهای گیرنده نوری داریم. سلولهای میله ای و سلولهای مخروطی. این سلولها در شبکیه چشم قرار دارند. که به ما قدرت بینایی می دهند. همچنین تشخیص رنگ هم توسط این سلول ها است.
سلول های استخوانی
اگرچه بافت استخوانی شامل انواع سلولها است ، ولی عمده سلولها نوعی سلول به نام استئوسیت(سلول استخوانی) است. این سلولها ساختار استخوان را می سازند و آزاد سازی کلسیم به خون را کنترل می کنند.
سلول های عضلانی
سلول های عضلانی ، که به نام فیبرهای عضلانی نامیده می شوند، سلولهای دوکی شکلی هستند که در دسته هایی قرار می گیرند و عضلات را می سازند. ساختار کشیده آنها ، به آنها اجازه می دهد که واحدهای ساختمانی آنها به نام اکتین و میوزین بتواند نقش انقباضی خود را انجام دهد.
سلولهای چربی
سلولهای چربی ، نقش ذخیره چربی را بر عهده دارند. و در مواقع لزوم آن را آزاد می سازند. آنها حوالی اندامهای داخلی و زیر پوست وجود دارند.
سلولهای قرمز خون
سلولهایی کوچک و گرد و دیسکی شکل هستند. نقش این سلولها انتقال اکسیژن در بدن است. ساختار خاص آنها اجازه می دهد با فشرده کردن خود از رگهای کوچک عبور کنند و اکسیژن را به همه جا برسانند.
سلولهای سفید خون
سلولهای سفید خون ، مانند ماکروفاژ یا لکوسیت ، آزادانه ، در حال پرسه هستند. آنها با باکتری ها یا مواد خارجی مبارزه می کنند. و این کار را با بلعیدن و نابود کردن آنها انجام می دهند. این سلولها همچنین در تنظیم سیستم ایمنی نقش دارند.
سلول های بنیادی
سلولهای بنیادی،سلولهایی با توان بالا هستند که قابلیت تکثیر و خودنوسازی بالادارند.تا بحال دو نوع سلول بنیادی مختلف در بدن شناسایی شده است:
1 ) سلولوهای بنیادی خونساز
2) سلولهای بنیادی مزانشیمال.
محل استقرار این سلولها در فضای مغز استخوان می باشد.تاکنون بیش از 60 نوع بیماری کشنده و صعب الاعلاج با استفاده از روش پیوند سلولهای بنیادی خونساز درمان پذیر شده اند.ولی مطالعات بالینی بسیاری نیز در زمینه استفاده از سلولهای بنیادی مزانشیمی در حال انجام است. وظیفه بانک سلولهای بنیادی ایران یافتن دهنده سازگار برای گروهی از بیماران است که بیمارشان با سلولهای بنیادی خونساز قابل علاج می باشد ولی دهنده سازگار در خانواده خود ندارند.
این 60 نوع بیماری در 5 گروه اصلی قرار می گیرند:
1. بیماریهای خونی بد خیم مثل لوسمی ها و لنفوم ها و…
2. بیماریهای خونی غیر بدخیم مثل آنمب آپلاستیک،تالاسمی ماژور،آنمی فانکونی و …
3. بیماریهای نقص ایمنی ارثی مثل SCID،LAD، ویسکوت آلاریچ و…
4. نقائص ارثی متابولیسم مثل استئوپتروز، موکوپلی ساکاریدوز و …
5. تومورهای جامد مثل نوروبلاستوم و…
اهداء سلول = اهداء زندگی
بدینوسیله به اطلاع کلیه افرادی که داوطلب ثبت اطلاعات HLA خود در "بانک اطلاعاتی HLA اهدا کنندگان سلولهای بنیادی ایران" وابسته به مرکز تحقیقات هماتولوژی-انکولوژی و پیوند سلولهای بنیادی هستند می رساند این بانک با هدف یافتن دهنده سازگار برای پیوند آن دسته از بیماران نیازمندی که فاقد دهنده سازگار در خویشاوندان خود می باشند راه اندازی شده است و آماده دریافت اطلاعات HLA شما می باشد.
از کلیه داوطلبین علاقمند دعوت می شود جهت شرکت در این طرح خداپسندانه به دفتر بانک اطلاعات اهداکنندگان سلولهای بنیادی ایران واقع در ضلع جنوبی بیمارستان شریعتی مراجعه نمایند. به تازگی در شهر تبریز و در بیمارستان امام رضا (ع) مکانی برای تحقیقات روی سلول های بنیادی ایجاد شده است و در آینده ای نزدیک جزو چهار بیمارستان ایران خواهد بود که در آن سلول را از خون جدا میکنند و اهداء میکنند , بدیهی است که با افتتاح کامل این مرکز بسیاری از بیماران ایرانی و خارجی برای درمان خود به شهر تبریز مراجعه میکنند.
بازگشت به فهرست
سلول های پروکاریوتی
سلول های پروکاریوتی سلول هایی هستند که نسبت به یوکاریوت ها بسیار کوچک تر و ساده تر می باشند. این سلول ها فاقد هسته و بیشتر اندامک هایی هستند که در سلول های یوکاریوتی یافت می شود. دو نوع جاندار وجود دارد که دارای سلول های پروکاریوتی هستند: باکتری ها و آرکی باکتری ها
ماده ژنتیک سلول های پروکاریوتی یک عدد کروموزوم ) مولکول(DNA است که در تماس مستقیم با سیتوپلاسم قرار دارد. به ناحیه ای از سیتوپلاسم, سلول پروکاریوتی که هسته در آن قرار دارد ناحیه نوکلئوئید گفته می شود.
بازگشت به فهرست
سلول های یوکاریوتی
گیاهان – جانوران – قارچ ها و آغازیان همه دارای سلول های یوکاریوتی هستند. این سلول ها می توانند حتی هزاران بار بزرگتر از سلول های ساده ی پروکاریوتی باشند. اصلی ترین تفاوت سلول های یوکاریوتی و پروکاریوتی در این است که سلول های یوکاریوتی دارای اندامک ها و بخش های داخل سلولی احاطه شده توسط غشا های داخل سلولی هستند که در این بخش ها فعالیت های متابولیک خاصی انجام می گیرد. مهم ترین این اندامک ها هسته است. هسته بخشی از سلول یوکاریوتی است که توسط دو لایه غشای پلاسمایی ( 4 لایه فسفولیپید ) پوشیده شده است و حاوی ماده ژنتیک سلول یوکاریوتی می باشد. نام یوکاریوت ها نیز که در لاتین به معنی "هسته واقعی" می باشد از همین گرفته شده است.
بازگشت به فهرست
پایان
بازگشت به فهرست