پاورپوینت زیست شناسی جانوری جزوه درسی و تحقیق

زیست شناسی جانوری (جزوه درسی و تحقیق)

پیشگفتار:
هدف نهایی این درس اشنایی با ماده، حیات و منشا حیات و عناصر و مولکولهای مختلف سازنده سلول و موجودات زنده،
تاکسونومی یا طبقه بندی موجودات زنده و گروههای مختلف جانوران
از پروتوزوآ تا خارپوستان از یکدیگر
از نظر طرز زندگی و ساختمان بدنی است.

فصل اول
آشنایی با حیات
هدف اصلی آشنایی با روش علمی عناصر و مولکولهای سازنده موجودات زنده و منشا حیات است.

زمینه علمی
بررسی و شناخت موجودات زنده، موضوع دانش زیست شناسی است.
مطالعه زیست شناسی با دو پرسش آغاز می شود:
الف: علم چیست؟
ب: ”جاندار” چه ویژگیهایی دارد؟
از زمان گالیله هر چیزی بر روشهای علمی منطبق باشد ”علم“ نامید میشود.
دانشمندان می کوشند با استفاده از چند گام مربوط به هم به نام روش علمی مسایل علمی را حل کنند.

مشاهده

طرح پرسش

فرضیه سازی

آزمایش

دسته آزمایش دسته گواه(شاهد)

مدرک

نتیجه گیری و فرضیه سازی

گزارش عمومی
برای فرضیه سازی معمولا از منطق استقرایی استفاده میشود.

ماده و حیات
موجودات زنده از قوانین فیزیکی و شیمیایی تبعیت می کنند.زنده بودنشان بخاطر غیر عادی بودن ماده سازنده انهاست برای شناخت این سازمان یافتگی غیرعادی، مطالعه شیمی حیات ضرورت دارد.

تمام مواد موجود در جهان از ساختار های اصلی یا عناصر ساخته شده اند. هر عنصر به وسیله یک یا دو حرف که از الفبا انگلیسی و یا لاتین مشتق شده است مشخص می شود. هر عنصر از واحدهای بی نهایت کوچکی به نام اتم تشکیل شده است.

پیوند یونی یا الکترووالانسی
در این روش تمایل عناصر به این است که با کامل کردن لایه خارجی خود به ثبات برسند. الکترونهای لایه خارجی از صفر تا هشت الکترون متغیر است. چنانچه لایه خارجی صفر یا هشت باشد عنصر از نظر شیمیایی غیرفعال است. ترکیباتی که از انتقالات الکترونی و کشش متقابل یونهای حاصل پدیدار می شود ترکیبات یونی نام دارند. پیوندهایی شیمیایی موجود در ترکیبات یونی از نوع پیوندهای یونی یا پیوندهای الکترووالانسی هستند.

پیوند کووالانسی یا سهیم شدن الکترونها
ثبات اتمها می تواند از طریق سهیم شدن الکترونها نیز به دست آید.

پیوند هیدروژنی ( پیوندهای ضعیف تر)
علاوه بر پیوندهای یونی و کوالانسی انواع مختلفی پیوندهای ضعیف تر بین اتمها و مولکولها وجود دارد. این پیوندهای ضعیف تر به طور عمده مسئول ساختمان سه بعدی بسیاری از مولکولهای زیستی نظیر پروتئینها و صفات زیستی آنهاست.

نیروی واندروالس
نیروی ضعیفی است که در نتیجه ایجاد دوقطبیهای موقت به وجود می آید. نیروی واندروالسی نقش مهمی در واکنشهای آنزیمی به عهده دارد. فسفولیپیدها عمدتاً به وسیله این نیروها نگهداری می شوند.

اسید، باز و نمک
هر مولکولی که در یک محلول تفکیک شده و یون H آزاد نماید اسید نام دارد. بسته به اینکه چه مقدار یون هیدروژن در محلول آزاد شود اسید قوی یا ضعیف می باشد. از اسیدهای قوی اسید کلریدریک و اسید نیتریک. اسید کربنیک فقط به میزان کمی در آب تفکیک می شود.

باز یون منفی هیدروکسید است.از خصوصیات بازها توانایی ترکیب آنها با یون هیدروژن است لذا غلظت یون هیدروژن را کاهش می دهند.
نمک نتیجه ترکیب شیمیایی یک اسید و باز است.

اسیدهای آلی
اسیدهای ضعیف هستند و درصد کمی از یون تفکیک شده به کربوکسیل تبدیل می شود.

غلظت یون هیدروژن (pH)
pH، لگاریتم منفی غلظت یون هیدروژن است. با کاهش یون، pH افزایش می یابد. در pH خنثی (7=pH) تعداد یونهای و با هم برابر است.
تراکم یونهای هیدروژن و هیدروکسیل در سیستمهای زیستی اهمیت دارد.
باید توجه داشت که در یک pH معین محلول (نقطه ایزوالکتریک) بار الکتریکی خالص اسید آمینه در هر دو حالت تفکیک نشده و زویتریون صفر است.

سیستمهای بافری
pH مایعات زیستی باید در محدوده مشخصی ثابت بماند تا آنزیمها بتوانند به صورت فعال اثرات خود را به صورت مشخص بروز دهند.
ماده زنده نمی تواند نوسانات زیادی را در موازنه طبیعی اسیدیی ـ قلیایی تحمل کند و pH آن باید ثابت بماند.

ثابت ماندن pH سیستم زنده را هموستازی می گویند. موادی که تنظیم pH مناسب را برای اعمال سلول فراهم می سازند ترکیبات بافری نام دارند. یک بافر مخلوطی از اسید ضعیف و نمک کاملاً یونیزه آن است.

آب و اهمیت آن
حیات در کره زمین کاملاً به آب وابسته است.
ثبوت و حفظ محیط آبی داخلی بدن موجودات زنده از مهمترین وظایف فیزیولوژیکی تمام موجودات زنده خشکی زی و آبزی است.
آب دارای خصوصیات ویژه و منحصر به فردی است که آن را قادر می سازد نقش خاص و ویژه ای در سیستمهای زنده بازی کند.

ساختمان مولکول آب غیرخطی است. آب یک مولکول قطبی است که اتم اکسیژن آن دارای بار منفی و اتم هیدروژن دارای بار مثبت است.

پیوند هیدروژنی
دانسیته یخ کمتر از دانسیته آب مایع است. وقتی که سطح آب یخ می زند در واقع به عنوان مانع و عایقی جهت جلوگیری از یخ زدن لایه های زیرین عمل می نماید.
به دلیل قوی بودن پیوندهای هیدروژنی در آب، نقطه جوش و ذوب آن بالاتر از حد انتظار از چنین مولکولی است. ظرفیت گرمایی ویژه آب بالاست.
آب از تمام مایعات به استثنای جیوه کشش سطحی بالاتری دارد. علی رغم کشش سطحی بالا چسبندگی (ویسکوزیته) آب کم است. آب یک حلال عالی برای یونهای نمکهاست.

رادیکالهای آزاد
گروههای فعال شیمیایی با الکترون آزاد را رادیکالهای آزاد می گویند. رادیکالهای آزاد مولکولهایی هستند که الکترون جفت ندارند. مثل زمانی که اکسیژن مولکولی یک الکترون مدار خود را از دست می دهد در این حالت ناثبات، مولکولها می توانند الکترون را از مولکول کناری خود بگیرند.
اگر رادیکالهای آزاد الکترون خود را از DNA بگیرد تغییر ژنتیکی بروز کرده، و سرطان بروز خواهد کرد.

مولکولهای آلی
واژه ترکیبات آلی به موادی که از ماده زنده ناشی شده است، اطلاق می شود. تمام مواد آلی از کربن تشکیل شده اند اما بسیاری علاوه بر کربن دارای هیدروژن، اکسیژن، نیتروژن، گوگرد، فسفر، املاح و سایر عناصر نیز می باشند.
در ترکیبات آلی پیوند بین کربن ـ کربن و کربن ـ هیدروژن پیوند شیمیایی اصلی بخصوص در ترکیبات کربن دار می باشد.

کربوهیدراتها
فراوانترین ماده آلی موجود در طبیعت هستند. از کربن، هیدروژن و اکسیژن تشکیل شده اند نسبت اکسیژن و هیدروژن آنها شبیه نسبت اکسیژن و هیدروژن در آب است.

قندهای ساده
اساس مولکولهای کربوهیدراتی را قندهای ساده تشکیل می دهند و به آنها مونوساکارید نیز می گویند. قندها پیوندهای هیدروژنی با آب تشکیل می دهند و در آب محلول می باشند.

پلی ساکاریدها
پیشوند پُلی به معنای زیاد است و پلی ساکاریدها کربوهیدراتهای پیچیده ای هستند که از تعداد زیادی قندهای ساده (معمولاً گلوکز) مرتبط به هم که تشکیل زنجیره طولانی (پلیمر) را می دهد تشکیل شده اند.

گلیکوژن
گلیکوژن نیز از منابع مهم ذخیره انرژی در جانوران است و به طور عمده در کبد و عضلات مهره داران وجود دارد.

نشاسته

لیپیدها
لیپیدها از چربیها و شبه چربیها تشکیل شده اند. میزان قطبی بودن آنها کم است لذا در آب حل نمی شوند اما در حلالهای آلی نظیر استون و اتر حل می شوند. سه گروه عمده ایپیدها را چربیهای خنثی، فسفولیپیدها و استروئیدها تشکیل می دهند.

ترکیب اسید چرب و گلیسیرین را آسیل گلیسرول یا گلیسرید می نامند. آسیل گلیسرولها در اتر، کلروفرم و بنزن و همچنین اتانول گرم محلول اند.

فسفولیپیدها
این لیپیدها بیشتر در غشاهای سلولی وجود دارند. تمام فسفولیپیدها دارای یک انتهای قطبی و دو انتهای طویل غیرقطبی می باشند. لیپیدهای قطبی را دی آمفی پاتیک می گویند.
ـ سفالین
ـ لستین
استروئیدها

پروتئینها
پروتئینها پلیمرهای واحدهایی به نام اسید آمینه اند. فرمول کلی اسیدهای آمینه عبارت است از:

اسیدهای نوکلئیک
اسیدهای نوکلئیک مواد پیچیده با وزن مولکولی بالا هستند که بقای حیات را میسر می سازد. دو نوع مهم اسیدهای نوکلئیک DNA و RNA می باشند که از تکرار واحدهای سازنده ای به نام نوکلئوتید تشکیل شده اند.

منشا حیات
تمام موجودات زنده از انسان تا کوچکترین میکروبها ـ که در مرز بین موجودات زنده و غیرزنده قرار گرفته اند در داشتن دو مولکول زیستی اسید نوکلئیک و پروتئین مشترکند.
DNA ماده وراثتی موجودات زنده است که رمزهای وراثتی را به نسلهای آینده انتقال می دهد.

تلاشهای فراوان چند جانبه ای با همکاری زیست شناسان، شیمیدانها، فیزیکدانها، زمین شناسان و فضانوردان برای یافتن پاسخی در مورد منشا پیدایش حیات از سال 1950 شروع شد.
نظریه تولید مثل خودبه خودی بدون چون و چرا تا زمان رنسانس پذیرفته شده بود.
کارهای پاستور نشان داد که هیچ موجود زنده ای از مواد بی جان تولید نمی شود.

بیوشیمیست روسی به نام آلکساندر اُپارین و زیست شناس انگلیسی به نام هالدین به طور جداگانه اظهار کردند که حیات پس از یک دوره طولانی «تکامل مولکولی غیرزیستی» به طور غیرقابل تصوری به وجود آمده است.
اُپارین نیز پیشنهاد نمود که اتمسفر اولیه زمین فاقد اکسیژن بوده و در عوض دارای گازهای هیدروژن، متان، آمونیاک و سایر ترکیبات احیاکننده بوده است.

زمین د رحدود 5 ـ 5ر4 میلیارد سال پیش به وجود آمد و در آغاز به صورت توده ای تابنده از هیدروژن و دیگر عنصرهای آزاد بود.
باور بر این است که اتمسفر اولیه زمین شامل مقدار بسیار کمی اکسیژن بوده است و اتمسفر احیا شده وجود داشته که در آن مولکولهای غالب اکسیژن کمتری نسبت به هیدروژن داشته اند.

پیدایش و تشکیل اکسیژن
از طریق فعالیتهای آتشفشانی آب، نیتروژن و دی اکسید کربن به طور مستمر وارد اتمسفر اولیه شدند و این اتمسفر از بخار آب اشباع شد که ریزش باران را به همراه داشت سپس دریاچه های کوچک تشکیل شده و تبدیل به اقیانوسها شدند.

اکسیژن به دو شکل به وجود آمده است.
اثر فتولیتیک اشعه ماورای بنفش خورشید بر روی آب اتمسفر
دومین و احتمالاً مهمترین منبع تشکیل اکسیژن فتوسنتز است.

سلول یا واحد حیات
سلول ماده زنده ای است که توان تکثیر خود را داشته و با غشای قابل نفوذ خود خاصیت عبور انتخابی را داشته باشد. هر موجود زنده یک سلول است و یا زمانی یک سلول بوده است.

اصول تئوری سلولی
پیکر همه موجودات زنده از سلول ساخته شده است.
سلول کوچکترین واحد زنده است.
همه موجودات زنده از سلول برخاسته اند.

مشاهده و روشهای مطالعه سلول
میکروسکوپ
یکی از قدیمیترین و آشناترین ابزارهای مطالعاتی زیست شناسان میکروسکوپ نوری است.

میکروسکوپ الکترونی
میکروسکوپ الکترونی به دلیل داشتن حد تمیز کوچکتر دارای بزرگ نمایی بسیار بیشتری از میکروسکوپهای نوری است.

اتورادیوگرافی
در این روش از خاصیت اثر مواد رادیواکتیو در تماس با فیلم عکاسی استفاده می شود و در نتیجه می توان محل ترکیبات رادیواکتیو را در داخل سلول معلوم کرده و به وسیله میکروسکوپ مکانهایی را که روی فیلم عکاسی تحت تاثیر قرار گرفته اند مشاهده نمود.

تجزیه و تفکیک سلولی
اولین گام در تجزیه سلولی پاره شدن سلول و آزاد شدن محتویات داخل سلولی بدون تغییر ساختمان و عمل آن می باشد. روند خرد کردن سلول را هموژنیزاسیون می گویند.
سانتریفوژها دستگاههایی هستند که به کمک نیروی یک موتور الکتریکی لوله هایی را در یک محور عمودی با سرعتی قابل تنظیم می چرخانند.

سازماندهی سلولها
در حقیقت محتویات سلولی به طور مداوم در حال تغییر و تحول هستند.
سلولها به دو گروه کلی اُکاریوتها و پروکاریوتها تقسیم می شوند. پروکاریوتها غشای مشخص هسته ای و اندامکهای محصور در غشا را ندارند.

مطالعه ساختمان اجزای سلولهای اکاریوتیک
ساختار اساسی تمام غشاهای زیستی از فسفولیپید دو لایه تشکیل شده است. یک انتهای مولکول محلول در آب (آب دوست) می باشد در حالی که انتهای دیگر شامل زنجیر هیدروکربنی اسیدهای چرب است و در آب نامحلول (آب گریز) است.

نفوذپذیری غشای سلولی
غشای سلولی دارای خاصیت نفوذپذیری انتخابی است. عبور مواد از ورای غشا بر طبق سه مکانیسم عمده زیر انجام می شود:
1. انتشار
2. انتشار تسهیلی یا
انتشار با واسطه
3. آندوسیتوز

اندوسیتوز و اگزوسیتوز
اندوسیتوز اصطلاحی است که برای سه روند شبیه به هم فاگوسیتوز، پینوسیتوز و اندوسیتوز با واسطه گیرنده به کار می رود.

اتصالات بین سلولی (ساختهای پیوند دهنده)
مهمترین این ارتباطات عبارت اند از اتصال چسبنده نواری، دسموزومها، اتصال مسدود نواری، اتصال با روزنه، و پلاسمودسماتا.
ابتدایی ترین ارتباط بین سلولهای جانوری را اتصال با روزنه تشکیل می دهد که در واقع منفذ و یا کانال روزنه داری است
که اجازه تبادل آسان مولکولهای کوچک یونها وجریانهای الکتریکی را از ورای غشای سلولی می دهد
این کانالها از مرکز پروتئینهای پیچیده ای به نام کانکسون عبور می نمایند.

سیتوپلاسم
سیتوپلاسم از زمینه ای نیمه مایع تشکیل شده که اندامکهای متعددی در آن معلقند.
شبکه آندوپلاسمی ـ ریبوزوم ـ دستگاه گلژی ـ واکوئلها ـ میتوکندری ـ لیزوزوم ـ سانتریول ـ اسکلت سلولی ـ هسته

ازدیاد یا تقسیم سلولی
مکانیسمی است که طی آن سلول ایجاد دو سلول دختر می نماید.
حیات سلولی به طور کلی دارای دو مرحله انترفاز و میتوز می باشد.
مراحل: انترفاز ـ میتوز ـ پروفاز ـ متافاز ـ آنافاز ـ تلوفاز

فصل 2
الگوی جانوران

هدف از مطالعه این فصل یادگرفتن الگوهای مختلف جانوران، چگونگی به وجود آمدن سلولها و طرح بدن جانوران است.

جانوران به اشکال بسیار متنوعی زندگی می کنند. براساس شواهد سنگواره های به دست آمده، این تنوع در گذشته بیش از امروز بوده است.
با توجه به اینکه گروههای مختلف جانوری دارای منشا تکاملی یکسانی می باشند لذا تنوع الگوی ساختمانی و طراحی بدن جانوران نامحدود نیست.
از طرف دیگر هر تغییر تکاملی روی ساختار کلی و الگوی جانوران تاثیری اجباری می گذارد.

زیستگاه و روشهای مختلف زندگی نیز بر شکل جانوران تاثیرگذار است. کرم انگلی از نظر شکل و عمل از کرمی که زندگی آزاد دارد متفاوت است هر چند از نظر شکل اصلی و خصوصیات عمومی شبیه به همدیگرند.
افزایش پیچیدگی سازمان در جانوران با اندازه موجود زنده ارتباط دارد.
افزایش اندازه در جانوران. ـ تنها راه برای گونه های جدید تغییر نیچ اکولوژیک یا تغییر و تطبیق با شرایط جدید

چند سلولیهای ساده اندازه بدن خود را افزایش داده نهایتاً منجر به تکامل کلی جانوران گردیده است.
هرچه جانوران بزرگتر می شوند افزایش سطح بدن آنها نسبت به افزایش حجم کمتر خواهد بود که باعث دشواریهایی در فعالیتهای جانوران خواهد بود
که در نهایت باعث محدودیت در افزایش اندازهاست
تغذیه در جانوران معادل فتوسنتز در گیاهان.

الگوهای تکامل و نمو جانوران
طرح نهایی هر جانوری نتیجه رشد و نمو، تفکیک و تمایز اسپرماتوزوئید و تخمک.
ترکیب و اتحاد دو سلول جنسی باعث شروع چرخه زندگی،
تخمک بارور شده، در واقع یک موجود زنده تک سلولی،

روندهای ریخت زایی و تفکیک و تمایز، اطلاعات ضروری، در داخل ژنهای هسته، به وسیله مولکولهای DNA ژنها کد می شوند.
هرگونه جانوری از یک الگو و طرح بدنی خاصی که مشخصه آن گونه است تبعیت می کند. در ابتدا وجوه مشخصه شاخه جانوری قبل از بروز خصوصیات گونه ای پدیدار می شود،

کیفیات اساسی نظیر تقارن و محور طولی قبل از هر صفت دیگری بارز شده و ظاهر می گردند.
ریخت زایی (مورفوژنز) برای توصیف تشکیل شکل جنین
اولین مرحله ریخت زایی به طور قابل ملاحظه ای تقریباً در تمام گروههای جانوری به استثنای اسفنجها، شبیه به همدیگر است.

تسهیم
تقسیمات پی در پی سلول تخم را تسهیم می گویند. برخلاف میتوز، در اینجا هیچگونه رشد واقعی صورت نمی گیرد.
بلاستولا،
بلاستومر
تخمهایی را که حاوی زرده بسیار کم بوده و به طور مساوی و یکنواخت پراکنده شده باشند: ایزولسیتال
تسهیم کامل ـ (هولوبلاستیک)
تخمهای با مقدار بیشتر زرده را تلولسیتال می گویند. ناحیه تجمع زرده: قطب گیاهی،

قطب حیوانی بیشتر سیتوپلاسم، ـ زرده کم
پرندگان و خزندگان با بزرگترین تخمها،ـ دارای زرده بسیار زیاد ،
تسهیم در آنان ناقص، ـ مروبلاستیک
سانترولسیتال در تخمهای بندپایان پیشرفته بخصوص حشرات هسته سلول تخم، به وسیله جزایر کوچک سیتوپلاسمی احاطه، دور جزایر کوچک سیتوپلاسمی را نیز زرده فراگرفته است.

تسهیم شعاعی و مارپیچی
اکثر بی مهرگان به وسیله یکی از دو روش شعاعی و یا مارپیچی مرحله تسهیم را می گذرانند.
در تسهیم شعاعی طرح و نقشه تسهیم نسبت به محور قطبی متقارن، تسهیم تنظیمی و یا نامشخص، اگر هر بلاستومر جنین اولیه از بقیه جدا شود می تواند نمو خود را تنظیم و به جنین کامل و مناسب تبدیل شود. این امر ناشی از این مسئله است که هر کدام از سلولهای بلاستومر دارای پتانسیل بالقوه و مساوی جهت نمو هستند.

تسهیم مارپیچی یا اسپیرال از تسهیم شعاعی متفاوت است. نقشه تسهیم نسبت به محور قطبی مایل، سلولهای نامساوی و نابرابر کنار هم هستند.
جنینهای ناشی از تسهیم مارپیچی با جنینهای ناشی از تسهیم شعاعی متفاوت اند.

تسهیم مارپیچی در کرمهای حلقوی، بسیاری از نرم تنان، کرمهای روبانی شکل، کرمهای پهن پلاناریایی، برخی از براکیوپودها و اکوریدیاها یافت می شوند.
پروتوستومیم (دهان اولیه)، تسهیم شعاعی مشخصه گروهی دیگر از جانوران به نام دوترستومیا (دهان ثانویه) در خارپوستان، کتوگناتا، همی کورداتا و مهره داران

بلاستولا
در نتیجه تسهیم توده سلولی به نام بلاستولا به وجود می آید. بلاستوسل
افزایش در مقدار کلی DNA اما اندازه زیگوت یا سلول تخم اولیه تغییری نمی یابد.

گاسترولاسیون و تشکیل لایه های زاینده
گاسترولاسیون روند تجمع مجدد سلوللهای جدید تشکیل شده و سلولهای همراه با آن .با شروع گاسترولاسیون این سلولها با نظم مجدد چیده می شوند.
اینواژیناسیون، ارکانترون، اکتودرم، آندودرم، مزودرم

در بسیاری از جانوران ابتدایی نظیر مرجانها و کتنوفوراها فقط دو لایه زاینده جنینی اکتودرم و آندودرم بوجود می اید: دیپلوبلاستیک،
در تمام جانوران پیشرفته مزودرم پدیدار می شود: تریپلوبلاستیک

تشکیل سلوم
سلوم یا حفره واقعی بدن که احشا را در برمی گیرد. بوسیله یکی از روشهای شیزوسل یا انتروسل و یا تلفیقی از این دو روش تشکیل گردد.
در روش شیزوسل تشکیل سلوم با شکاف و جدا شدن دستجات مزودرمی ـ که از منطقه بلاستوپور منشا می گیرد ـ شروع و بین اکتودرم و آندودرم رشد می کند.
در انتروسل تشکیل سلوم از جیبهای آرکانترون یا روده ابتدایی است.

تفکیک و تمایز
زمانی که سه لایه ابتدایی زاینده تشکیل گردید سلولها دوباره در گروهها و با آرایش جدید استقرار می یابند. تشکیل گروه خاص سلولی (سلولهای کلیه، روده و …)

سازماندهی بدن
بدن هر جانور شامل سه عنصر اصلی سلولها، مایعات بدن و عناصر ساختمانی خارج سلولی است. بدن جانور از محیط اطراف خارجی به وسیله یک لایه ممتد سلولی جدا شده است.
مایعات بدن به صورت طبیعی به دو بخش جدا می شوند . در فضای داخلی سلولی و فضای خارج سلولی قرار دارد.

بخش عمده آب بدن در داخل سلولها، سهم کوچکتری از آن نیز در خارج غشای سلولی، قسمتی از آب خارج سلولی، درون فضای بین سلولی (مایع بین سلولی) و قسمت دیگر در خون (آب پلاسمایی).
مجموعه ای از سلولهای بدن یک موجود که دارای یک شکل و یک عمل باشد بافت. بافت پوششی وظایف اصلی و عمده زیر را به عهده دارد:
پوشش سطح خارجی و داخلی بدن، جذب، ترشح، درک احساس، قابلیت انقباض مثل سلولهای میواپیتلیال،

اپی تلیا از هر سه لایه جنینی منشا گرفته است.
بافت سنگفرشی مانند سلولهایی که مجاری داخلی عروق را می پوشانند و به نام اندوتلیوم معروف اند نیز می توان سلولهایی که سطح داخل سروز را می پوشانند مانند پریتونیوم را نام برد.
بافت پوششی، مکعبی و یا استوانه ای، بافت پوششی مطبق، بافت پوششی مطبق کاذب، دسته چهارم سلولهای هرمی شکل اند که غالباً درون آسینیهای غدد ترشحی و مجاری پیچیده کلیه را مفروش می نمایند.
بافت پوششی غددی ـ غدد ترشحی.

بافت همبند یا پیوندی
وظیفه اصلی این بافت پشتیبانی و حفاظت و نگهداری و وسیله ارتباط و اتصال سایر بافتهاست. در ساختمان همه آنها سلولهای پراکنده، رشته ها و ماده بین سلولی به کار رفته و منشا رویانی آنها سلولهای مزانشیمی است.

فیبروبلاستها
سلولهای مزانشیم
سلولهای رتیکولر
این سلولها از سلولهای مزانشیم حاصل شده و بسیار شبیه آنها هستند. در بافتهای لنفاوی و مغز استخوان، کبد، غدد درون ریز، خاصیت ریزه خواری دارند.

هیستوسیتها یا ماکروفاژها
سیتوپلاسم آنها دارای لیزوزوم فراوان، واکوئل و دانه های مختلف می باشد. هسته بیضی یا لوبیایی. در بافتها و اعضای مختلف: سلولهای کوپفر در کبد،ماکروفاژدرآلوئول استئوکلاست در بافت استخوانی و مغز استخوان، نوروگلیا در اعصاب مرکزی، در بافتهای همبند طبیعی ثابت، در تومورهای بافت همبندی دارای پاهای کاذب،

ماست سلها یا ماستوسیتها، پلاسماسلها یا پلاسموسیتها، گلبولهای سفید و سلولهای چربی یا ادیپوسیتها نیز از دیگر انواع سلولهای بافت همبندی هستند.

ماده بنیادی یا ماتریکس
بی شکل، ژله ای با خاصیت رنگ پذیری متغییر بر حسب نوع مواد رنگی، فواصل بین سلولها و رشته ها را پر می نماید. از گلیکوپروتئینها و گلیکوزآمینو گلیکان تشکیل یافته و به آسانی ازدیاد و در بسیاری از حالات مرضی مقدار مایع بافتی ازدیاد حجم پیدا می کند.

رشته های همبندی
سه گروه: رشته های کلاژن، رتیکولر و الاستیک. رشته های کلاژن و رتیکولر، پروتئینهای کلاژن، رشته های الاستیک از پروتئین الاستین، رشته های کلاژن فاقد خاصیت ارتجاعی اند ولی دارای مقاومت بسیار زیاد می باشند.

بافت عضلانی
سلولهای این بافت به علت قابلیت انقباض فراوان دارای سلولهای کشیده، دوکی شکل و طویل است که بر حسب نوع بافت عضلانی بین 30 میکرون تا 30 سانتیمتر طول دارند. سیتوپلاسم این سلولها سارکوپلاسم نامیده می شود. توری آندوپلاسمیک صاف، به نام توری سارکوپلاسم خوانده شده و توسط غشایی به نام سارکولما از خارج احاطه می شود.

بافت خونی و لنف
خون ـ این بافت که در رگها جریان دارد در تمام بافتها به جز بافت پوششی وغضروفی وارد شده آنها را تغذیه می کند. ماده بنیادی آن پلاسما، رشته های آن فیبرین که فقط در زمان انعقاد خون مشاهده می گردد و عناصر سلولی آن گلبولهای قرمز، سفید و پلاکتها هستند.

لنف مایعی است که از بافتهای مختلف جمع آوری شده و به گردش خون می ریزد. از جدار مویرگها به داخل بافتها نفوذ می کند ولی مواد غذایی و اکسیژن خود را ازد دست داده و معمولاً بدون سلول است.

بافت عصبی
قابلیت تحریک و خاصیت انتقال تحریکات خاص پروتوپلاسم بوده که این خواص در سلولهای عصبی به حد اعلی می رسد. از ویژگیهای این بافت ارتباط زوائد سیتوپلاسمی با سلولهای دیگر
لابلای این زواید و سلولها بافت پشتیبانی نوروگلی وجود دارد.

اندامها و دستگاهها
یک اندام گروهی از بافتهای سازمان یافته برای تشکیل یک واحد عملی بزرگتر است. یک اندام ممکن است تمام چهار نوع بافت را دارا باشد.
به سلولهایی که عمل اصلی یک اندام را به عهده دارند پارانشیم گفته می شود.
بافتهای حمایتی را استروما می نامند. اندامها با همراهی یکدیگر دستگاه را تشکیل می دهند. پر یاخته های عالی یازده اندام دارند.

اشکال مختلف بدن جانوران
برطبق نظر گاردینر (1972) چهار طرح و گروه اصلی در جانوران وجود دارد. مهمترین خصوصیات تعیین طرح ساختمانی چند یاخته ایهاعبارت از تقارن، حضور یا عدم حضور حفره بدنی، وجود یا عدم وجود حالت بند بندی بدن و تشکیل ناحیه سر است.

تقارن در جانوران
قسمتهای مختلف بدن جانوران در طرفین صفحه میانی قرار می گیرد.
تقارن کروی بدین معناست که هر صفحه ای که از مرکز بدن بگذرد بدن را به دو نیمه مساوی تقسیم کند یا به عبارت دیگر تقارن آینه ای وجود دارد.

در تقارن شعاعی محور مرکزی دور قسمتهای شبیه به هم بدن به صورت متمرکز ردیف شده است. لوله ای، گلدانی یا جامی شکل، اسفنجها و هیدرآ، ژلی فیش.
یک فرم تغییر یافته آن تقارن دو شعاعی است که در آن به دلیل قسمتی که منفرد یا جفت نسبت به تقارن شعاعی می باشد فقط دو صفحه از محور مرکزی می گذرد و تولید نیمه ها (تقارن) آینه ای می کند. گردو دریایی

در تقارن دو طرفی فقط یک صفحه عمودی جانور را به دو قسمت متقارن آینه ای (نیمه چپ و نیمه راست) تقسیم می کند.

حفرات بدن
جانوران با تقارن دو طرفی را می توان بر حسب داشتن یا نداشتن حفره بدنی تقسیم بندی نمود. حفره اصلی بدن سلوم نام دارد که به وسیله ما یعی پر شده و روده ها را در برمی گیرد.
سلوم واقعی با همراهی مزودرم توسعه می یابد و به وسیله اپیتلیوم مزودرمال مفروش می گردد که آن را پرده صفاق می نامند.

موجودات دارای تقارن دو طرفی و فاقد سلوم (آسلومات)
جانوران بسیار ابتدایی و دارای تقارن دو طرفی سلوم واقعی ندارند. ناحیه بین اپیدرم اکتودرم و اندودرم دستگاه گوارش کاملاً به وسیله مزودرم به شکل پارانشیمی پر شده است.

جانوران دارای تقارن دوطرفی و سلوم کاذب
نماتودها (کرمهای گرد) و بسیاری دیگر از شاخه های جانوری، سلوم کاذب دارند.
آرایش لوله در داخل لوله

جانوران دارای تقارن دو طرفی و سلوم واقعی
متامریسم (بندبندی شدن)
متامریسم تکرار پشت سر هم قطعات شبیه به هم بدن در طول محور طولی بدن جانور است.
متامریسم فقط در سه شاخه جانوری کرمهای حلقوی، بندپایان و مهره داران یافت می شود.

سفالیزاسیون
تفکیک و تمایز انتهای سر را سفالیزاسیون می نامند که بیشتر در جانوران با تقارن دوطرفی دیده می شود.

هم ساختی و همسانی
در مطالعات مقایسه ای جانوران مفاهیم همولوگی (شباهت در منشا تشکیل) و آنالوگی (شباهت در عمل نه در منشا پیدایش) در حیوانات مختلف بسیار به کار می رود.
استخوانهای باله دلفین با استخوان بازوی انسان و بال خفاش هومولوگ.
در آنالوگی شباهت اعمال مدنظر است. می توان از عمل بال در پروانه و پرنده نام برد.

طبقه بندی و فیلوژنی جانوران
زیست شناسان ضرورت ارتباط نمونه های متنوع حیات را یک ضرورت عملی نه فقط در نامگذاری بلکه در طبقه بندی آنان نیز احساس کرده اند.
دانش تاکسونومی نامگذاری هرگونه موجود زنده به وسیله سیستم مورد قبول شده مشترکی است که به بهترین شکل درجات شباهت موجودات را به همدیگر برساند. علم سیستماتیک طبقه بندی و تکامل زیستی را نیز دربرمی گیرد.

ارسطو تلاش کرد موجودات را براساس ساختمان بدنی طبقه نماید. ساختار مدرن طبقه بندی امروزی از آن لینه است.
طرح لینه برای طبقه بندی موجودات زنده برمبنای صعود گروههای جانوری نام طبقه بندی سلسله مراتبی معروف است.

گروههای اصلی یا تاکسا امروزه به شرح نزولی زیر مورد استفاده قرار می گیرند:
سلسله، شاخه، رده، راسته، خانواده یا تیره، جنس، و گونه.
فقط گونه دارای دو اسم است و دیگر تاکسا یک اسم دارند.

گونه
لینه و عده ای از هوادارانش معتقد بودند که برای هرگونه جز یک تیپ نمی تواند وجود داشته باشد.
تعریف کنونی گونه مبتنی بر دو داده بنیادی است: پلی مورفیسم که ساختار گونه ای را توصیف می کند و جدایی تولیدمثلی که حدود آن را از دیدگاه زیستی ترسیم می نماید.

مفهوم «گونه چند سنخی» تغییرات درون گونه ای را به مثابه یک وجه مشخصه بنیادی می پذیرد و در نتیجه تصور ذهنی «تیپ» و کاربرد آن از اعتبار می افتد.
گونه چند سنخی دارای بُعد است زیرا بر پایه تغییرات مکانی و زمانی استوار است. گونه دیگر در اینجا صنف مربوط به پایینترین تراز نیست، واحد جمعیت یا گروه جمعیتهاست که زیرگونه را تشکیل می دهد.
گونه از اجتماع تعداد متغیری از زیرگونه ها که دارای قدرت گشن گیری متقابل اند و همه از نقطه نظر تاکسونومیک دارای یک ارزشند و همچنین «نمونه» گونه تشکیل دهنده شان هستند تشکیل می شود.

اساس تشکیل تاکسا
جانورانی که ارتباط خیلی نزدیک به هم داشته باشند در گروهی به نام واحدتاکسونومیک قرار می گیرند.
تاکسونومی در واقع وضع نمودن قانون است زیرا صنوف تاکسونومیک را تعریف و آنها را به صورت نظامی سلسله مراتبی مرتب می کند.

یک صنف چهارچوب انتزاعی است که موجودات زنده را در آن جای می دهیم: گونه، جنس، خانواده و .. هرکدام صنفعی مربوط به ترازی خاص اند.
امروزه صنف (چارچوب بالا) را از محتوای آنکه موجودات زنده حقیقی (کنونی یا سنگواره ای) است و تاکسون نامیده می شود، مجزا می کنند.

هنگامی که گونه و روشهای ممکن پیدایش آن را بدون ذکر گونه ای مشخص تعریف کنیم در واقع یک صنف گونه در نظر است.
برعکس هنگامی که یک گونه مشخص به نام سگ ماهی را انتخاب و جای صحیح آن را در دنیای جانوری جستجو می کنیم در این صورت اصطلاح تاکسون را به کار می بریم (تاکسون سیلور هیتوس کانیکولا).

اُنتوژنی، فیلوژنی و تکرارپذیری
فیلوژنی بیانگر تاریخ تکاملی هر تاکسونومی است. انتوژنی با سیر تحول فردی است. تمام جانوران متازوئر از مراحل تکاملی و متوالی تخم، تسهیم، بلاستولا و گاسترولا می گذرند.
هگل معتقد بود انتوژنی تکرار سریع و کوتاه فیلوژنی است.

سلسله های حیات
کلیه موجودات زنده را به دو سلسله گیاهان و جانوران تقسیم نموده اند.
در سال 1969 میلادی ویتاکر پیشنهاد سیستمی با پنج سلسله را داد که برمبنای تفکیک پروکاریوت از اوکاریوت می باشد . سلسله مونرا شامل پروکاریوتها ست چهار سلسله باقیمانده را اوکاریوتها تشکیل می دهند. سلسله پروتیستا شامل موجودات اوکاریوتیک تک سلولی می باشد.

سلسله گیاهان شامل گیاهان عالی فتوسنتز کننده و جلبکهای چند سلولی است.
سلسله قارچها شامل کپکها، مخمرها و قارچهایی است که غذای خود را از طریق جذب به دست می آورند.
بی مهرگان و مهره داران سلسله جانوران را تشکیل می دهند.

اساس تشخیص تقسیم بندی جانوران با تقارن دو طرفی
پروتوستومها (دهان اولیها)
دهان از بلاستوپور با نزدیک آن
مخرج جدید
تسهیم بیشتر مارپیچی
جنینها بیشتر موزائیک
در پروتوستومهای سلوم دار، سلوم از شکاف و تقسیم دستجات مزودرمی:
کرمهای پهن، نمرته آ، کرمهای حلقوی، نرم تنان، بندپایان.
دوترستومها (دهان ثانویها)
دهان جدید از استومودئوم
مخرج از بلاستوپور یا نزدیک آن
تسهیم بیشتر شعاعی
جنینها بیشتر منظم و نامشخص
همه سلوم دارند سلومها از ترکیب جیبهای انتروسلوس (بجز مهره داران)
خارپوستان، همی کورداتا، کتوگناتا و مهره داران

فصل 3
طبقه بندی جانوران

هدف اصلی از مطالعه این فصل آموختن تاکسونومی و فیلوژنی گروههای مختلف جانوری است.

جانوران تک سلولی ـ شاخه پروتوزوآ
هر پروتوزوئر به تنهایی فقط از یک سلول تشکیل شده است به عقیده عده ای دیگر از دانشمندان پروتوزوئرها به واحدهای سلولی تقسیم نشده اند لذا واژه آسلولار بجای یونی سلولار.
تک یاخته ها علیرغم تک سلولی بودن ساده نیستند واز نظر عمل کامل بوده و دارای ساختمانهای پیچیده ای می باشند. اندامکهای آنها نسبت به سایر جانوران پرسلولی تمایل به تخصص بیشتر دارند.

برخی صفات کلی و مهم تک یاخته ایها
تک سلولی برخی به شکل کلنی و برخی دیگر دارای مراحل چند سلولی در چرخه زندگی
دارای اندازه میکروسکوپیک
دارای انواع تقارن در گروههای مختلف آنان
بدون نوع لایه زاینده
بدون اندام یا بافت امادارای اندامکهای تخصص یافته

وجود انواع زندگی آزاد، همزیستی و انگلی در بین گروههای مختلف آنان
حرکت به وسیله پای کاذب، تاژک، مژک و یا حرکات مستقیم خود سلول
بدون اسکلت یا دارای آن
برخی بی حرکت و ثابت
دارای همه انواع و روشهای مختلف تغذیه ای (اتو تروفی، هتروتروفی و ساپروزوئیک)
تکثیر و تولید مثل به روش غیرجنسی و جنسی

شاخه سارکوماستیگوفورا
دارای سه زیر شاخه به نامهای ماستیگوفورا یا تاژکداران و اُپالیناتا و سارکودینا.
1. از ماستیگوفورا کلامیدوموناس.
2. اوگلنا تاژکدار سبز پلیکل دار
3. ژیمنودینیوم یکی از دینوفلاژلاتها
4. تریپانوزومابروسئی،
زیر شاخه سارکودینا فوق رده رایزوپودا، آمیب پروتئوس، پلیکل آنها فقط شامل غشای سلولی

فورامنیفراها، رایزوپودهای پوسته دار، چرخه زندگی فورامنیفراها پیچیده بوده و دارای تقسیمات متعدد و نسلهای هاپلوئیدی و دیپلوئیدی است.
برخی از پروتوزوئرها نظیر پدینلا هم دارای تاژک و هم پای کاذب است و نمونه های نظیر نگلریا می تواند از شکل آمیبی به شکل تاژکی تغییر فرم و شکل دهد و در جریان آب با تاژک شنا نماید. این دو گروه ارتباط نزدیکی با همدیگر دارند.

شاخه آپی کمپلکسا
تمام اعضای این شاخه انگل در قسمت جلویی بدن دو اندامک طویل به نام روپتری. میکرونم نام کونوئید (روپتری + میکرونم + کونوئید) تشکیل آپیکال کمپلکس را می دهند که وجه مشخصه جانداران این شاخه است.
چرخه زندگی شامل تولیدمثل جنسی و غیرجنسی، یک بی مهره به عنوان میزبان واسط، از این شاخه، هاگداران مهمترین رده آن، از این رده، زیر رده کوکسیدیا.

زیر رده کوکسید یا
انگلهای داخل سلولی در بی مهرگان و مهره داران از نظر پزشکی و دامپزشکی دارای اهمیت بسیار زیاد،جنسهای ایمریا، توکسوپلاسما و پلاسمودیوم،
به ترتیب باعث بیماریهای کوکسیدیوز، توکسوپلاسموز و مالاریا در انسان و حیوان می گردند.
پلاسمودیوم جنس مهم ککسیدیاست که عامل بیماری بسیار مهم مالاریاست.

پشه آنوفل ماده به وسیله گزش اسپوروزوئیتها سلولهای کبدی را سوراخ نموده و شیزوگونی اولیه.
مدت زمانی که انگل در کبد می باشد را دوره کمون می نامند که از 15 ـ 6 روز بسته به گونه پلاسمودیوم به طول می انجامد در نتیجه شیزوگونی، مروزوئیتها آزاد و وارد گلبولهای قرمزمی شوند.
در گلبولهای قرمز تروفوزوئیتهای آمیبی شکل مرحله شیزوگونی را ایجاد.

با پاره شدن دیواره گلبول قرمز محصولات متابولیسمی انگل نیز وارد خود می شود ودر آنجا تجمع می یابد.
سبب علائم شاخص مالاریا یعنی لرز و تب می شود.
گامتو سیتها از خون بیمار با نیش پشه وارد بدن ان = گامت
زیگوت حاصله یک اُوکینت متحرک می شود. دیوار معده پشه را سوراخ نموده و تبدیل به اووسیست. اسپوروگونی ، اسپوروزوئیت، غده بزاقی.

شاخه مژه داران یا سیلیوفورا
گروه بزرگ و جالبی با تنوع بسیار در اشکال زیستی، دارای مژه، مژه داران همیشه چندین هسته دارند و حداقل یک هسته بزرگ و یک هسته کوچک.

منشا تشکیل پرسلولیها (متازوئرها)
ـ از مژه داران سن سیتیال ـ از کلنیهای تاژکداران ـ پلی فیلتیک

شاخه روزنه داران: اسفنجها
اسفنجها متعلق به شاخه پوریفرا (روزنه داران) می باشند. بدن اسنفج از هزاران روزنه های ریز و کانالهایی که سیستم صافی (پالایش) تغذیه ای را تشکیل می دهند، درست شده است.
یک اسکلت حاوی خار یا اسپیکولهای کلسیمی، سیلیسی، یا رشته های اسفنجی مواد کلاژنی به نام اسپونژین. اسفنجها اندام یا بافت واقعی سیستم عصبی و اندامهای حسی ندارند.
مسیر تکاملی که اسفنجها از آن ناشی شده اند به بن بست رسیده است: پارازوآ

صفات کلی و مهم اسفنجها
چند سلولی و بدن آنها از تجمع سلولهایی با منشا مزانشیمی تشکیل شده است.
بدن دارای روزنه ها، کانالها و حفراتی برای عبور آب
اغلب دریایی و همه گونه های آن آبزی
دارای تقارن شعاعی یا بدون تقارن
بافت پوششی دارای سلولهای پهن پیناکوسیت، سطوح داخلی، سلولهای یقه دار یا کوانوسیت، یک ماده بنیادی پروتئینی به نام مزوهیل یا مزوگله شامل سلولهای آمبوسیت.

ساختمان اسکلت از کلاژن رشته ای و اسپیکولها از کلسیم و کریستالهای سیلیس
بدون اندام یا بافت واقعی. گوارش داخل سلولی عمل دفع مواد زاید و تنفس به وسیله انتشار.
واکنش نسبت به محرکها ظاهراً موضعی و مستقل
تمام بالغین ثابت و ساکن بوده و به اجسام می چسبند.
تولیدمثل غیرجنسی ـ تکثیر جنسی

شکل و عمل
بدن اسفنجها از مفافذ ریز و ظریف به نام اُستیا(استیوم)، منافذ بزرگتر به نام اُسکولا ( اسکولوم) برای خروج آب.

انواع کانالها در اسفنجها
اسکونوئید: آب از طریق سوراخهای میکروسکوپی وارد حفره وسیعی به نام اسپانگوسل می شود. لوکوسولنیا.
سیکونوئید: دیواره بدن ضخیمتر وبا پیچیدگی بیشتر، آب از ، سوراخهای اُستیا از پروسپیل به داخل حفرات کوانوسیتی پالیشا می گردد. کلنیهای منشعبی را تشکیل نمی دهند، سیکون
لوکونوئیدها: پیچیده ترین نوع اسفنج و بهترین نوع از کانالهای Incurrent ، به کانالهای excurrent به اسکولوم منتهی

شاخه مرجانها یا نیداریا یاسلانتره ها
وجه تسمیه این شاخه به خاطر داشتن سلولهایی به نام نیدوسیت شامل اندامکهای گزنده به نام نماتوسیت است که یک صفت اختصاصی برای این شاخه می باشد. نماتوسیتها فقط به وسیله مرجانها و یک گونه از شانه داران (کتنوفوراها) تشکیل و مورد استفاده قرار می گیرند.
جانوران نسبتاً موفقی هستند و تناسب موفقیت آمیزی را در تشکیل بیوماس در برخی مناطق تشکیل داده اند. این شاخه شامل عجیب ترین و دوست داشتنی ترین مخلوقات طبیعت از هیدورئیدهای منشعب و گیاه مانند، شقایقهای دریایی، ژلی فیشها، تا صخره های مرجانی را شامل می شود.

صفات مهم مرجانها
همگی آبزی بیشتر آنها دریازی و برخی نیز در آب شیرین
دارای تقارن شعاعی یا شعاعی دو طرفی حول محول طولی با انتهای دهان و غیردهانی
به دو شکل پولیپ و مدوز دیده می شوند.
اسکلت خارجی یا اسکلت داخلی کیتینی و یا آهکی
شامل بدن دو لایه اپیدمیس و گاسترو درمیس همراه با مزوگله، (دیپلوبلاستیک) برخی گونه ها اکتومزودرم، تریپلوبلاستیک

حفره، گوارشی اغلب منشعب
اندامک خاص گزنده به نام نماتوسیت در اپیدرمیس، گاسترودرمیس و یا هر دولایه
شبکه عصبی با سیناپسهای قرینه ای و غیرقرینه ای
تکثیر غیرجنسی به وسیله جوانه زدن (در پولیپ) و تکثیر جنسی به وسیله گامتها (در هم مدوزها و در برخی از پولیپها)،
لاروپلانولا
بدون سیستمهای دفعی یا تنفسی
بدون حفره سلومی

پلی مورفیسم در مرجانها
یکی از موارد جالب و در عین حال گیج کننده در این شاخه دو شکلی بودن و در اغلب موارد چند شکلی (پلی مورفیسم) بدن بسیاری از اعضای این شاخه است.
تمام مرجانها به یکی از دو نوع شکل ظاهری پولیپ یا مدوز.
پولیپ یا شکل هیدری، ساکن ، مدوز یا ژلی فیش، شناور
شقایقهای دریایی و کورآل (رده آنتوزوا) همه پولیپ و ژلی فیشهای واقعی (رده آسکوزوآ) همه مدوز هستند.

نماتوسیست، اندامک نیش زننده
یکی از ویژگیهای تمام مرجانها اندامک گزنده به نام نماتوسیست است. بیش از بیست نوع نماتوسیست شناخته شده است که در طبقه بندی مرجانها اهمیت دارد
نماتوسیست کپسول کوچکی است از مواد شبیه کیتین. شامل یک رشته نخی شکل و مارپیچی، دنباله انتهای نازک کپسول که بوسیله اُپرکولوم پوشیده شده، در موقع خطر این رشته به بیرون از کپسول رها می شود.
نیش فیزالیا و برخی ژلی فیشها کاملاً دردناک بوده و در موارد خاص خطرناک هم هست.

شبکه عصبی
شبکه عصبی مرجانها یکی از بهترین مثالهای سیستم اعصاب منتشر در سلسله جانوری است. انتهای آکسونها با سلولهای عصبی دیگر تشکیل سیناپس می دهند.
شبکه عصبی مرجانها این ویژگی را دارد که جریانهای عصبی در هر دو طرف سیناپس هدایت می شوند. غلاف عصبی و میلین ندارند. در برخی از مرجانها شبکه عصبی دو سیستم و یا بیشتر را تشکیل می دهد.
در سیفوزوآ سیستمی برای هدایت جریانهای عصبی سریع برای تطبیق حرکات شنا و سیستمی برای هدایت جریانهای عصبی کند برای تطابق حرکات تنتاکلها وجود دارد.

رده هیدروزوآ
چرخه زندگی آنها شامل مرحله غیرجنسی پولیپ و مرحله مدوز است. هیدر آب شیرین مرحله مدوزی ندارد. برخی از هیدروزآها فقط مرحله مدوزی را دارند. هیدر آب شیرین

دیواره بدن
یک لایه خارجی اپیدرمیس، یک لایه داخلی گاسترودرمیس، یا مزوگله بین آنها.

کلنیهای هیدروئیدی
اوبلیا دارای مرحله پولیپی (غیرجنسی) و مدوزی (جنسی) می باشد.

رده سیفوزوآ
رده سیفوزوآ شامل ژلی فیشهای بزرگ می باشد. سیانه آ

تپه های مرجانی
تپه های مرجانی جزو پر تولیدترین اکوسیستمها به شمار می آیند و از نظر تنوع حیات فقط جنگلهای باران خیز مناطق استوایی می توانند با انها رقابت نمایند.

شاخه کرمهای پهن
کرمهای پهن از اجدادی با خصوصیات شبیه به مرجانها ناشی شده اند که با جایگزینی مزوگله ژلاتینی و لایه سلولی با مزودرمی پارانشیمی، اساس سازماندهی پیچیده را فراهم ساخته است.
آسلومات، تریپلوبلاستیک، پروتوستوم، تسهیم مارپیچی و موزائیکی، اعضای با زندگی آزاد، رده توربلاریا، اعضای ردههای مون ژنه آ و ترماتودها و سستودها انگل، ترماتدها و سستودها انگلهای داخلی.

شاخه کرمهای پهن
کرمهای پهن از اجدادی با خصوصیات شبیه به مرجانها ناشی شده اند که با جایگزینی مزوگله ژلاتینی و لایه سلولی با مزودرمی پارانشیمی، اساس سازماندهی پیچیده را فراهم ساخته است.
آسلومات، تریپلوبلاستیک، پروتوستوم، تسهیم مارپیچی و موزائیکی، اعضای با زندگی آزاد، رده توربلاریا، اعضای ردههای مون ژنه آ و ترماتودها و سستودها انگل، ترماتدها و سستودها انگلهای داخلی.

رده توربلاریا
راسته های توربلاریا، به دو گروه براساس دستگاه تولید مثل کرمهای ماده و تشکیل جنین تقسیم ، زرده لازم برای تغذیه و تکامل جنین در خود سلول تخم است.
سلول تخم دارای زرده بسیار کم یا بدون آن، زرده از اندامی به نام ویتلاریا آزاد، خصوصیات با ارزش در تعیین راسته های توربلاریا: شکل روده ها و حلق است. به استثنای راسته پلی کلادیدا توربلاریاهای با تخم اندولسیتال دارای روده ساده یا فاقد آن هستند و حلقی ساده دارند. در عده کمی حلق مشخص وجود ندارد.

اعضای راسته تری کلادیدا، شامل پلاناریاهای آب شیرین و روده آن سه انشعاب دارد. راسته آسلا، فاقد حفره، گاستروواسکولار و سیستمهای دفعی می باشند.
پلاناریاهای آب شیرین نظیر دوجزیا از راسته تری کلادیدا

شکل و حرکت
پوشش خارجی پوشیده از اپیدرمیس مژه دار است. شامل سلولهای میله ای شکل به نام رابدیتس می باشد. پلاناریاهای بسیار کوچک به وسیله مژه ها و بقیه به وسیله سُر خوردن حرکت می کنند.

تغذیه و هضم
دستگاه گوارش شامل دهان، حلق و روده، پلاناریاها عمدتاً گوشتخوارند و بیشتر از سخت پوستان کوچک، نماتودها، روتیفرها و حشرات تغذیه می کنند.

دفع و تنظیم اسمزی
دستگاه تنظیم اسمزی توربلاریاها شامل پروتونفریدی یا، سلولهای شعله ای است.

تنفس
اندام تنفسی وجود ندارد، تبادلات گازی از طریق سطح بدن صورت می گیرد.

سیستم عصبی
یک شبکه عصبی زیرپوستی است و شبیه به شبکه عصبی مرجانها، مغز دارند نورونها به شکل اعصاب حسی، حرکتی وجود دارند. که یک پیشرفت مهم در تکامل سیستم عصبی است.

اندامهای حسی
در کرمهای پهن نه تنها تشکیل سر بلکه پیشرفت در اندامهای حسی، اُسلی یا لکه های چشمی حساس به نور دیده می شود.

تولید مثل و ترمیم
به دو راه جنسی و غیرجنسی، توربلاریاها هرمافرودیت هستند.

رده مونوژن آ
همگی انگل آبشش و سطوح خارجی ماهیها هستند. چرخه زندگی مونوژنها مستقیم، لارو مژه دار، اُنکومیراسیدیوم،
ژیروداکتیلوس و داکتیلوژیروس در ماهیها و پلی ستوما را در قورباغه ها.

رده ترماتدها
ترماتدها همگی کرمهای انگلی هستند. آندوپارازیت، بدنی برگی شکل، تگومنت به صورت سن سیتیال است. بسیاری از خصوصیات توربلاریاها را حفظ نموده اند. لوله گوارشی توسعه یافته، دستگاههای مشابه تولید مثلی، دفعی، عصبی و همچنین سیستمهای عضلانی و پارانشیمی.

زیر رده دی ژن آ
به استثنای موارد نادر ترماتدها دارای چرخه زندگی غیرمستقیم هستند. اولین میزبان (میزبان واسط) یک نرم تن است و میزبان نهایی (میزبانی که تولید مثل جنسی در آن رخ می دهد) مهره دار است. در تمام قسمتهای دستگاه گوارش، تنفس، گردش خون، دفع ادرار و تولید مثل یافت می شوند.
مراحل: بالغ، تخم، میراسیدیوم، اسپوروسیست، ردی، سرکر و متاسرکر.
چرخه زندگی کرم دی ژن، کرم فاسیولاهپاتیکا (کپلک) گوسفند و سایر نشخوارکنندگان.

شیستوزوماها، کرمهای خونی
بیش از دویست میلیون انسان به شیستوزومیازیس مبتلا هستند. در بیشتر نقاط آفریقا، آمریکای جنوبی، خاورمیانه و شرق دور دیده می شود.

رده سستودها
یا کرمهای نواری از بسیاری جهات از سایر رده های که تاکنون بحث شده است متفاوت اند. بدن طویل و پهن که در آن یک سری بندیا پروگلوتید بااندامهای تولیدمثلی قرار دارند.
تقریباً تمام کرمهای نواری تک جنسی و دارای سیستم عضلانی کاملاً رشد یافته هستند. اسکولکس دارای بادکش است. روی بادکشها قلابها یا خارهایی وجود دارد. تمام سستودها حداقل دو میزبان دارند. مهره دار ، بی مهره.
رده سستودها به دو زیررده سستوداریا و اوسستودا تقسیم می شود.

سستوداریا گروه کوچکی است که معمولاً در مهره داران پست دیده می شود. فقط یک بند دارای اندامهای تولید مثلی است (مونوزوئیک) لارو آنها ده قلابه است.
بدن اعضای او سستودا به یک سری پروگلوتید تقسیم شده و به همین دلیل به آنها پلی زوئیک می گویند.
قسمت اصلی بدن کرمها ـ زنجیره پروگلوتیدها را استروبیلا می نامند.
تنیارینکوس ساژیناتا، اکینو کوکوس گرانولوزوس،
مراحل لاروی کرم در بیش از چهل گونه از پستانداران شامل انسان، میمون، گاو و … کیست هیداتید.

جانوران دارای سلوم کاذب
در طبقه بندی جانوران با سلوم کاذب هفت گروه مشخص که عبارت اند از روتیفرها، گاستروتریشها، کینورنیکاها، نماتودها یا کرمهای گرد، نماتومورفها، آکانتوسفالها و انتو پروکتاها،
پنج گروه اول به نام آشلمانتها، جانوران دارای سلوم کاذب تجمع نامتجانسی را تشکیل می دهند. کوچک، میکروسکوپیک، نسبتاً بزرگ، دیواره بدن همگی آنها از اپیدرم، درم و عضله ای که سلوم کاذب را احاطه کرده ساخته شده،
اپیدرمیس دارای ترشحات غیرزنده کوتیکولی است که زوائدی نظیر خار یا موهایی را نیز در برمی گیرد. از بین جانوران دارای سلوم کاذب: روتیفراها و نماتودها.

شاخه روتیفرا
به دلیل داشتن تاج مژه ای یا کورونا روتیفر نامیده می شوند، از چهل میکرون تا سه میلیمتر طول دارند. روتیفرهای شناور معمولاً کروی و کیسه ای شکل هستند. آنهایی که می خزند و یا شنا می کنند نسبتاً طویل و کرمی شکل و اشکال ساکن و بی حرکت معمولاً گلدانی شکل با غشای کوتیکولی می باشند.
جنس فیلودینا.
روتیفرها در همه جا حضور دارند.

شکل و عمل: ویژگیهای خارجی
بدن روتیفر از سری که دارای تاج مژه ای است، تنه و دم خلفی یا پا تشکیل شده است و پوششی کوتیکولی و بدون مژه به استثنای ناحیه کورونا دارد.
در بسیاری از روتیفرها کوتیکول ضخیم بوده و یک پوشش خارجی به نام لوریکا را تشکیل می دهد که اغلب آرایش و نظم صفحه ای یا حلقه ای دارد.
پا باریکتر و معمولاً یک تا چهار انگشت دارد. پا یک اندام اتصالی با غدد پایی است که مواد لازم را برای چسبیدن ترشح می کند.

ویژگیهای داخلی
سلوم کا ذب وسیع بوده فضای بین دیواره بدن و احشا را پر می کند.
دستگاه گوارش کامل است. دهان روتیفر به صورت تیپیک در سطح شکمی است. حلق یا ماستاکس صفت مشخصه تمام روتیفرهاست و ساختمان آن در طبقه بندی روتیفرها اهمیت خاصی دارد.

ماستاکس معمولاً دارای شکل طویل یا بیضوی دیواره کاملاً عضلانی است. دیواره داخلی هفت زایده مرتبط به هم است که تروفی نام دارد و معادل آرواره های سخت است.
سیستم دفعی تیپیک شامل یک زوج لوله های پروتونفریدی است با تعداد زیادی سلول شعله ای که به یک مثانه منتهی می شوند. سیستم عصبی شامل مغز دو قسمتی است. لکه های چشمی زوج، موهای حسی و پاپیلاها و … می باشد.

تولید مثل
تولید مثل در روتیفرها جنسی است. جنسهای نر و ماده جدا، نرها همیشه کوچکتر از ماده ها.
در بسیاری از گونه ها فقط در شرایط خاص زمانی، نرها در جمعیت حضور دارند (مثل مونوگوننتا) در بدلوئیدها هیچ نری تاکنون گزارش نشده است.
نرها عمر کوتاهی دارند وآثاری از روده در آنها دیده می شود.
در بدلوئیدها توسعه و تکامل به صورت پارتنوژنز، در سایر روتیفرها تخم آمیکتیک، با پوسته نازک ، به وسیله پارتنوژنز تکثیر می یابد. تخمها دیپلوئید.

نوع تخم میکتیک و هاپلوئید، اگر این تخمها لقاح نیابند به طریقه پارتنوژنز روتیفرهای نر تولید خواهد شد و اگر لقاح یابند پوسته مقاوم ضخیمی را ترشح خواهند نمود. در حال کمون نسبت به خشکی و سایر شرایط نامساعد محیطی مقاوم و ممکن است تا چندین ماه تفریخ نگردند.
بعد از بارندگیهای بهاری با افزایش درجه حرارت تخمهای در حال کمون که زمستان را پشت سر گذاشته اند به ماده های آمیکتیک تفریخ می شوند.

کرمهای گرد (نماتودها)
یکی از بزرگترین شاخه های جانوری است. در یک هکتار زمین زراعی مرغوب ممکن است چند صد میلیون تا میلیاردها نماتود زندگی کند.

شکل و عمل
صفات مشخصه این گروه از جانوران بدن استوانه ای شکل و ارتجاعی آنها با کوتیکول غیر زنده ونبود مژه یا تاژک حرکتی است.
عضلات دیواره بدن آنها فقط جهت طولی و یوتلی دارد.

نماتودها پروتونفریدی ندارند و سیستم دفعی آنها شامل یک یا چند سلول غده ای بزرگ است که به وسیله یک منفذ یا کانال که سلول غده ای نداردو یا هر دو به بیرون باز می شود.
حلق عضلانی، یکی از صفات تشخیصی آنها به شمار می رود. بیشتر آنها دارای اندازه بسیار ریز هستند. برخی از نمونه های انگلی طولی بیش از یک متر دارند. پوشش خارجی بدن دارای کوتیکول غیرسلولی و نسبتاً ضخیمی است.
کوتیکول اهمیت بسیار زیادی برای کرم دارد. عضلات دیواره طولی نماتودها نیز بسیار غیرمعمول می باشند. در زیر هیپودرم قرار می گیرند و فقط به صورت طولی منقبض می گردند. هیچگونه عضله حلقوی در دیواره بدن وجود ندارد.

از هر سلول عضلانی زوائدی به نام بازوی عضلانی به سمت اعصاب شکمی و پشتی کشیده می شود که این بسیار عجیب می نماید چرا که در بسیاری از جانوران زوائد عصبی (اکسونها) به سمت عضله کشیده می شوند نه عضله به سمت اعصاب.
لوله گوارشی نماتودها شامل دهان، یک حلق عضلانی، روده طویل غیرعضلانی، راست روده کوتاه و مخرج انتهایی است.
نماتودهای انگلی بالغ انرژی خود را از طریق متابولیسم بی هوازی تهیه می کنند.چرخه کربس و سیستم سیتوکرومی که از مختصات متابولیسم هوازی است در اینجا وجود ندارد.

آسکاریدها
آسکاریدها انگل روده انسان، سگ
چرخه زندگی آسکاریسها.

استرونژیلیدها
اعضای این گروه از خون میزبان تغذیه می کنند. ناحیه دهانی به صفحات برنده، قلاب، دندان و یا ترکیبی از اینها مجهز است
چرخه زندگی استرونژیلیدها.

طبقه بندی.
شاخه نماتودها به دو رده و چهار راسته تقسیم می شود.
رده آدنوفورآ یا آفاسمیدا. رده سسرننتا یا فاسمیدا

شاخه نرم تنان.
نرم تنان یکی از گروههای عمده و اصلی جانورانی هستند که سلوم واقعی دارند.
نرم تنان جانورانی پروتوستوم با تسهیم مارپیچی و معین (موزائیکی) هستند. بسیاری از نرم تنان لاروی به نام تروکوفور دارند که شبیه به لارو تروکوفور کرمهای حلقوی دریایی است .
علی رغم مزایای فیزیولوژیکی سلوم، نرم تنان از آن به اندازه کافی بهره نبرده و محدود به فضای اطراف قلب و احتمالاً غدد تناسلی و قسمتی از کلیه هاست.

شکل و عمل
بدن نرم تنان از دو قسمت (محور) سری ـ پایی و قوز احشایی تشکیل شده است. محورسری پایی شامل اندامهای تغذیه ای، حسی سری و حرکتی است که به فعالیت عضلانی این ناحیه وابسته است.
قوز احشایی شامل اندامهای گوارش، جریان خون، تنفس و تولید مثل است. یک چین پوستی به سمت خارج زائده ای را به نام جُبه یا مانتو تشکیل می دهد.

محور سری ـ پایی
نرم تنان سر کاملاً تکامل و نمو یافته ای دارند. گیرنده های حسی نوری از انواع بسیار ساده تا چشمهای پیچیده در سرپایان در داخل دهان اندام سوهانک یا رادولا وجود دارد. عضلات پیچیده ای رادولا را به حرکت درآورده و از غضروف آن به نام اُدونتوفور حمایت می کنند. تنوع پای نرم تنان برای حرکت و اتصال به اجسام بسیار زیاد است.

قوز احشایی، جبه و حفره جبه ای
جبه پوسته ای اتساع یافته پوستی است که از قوز احشایی در دو سمت بدن آویزان است و قسمتهای نرم بدن را محافظت می نماید و فضایی بین جبه و توده احشایی را به نام حفره جبه ای ایجاد می کند. سطح خارجی جبه پوسته صدف نرم تنان را ترشح می نماید.
پوسته دارای سه لایه است. پریواستراکوم. لایه منشوری ـ ناکر

ساختمان داخلی و عمل آن
تبادلات گازی از طریق سطح بدن بخصوص جبه و اندامهای تنفسی خاص نظیر کتنیدیا، آبششهای ثانویه و ریه ها صورت می گیرد.
دستگاه گردش خون باز با قلب پمپاژکننده، عروق خونی و سینوسهای خونی وجود دارد. دستگاه گوارش پیچیده و کاملاً اختصاصی بسته به عادات تغذیه ای اغلب نرم تنان است.
اغلب نرم تنان یک زوج کلیه متانفریدی دارند. سیستم عصبی شامل زوجهای متعددی از عقده های عصبی با طنابهای عصبی اتصالی است.

تولید مثل و چرخه زندگی
بسیاری از نرم تنان دوجنسی و برخی از آنها هرمافرودیت نیز می باشند. لارو شناگر و با زندگی آزاد که از تخم بیرون می آید در نرم تنان ابتدایی تروکوفور نامیده می شود.
در بسیاری از نرم تنان ابتدایی تروکوفور مستقیماً به مرحله جوانی و شکل پیشرفته ای به نام ولیگر تبدیل می شود.

رده کودوفووتا
اعضای این رده کرمی شکل بوده، دریایی و بین 140 ـ 2 میلیمتر طول دارند.

رده سولنگاسترس.
قبلاً این رده با رده قبلی مجموعاً رده ای را به نام آپلاکوفورا را تشکیل می دادند که هر دو دریایی، کرمی شکل فاقد پوسته با صفحات آهکی یا اسپیکول در جلد بودند.

رده مونوپلاکوفورا
این نرم تنان کوچک و پوسته گرد و کوتاهی با پای خزنده دارند.

رده پلی پلاکوفورا
کیتونها
کیتونها به طور شکمی نسبتاً پهن بوده و یک سطح پشتی محدب دارند که هشت صفحه آهکی دارد که به همدیگر مفصل شده اند. جنسها از همدیگر جدا لارو تروکوفور مستقیماً مرحله جوانی می رسد.

رده اسکافوپودا
اسکافوپودا را معمولاً پوسته دندانی نیز می نامند. جنس معروف آن دنتالیوم است. این گروه از نرم تنان آبشش ندارند.

رده شکمپایان
در بین نرم تنان رده شکمپایان بزرگترین و موفقترین آنها بوده که بیش از 35000 گونه زنده و 15000 گونه فسیلی را در بر می گیرند. دارای تقارن دوطرفی هستند اما به دلیل پیچش و تابیدگی که به دلیل پیچ خوردگی و چرخش در مرحله ولیگر رخ می دهد. پوسته در صورت وجود همیشه دارای یک قطعه است به عبارت دیگر یک کفه ای هستند. پوسته ممکن است راست گرد یا چپ گرد بسته به جهت مارپیچ باشد. در بین نرم تنان، فقط شکمپایان دارای تابیدگی هستند.

پیچش مارپیچی
پیچش مارپیچی صدف و توده احشایی با تابیدگی متفاوت است پیچش مارپیچی ممکن است در مرحله لاروی هم زمان با تابیدگی رخ دهد. پیچش مارپیچی زودتر از تابیدگی به وجود آمده است.
شکمپایان دارای سه زیر رده جلو آبششان، عقب آبششان و ریه داران هستند. در جلو آبششان حفره جبه ای در نتیجه تابیدگی در قسمت قدامی قرار گرفته است. در عقب آبششان تابیدگی به صورت نسبی و یا کامل وجود دارد لذا مخرج و آبشش (در صورت وجود) به سمت راست و یا عقب بدن تغییر مکان می دهد.
در ریه داران مقداری تابیدگی دیده می شود و شامل حلزونهای خشکی زی و اغلب حلزونهای آب شیرین می باشد.

رده دوکفه ایها (تبرپایان)
اغلب دوکفه ایها موجوداتی کم تحرک و ثابت هستند که به روش پالایش (صافی) تغذیه ای تغذیه می کنند. سر و رادولا ندارند. آبششها منبسط و مبدل به اعضای مژکدار جمع آورنده غذا شده اند که کار تنفس را نیز انجام می دهند.
در اکثر دوکفه ایها لقاح خارجی و جنین مراحل تکاملی تروکوفور، ولیگر و اسپات را طی می کند. اغلب در صدفهای Clam آب شیرین لقاح داخلی است.

تخمک به داخل لوله (مجرای) آبششها افتاده و با اسپرمی که از راه سیفون ورودی وارد می شود لقاح می یابد و سپس به لارو گلوچیدیوم تبدیل می گردد که نوعی ولیگر ویژه است.

تردو و بانکیا و برخی جنسهای دیگر را کشتی چسب یا کرم کشتی می نامند. این دوکفه ایها آنزیم سلولاز ترشح می کنند پس در بین جانوران بی نظیرند.

سرپایان
پیشرفته ترین نرم تنان را تشکیل می دهند. همگی دریازی بوده و شکارچیان فعالی هستند. سرپایان فاقد لاروند و تخم مستقیماً مبدل به جانورانی کامل اما با جثه ای کوچک می شود.

کرمهای حلقوی
به جز زالوها کرمهای حلقوی دارای موهای زبر ریزی به نام سیتا می باشند.

ویژگیها
دیواره بدن توسط عضلات حلقوی از خارج و عضلات طولی در داخل پوشیده شده و کوتیکول شفاف و مرطوب آن به وسیله لایه اپیتلیوم ترشح می شود.
دستگاه گردش خون بسته است. رنگدانه های تنفسی (هموگلوبین، هم اریترین و کلروکرئورین) اغلب وجود دارند. در پلاسمای خون آمبوسیت نیز یافت می شود.

دستگاه دفعی به صورت شاخص یک زوج نفریدی در هر بند بدن است.
اندامهای حسی بساوایی، جوانه های چشایی، استاتوسیست (در برخی موارد)، گیرنده های نوری و چشم با عدسی (در برخی نمونه ها) وجود دارند.
جنسها هرمافرودیت و یا جدا از هم هستند. لارو در صورت وجود به شکل تروکوفور است. در برخی موارد تولید مثل به طریقه جوانه زدن انجام می گیرد. تسهیم از نوع اسپیرال و تکامل و نمو آن به صورت موزائیکی است.
پروتوستوم هستند.

رده پُر تاران
پرتاران بزرگترین و ابتدایی ترین رده کرمهای حلقوی و از سایر کرمهای حلقوی با داشتن سر کاملاً متمایز و تفکیک یافته مشخص می گردند و اندامهای حسی اختصاصی برروی سردارند. کلیتلوم (کمربند) تناسلی ندارند.
دستگاه تولید مثلی ساده است. غدد تناسلی به صورت موقت و گذرا باعث تورم صفاق شده و سلولهای تناسلی به داخل سلوم رها می شوند.

رده کم تاران
این رده شامل کرم خاکی و گونه های بسیاری است که در آب شیرین زندگی می کنند. بسیاری از آنها خشکی زی هستند. معروفترین کرم کم تار کرم خاکی است.
دهان آویخته و آویزانی دارد که ناشی از پروستومیوم گوشتی در انتهای قدامی آن است. اطراف روده و رگ پشتی و بیشتر نواحی اطراف تیفلوسل را یک لایه زردرنگ به نام بافت کلروگاگ پر می کند که از صفاق به وجود آمده است.
این بافت به عنوان مرکزی برای سنتز گلیکوژن و چربی عمل و کار آن معادل سلولهای کبدی است. سلولهای کلروگوگ رسیده سلولهای الوسیت نامیده می شوند.

بعد از آمیزش جنسی هر کرم یک لوله موکوسی ترشح می کند و سپس باند کیتینی سختی را می سازد که کوکون یا پیله را دورکلیتلوم تشکیل می دهد. کوکون به جلو می آید تخمک از اویدوکت، آلبومین از غدد پوستی و اسپرم ا ز سمینال رسپتاکل به داخل آن ریخته می شود لذا لقاح تخمک در داخل کوکون صورت می گیرد.

رده زالوها
زالوها غالباً در آبهای شیرین زندگی می کنند. زالوها هرمافرودیت بوده و کلیتلوم آنها فقط در فصل تولید مثل ظاهر می شود.

شاخه بندپایان
شاخه بندپایان بزرگترین شاخه در بین سلسله جانوری است و بیش از سه چهارم تمامی گونه های شناخته شده را در برمی گیرد. دارای سلوم واقعی و پروتوستوم هستند.

ویژگیها
داشتن ضمائم مفصلی که در ابتدا یک زوج برروی هر بند می باشد ولی تعداد آن در بیشتر موارد کاهش می یابد.
داشتن اسکلت خارجی کوتیکولی که شامل پروتئین، چربی، کیتین و در بیشتر موارد کربنات کلسیم است که به وسیله لایه زیرین اپیدرمیس ترشح می شود. پوست اندازی به تناوب صورت می گیرد.

سیستم پیچیده عضلانی دارند. عضلات مخطط برای واکنشهای سریع و عضلات صاف برای اندامهای احشایی، مژه ندارند.
سلوم در بالغین کاهش می یابد. اغلب حفرات بدنی را هموسل تشکیل می دهد که با خون پر می شود.
دستگاه گوارش کامل است. قطعات دهانی از ضمائم تغییر شکل یافته بدن به وجود آمده اند که برای روشهای مختلف کسب غذا سازگاری پیدا کرده است.
دستگاه گردش خون باز و دارای قلب منقبض شونده پشتی با شریانها است.

زیر شاخه کلیسرداران
یوری پتریدا (منقرض شده)، خرچنگهای نعل اسبی، عنکبوتها، کنه ها، مایتها یا جربها، عقربها و عنکبوتهای دریایی است. شاخک ندارند.
رده آراکنیدا تاگمای آراکنیدها شامل سفالوتوراکس و شکم.
سفالوتوراکس شامل یک زوج کلیسر، یک زوج پدی پالپ و چهار زوج پای حرکتی است. از این رده راسته عقربها و راسته کنه ها و مایتها نام می بریم.

راسته عقربها
بدن عقرب از سرسینه، شکم و دم تشکیل شده است. ضمائم ناحیه پروزوما شش جفت هستند:
ـ کلیسر ـ انبرکها یا پاتز ـ ماشوآرز ـ پاها ـ سرپوش تناسلی ـ شانه ها ـ پلاک پکتی نیفر.

کنه ها و مایتها، راسته آکاری
آکارینها از تمام آراکنوئیدها در ترکیب کامل سرسینه و شکم بدون هیچ گونه تقسیم ظاهری خارجی متمایزند. کنه ها و مایتها باعث انتقال بیماری به انسان و دام می شوند.

زیرشاخه سخت پوستان
شامل انواع لابسترها، خرچنگها، میگوها، ککهای آبی، پاروپایان، بارناکلها و …است.
صفت مشخصه ای که سخت پوستان را از تمام بندپایان دیگر متمایز می سازد داشتن دو جفت شاخک است. علاوه بر داشتن دو جفت شاخک و یک زوج ماندیبول سخت پوستان دو زوج ماگزیلا بر روی سر و نیز یک زوج ضمائم بای راموس روی هر قطعه بدن دارند.

پیشرفته ترین و بزرگترین گروه سخت پوستان رده مالاکوستراکا یا سخت پوستان عالی است. اندام دفعی سخت پوستان بالغ یک زوج ساختمان لوله ای است که در ناحیه شکمی سر در جلوی مری قرار گرفته است. سخت پوستان فاقد لوله ای مالپیگی می باشند. چشمها در اغلب سخت پوستان مرکب و از گیرنده های نوری به نام اوماتیدی تشکیل شده اند قرنیه به مربعها یا شش وجهی هایی به نام فاسیت تقسیم می شود.
در برخی از اُستراکودها نرها بندرت یافت می شوند و تولید مثل معمولاً به صورت پارتنوژنز یا بکرزایی است. در بیشتر سخت پوستان لاروی که تازه از تخم بیرون آمده باشد را ناپلئوس می نامند.
اندام x یک گروه سلولهای عصبی ـ ترشحی است که در سیستم عصبی در پایه چشم وجود دارند. اندام y در زیر عضلات نزدیک کننده ماندیبول قرار می گیرد و هورمون پوست اندازی را تولید می نماید.

مهمترین رده های سخت پوستان
رده برانکیوپودها (آبشش پایان)
برانکیوپودها (آبشش پایان) معرف و بیانگر انواع سخت پوستان ابتدایی است. چهار راسته آنوستراکا، نوتوستراکا، کونکوستراکا، کلادوسراها.
رده اُستراکودها
کوچک با کاراپاس دو کفه ای

رده پاروپایان
بدون کاراپاس بوده و چشم ساده و میانی ناپلئوسی خود را حفظ می ک نند. پاروپای کالانوس فراوانترین ارگانیسم زئوپلانکتونی است.
غذای ماهیان مهم اقتصادی نظیر هرینگ، مانهادن، ساردین و لاروهای ماهیان بزرگ و یک عنصر غذایی مهم برای نهنگها و کوسه هاست.
رده سیریپدیا. شامل بارناکلها (راسته توراسیکا)

رده سخت پوستان عالی
چند راسته مهم از این رده:
راسته جورپایان. خرخاکیها، لیجیا،
راسته ناجورپایان.
راسته اُفازیاسئه آ. عنوان پلانکتونهای اقیانوسی مهم اند و به نام کریل نیز شناخته می شوند.
راسته ده پایان.

رده حشرات
حشرات با داشتن شش عدد پا و بدنی متشکل از سه قسمت سر، سینه و شکم به آسانی از سایر گونه های بندپایان متمایز می شوند. در قطعات دهان زننده ـ مکنده و از جمله گونه های تیزانوپترا که از شیره گیاهی تغذیه می کنند آرواره ها به صورت سوزنهایی به نام استیله درآمده اند.
قطعات دهان در پروانه ها به فرم مکنده برای مکیدن نوش گلها و مایعات شیرین سازش پیدا کرده است.

افراد خانواده آپیده و از جمله زنبور عسل دارای قطعات دهان لیسنده می باشند که به نامهای لیسنده ـ مکنده و یا مختلط نیز نامیده می شوند. در روی سر اکثر حشرات یک جفت ضمایم حسی به نام شاخک قرار دارد.
شکل شاخک در گونه های مختلف حشرات بسیار متفاوت می باشد. اعضای بینایی حشرات در روی سر قرار داشته و شامل چشمهای ساده و مرکب هستند.
حشرات معمولاً دو جفت بال دارند. دستگاه گوارش به صورت لوله طویلی از دهان تا مخرج امتداد پیدا می کند و از سه بخش جلویی، میانی و عقبی تشکیل شده است. یک قلب لوله ای در حفره پریکاردی همولنف را از طریق آئورت پشتی به جلو می راند. تنفس در آنها توسط سیستم خاصی به نام تراکه انجام می شود. دستگاه دفع تعدادی لوله های ظریف به نام لوله های مالپیگی است.

تولید مثل
جنسیت در حشرات جدا بوده و لقاح معمولاً داخلی است. حشرات عموماً تخمگذار بوده و به وسیله تخم زیاد می شوند. در حدود 88% از حشرات دارای دگردیسی کامل می باشند و مراحل مختلف تخم، نوزاد، نوچه و بالغ را می گذرانند.
حشراتی را که دارای دگردیسی کامل هستند هولومتابول می نامند. در برخی از حشرات دگردیسی تدریجی و یا ناقص است.مرحله پس از دگردیسی ـ پوره و اگر حشره آبزی باشد نائید

حشراتی را که دارای دگردیسی تدریجی باشند همی متابول نامند. اگر مرحله لاروی در پایان هر پوست اندازی باقی بماند آن را پوست اندازی ساده می گویند. اگر حشره مراحل نوچه (پوپا) یا بلوغ را طی کند دگردیسی نام دارد.
زیر رده بی بالان بدون دگردیسی هستند و در این حشرات نوزاد شبیه به حشره کامل بوده و فقط جثه آنها کوچکتر است

شاخکها

شاخه خارپوستان
خارپوستان به دو گروه دوتروستومیای سلسله جانوری تعلق دارد که اعضای آن دارای سلوم آنتروسلوس هستند. خارپوستان مهمترین گروه بی مهره ای هستند که به مهره داران نزدیکی و خویشاوندی نشان می دهند.
خارپوستان دریایی بوده و گروهی عجیب و نامانوس می باشند که سریعاً از تمام گروههای دیگر جانوری مشخص می شوند.

ویژگیها
صفحات خاردار اسکلت داخلی
سیستم عروقی ـ آبی ـ پدی سلاریا
آبششهای پوستی
تقارن شعاعی یا دوطرفی.
لارو نخستین خارپوستان تقارن دوطرفی داشته است. شیارهای آمبولاکرال در انتقال دادن غذا از پاهای لوله ای به دهان کمک می کنند. خارپوستان فاقد توانایی تنظیم اسمزی می باشند و به همین دلیل بندرت در آبهای لب شور یافت می شوند.

ستاره سانان یا ستاره دریایی. مارسانان یا ستاره های شکننده، خیارسانان یا خیارهای دریایی. خارداران یا جوجه تیغی دریایی، لاله وشان (لاله های دریایی، ستارگان پری).
صفات اساسی خارپوستان به خوبی در ستاره دریایی مشخص می باشد. معمولاً بر روی سنگهای سواحل یا بر بستر شنی و یا ماسه ای نواحی مرجانی دیده می شوند. بیشتر دارای رنگهای روشن بوده اندازه آنها از یک سانتیمتر تا به حدود یک متر می رسد.

دستگاه عروقی (گردش) آب ویژه خارپوستان است. دستگاه گردش آب از یک سری مجاری و پاهای لوله ای اختصاصی به همراه اوسیکل پوستی تشکیل شده است و در حرکت، تغذیه، تنفس و دفع ستاره دریایی نقش دارد.
هضم اغلب خارج سلولی است. روده کوتاهی زوائد پیلوریک را به یک سوراخ دفعی کوچک در مرکز سطح فوقانی متصل می کند.
ستاره های دریایی دارای پنج جفت اندام جنسی هستند که هر جفت درون یک بازو واقع است و در بیشتر موارد عمل لقاح در درون آب دریا صورت می گیرد.
حاصل رشد تخم، ایجاد لارو شناور و آزاد به نام بی پیناریا است که تقارنی دو طرفی دارد.

ستاره های شکننده، زیر رده مارسانان
به غیر از مشخصه داشتن پنج بازو، ستاره های شکننده به صورت تعجب آوری از ستاره ای دریایی آستروئیدس متفاوت اند.
بازوهای ستاره های شکننده باریک و دراز بوده و به صورت مشخص از صفحه مرکزی منشعب می شوند فاقد پدی سلاریا و پاپولا هستند.

رده خارداران
خارداران فاقد بازو می باشند اما طرح پوسته آنها بازتابی از طرح پنتامری خارپوستان و پنج شیار آمبولاکرالی است.
پنج زوج ردیفهای آمبولاکرال و هومولوگ پنج بازو ستاره دریایی است که دارای منافذی است و پاهای لوله ای طویلی از آنها خارج شده است. در روی صفحات برجستگیهای کوچک دیگری به نام توبرکل وجود دارد.

رده خیارسانان
در مقایسه با سایر خارپوستان، بدن خیارهای دریایی در محور دهانی و غیردهانی خیلی کشیده شده و در بیشتر موارد اوسیکلهای آنها بسیار کاهش یافته است لذا جانور دارای بدنی نرم است.
دیواره بدن معمولاً چرمی بوده و اوسیکلهای ریز و ظریف در داخل آن قرار گرفته است. درخت تنفسی شامل دو ریه و لوله های بسیار منشعبی است که به کلواک ختم می شوند.
درخت تنفسی هم برای تنفس و هم برای دفع به کار می رود و در هیچ یک از گروههای دیگر خارپوستان دیده نمی شود.

رده لاله وشان
لاله وشان جانورانی بسیار ابتدایی از خارپوستان می باشند. از سایر خارپوستان با اتصالشان به اجسام ثابت دیگر متمایز می گردند. صفحه بدن کالیکس نام دارد که به وسیله پوست پر مانند پوشیده شده است.

طنابداران
شاخه طنابداران به گروه جانوران دوترستوم سلسله جانوری تعلق دارد. در این گروه شاخه های خارپوستان، کتوگناتا یا کرمهای نیزه ای و همی کورداتا نیز وجود دارند.
همه این شاخه ها ویژگیهای مشترک جنین شناسی زیادی با همدیگر دارند و احتمالاً از یک نیای مشترک به وجود آمده اند. الگوی ساختمانی طنابداران در بسیاری از بی مهرگان نیز وجود دارد که از آن جمله می توان تقارن دوطرفی، محور قدامی ـ خلفی بدن، آرایش سلومی لوله در داخل لوله متامریسم و سفالیزاسیون را نام برد.
فقط خارپوستان (شاخه دوتروستومیا) با نیای مهره داران قرابتهای زیادی دارد.

ویژگیها
تقارن دو طرفی،
بدن بندبندی، دارا بودن سه لایه رویانی (زاینده)،
سلوم کاملاً پیشرفتهه.
نوتوکورد (میله اسکلتی) در برخی از مراحل زندگی وجود دارد.
طناب عصبی لوله های منفرد و پشتی، انتهای قدامی طناب معمولاً بزرگ شده و تشکیل مغز را می دهد.
شکافهای آبششی حلقی در برخی از مراحل زندگی وجود دارند. ممکن است دارای عمل فیزیولوژیک یا فاقد آن باشند.
دم پس مخرجی، معمولاً زائده ای در ماورای مخرج در برخی مراحل تشکیل می شود اما ممکن است از بین برود و یا باقی بماند.
عضلات بندبندی در یک تنه غیر بندبندی.
قلب در سطح شکمی است، عروق خونی پشتی و شکمی، دستگاه گردش خون بسته است. ـ دستگاه گوارشی کامل است.
چهار صفت بارز طنابداران عبارت از: نوتوکورد، طناب عصبی لوله ای پشتی، شکافهای آبششی حلقی و دم پس مخرجی می باشد.

نوتوکورد
نوتوکورد ساختمانی میله ای شکل و قابل انعطاف دارد که در طول بدن کشید شده است. اولین قسمت اسکلت داخلی است که در جنین ظاهر می گردد.
نوتوکورد محوری برای اتصال عضلات بوده و از آنجایی که می تواند بدون کوتاه شدن خم گردد اجازه حرکات مواج را به بدن می دهد.

طناب (ریسمان) عصبی لوله های پشتی
در بیشتر بی مهرگان یک طناب عصبی وجود دارد که نسبت به مجرای گوارشی شکمی است و حالت توپر دارد. اما در طنابداران طناب منفرد نسبت به دستگاه گوارش پشتی و لوله ای است.
شکافهای آبششی حلقی. شکافهای آبششی حلقی منافذ شکافدار سوراخ شده ای هستند که از حفره حلقی به خارج بدن ارتباط دارند.
دم پس مخرجی. دم پس مخرجی همراه با ساختار عضلانی بدن و سختی نوتوکورد حرکت لازم را برای تونیکاتها و آمفیوکسوس برای شنای آنها فراهم می نماید.

زیرشاخه اوروکوداتا (تونیکاتها)
اوروکورداتا موفقترین طنابداران بی مهره هستند. فقط لارو میکروسکوپی اغلب آنها به نام تدپول، صفات بارز طنابداران را نشان می دهد. اوروکوداتها را به سه رده اسیدیاسه، لارواسه و تالیاس تقسیم می کنند.
اسیدیها بی حرکت اند. منفرد بود و یا از طریق جوانه زدن صاحب کلنی می شوند. لوله گوارشی تقریباً U شکل است. تغذیه به تشکیل شبکه موکوسی بستگی دارد که به وسیله شیار غده ای به نام اندوستیل که در امتداد سطح نیمه شکمی حلق قرار دارد، ترشح می شود.
تونیکاتای رده تالیاسه بشکه ای یا لیمویی شکل هستند که به صورت پلاژیک و شناور و دارای بدنی شفاف و ژلاتینی می باشد. لوله گوارشی آنها مستقیم است. اشکال معمولی تالیاسه ها دولیولوم و سالپا. در لارواسه دم لاروی برای همیشه باقی می ماند.

زیر شاخه سفالوکورداتا
سفالوکورداتها، لانسلتهای دریایی هستند که دارای بدنی باریک، از دو طرف فشرده و شفاف بوده و دو انتهای نوک تیز دارد.
لانسلتها را آمفیوکسوس نیز می نامند. برانکیوستوما مقدم بر آمفیوکسوس است. آمفیوکسوس تمام صفات اصلی طنابداران را نشان می دهد. از 50 تا 85 عدد ماهیچه که شکل « > » است به نام میومر دارد.

زیر شاخه مهره داران
مهره داران علاوه بر خصوصیات کلی طنابداران، ستون مهره ای نیز دارند که به عنوان محور اسکلتی و پوشش مغز عمل می کند.
ویژیگیها
صفات کلی طنابداران در برخی از مراحل زندگی وجود دارد.
پوشش بدن از دو لایه تشکیل شده است. لایه خارجی به نام اپیدرمیس که از بافت پوششی مطبق تشکیل شده و از اکتودرم منشا گرفته است و لایه داخلی درمیس که از بافت همبندی است و از مزودرم ناشی شده است.
تغییرات بسیاری در پوست رده های مختلف مهره داران نظیر غدد، فلس، پر، ناخن، شاخ و مو به وجود آمده است.

نوتوکورد کمابیش به وسیله ستون نخاعی مهره ها که از غضروف، استخوان و یا هر دو تشکیل شده است، جایگزین می گردد. اسکلت داخلی مشخص و متمایزی وجود دارد که شامل ستون مهره ها جمجمه، قوسهای احشایی، کمربندهای عضوی و دو جفت ضمائم مفصلی است.
عضلات بسیاری به اسکلت جهت تامین حرکت متصل می شوند.
دستگاه گوارش کامل است که نسبت به لوله نخاعی شکمی و غدد بزرگی نظیر کبد و لوزالمعده را شامل می شود.

دستگاه گردش خون شامل قلب و دو تا چهار حفره است. سیستم گردش خون بسته است. خون شامل گلبولهای قرمز و سفید است. زوج قوسهای آئورتی، آئورت پشتی و شکمی را به همدیگر متصل می نماید و انشعاباتی را به آبششها در مهره داران آبزی می فرستد.
در انواع خشکی زی قوس آئورتی به قوسهای ریوی و سیستمیک تقسیم می شود.
سلوم کاملاً پیشرفته است که توسط اندامهای احشایی پر شده است.
اندامهای دفعی شامل کلیه هاست (انواع مزونفریک و متانفریک در بالغین) که به وسیله مجراهایی مواد زائد را به کلواک و یا منطقه مخرجی هدایت می کند.

مغز به صورت مشخص به پنج بطن تقسیم شده است.
معمولاً ده یا دوازده زوج اعصاب مغزی وجود دارند که هم اعمال حرکتی و هم اعمال حسی را به عهد دارند. یک زوج اعصاب نخاعی برای هر میوتوم ابتدایی است. سیستم عصبی خودکار برای کنترل اعمال غیر ارادی اندامهای داخلی است.
سیستمهای درون ریز، غدد بدون مجرا در بدن پراکنده اند.
تقریباً همیشه جنسها جدا از همدیگرند.
طرح بدن به صورت مشخص شامل سر، تنه و دم پس مخرجی است. گردن در برخی موارد بخصوص در اشکال خشکی زی وجود دارد.

ماهیان بدن آرواره ـ فوق رده آگناتا
رده میکزینی (هگ فیشها) و سفالوسپیدومورفی (لامپریها).
ویژگیها
بدن باریک، ماری شکل با پوست نرم که شامل غدد موکوسی است، فلس ندارد.
باله های میانی دارای شعاعهای غضروفی هستند، باله های زوج ندارند.
دارای اسکلت فیبروزی و غضروفی و نوتوکورد.

اندم بادکش مانند دهانی با دندانهای کاملاً رشد کرده وجود دارد. دهان گزنده با دو ردیف دندانهای قابل برگشت و هگ فیشها.
قلب دارای یک دهلیز و یک بطن است. قوسهای آئورتی در منطقه آبششی وجود دارند. خون حاوی گلبول قرمز و سفید است.
دستگاه گوارش فاقد معده است. روده ها دارای دریچه های مارپیچی و مژه ها در لامپری، هگ فیشها بدون مژه و دریچه های مارپیچی.

اندامای حسی چشایی، بویایی، شنوایی و بینایی در لامپری نسبتاً رشد و نمو یافته اند اما در هگ فیشها تحلیل رفته است.
مجاری نیمدایره ای در هگ فیشها یک جفت و در لامپریها دو زوج وجود دارد.
لقاح خارجی و جنسها جدا، دوران لاروی طولانی (لارو به نام آموسیت نامیده می شود) در لامپری،
هگ فیشها سیر تکاملی مستقیم بدون مراحل لاروی دارند.

هگ فیشها
رده میکزینی
برخلاف بقیه مهره داران هگ فیشها نسبت به آب دریا ایزواسموتیک می باشند که شبیه به بی مهرگان دریایی است.

رده سفالوسپیدومورفی ـ لامپریها
برای تخم ریزی به رودخانه ها مهاجرت می کنند. تخمها رشد کرده و مبدل به لاروی به نام آموسیت می شوند. که عمری طولانی دارند.
گونه ای از آن با نام علمی کاسپیومیزون واگنری در دریای خزر زندگی می کند. لامپریها دارای چشم سوم می باشد.

ماهیان غضروفی، رده کوندرایکتیس
گروهی قدیمی و کوچک بوده که به خوبی تکامل یافته است. دارای اندامهای حسی کاملاً پیشرفته، آرواره ها و عضلات شنای قوی و عادات صیادی به آنها این امکان را می دهد که در جوامع آبی موفق باشند.
از این رده زیر رده الاسموبرانشها بررسی می شود: در این زیر رده کوسه ها و سفره ماهیان که به زبان انگلیسی به آنها اسکیت و ری نیز می گویند قرار دارند.

ویژگیها:
بدن دوکی شکل، باله دمی هتروسرک، دارای باله های زوج سینه ای و لگنی، دو باله پشتی، باله های لگنی (شکمی) در نرها به اندام جفتگیری به نام کلاسپر تغییر شکل یافته است. شعاعهای باله وجود دارد.
دهان تحتانی دو کیسه بویایی به حفره دهانی باز می شود. آرواره دارد.
پوست دارای پولکهای پلاکوئیدی و غدد موکوسی است. فلسهای پلاکوئیدی تغییر شکل یافته دندانها را تشکیل می دهند.
اسکلت داخلی تماماً غضروفی است. نوتوکورد وجود دارد. مهره کامل و مجزا از همدیگر.

معده J شکل بوده و روده دریچه مارپیچی دارد. کبد، کیسه صفرا و لوزالمعده دارد.
دستگاه گردش خون دارای چندین زوج قوس آئورتی است. دارای آئورت پشتی و شکمی، مویرگها و سیاهرگها، سیستمهای باب کبدی و کلیوی، قلب دو حفره ای، خون دارای مقادیر زیادی اوره و تری متیل آمین اکسید می باشد.
تنفس به وسیله 5 تا 7 جفت آبشش با شکافهای آبششی مجزا صورت می گیرد. اُپرکولوم بجز در Chimaeras وجود ندارد.

بدون کیسه شنا یا ریه.
مغز دارای دو لوب بویایی، دو نیمکره مغزی، دو لوب بینایی، یک مخچه و بصل النخاع است. ده جفت اعصاب مغزی و سه زوج مجاری نیمدایره ای وجود دارد.
جنسها جدا است. مجاری تناسلی به کلواک باز می شود. اشکال تخمگذار، تخمگذار زنده زا و زنده زا وجود دارد. سیر تکاملی مستقیم، لقاح داخلی است.
کلیه ها از نوع مزونفروس.

شکل و عمل
کوسه ها دارای بهترین فرم بدن دوکی شکل در بین تمام ماهیان می باشند. در نتیجه مقاومت محیطی کمتری را متحمل می شوند. دهان کوسه ها تحتانی بوده و معمولاً در جلوی آن پوزه نوک تیزی به نام روستروم وجود دارد.
دم به شکل هتروسرک است. الاسموبرانشها مشکل فیزیولوژیکی زندگی در محیطهای هیپراسموتیک را با افزودن اوره و تری متیل آمین اکسید به خود خود حل کرده اند. اوره که یک فرآورده سمی در سایر مهره داران است. در اینجا به عنوان اندام تنظیم کننده اسمز بدن نقش بسیار مهمی دارد.
تقریباً بیش از نیمی از الاسموبرانشها را ماهیان پهن یا سفره ماهی تشکیل می دهند که شامل انواع مختلفی به نامهای اسکیت، ماهیان پهن الکتریکی، اره ماهیان، ماهیان دم گزنده، عقاب ماهیان و … می باشند.

کی می را، زیر رده هولوسفالی
به این ماهیان موش ماهی، و شبح ماهی نیز می گویند که بقایای مسیر انحرافی تکاملی است که از الاسموبرانشها حداقل 300 میلیون سال پیش منشعب شده اند.
از نظر تشریحی خصوصیات کوسه ها و ماهیان استخوانی. خط جانبی در این ماهیان به شکل شیار یا حفره های روباز است. فاقد اسپیراکل، کلواک، و پولک پلاکوئیدی اند. آبششها دارای سرپوش یا اُپرکولوم می باشند.

رده ماهیان استخوانی
ماهیان استخوانی بسیار متنوع هستند. در علائم ظاهری باله ها شاید از همه مهمتر باشند. منظور از باله فرد، منفرد بودن آن نیست بلکه در محور طولی خط میانی بدن قرار دارد اگرچه دو تا باشد. ماهیان آب شیرین عمدتاً یک باله پشتی و ماهیان دریایی دو باله پشتی دارند. روغن ماهیان سه باله پشتی دارند.

ویژگیها:
اسکلت کمابیش استخوانی است، ممکن است نوتوکورد در بخشی از بدن وجود داشته باشد. باله دمی معمولاً هوموسرکال است.
پوست دارای غدد موکوسی است که در آن فلسهای پوستی به شکل گانوئیدی، مدور و شانه ای قرار گرفته است. برخی فلس ندارند.
باله ها هم زوچ و هم فردند با شعاعهای غضروفی و یا استخوانی.
دهان انتهایی با دندانهای متعدد. آرواره ها وجود دارند. کیسه های بویایی زوجند و ممکن است به دهان باز شوند. فقط گوش داخلی دارند با سنگریزه اتولیت.
تنفس به وسیله آبششها صورت می گیرد که به وسیله قوس آبششی استخوانی نگهداری می شوند و به وسیله سرپوش آبششی محصور گردیده است.

کیسه شنا در بیشتر موارد وجود دارد که ممکن است به وسیله مجرایی به حلق مرتبط باشد.
گردش خون شامل قلب دو حفره ای، سیستمهای شریانی و وریدی است. چهار زوج قوس آئورتی دارد. خون دارای گلبولهای قرمز هسته دار است.
سیستم عصبی دارای یک مغز با لوب شنوایی کوچک، مخ، لوبهای بینایی بزرگ و مخچه است. ده زوج اعصاب مغزی و سه زوج مجاری نیمدایره ای وجود دارند.
جنسها جدا، غدد جنسی (گنادها) زوج، لقاح معمولاً خارجی است. اشکال لاروی معمولاٌ از بالغین کاملاً متفاوت است.

ماهیان استخوانی در سه زیر رده مچ بالگان، دودمیها و باله شعاعیها قرار می گیرند.
ماهیان کروسوپترسی جی دارای سوراخی هستند که دهان را به ریه یا آبشش متصل می کند و بدان چوانا می گویند. لاتیمر یا کولومنا یا ماهی سله کانت،
دم این ماهی به فرم دیفی سرکال، قسمت بالایی و پایینی دم یک زائده گوشتی کوچک دارد. نوتوکورد غضروفی. روده دارای دریچه های مارپیچی دارای اسپیراکل هستند.

زیر رده ماهیان دودمی (ماهیان ریه دار)
نمونه ای که در استرالیا زندگی می کند به نام نئوسراتودوس علی رغم تنفس در هوا به محیط آبی و اکسیژن آب کاملاً وابسته است. نمونه دیگر که در امریکای جنوبی و افریقا زندگی میکند می تواند بدون وجود آب نیز به زندگی خود ادامه دهد.

زیر رده ماهیان دودمی (ماهیان ریه دار).
نمونه ای که در استرالیا زندگی می کند به نام نئوسراتودوس علی رغم تنفس در هوا به محیط آبی و اکسیژن آب کاملاً وابسته است. نمونه دیگر که در امریکای جنوبی و افریقا زندگی میکند می تواند بدون وجود آب نیز به زندگی خود ادامه دهد.

رده دوزیستان
از ماهیهای مچ باله از گروهی که نامشان رپیدیستیا بوده ریشه می گیرند. اهمیت دوزیستان بیشتر به خاطر تفاوت محیط زیست آنها یعنی پا گذاشتن از محیط آبی به خشکی و سازگاری با آن است.

ویژگیها
اسکلت اغلب استخوانی است. تعداد مهره ها متغیر است. در برخی دنده نیز وجود دارند که در صورت وجود دنده به استخوان جناغ متصل نیست.اسکلت خارجی ندارند.
ـ شکل بدن بسیار متغیر است از تنه طویل یا سر، گردن و دم مشخص تا بدن فشرده و متراکم که به سر و تنه لحیم شده و بدون گردن مشخص می باشد.
ـ دست و پا معمولاً چهار عدد (تتراپود) است. برخی فاقد پا هستند. دستها معمولاً کوچکتر از پاها هستند. در برخی دست و پا همگی کوچکند، پاها اغلب پرده شنا دارند. ناخن و یا چنگال وجود ندارد.
ـ پوست نرم و مرطوب و دارای غدد بسیار است. برخی از غدد ممکن است سمی باشند، سلولهای رنگی (کروماتوفورها) معمولاً با تنوع قابل توجهی وجود دارند. فلس ندارند به استثنای پولکهای پوستی مخفی در برخی گونه ها.

دهان معمولاً بزرگ با دندانهای ککوچک در آرواره بالا و یا هر دو فک است. دو سوراخ بینی به قسمت قدامی حفره دهانی باز می شود.
تنفس به وسیله ریه ها صورت می گیرد (برخی سمندرها فاقد آنند). پوست و در برخی موارد آبشش نیز در تنفس دخالت دارند. آبشش خارجی مراحلی لاروی ممکن است در سراسر زندگی باقی بمانند.
دستگاه گردش خون دارای قلب سه حفره ای است. دو دهلیز و یک بطن دارد. پوست دارای رگهای خونی فراوانی است.
اکتوترمال یا خونسرد.
اندامهای دفعی شامل کلیه های مزونفریک هستند. اوره فرآورده دفعی مواد ازته است.

ده جفت اعصاب مغزی دارند.
جنسها جداا هستند. در بشر موارد سمندرها و سیسیلیانها لقاح داخلی. در قورباغه ها و وزغها لقاح اغلب خارجی است. دگردیسی معمولاً وجود دارد. تخمهای مزولسیتال با پوشش غشایی ژله مانند دارند.
تحت کنترل هورمونهاست. هورمون اصلی تیروکسین است. در اورودلها در مراحل لاروی دارای رسیدگی جنسی می شوند که به این پدیده نئوتنی یا پدوژنزه می گویند. در نکتوروس و آمیفیوما نئوتنی اجباری وجود دارد و نمی تواند این نوع دگردیسی را القا نماید. آکسولوتل که لارو آمبیستوما است نئوتنی اختیاری دارد.

رده خزندگان
خزندگان نخستین گروه از مهره دارانی هستند که کاملاً با زیستن در خشکی سازگار شده اند. خزندگان را از دوزیستان می توان به آسانی تفکیک نمود.
خزندگان تخمهای خود را در محیط خشکی می گذارند درحالی که دوزیستان تخمهای خود را در آب شیرین و یا در محلهای مرطوب می گذارند. واقع یک انتخاب تکاملی بسیار مهمی در تکامل مهره داران است.
خزندگان از زیر رده منقرض شده دوزیستان به نام لابیرنتودونتا به وجود آمده اند.

ویژگیها
شکل بدن متنوع، برخی بدنی فشرده و برخی دیگر بدنی طویل دارند. بدن دارای اسکلت خارجی است که گاهی به آن صفحات استخوانی افزوده می شود بافت پوششی غدد کمی دارد.
اندامهای حرکتی زوج بوده و معمولاً دارای پنج انگشت است که برای بالا رفتن، دویدن یا دست و پا زدن سازگاری پیدا کرده اند. اندامهای حرکتی در مارها و برخی سوسمارها وجود ندارد.
اسکلت کاملاً استخوانی است. دنده ها با جناغ تشکیل محفظه سینه ای کاملی را می دهند.
جمجمه دارای یک کُندیل پس سری است.
تنفس به وسیله ریه ها صورت می گیرد آبشش ندارند. برخی از کلواک نیز برای تنفس استفاده می نمایند. قوسهای آبششی در دوران جنینی دارند.

قلب سه حفره ای است. تمساحها قلب چهار حفره ای دارند. معمولاً یک قوس آئورتی وجود دارد.
اکتوترمیک (برون حرارتی) می باشند. برخی از سوسمارها و مارها رفتار تنظیم حرارتی از خود نشان می دهند.
کلیه ها متانفریک بوده و ماده اصلی از ته دفعی اسید اوریک می باشد.
دستگاه عصبی دارای لوبهای بینایی در پشت مغز است. دوازده زوج اعصاب مغزی دارند.
جنسها جدا و لقاح داخلی است.
تخمها با پوسته آهکی یا چرمی، غشاهای خارجی جنینی (امنیون، کوریون، کیسه زرده، آلانتوئیس) در طی زندگی جنینی وجود دارند.

موارد تمایز خزنده از دوزیست:
خزندگان دارای پوستی خشک، سخت و پولک دار هستند.
تخم پوسته دار
آرواره های خزندگان طراحی بهتر و کارآیی بیشتری برای گرفتن طعمه دارند.
خزندگان دارای اندامهای جفتگیری برای لقاح داخلی هستند.
دستگاه گردش خون کارآمدتر و فشار خون بالاتری نسبت به دوزیستان دارند.
دستگاه تنفس بهتر و تکامل یافته تری نسبت به دوزیستان دارند.
کلیه کارآمدتر و اندامهای نگهدارنده بهتر و سیستم اعصاب پیشرفته تری دارند

راسته تستودینها (کلونیا)
این راسته محدود به لاک پشتها می شود و از زمان پیدایش آن تاکنون تغییرات ظاهری بسیار کمی در آن صورت گرفته است. دارای یک صفحه پشتی به نام کاراپای و یک صفحه شکمی به نام پلاسترون می باشند. پوسته آنها دارای دو لایه است.

راسته اسکواماتا
مارمولکها، مارها و سوسمارهای کرمی شکل
مارمولکها و مارها حدود 95% خزندگان امروزی را تشکیل می دهند. راسته اسکواماتا به سه زیر راسته سوریا (لاسرتیلیا) یا مارمولکها، سرپنتس (اُفیدیا) یا مارها و آمفیسبانیا یا سوسمارهای کرمی شکل تقسیم می شود. دو نیمه چپ و راست آرواره پایین مارمولکها کاملاً به همدیگر متصل می شوند. این امر مانع می شود که مارمولکها طعمه بزرگتر از دهان خود را بتوانند ببلعند در صورتی که مارها قادر به چنین کاری هستند.
مارمولکها دندان نیش ندارند. بیشتر مارمولکها پلک متحرک دارند. چشم مارها دائماً به وسیله یک پرده شفاف پوشیده شده است. بیشتر مارمولکها گوش خارجی دارند ولی مارها ندارند.

زیر راسته سرپنتس
مارها
مارها همگی بدون دست و پا و کمربندهای سینه ای و لگنی می باشند. مارهای زیر خانواده کورتالینه و خانواده وی پریده را پیت ویپرز می نامند.
حفره های (پیت) مخصوص حساس به حرارت در روی سر آنان بین سوراخ بینی و چشم وجود دارد. این اندامها نسبت به امواج مادون قرمز حساسند.

زیر راسته مارمولکهای کرمی شکل
گروهی بسیار ویژه اند به شکل مار یا کرم خاکی می باشند. از نظر لغوی آمفیسبانیا به معنای حرکت در دو جهت است.

راسته تمساحها
تمساحهای امروزی بزرگترین خزندگان زنده هستند. آلیگاتورها پوزه کوتاهتر و پهن تری دارند. در تولید مثل آلیگاتورها، درجه حرارت پایین انکوباسیون فقط ماده ها و درجه حرارت بالا فقط نرها را تولید می کند.

راسته رینکوسفالیا (تواتارا)
فقط یک گونه زنده به نام تواتارا (اسفنودون پونکتاتوم) دارد که در نیوزیلند یافت می شود و به آن فسیل زنده نیز می گویند.

رده پرندگان
ابعد از ماهیها، بیشترین تعداد گونه را در بین مهره داران دارد. پرندگان را می توان در جنگلها، صحراها، کوهها و چمنزارها و در تمام اقیانوسها یافت. صفت مشخصه ای که انها را از سایر حیوانات ممتاز می سازد همانا داشتن پر است. پرندگان را به دو زیر رده آرکئورنیتس و نئورنتیس تقسیم می کنند.

ویژگیها:
بدن معمولاً دوکی شکل و از چهار ناحیه سر، گردن، تنه و دم تشکیل شده است. گردن طویل و در تعادل و کسب غذا کمک می کند.
اندامهای حرکتی زوج، اندام جلویی برای پرواز و اندام عقبی برای نشستن، راه رفتن و شنا سازگاری یافته است. پا عمدتاً دارای چهار انگشت است.
پر از اپیدرم و پا از پولک پوشیده شده است. بافت پوششی نازک از اپیدرم و درم تشکیل شده است. فاقد غدد عرق می باشند. غده روغن (چرب) در قاعده دم قرار دارد.

اسکلت کاملاً استخوانی و دارای حفره های هوایی است. استخوانهای جمجمه به همدیگر لحیم شده و دارای یک کندیل پس سری می باشند. فکها به وسیله منقار شاخی پوشیده شده اند.
دنده ها کوچک و مهره ها تمایل به اتصال به همدیگر و یکپارچگی دارند. جناغ کاملاً رشد یافته است.
سیستم عصبی کاملاً رشد کرده و مغز دارای دوازده جفت اعصاب مغزی است.
دستگاه گردش خون چهار حفره ای است و قوس آئورتی به سمت راست پیچیده است. سیستم باب کلیوی کاهش یافته است. گلبولهای قرمز هسته دارند.
اندوترمیک هستند.

تنفس به وسیله ریه هایی که کمی قابل اتساع می باشند همراه با کیسه های هوایی واقع در بین اندامهای احشایی و اسکلت صورت می گیرد. سیرنکس (جعبه صدا) نزدیک اتصال نای و نایژه می باشد.
کلیه ها متانفریک بوده و رحم به کلواک باز می شود. مثانه ندارند. ادرار نیمه جامد و اسید اوریک ماده اصلی مواد دفعی ازته است.
جنسها از هم مجزاست. واس دفران به کلواک باز می شود. ماده ها فقط تخمدان و اویدوکت چپ را دارند. اندام جفتگیری در اردکها، غازها و تعداد کمی دیگر از پرندگان وجود دارد.
لقاح داخلی است. تخمهای امنیوتیک با زرده زیاد و پوسته آهکی سخت دارند. انکوباسیون خارجی است. تعیین جنسیت به وسیله ماده ها صورت می گیرد.

پر و ساختمان آن
پرها دو وظیفه مهم در زندگی پرنده دارند که یک ایجاد عایقی برای جلوگیری از تبادلات حرارتی با محیط و دیگری ایجاد سطح بیشتر در بالها و دم جهت امکان پرواز به پرنده است.
پر کامل دارای قسمتهای زیر است: محور، کالاموس یا کوئیل و راشیس، وین یا تیغه پر. تنوع منقار در پرندگان بسیار زیاد است به طوری که حتی در یک خانواده هم اشکال متفاوتی دیده می شود اشکال بسیار متنوع منقار و سازگاری پرندگان به انواع مختلف غذا آنها را قادر ساخته تا بتوانند در زیستگاههای مختلف زندگی نمایند.

رده پستانداران
پستانداران با رشد زیاد و تکامل سیستم عصبی و سازگاری متعدد، تقریباً در هر محیطی از کره زمین یافت می شوند. از نظر بیولوژیکی به استثنای حشرات موفقترین گروه جانوری هستند.
از نظر شکل، اندازه، فرم بدن و عمل تفاوتهای زیادی با همدیگر دارند. تفاوت اندازه آنها از نوعی خفاش که فقط 5/1 گرم وزن دارد تا بالنها که بیش از صد تن وزن دارند متغیر است.
باور بر این است که پستانداران از گروهی از خزندگان شبیه پستاندار به نام تراپسید به وجود آمده اند.

ویژگیها
بدن از مو پوشیده شده است. در برخی مقدار آن کاهش می یابد.
بافت پوششی دارای غدد عرق، بو، سباسه و پستان می باشد.
اسکلت دارای کندیل پس سری و معمولاً دارای هفت مهره گردنی است. دنده ها فقط به مهره های سینه ای اتصال دارند و اغلب دارای یک دم طویل می باشند.
دهان دارای دندانهای هترودونت در روی هر دو فک. فک پایین از یک استخوان بزرگ به نام دندانی تشکیل شده است.

پلکهای متحرک و گوش خارجی گوشتی دارند. ـ دارای چهار عضو حرکتی (در برخی کاهش یافته و یا وجود ندارد) است که به اشکال مختلف حرکتی سازگاری یافته است.
دستگاه گردش خون دارای قلب چهار حفره ای است. قوس آئورتی به سمت چپ پیچیده است. دارای گلبولهای قرمز بدون هسته و مقعرالطرفین هستند.
دستگاه تنفس از ریه ها و جعبه صدا تشکیل شده است. عضله دیافراگم حفرات سینه ای و شکمی را از همدیگر مجزا می سازد.
سیستم دفعی از کلیه های متانفروز تشکیل می شود. میزنای معمولاً به مثابه باز می گردد. ـ مغز کاملاً رشد و نمو یافته است. مخ دارای دوازده جفت اعصاب مغزی می باشد.

اندوترم و هوموترم می باشند.
کلواک فقط در مونوترم ها وجود دارد.
جنسها از هم جدا هستند.
لقاح داخلی است. تخم در رحم رشد و نمو می یابد. دارای اتصالی به نام جفت (به استثنای مونوترمها) و غشاهای جنینی (آمنیون، کوریون، آلانتوئیس) می باشند. تعیین جنسیت به وسیله نرها صورت می گیرد.
نوزادان به وسیله شیر غدد پستانی تغذیه می شوند.

پستانداران و پرندگان هر دو از خزندگان پدید آمده اند وجوه اشتراک زیادی بین آنها وجود دارد. روش تغذیه نوزادان با شیر مترشحه از غدد پستانی، ساختمان فک و مفصل شدن فک، پستانداران جفت دار دندانهای دیفیودونت دارند.
ولی در خزندگان دندانهای پلی فیودونت وجود دارد. رشد و تکامل قابل ملاحظه سیستم عصبی اجازه سازگاری رفتاری وسیعی را همراه با قدرت یادگیری، کنجکاوی و فعالیتهای ذهنی و فکری را خیلی بیشتر از خزندگان به آنان بخشیده است.

رده پستانداران را به دو زیر رده پروتوتریا و تریا تقسیم می نمایند. زیر رده پروتوتر یا شامل پستانداران تخمگذار دارای سوراخ تناسلی، ادراری و دفعی مشترک، مونوترماتا (تک حفره ای).
زیر رده تریا شامل دو فوق راسته متاتریا و اوتریا است. متاتریا دارای یک راسته به نام کیسه داران و اوتریا نوزده راسته دارد که همگی دارای جفت می باشند.

پستانداران دارای دو نوع مو هستند. نوع آن موی متراکم و نرم برای عایق سازی است و دوم موهای زبر و خشن و طویل به نام موهای محافظت کننده که پوشش و رنگ حیوان را تشکیل می دهد. سه نوع شاخ و یا مواد شبه شاخی در پستانداران وجود دارد.
شاخ واقعی در نشخوار کنندگان نظیر گاو و گوسفند یافت می شود که دارای غلافی تو خالی و اپیدرم کراتینی شده است و دارای یک هسته استخوانی است که از جمجمه بیرون می آید. آنتلر یا شاخ خانواده گوزن زمانی که بزرگ می شود کاملاً استخوانی است. در طی رشد سالانه در زیر آنتلر پوشش پوستی نرم و پر عروق به نام ولوت تشکیل می شود. شاخها بعد از فصل جفتگیری می افتد و جوانه های جدیدی چند ماه بعد ظاهر شده و شاخهای بعدی را می سازد. رینوسروس هورن سومین نوع شاخ است. رشته های شاخی مو مانند از پاپیلهای پوستی بیرون می آیند و به همدیگر چسبیده و تشکیل یک شاخ منفرد را می دهد.
سازگاری دندانهای پستانداران الگوها و عادات غذایی مختلفی را فراهم می سازد. عادات غذایی در پستانداران را می توان به علفخوار، گوشتخوار، همه چیزخوار و حشره خوار تقسیم نمود.

فصل چهارم
نگهداری، محافظت و حرکت

هدف آموزش مواد و بافتهای مختلف بدن و هماهنگی اندامها و تولید مثل و تکوین و اکولوژی و انتشار جانوران است.

بافت پوششی در گروههای مختلف جانوری
بافت پوششی لایه خارجی پوشاننده بدن و شامل پوست و تمام ساختمانهای مشتق از پوست نظیر مو، سیتا، فلس، پر و شاخ می باشد.
در بسیاری از جانوران محکم و انعطاف پذیر بوده و محافظت مکانیکی بدن را در برابر خراش، سایش و ساییدگی و سوراخ شدن فراهم می سازد.

بافت پوششی مهره داران
طرح اساسی بافت پوششی مهره داران با نمونه پوست انسان شرح داده می شود. پوست انسان شامل اپیدرم نازک و مطبقی است که از اکتودرم ناشی می شود.
در زیر اپیدرم، درم یا پوست واقعی قرار دارد که منشا مزودرمی دارد. هر چند که اپیدرم نازک و دارای ساختمان ساده ای است
ولی ضمائم پوست نظیر مو، پر، ناخن و سم از آن مشتق می گردند. درم شامل عروق خونی، رشته های کلاژن، اعصاب، سلولهای رنگدانه ای، سلولهای چربی و فیبروبلاستهاست که وظیفه نگهداری و تغذیه لایه های بالایی را که فاقد عروق خونی هستند، به عهده دارند.

رنگ در جانوران
جانوران ممکن است دارای رنگ روشن و واضحی باشند که به عنوان علائم مهم تشخیص برای اعلام خطر یا استتار به کار می رود.
رنگ پوست معمولاً به وسیله رنگدانه ها تولید می شود. اما در بسیاری از حشرات و برخی مهره داران بخصوص در پرنده ها رنگهای خاص به وسیله ساختمان فیزیکی بافت ایجاد می گردد که در طول موجهای خاصی از نور انعکاس یافته و بقیه طول موجها حذف می گردند.
وسیعترین پراکنش رنگدانه ای را ملانین دارد که پلیمرهای سیاه یا قهوه ای رنگ هستند و مسئول رنگهای مختلف در بیشتر جانوران می باشند. زرد و قرمز ، کاروتنوئید، گزانتوفور، آُموکرومها و پتریدینها، زرد نرم تنان و بندپایان، ایریدیوفورها، رنگ نقره ای و یا متالیک.

دستگاههای اسکلتی
اسکلت سیستمهای حمایتی است که سفتی و سختی را برای بدن و سطحی را برای اتصال عضلات فراهم می سازد و اندامهای بدن را از آسیبهای احتمالی حفظ میکند .
دو نوع کلی اسکلت سخت و اسکلت هیدرولیک وجود دارد. اسکلت سخت به دو نوع اسکلت داخلی که از صفات خارپوستان و مهره داران است و اسکلت خارجی که به صورت شاخص در نرم تنان و بندپایان وجود دارد.
برای عمل اسکلت هیدرولیکی لازم است که مقداری مایع در فضای محصوری جمع گردد و آنگاه توسط نیرویی که از طرف عضله وارد می آید فشار داخل مایع افزایش می یابد.
عضلات به صورت لایه های حلقوی شکلی فضای مایع را محصور می کنند. هنگامی که کرم خاکی حرکت می کند، عضلات نیروی خود را به محتویات مایع بدن جانور وارد می سازد.
عنکبوتها قادر به کشیدن پاهای خود به کمک عضلات نیستند زیرا پاها فاقد عضلات بازکننده می باشند. برای خم کردن پا از عضله استفاده می کنند. برای باز نمودن آن از فشار هیدرولیکی کمک می گیرند.

حرکت در جانوران
حرکت صفت مشخصه جانوران است. حرکت جانوران به اشکال متعدد در بافتهای جانوری از جریانهای سیتوپلاسمی تا حرکت آشکار توسط عضلات مخطط در مهره داران را شامل می شود و مکانیسم پروتئینهای انقباضی وابسته است که می توانند شکل خود را طویل یا منقبض سازند.

حرکت آمیبی
حرکت آمیبی شکلی از حرکت است که از صفات آمیبها و سایر تک یاختگان و همچنین در بسیاری از سلولهای جانوران عالیتر نظیر گلبولهای سفید، سلولهای مزانشیمی وجود دارد. تصور می شود که انقباض مواد در انتهای پسین بدن آمیب، آندوپلاسم را به طرف جلو رانده و آن را وارد پای کاذب در حال تشکیل می کند.
حرکت مژه ای. مژه زوائد متحرک ظریف و مو مانندی است. تاژک دارای ساختمان شلاق مانند است که طویلتر از مژه بوده.
مکانیسم حرکت مژه ها و تاژکها بدین صورت است که رشته های نازک درون آنها در اثر نیروهای موجود بین آنها همانند لغزش رشته های عضلانی به هنگام انقباض نسبت به یکدیگر می لغزند.

حرکت عضلانی
بافت عضلانی از مزودرم حاصل و حرکات عمده بدن توسط آن صورت می گیرد.
1. بافت عضلانی مخطط 2. بافت عضلانی صاف
بافت عضلانی مخطط دارای رنگی قرمز است. این عضلات از تعداد زیادی تارهای موازی هم ساخته شده است. تارها به نوبه خود از تارچه های موازی تشکیل شده اند. این رشته ها عامل اصلی انقباض می باشند. خطوط تاریک را به نام نوار آنیزوتروپ (A) یا صفحه تیره می گویند که از رشته های نازک اکتین و ضخیم میوزین تشکیل شده اند. خطوط روشن را به نام نوار ایزوتروپ (I) یا صفحه روشن می خوانند که از رشته های نازک اکتین به وجود می آیند.

عضله قلب مانند عضله حرکتی مخطط است. لیکن خطوط عرضی زیگزاگ و یا غیرمستقیم وجود دارند. عضله صاف فاقد خطوط عرضی ویژه عضله مخطط است
اما انقباض آن به همان پروتئینهای موجود در عضله مخطط یعنی اکتین و میوزین و تهیه انرژی از ATP بستگی دارد.
عضله صاف برای انجام انقباض نیازی به تحریک عصبی ندارد و دارای انقباضات منظم دائمی است که تواتر و شدت آن بسیار متغیر می باشد. می تواند برای مدت مدیدی با مصرف انرژی بسیار ناچیزی به حال انقباض بماند.

مکانیسم انقباض عضلات
انقباض عضلات براساس مدل رشته های لغزنده در سال 1950 توسط هوکسلی ارائه شد تفسیر می گردد.
کاهش فاصله بین خطوط Z موجب کوتاه شدن عضله می گردد. در بررسی ساختمان میکروسکوپ الکترونی سارکولم متصل به سیستم پیچیده ای از لوله هاست که در عرض سلولهای عضلانی (معمولاً نزدیک به خطوط Z) قرار گرفته اند و به سیستم T موسوم اند.
موجودات تک سلولی در تماس مستقیم با محیط زندگی خود می باشند. به سیستم گردش مایعات نیازی ندارند. اغلب جانوران پیشرفته به دلیل اندازه و پیچیدگیشان نیاز به دستگاه گردشی حمل و نقل مواد و تبادلات گازی دارند.
در پرندگان و پستانداران دستگاه گردش خون در تنظیم درجه حرارت بدن نقش مهمی دارد.

محیط داخلی بدن. ترکیبات مایعات بدن
این مایعات ـ پلاسما، مایع بین سلولی و داخل سلولی در یک صفت مشترکند و آن این است که قسمت اعظم آن از آب تشکیل شده است. گلبولهای قرمز پستانداران اگرچه هسته ندارند لیکن طول عمرشان به بیش از یک صد روز می رسد. گلبولهای قرمز بقیه مهره داران دارای هسته می باشند. تنها مهره دارانی که فاقد هموگلوبین و گلبول قرمز می باشند لاروهای مارماهی و برخی از ماهیهای قطب جنوب است.
گلبولهای سفید یا لکوسیتها سیستمی را برای حفاظت بدن تامین می نمایند.

مکانیسمهای دفاعی بدن
فاگوسیتوز
جانوران دارای یک یا چند مکانیسم حفاظتی بر علیه تهاجم اجسام خارجی دارا می باشند. می توان از پوست محکم یا اسیدیته بالای معده نام برد. دفاع اولیه یک سلول جانوری دانستن و تشخیص یک ماده خارجی از سلول خودی است. فاگوسیتوز یک روش شناخت «غیرخود: در تقریباً همه متازوئرهاست.

ایمنی اکتسابی در مهره داران
مهره داران دارای سیستم اختصاصی برای شناخت و تشخیص «غیرخود» می باشند که نتیجه آن افزایش مقاومت به مواد خارجی ویژه بعد از تماس مجدد است.
به ماده ای که یک واکنش ایمنی را تحریک می کند پادگن یا آنتی ژن می گویند. دو نوع پاسخ ایمنی شناخته شده است که به نامهای پاسخ ایمنی هومورال و پاسخ ایمنی با واسطه سلولی معروف است.
ایمنی هومورال براساس پادتن یا آنتی بادیها استوار است که در خون حل شده و همراه با آن گردش می نماید. در صورتی که ایمنی با واسطه سلولی با سطح سلول در ارتباط است.

پاسخ ایمنی هومورال
بعضی از لنفوسیتها که سلولهای B نامیده می شوند. آنتی کُر یا پادتن تولید می کنند. آنتی کُرها به ایمونوگلوبولینها تعلق دارند.
پنج گروه دارند که با حروف E,D,M,A,G مشخص می شوند. ایمونوگلوبولینها می توانند مواد سمی یا توکسینهایی که به وسیله بسیاری از باکتریهای بیماریزا ترشح می شوند را خنثی سازند. همچنین می توانند به ویروسها پیوند شوند و از اتصال آنها به سلولهای میزبان جلوگیری کنند. به دنبال نخستین برخورد آنتی ژن با آنتی کر پاسخ ایمنی اولیه به وجوود می آید.
واکنش سریعتر در برابر تهاجم بعدی آنتی ژن را اصطلاحاً پاسخ ایمنی ثانویه می نامند.

پاسخ ایمنی با واسطه سلولی
در این پاسخ ایمنی نوع مهم دیگری از لنفوسیتها یعنی سلولهای T به سلولهای بیگانه حمله ور شده و آ نها را متلاشی می سازند.
این گروه گلبولهای سفید نیز همانند سلولهای B در مغز استخوان به وجود می آیند. سلولهای T در سطح خود مولکولهای گیرنده ای دارند که شبه آنتی کر به شمار می آیند.
این گیرنده ها به آنتی ژنها پیوند می شوند اما سلولهای T برخلاف سلولهای B آنتی کر علیه آنتی ژن تولید نمی کنند. سلولهای T از طحال و گره های لنفاوی به محل آلودگی می روند و در آنجا پس از ترکیب شدن با آنتی ژنها موادی ترشح می کنند
که یا مستقیماً سلولهای بیگانه را از پای درمی آورند و یا اینکه گلبولهای سفید از جمله سلول T بیشتری را به آن منطقه می کشانند.

گردش مایعات (گردش خون).
وظایف اصلی خون به سه دسته بزرگ تقسیم می شوند:
1. انتقال مواد مرکب از مواد محلول و سلولها.
2. انتقال حرارت
3. عبور نیرو.
کنشهای مربوط به عبور نیرو اکثراً با حرکات اندامها و یا کل حیوان در ارتباط بوده و نیروی لازم را جهت انجام فراپالایش در مویرگها از کلیه ها را فراهم می سازد. تکامل جانوران خشکی زی و استفاده از ریه ها و نیاز به کارآیی بیشتر خون منجر به گردش دوگانه خون گردید که در این سیستم گردش خود ریوی از سایر قسمتهای بدن تفکیک می گردد.

در ماهیان شُش دار دهلیز توسط دیواره ای به دو بخش تقسیم گشته و بطن نیز تا حدی تفکیک شده است از این رو قلب ماهی شش دار تا حدی شبیه به قلب پستانداران، پرندگان و تمساحها می باشد که کاملاً تفکیک شده است.
بین تواتر ضربان قلب و اندازه بدن نسبت عکس وجود دارد. حجم خونی که توسط قلب در واحد زمان به خارج پمپ می گردد را بازده یا برون ده قلب می نامند.
برای تنظیم شدت ضربان قلب دو نوع مکانیسم مختلف وجود دارد. اول تکانه های عصبی که به گره پیشاهنگ می رسند و دوم اثرات هورمونی می باشد.

ضربان قلب به هنگام تحریک شاخه ای از عصب واگ کم می شود که از طریق ترشح استیل کولین عمل می کند.
عصب دیگر به نام اکسلرانس که دارای منشا سمپاتیکی است و با تحریک آن فعالیت ضربان قلب زیاد می شود و از انتهای عصب در محل گره پیشاهنگ نورآدرنالین ترشح می شود.

تنفس
جذب اکسیژن و دفع گاز کربنیک تنفس نامیده می شود که هم در مورد تنفس جانوران به طور کلی و هم به فرایندهای داخلی سلولی اطلاق می شود. هرگاه سطوح تنفسی به سمت خارج برآمدگی پیدا کند برانشی ایجاد می گردد برعکس ششها در اثر ایجاد فرورفتگیهایی در سطح عمومی بدن به وجود می آیند.

تنفس پوستی
تک یاخته ها، اسفنجها و بسیاری از کرمها به وسیله انتشار مستقیم گازها بین موجود زنده و محیط تنفس می نمایند.

آبششها
آبششها به انواع مختلف وجود داشته و کارآیی تنفسی بالایی را در آب دارند. آبششها پاپولای پوستی در ستاره دریایی و یا دستجات آبششی در کرمهای دریایی و دوزیستان آبزی هستند.
آبششهای داخلی ماهیها و بندپایان.

ریه ها
آبششها برای تنفس در هوا مناسب نمی باشد چرا که در هوا به دلیل کشش سطحی به یکدیگر می چسبند. مهره دارانی که از هوا تنفس می کنند دارای ریه هستند. نوعی شش در جانوران بی مهره نظیر حلزونهای شش دار، برخی از عنکبوتها و جورپایان مشاهده می شود که به نام ششهای انتشاری نامیده می شوند.
تراکه
حشرات و برخی از بندپایان خشکی زی (صدپایان، هزارپایان و برخی از عنکبوتها) دارای سیستم خاص تنفسی به نام تراکه می باشند که به وسیله روزنه های تنفسی (اسپیراکل) با خارج ارتباط دارد.

هوموستازی و تنظیم آب و فشار اسمزی.
نوسانات حجم موجود و تراکم مواد محلول باید در حد محدودی حفظ گردد زیرا برای اینکه جانوری بتواند وظایف خود را به نحو مطلوب انجام دهد لازم است که ترکیب مایعات بدنش معین و نسبتاً ثابت باشد.

آب و تنظیم اسمزی در جانوران آبزی
بسیاری از بی مهرگان دریایی دارای تعادل اسمزی برابر با محیط خود (آب دریا) می باشند. چنین جانورانی را تطبیق دهنده اسمزی می نامند.
بسیاری از بی مهرگان سواحل دریاها غلظت اسمزی خود را مستقل از هرگونه تغییری در محیط حفظ و یا تنظیم می نمایند به چنین جانورانی تنظیم کننده اسمزی می گویند.

تنظیم اسمزی در جانوران خشکی زی
بزرگترین مزیت فیزیولوژیک زندگی در خشکی دسترسی آسان به اکسیژن است و بزرگترین تهدید فیزیولوژیکی برای موجودات خشکی زی خطر از دست دادن آب بدن می باشد.
اتلاف آب
از سطح بدن
تبخیر
از اندامهای تنفسی
مدفوع
ادرار
ترشحات خاص (متفرقه)
کسب آب
آشامیدن
از سطح بدن
جذب آب از آب
جذب آب از هوا
آب مواد غذایی
آب اکسیداسیون (متابولیک)

خزندگان دریازی، برای دفع نمک اضافی بدن از غدد نمک استفاده می کنند. پرندگان نیز دارای غدد نمک می باشند و وظیفه مشابهی را در آنان انجام می دهند. ظرفیت دفعی غده نمک پرندگان فوق العاده زیاد است.
پستانداران دریایی دارای کلیه ای هستند که می تواند ادراری متراکمتر از آب دریا تولید کند. پستانداران دریازی با مشکل دیگری روبه رو هستند که دادن شیر به بچه خود است و چون درصد زیادی از شیر از آب تشکیل می دهد این گروه از جانوران برای کاهش این اتلاف آب شیر متراکمتر تولید می کنند.

دفع
دو فرایند اصلی فراپالایش و انتقال فعال مسئول تشکیل مایع دفعی است.
واکوئلهای انقباضی
تک یاختگان و اسفنجهای آب شیرین دارای واکوئلهای بین سلولی، کروی و کوچکی هستند. واکوئل انقباضی در واقع به عنوان اندام متعادل کننده آب مطرح است.
نفریدیوم
معمولترین اندام دفعی در بی مهرگان نفریدیوم است که دارای ساختمان لوله ای برای دفع مواد زاید و آب از بدن می باشد. از انواع ساده آن پروتونفریدیوم در کرمهای آسلومات و برخی از سلوم داران کاذب است.
نوع پیشرفته تر نفریدی، متانفریدی نامیده می شود که توسط ساختمان قیفی شکل به نام نفریدیوستوم یا نفروستوم به حفره عمومی بدن ارتباط می یابد. و فقط در جانوران سلوم دار یافت می شود.

کلیه بندپایان
غدد شاخکی سخت پوستان به صورت زوج با ساختمان لوله ای در قسمت شکمی ناحیه سر قرار دارد. این اندام دفعی طرحی پیشرفته از اندام نفریدی را نشان می دهد هر چند که فاقد نفروستوم باز می باشد.
سیستم دفعی حشرات شامل لوله هایی موسوم به لوله های مالپیگی است که تعداد آنها از دو تا چند صد عدد متغیر است. هر لوله در حد واسط روده میانی و خلفی به روده باز می شود.
انتهای دیگر لوله کور بوده و در اکثر حشرات در حفره عمومی بدن قرار گرفته است.

کلیه مهره داران
کلیه تمام مهره داران از این نظر که متکی براساس پالایش ـ جذب مجدد توام با افزوده شدن ترشحات لوله ای هستند با یکدیگر مشابه می باشند.
کلیه تمام مهره داران از واحدهای بسیار زیادی به نام نفرون تشکیل شده است. هر نفرون با جسم مالپیگی شروع می شود که عمل فراپالایش خود در آن صورت می گیرد.

تغذیه و هضم
حیوانات به دلیل تامین انرژی بقا و انجام وظایف خود و برای تولید و حفظ سلولها و دستگاههای متابولیسمی نیاز به غذا دارند. تغذیه در تمام جانداران شامل گرفتن مواد اولیه و توزیع داخلی آنهاست.
با توجه به مواد غذایی آلی، یک جاندار یا اتوتروف است یا هتروتروف. در بیشتر اتوتروفها، منبع اولیه انرژی نور است. هتروتروفها نمی توانند در محیطی که فقط از مواد غیرآلی تشکیل می شود زنده بمانند.
به جای نور، مواد غذایی منبع اصلی انرژی برای این جاندارانند. غذای جانوران را مواد آلی تشکیل می دهند که عمدتاً به سه نوع ترکیبات اصلی تعلق دارند: پروتئینها، چربیها و کربوهیدراتها.

هماهنگی عصبی و اندامهای حسی
تمام جانوران به اطلاعات مربوط به محیط اطراف خود نیاز دارند. بیشتر اطلاعات راجع به محیط از طریق اندامهای حسی ویژه به دست می آید. تعداد محرکهای خارجی که حداقل برخی از جانوران در مقابل آنها عکس العمل نشان می دهند نسبتاً زیاد می باشد.
نکته شگفت آوری این است که تکانه های عصبی که توسط اعصاب حسی منتقل می شوند همگی دارای ماهیت بنیادی یکسانی می باشند.
مثلاً عصب بینایی همان تکانهای عصبی را منتقل می کند که عصب شنوایی ولی تفکیک نوع محرک اولیه توسط سیستم عصبی مرکزی انجام می گیرد.
محلی که سلولهای عصبی و زوائد آنها با سایر سلولهای حسی تمای حاصل می کنند به سیناپس موسوم است.

دستگاه عصبی مهره داران
بخشهای عمده مغز و نخاع شوکی از لوله عصبی توخالی پشتی منشا می گیرند که از نمو اکتودرم به سوی درون جنین پدید می آید.
دستگاه عصبی محیطی مهره داران
در مهره داران دستگاه عصبی محیطی نیز تکامل بسیار یافته است که شامل بخش حرکتی و حسی است.
بخش حرکتی دستگاه عصبی محیطی پیچیده تر از بخش حسی آن است و به دو سلسله سوماتیک و خودمختار تقسیم می شود.

چگونگی عمل سلول عصبی
از مدتها پیش می دانستند که پدیده های الکتریکی با انتقال تکانهای عصبی و انقباض عضلانی همراه می باشد. ساختمان عشا پلاسمایی نرون چنان است که در حالت آرامش تراکم یونهای مثبت در سطح بیرونی آن بیشتر از تراکمشان در سطح درونی آن است.
بنابراین، سطح بیرونی غشا پلاسمایی نرون در حالت آرامش بار الکتریکی مثبت دارد و سطح درونی آن دارای بار الکتریکی منفی است.
تراکم پتاسیم درون آکسوپلاسم نسبتاً زیاد و
تراکم سدیم آن کم است برعکس تراکم پتاسیم مایع خارج آکسوپلاسم کم و تراکم سدیم آن زیاد است. وقتی نرونی تحریک می شود

خصوصیت نفوذپذیری غشای آن تغییر شدید حاصل می کند در این موقع غشا در نقطه تحریک شده ابتدا نسبت به یونهای سدیم بسیار نفوذپذیر می شود یونهای سدیم به درون سلول هجوم می برند. در ظرف کمتر از ثانیه پس از نفوذ سدیم به درون نرون، راههای عبور پتاسیم در غشای آن برقرار می شود و امکان می دهد که مقدار زیادی از این یونهای مثبت به خارج راه یابند.
خروج یونهای پتاسیم از نرون بار منفی درون را به سرعت به آن بازمی گرداند.

انتقال پیام عصبی میان نرونها
مهمترین بخشهای فعال سلولهای عصبی، آکسونها و ارتباطات بین سلولها یا سیناپسهاست.
یک نزون فقط دارای یک آکسون می باشد ولی ممکن است دارای صدها یا حتی هزاران ارتباطات سیناپسی باشد که نقش آنها در ایجاد ارتباط بسیار حائز اهمیت است.
سرعت هدایت اعصاب حرکت مهره داران از اعصاب حرکتی منظم بی مهرگان به مراتب بیشتر است. علت سرعت زیاد هدایت را بایستی با وجود قطر کم در ساختمان ویژه آنها جستجو نمود.

آکسون این جانوران از یک نوع ماده چربی به نام میلین پوشیده شده است و این غشا در برخی نواحی وجود ندارد. سطوح فاقد میلین به گره موسوم اند.
در تارهای میلین دار پتانسیل کار به جای آنکه از روی تمام سطح تار عصبی بگذرد از گره ای به گره دیگر می جهد که به نام هدایت جهشی معروف است.
استیل کولین، نوار اپی نفرین (نور آدرنالین)، دوپامین از مهمترین ناقلهای عصبی شناخته شده در مهره داران است.

نور و بینایی (گیرنده های نوری)
سلولهای گیرنده نور محتوی رنگدانه های حساس به نور هستند که ساختمان شیمیایی آنها در همه جانورانی که نور را حس می کنند مشابه است.
از دو بخش مولکولی به هم پیوسته تشکیل شده است. رتینال و اُپسین مجموعه این دو بخش در مهره داران ردوپسین نامیده می شود.

گیرنده های شیمیایی
تک یاخته ها دارای گیرنده تماسی شیمیایی هستند. جانوران پیشرفته دارای گیرنده شیمیایی فاصله ای هستند.
در زبان عامیانه اغلب واژه پویایی را برای اجسام دور و چشایی را برای موادی که مستقیماً با جانور و به ویژه با دهان آن در تماسند به کار می برد.

گیرنده های مکانیکی
گیرنده های مکانیکی به نیروهای کمی نظیر لمس، فشار، کشش، صدا، ارتعاش و جاذبه حساسند و به طور خلاصه نسبت به حرکت پاسخ می دهند. گیرنده های مکانیکی عموماً نرونهای حسی هستند که انتهای تارهای عصبی آنها آزاد است. در جانوران بعضی از پیچیده ترین گیرنده های مکانیکی دست اندرکار عمل شنیدن هستند. حس ردیابی انعکاسی یا ردیابی صوتی جانوری به ویژه در خفاشها به خوبی توسعه یافته است
ولی در نهنگها، دلفینها، موشهای شبگرد و تعدادی از پرندگان نیز وجود دارد.

خط جانبی ماهیان
خط جانبی گیرنده تماس فاصله ای برای ردیابی ارتعاشات آب و جریانهای آبی است.
حس تعادل. اندامهای حسی خاصی برای نیروی ثقل زمین و ارتعاشات با تواتر کم در مهره داران ابتدایی وجود دارد که معمولاً به وسیله استاتوسیت صورت می گیرد
که سلولهای کیسه ای شکل حاوی ذرات سنگین آهکی به نام استاتولیت می باشند. که بر روی موهای حسی قرار دارد و هرگونه تغییر مکان نسبت به نیروی ثقل زمین سبب می گردد تا استاتولیتها دستجات مژه ای سلولهای حسی را تحریک نماید و بدینوسیله اطلاعاتی را به سیستم عصبی مرکزی مخابره نماید.

تولید مثل، رشد و تکوین
تولیدمثل به معنای اعم، گسترش ماده زنده در زمان و مکان است.
تولید مثل رویشی
در هر یک از صورتهای تولید مثل رویشی، واحد زاینده شامل تمامی جاندار والد یا بخش عمده ای از پیکر آن است.
برای مثال اسفنجها و هیدرها، قطعه قطعه شدن،
شقایق دریایی و انواع زیادی از کرمها. نوپدیدی چند بند از کرم خاکی، بازوی جدا شده ستاره دریایی یا توده ای از بافت هیدر یا مرجان.

تولید مثل جنسی
در بیشتر جانداران گامتهای نر و ماده به ترتیب اسپرمها و تخمکهای متمایزی هستند. ترکیب شدن یک جفت گامت را فرایند جفتگیری میسر می سازد. هرمافرودیسم، پارتنوژنز.
لقاح
در جانوران اسپرم باید در محیط آب با تخمک ترکیب شود. لقاح خارجی، اسپرمها و تخمکها در آب آزاد می شوند. آمیزش لقاح داخلی دو فرد با یکدیگر تماس فیزیکی حاصل می کنند.

جنین
جنین نماینده نخستین مرحله رشد است که در آن همه ساختها و کنشهای اصلی جانور، دست کم به صورتی کلی شکل می گیرند. دوره جنینی با تسهیم که تقسیمات پی در پی زیگوت است آغاز می شود.
تسهیم که نوعی میتوز است سلول تخم را رفته رفته به سلولهای کوچکتری موسوم به بلاستومر تقسیم می کند.

اکولوژی و انتشار جانوران
هر موجود زنده ای برای بقا به محیط زیست خود و به موجودات زنده دیگر وابسته است. این همبستگی و روبط بین موجود زنده و محیط را علم اکولوژی بررسی می نماید.
موقعیت ویژه ای که هر موجود زنده در ساختار تولیدکنندگی و مصرف کنندگی یک اکوسیستم اشغال می کند ترازهای تغذیه (تروفیک) خوانده می شود.
چگونگی انتقال مواد غذایی بین این ترازها به زنجیره غذایی موسوم است. ساختار اکوسیستم تحت تاثیر جریان انرژی بین ترازهای تغذیه نیز قرار دارد. همه موجودات زنده به ورود پیوسته انرژی از بیرون اکوسیستم نیاز دارند.

تمامی اکوسیستمهای کره زمین روی هم زیستکره را تشکیل می دهند. زیستکره هم مانند سلولها، موجودهای زنده و اجتماعات زیستی یک سیستم همیشه در تغییر و پویاست. قاره ها از جهت جا و شکل تغییر می کنند دوره های یخبندان می آیند و می روند، گونه ها از بین می روند.
جمعیت، گروهی از افراد یک نوع جاندار است که از نظر جغرافیایی در محل معینی سکونت دارند و بیشتر با همدیگر و گاه با افراد جمعیتهای مشابه آمیزش می کنند در نتیجه ژنها آزادانه در میان آنها توزیع می شود. اگر جهشی رخ ندهد فراوانی ژنها از نسلی به نسل دیگر ثابت می ماند. آنچه باعث روی دادن تکامل می شود انحرافاتی است که از «اگرها» در این قانون وجود دارد.

جابه جایی قاره ها همراه با تغییرات جغرافیایی جزئی تر نقش عمده ای در تکامل گونه ای ایفا کرده اند. مانعهای جغرافیایی ممکن است در جمعیت یک گونه را جدا از هم نگه بدارند.
جدایی جمعیتهای یک گونه به هر صورتی اتفاق بیفتد سبب قطع سیر ژنها در میان آنها می شود که در نتیجه، آن جمعیتها مستقل از هم تحت تاثیر انتخاب طبیعی قرار خواهند گرفت.
دو جمعیت یک گونه که از هم جدا مانده اند با گذشت زمان به صورت دو گونه جدا وجدید درخواهند آمد. پلی پلوئیدی یا مضاعف شدن کامل کروموزومهای سلول موجب پیدایش تقریباً نیمی از گیاهان شده است.

پایان